ip zoek naar het kwaad in onszelf BOEKEN Een noodlottige ontknoping IJdele diplomaat van het Derde Rijk De oorlog tikt onder het zand Aanstekelijk kookboek Nieuwe Tartt is een ideale combinatie van spanning en diepgang HOC 144 VRIJDAG 20 SEPTEMBER 2002 Het moet voor elke ouder een heerlijk moment zijn. Jij zit onderuitgezakt bij de kachel rustig de krant te lezen en zoon- of dochterlief presenteert een mand je nog warme zelfgebakken, knapperige brioches. Zal het ooit zover komen? Ja, het is simpelweg een kwestie van juist investeren. De Brabantse Angela Prins publiceerde eerder deze maand 'Patatje zwaardvis' (Lemniscaat, €17,95) een aanstekelijk uitgegeven kookboek voor kinderen vanaf zeven jaar. Met nu eens niet standaardrecepten als pan nenkoek en grootmoeders boerencake, maar iets écht lekkers: siciliaanse plaatpizza, gevulde flensjes met prei- en kaassaus, lavendelmeringue met la vendel-ijs. Het ideale boek om van culinair minder begaafd kroost alsnog waren keukenprinsen en - prinsessen te maken. Als het met Prins niet lukt, lukt het nooit meer. Foto uit besproken boek DE LEESTAFEL door Martin Hendriksma Wekelijks ligt een ander genre boeken op de leestafel. Deze week de recente oogst buiten landse literatuur. Het is een bijna terloopse mede deling. 'De keizer heeft afstand gedaan van de troon. De revolu tie heeft in Berlijn gezegevierd.' Een van de opmerkelijkste pe riodes in de Duitse en Europese geschiedenis is begonnen. Een tijdsgewricht tussen twee cata strofes, de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. De hier aange haalde auteur is Harry graaf Kessler, aristocratisch diplomaat en bevlogen kunstkenner. Een keuze uit zijn dagboeken is nu in Nederlandse vertaling ver schenen in de Privé-Domein- reeks. De dans op de vulkaan (De Arbeiderspers, €25,00) is fascinerende lectuur. Kessler verkeerde met kunste naars als de architect Van de Velde, de schilder George Grosz, de schrijvers Rilke en Brecht, met politici als Rathenau en Stresemann, trok op met Albert Einstein, zette zich in voor het Nietzsche-archief en was diplo maat in diverse Europese lan den. Nog belangrijker: Kessler, zoon van een Hamburgse ban kier en een in India geboren moeder van Ierse adel, is een van de grootste kroniekschrij vers van de Weimarrepubliek. Vlijmscherp en trefzeker be schrijft hij de tragische teloor gang van het van begin af aan gedoemde 'experiment'. De dans op de vulkaan gaat over de periode tussen 1918 en 1933, de tijd van hyperinflatie en crisis, maar ook van ongebrei deld consumen tisme en deca dentie. De 'do dendans' begint in 1918. Duits land heeft de oorlog verloren, de keizer vlucht naar Nederland, de revolutie zit in de lucht en wordt in diverse steden al in de praktijk ge bracht. Een jaar later proclameren de sociaal-de mocraten de republiek. Dat die vervolgens veertien jaar wankelend overeind blijft is te danken aan twee staatslieden van formaat: Walter Rathenau, minister van Buitenlandse Za ken tot hij in 1922 door een rechtse extremist wordt ver moord en Gustav Stresemann, die het ambt tot zijn dood in 1929 bekleedt. Zij proberen Duitsland met wisselend succes met de rest van de wereld te ver zoenen, maar ontmoeten in ei gen land slechts vijandigheid en onverschilligheid. De ineenstorting van de wereld economie in 1929 is voor Wei- mar in feite al de doodsteek, al zal het bestel de crash nog vier jaar overleven. In 1933 geeft het Duitse volk definitief toe aan zijn Fiihrersehnsucht en brengt het Hitier aan de macht. Kessler blijft in het voetspoor van Ra thenau en Stresemann en geïn spireerd door de kunstkringen, waarmee hij altijd contact houdt, ijveren voor een 'Euro- Mikael Niem ropmuzieK uit V ittula pees' Duitsland. Maar de noodlot tige ontknoping nadert. Op 30 ja nuari verneemt hij met 'ontzet ting' dat Hitier tot kanselier is be noemd. Kessler vertrekt naar Parijs waar hij via diploma tieke kanalen te horen krijgt dat het maar beter is niet naar Duits land terug te ke ren. Harry graaf Kessler sterft in 1937 in Lyon en wordt begraven op het Parijse kerkhof Père La- chaise. De echte uitbarsting van de vulkaan heeft hij niet meer meegemaakt, maar hij heeft hem wel voorvoeld en de voor geschiedenis prachtig beschre ven. (bijdrage: Theo Hoeyma- kers) Dat er uit het hoge noorden meer komt dan vuistdikke fami lieromans rond Anna's en Jo hanna's wordt weieens verge ten. Neem bijvoorbeeld het deze zomer verschenen Popmuziek uit Vittula (De Geus, €22,50) van Mikael Niemi. Een hilari sche roman, waarin een jonge man herinneringen ophaalt aan zijn wilde jeugd in de jaren zes tig (bandjes, vechtpartijen, de eerste liefdes - tegen de achter grond van een pittoresk Zweeds decor). Werd in Zweden al ver geleken met Roddy Doyle's Commitments en leest als een trein. mie Palmen, Geheel de uwe. jeus, 24,95 1 French, In naam van de vriendschap. lof 22,50 ma Tartt, De kleine vriend. Je Bij, €27,50 fci French, De bewoonde wereld. Inthos, 18,90 |iaanvanDis, Familieziek, joff, 18,50 )el Allende, De stad van de wilde goden, fbliotheek, 17,90 rten 't Hart, Zonnewijzer. |pers, 17,95 s Rippen, Een enkel woord. l€ 18,90 [colö Ammaniti, Ik ben niet bang pliotheek, 16,50 s van Beijnum, Oesters van Nam Kee. 1 Ditmar, 12,- p kleine vriend van Donna Tartt net zo'n hype als haar vo- werborgen geschiedenisHoewel pas luttele dagen in de pels ligt, komt het nu al op drie binnen. De Bezige Bij, die f druk in een record-oplage verspreidde, hoeft zich nog Ren te maken. De andere nieuwe binnenkomer is Adriaan ■Ook al geen auteur die over zijn verkoopcijfers wakker «liggen, al zijn de recensies dit keer niet allemaal onver- litief. intoptien wordt wekelijks samengesteld op basis van ver- rs van Athenaeum Boekhandel en H. de Vries Boeken in Boekhandel Kooyker in Leiden, Plantage Boekhandel I in Hilversum, Boekhandel Los in Bussum en Boekhandel lAlmere. Hermann Göring als trotse militair. Archieffoto biografie recensie Bert van Nieuwenhuizen 'Hermann Coring, een politieke carrière' door Werner Maser. Uitgeverij Aspekt. Prijs: €42,98. Kind aan huis bij de grootindu striëlen en de hoge adel, liefheb ber van mooie vrouwen die liefst ook nog invloedrijk moes ten zijn én een groot kunstver zamelaar. Een man met oog voor het goede des levens dus. Zo rijst de man die jarenlang Hitiers directe plaatsvervanger in het Derde Rijk was op uit de boeiende biografie die de Duitse historicus Wemer Maser schreef. Zijn gevoel voor goede smaak en grandeur werd Hermann Göring met de paplepel ingegoten. Hij groeide op het slot Veldenstein bij Neurenberg op. Görings va der - ooit minister onder de Ho- henzollems - was toen al fysiek afgetakeld en leefde in een klein kamertje van het slot op de be gane grond. Görings moeder onderhield ondertussen een le vendige seksuele relatie met 'huisheer' Ridder von Epenstein en stelde zo de riante leefwijze van haar gezin veilig. Hermann Göring was petekind van deze weldoener van de familie en zou het landgoed later erven. Na het gymnasium koos de jon ge Hermann voor een militaire loopbaan: hij werd uiteindelijk piloot en maakte in de Eerste Wereldoorlog een bliksemcar rière. In mei 1918 verleende kei zer Wilhelm de Tweede hem (na zijn twintigste overwinning in een luchtgevecht) de hoogste orde van het Duitse keizerrijk die piloten gewoonlijk pas na hun vijfentwintigste overwin ning om de nek werd gehangen. Op 25-jarige leeftijd was Her mann Göring al een van de meest besproken en bewonder de Duitse militairen. Na de Eerste Wereldoorlog ging Göring aan het werk als verte genwoordiger voor de Duitse luchtvaartindustrie en als piloot bij de nieuw opgerichte Zweed se luchtvaart Bij zijn bezoeken aan Zweden maakte hij kennis met Graf van Rosen, die een kasteel aan het Bavenmeer be woonde. Göring viel al snel voor de vrouw van de graaf, gravin Carin von Kantzow. Zij scheidde van haar man en trouwde in 1922 met de Duitse emigrant. Gelukkig zou dit huwelijk echter niet worden. Göring leed aan chronische pijn die hij verdreef met opium. Dit maakte hem drugsverslaafd en dat had uit eindelijk ook invloed op zijn geestelijke gesteldheid. Hij werd er in 1925 langdurig voor ver pleegd in een Zweedse zenuw inrichting, waar hij zelfs regel matig in een dwangbuis werd gezet. Toch werd hij uiteindelijk weer genezen verklaard. Zijn vrouw Carin had een uiterst zwakke gezondheid, zij overleed in 1931 aan een hartaanval. Lang zou Göring niet om haar treuren. Hij begon een relatie met de mooie blonde Hamburg- se actrice Emmy Sonnemann. In 1935 zou hij met haar trouwen, vooral omdat hij vond dat hij met zijn vele hoge functies (voorzitter van de Rijksdag, mi nister-president van Pruisen, rijksmaarschalk, enzovoort, en zovoort) getrouwd moest zijn met een representatieve vrouw. Hij trouwde met veel pracht en praal. Rijksbisschop Müller vol trok het huwelijk in de Berlijnse Dom, Adolf Hitler was getuige. Aan het bruiloftsdiner in het Berlijnse hotel Kaiserhof zaten vele Duitse grootindustriëlen en leden van de adel aan. Daaron der ook leden van het voormali ge keizershuis Hohenzollern, waar Göring nog steeds veel achting voor had. In dat kader bezocht hij in het geheim de Duitse keizer in zijn ballings oord Huis Doom in Nederland. Bij die gelegenheid stelde hij hem herstel van de monarchie in het vooruitzicht. Het zou er niet van komen. De diplomatie van Göring bracht de Britse regering voor korte tijd op een dwaalspoor: in Londen kreeg men de indruk dat met Göring wel zaken te doen waren, bijvoorbeeld van wege het gematigde standpunt van Göring inzake de joden. Zo bepleitte hij subsidieverstrek king aan arme joden, radat ook zij in de gelegenhei<ftouden zijn uit Duitsland te emigreren. Intussen breidde hij overigens wel zijn omvangrijke kunstcol lectie uit met van de joden ge stolen bezit. Zijn ogenschijnlijk milde hou ding ten opzichte van de joden werd ook tot zijn verdediging aangevoerd bij het proces in Neurenberg. Het kon de gealli eerde rechters niet vermurwen. Hun eindoordeel luidde dat Gö ring als het erop aankwam altijd onvoorwaardelijk trouw aan Hitier geweest was. Wat hij zelf trouwens niet ontkende, hij was daar als militair zeifis trots op De gang naar de galg in Neuren berg wachtte hij niet af. Op 15 september 1946 pleegde hij in de gevangenis zelfmoord. jorgen geschiedenis' van [Tartt was tien jaar gele- ji sensatie. Meer dan p exemplaren zijn in Ne- Ij verkocht van deze verras- jjebuutroman. Tien jaar liet Jrikaanse schrijfster wach- [haar tweede, 'De kleine 1 maar ze maakt de hoog- len verwachtingen meer roman recensie Mieske van Eek vriend' door Donna Tartt. Christien Jonkheer, Barbara de én Babet Mossel. Uitgeverij De Bezige Bij. Prijs: €27,50. r mak imakzuchtig voortkabbe- haar eerste succes is geen al grijpt Tartt deels terug beproefd recept Ook De Imend is een spannend Hn opgebouwd verhaal dat Bm moord en de manier H mensen daarmee om roman recensie Nico de Boer ieziek' door Adriaan van Dis. «rij Augustus. Prijs: €17,50. ie het werk van Van Dis het milieu dat hij in Fa it beschrijft zeer ver- Zijn nieuwe roman fat stroef op gang, maar weg trekt de schrijver je laai binnen en zit je mid- de wereld die Van Dis ot leven wekte in de no- ithan Sid (1983) en de Indische duinen (1994). latiek is dezelfde: oorlog kunnen jarenlang mens en een gezin blij- irzeuren en een familie es later nóg ontwrich- die eerdere boeken de op de afkeer van de do- vader, in Familieziek jongen wel degelijk ge- eid voor hem. Het ver- rdt nu weliswaar veel af- jker beschreven, het lukt jver paradoxaal genoeg ihet dichterbij te halen, fdpersoon van Familie- en jongen, een kind nog. ;t geen naam mee, hij iangeduid met 'jochie, jongen, of naar het kar- hij moet verrichten: stoffer, veger'. Hij is een hypergevoelige en we- mde knaap, het alter de schrijver, zonder dat ph maar een moment je opdringt. Hij ior zijn vader, meneer largestoomd voor de wereld, bestaat uit twee ilokken'. Meneer Java ;en tegenover de moe- lar drie dochters (eer- iddelzus, derdezus), [meisjes, allen in Indië |(hun vader, een officier, oorlog in Indië omge- bespotten met soms gende kijk op wat er aan de hand is met de samenleving. Het boek schudt daarmee aan de fundamenten van ons geloof in vaste waarden als vader, moeder, gezin, familie. Het biedt ons een blik op een lege, platte wereld, een wereld zonder houvast, waarin liefde en vriendschap ons niet of maar ten dele kunnen behoeden voor het kwaad dat niet alleen buiten ons bestaat, maar ook in ons is. Tartt is daarbij een volbloed ver telster die mythen, dromen, fan tasieën en sprookjes zo door haar roman weeft dat een ont hutsende blik op de werkelijk heid van alledag ontstaat Haar personages zijn zelden sympa thiek, toch leef je met ze mee en wil je ze net zo graag laten ont snappen aan de gerechtigheid als dat zij dat zelf willen. Want verontrustend zijn niet zozeer de misdaden die de karakters van Tartt bijna argeloos begaan, maar hun gebrek aan schuldbe sef. Verder dan een vaag onbe hagen en een groot verlangen om te ontsnappen komen ze niet. Met De kleine vriend heeft Tartt de belofte van tien jaar ge leden meer dan waargemaakt. In Familieziek is de oorlog voortdurend tastbaar aanwezig. Wanneer in de duinen een niet ontplofte bom onschadelijk moet worden gemaakt, schrijft Van Dis ergens terloops: „De oorlog tikt onder het zand." Het is een mooie metafoor voor dit familiezieke gezin. Op de ach tergrond woedt de Koude Oor log: „Elke avond kijven ftieneer Java en moeder over de bom. De A-bom en de H-bom. De we reld is in tweeën gedeeld, de zit kamer ook. En de jongen weet niet bij wie hij moet schuilen." De roman is opgebouwd uit korte hoofdstukjes. Van Dis zelf noemt ze taferelen, die tegelijk miniaturen zijn. Het naoorlogse Nederland wordt er mooi in op geroepen in rake observaties en korte zinnetjes met vaak verras sende wendingen en beeld spraak. En dat is meteen ook het verschil met zijn vorige boek Dubbelliefde, dat tomeloze re laas van een jongeman aan de zelfkant. Hierin komt de stilist Van Dis veel minder goed uit de verf dan in zijn verhalen over zijn vroege jeugd. In Familieziek houdt hij het aangenaam licht en speels, óók in de aangrijpen de en tragische scènes. De taal is precies, sprankelt, zingt, soms tegen poëzie aan. Je proeft aan elke zin het plezier waarmee hij geschreven is. Als op het strand een bom onscha delijk moet worden gemaakt, treft de eigenaar van het zee aquarium zijn voorbereidingen, 'want als-ie klapt, gaat het aqua rium eraan. De haai zal naar buiten slingeren. Zeepaardjes in galop erachteraan. Stel je voor. Zeeanemonen als vla op de ven sterbank.' Van Dis schreef met Familieziek een mooi tragiko misch boek, zijn beste in jaren. En ook al blijft enigszins de in druk hangen van een herha lingsoefening, van oud materi aal dat is gerecycled, het spran kelende proza en de intrigeren de figuur van meneer Java ver goeden veel, heel veel. gaan. En Tartt snijdt opnieuw thema's aan als schuld en boete, eenzaamheid, ver veling, misver stand en noodlot. Maar er zijn ook verschillen. Anders dan in haar debuut leunt Tartt dit keer niet op de (Griekse) klassie ken en op de filo sofie en ze doet haar verhaal ook op een andere ma nier. In De verbor gen geschiedenis treedt een ik-fi- guur als verteller op; in De klei ne vriend kijkt de lezer door ver schillende ogen. Het verhaal wordt in de derde persoon ver teld aan de hand van de bele ving van wisselende personen. In een stadje in Mississippi, wordt de negenjarige Robin hangend aan een boom gevon den, vlakbij zijn huis waar op dat moment moederdag gevierd wordt. Of het moord is, zelf moord of een tragisch ongeluk wordt nooit opgehelderd. Maar deze gebeurtenis draagt de kiem in zich voor een drama dat zich twaalf jaar later zal ontrollen, als gevolg van on wetendheid, misverstand en noodlot. Tartt bekommert zich niet om het op lossen van de moord, maar houdt zich voor al bezig met het waarom van de menselijke da den en de ma nier waarop ze zo uit de hand kunnen lopen. De familie verwerkt het verlies slecht. De moeder is verlamd door verdriet en verwaarloost haar kinderen (twee dochters) en haar huis. Haar man zoekt elders troost en onderkomen. Harriet Dusfresnes, de hoofd persoon, is slechts enkele maan den oud als Robin sterft. Zij groeit deels eenzaam op en ge niet deels de koesterende warm te van haar oma en enkele oud tantes. Ze leeft in een eigen fan tasiewereld, die bevolkt wordt door helden als Sherlock Holm DE KLEINE VRIEND es, ontdekkingsreizigers en een boeienkoning Als ze twaalf jaar is, beseft Har riet dat ze een doel nodig heeft in het leven en besluit ze op zoek te gaan naar de moorde naar van haar broertje. Ze pro beert op allerlei manieren aan de weet te komen wat toen ge beurd is. En dat valt niet mee in een familie met zo'n beperkt blikveld als dé Cleves. Deze fa milie van moeders kant vege teert op vergane glorie en leeft van de restanten van een vroe ger fortuin. Schitterend be schrijft Tartt het kleinsteedse le ven in een tamelijk arme streek in het zuiden van de Verenigde Staten. Ze schetst bijna terloops maar toch indringend hoe ge voelig de verhoudingen daar tussen blanken en zwarten lig gen. Ondanks het moord- en mis daadgehalte is De kleine vriend eerder een psychologische ro man dan een thriller. Het boek is een ideale combinatie van spanning en diepgang en de schrijfster hindert nergens met simpele boodschappen over normvervaging. Toch is het doortrokken van een beangsti Adriaan van Dis sprankelend op herhaling Adriaan van Dis in de duinen. Foto: vilein genoegen het buitenissige gedrag van hun stiefvader. De jongen, geboren in Nederland, is in alles afhankelijk van me neer Java, die hem steeds verder zijn waanwereld intrekt. Meneer Java is een excentriek fi guur. Hij is een dwaze, maffe man, een dandy-achtige figuur ook, die het voorname heertje uithangt en Paardman wordt GPD/Klaas Koppe genoemd vanwege zijn passie voor paarden. Diens gramschap en gekte zijn alle te herleiden tot zijn oorlogsverleden. Hij is ge traumatiseerd door zijn interne ring in een Jappenkamp. Het heeft zijn gedrag en denkvermo gen grondig misvormd en ver wrongen. Hij koestert daarnaast een grote weerzin tegen de vijandelijke buitenwereld, in het bijzonder tegen de bemoeizuchtige Ne derlandse overheid die de repa trianten betuttelt. Hij lijdt aan wanen en nachtmerries, waar van het gezin uitvoerig mag 'meegenieten'. Want, zegt de moeder: „Zijn dromen moeten eruit - doktersadvies. Kwaaie stoffen zijn het, net als een plas of een hoop."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2002 | | pagina 23