'Moreel besef kun je ontwikkelen^
Spinnen overwinteren graag in
GESPREK VAN DE DAG
huis h
Brabantse gemeente startte zeven jaar geleden al met normen en waardenproject
HOC 152
MENSELIJK
De orka KEIKO, ster uit de film 'Free Willy', zal vermoe
delijk deze winter in Noorwegen verzorgd worden nadat
een poging om hem weer in het wild te laten leven, mis
lukt lijkt. Keiko dook kortgeleden op in de Skaalvik-fjord
in het westerr van Noorwegen. De tien meter lange walvis,
die sïhds enkele weken na een lange gewenningsperiode
weer in het wild leeft, speelde daar met kinderen en liet
hen opzijn rug zitten. Om vanaf IJsland bij de Noorse
fjord.te komen, heeft de orka een afstand van 1400 kilo
meter moeten afleggen. De Canadese verzorger van Kei
ko, Colin Baird, zegt nu een rustige fjord te zoeken 'waar
het dier in contact kan komen met andere zwaardwalvis
sen'. Walvisexperts vreesden voor het leven van Keiko
omdat hij de winterse kou in een fjord niet zou overleven.
Het Thais OLIFANTENOR
KEST brengt binnenkort
een tweede album uit.
Thaise media hebben be
richt dat de elf orkestleden
met trompet dit keer wor-
derrbijgestaan door men
sen met traditionele Thai
se muziekinstrumenten.
Het eerste album was puur
olifantenmuzïek. Orkest
leider Richard Lair werkt al
twintig jaar met olifanten.
Hij heeft voor het nieuwe
album twintig 'korte the
ma's' opgenomen. Het
kostte volgens Lair weinig
moeite om de talentvolle
en muzikale olifanten de
muziekstukjes te leren. De
opbrengst van het album
gaat naar een fonds voor
de bescherming van olifan
ten in Thailand. Een eeuw
geleden waren er
150.000, nu nog 5000.
De.Britse popster ROBBIE WILLIAMS gaat zijn vaderland
mogelijk voorgoed verlaten. Zijn verhuizing naar Los An
geles, waar hij volgens de krant Daily Star een villa heeft
gekocht, wil hij aangrijpen om zijn naam te veranderen in
Robert Williams. Dat vindt hij volwassener klinken, aldus
de Daily Star. Foto: ANP
Eêh' Frans'é Zwemmer die ter herdenking van 11 SEP
TEMBER Wöensdag in Virginia was begonnen aan een
marathon naar het Vrijheidsbeeld in New York, is uit de
rivier de Pötómac gehaald nadat zijn SNORKEL de aan
dacht had getrokken van argwanende veiligheidsagenten.
.We waren in verhoogde staat van paraatheid, dus toen
onze patrouille hem zag zwemmen waarschuwde zij de
haven pol itfeen die haalde hem uit het water", aldus een
woordvoerster. Na enkele uren te zijn vastgehouden werd
de 35-jarige Benoit Lecomte, die in Dallas woont, naar
de rivier teruggebracht om zijn 800 kilometer lange
'Swim for Liberty' te vervolgen. De zwemmer had van de
politie van Washington toestemming gekregen voor zijn
tocht, die over de Potomac naar de Chesapeake Bay
voert, door-de baai naar de Atlantische Oceaan en vervol
gens langs-de kust van Virginia, Maryland, Delaware en
New Jersey omhoog naar New York. Hij hoopt op 6 okto
ber bij het Vrijheidsbeeld aan te komen.
„Ober, tap voor mij een JOHNNY en schenk voor haar
een MARY in." Die bestelling is binnenkort in het café te
horen. Bierliefhebbers kunnen van de nieuwe brouwerij
Dé Parel in Amsterdam biertjes afnemen, die vernoemd
zijn naar bekende vertolkers van het levenslied. Het as
sortiment telt een Johnny (blond), Heintje (gebroken wit
bier)", Mary (triple) en een Nelis (bokbier). Vernoemd naar
Johnny Jordaan, Heintje Simons, zangeres zonder naam
Mary Servaés én Manke Nelis. ,,We zijn liefhebbers van
smartlappen én zijn zodoende op die namen gekomen",
zegt F. Kok, samen met A. Kooy bedrijfsleider. De Parel
heeft economische uitgangspunten, maar ook een socia
le grondslag. De brouwerij biedt werkplekken aan men
sen rrret psychiatrische en psychosociale problemen. Zij
kunnen werkéfvaring opdoen als vrijwilliger of betaalde
kracht en eventueel doorstromen naar een betaalde baan
eldersr
De Saudische KO
NING FAHD (79)
heeft-in Genè® voor
opscbuddingue-
zorgd, omdathij
weigert-BTW te; be
talen over giganti-
slftlé^ötelrek<ïnin-
genftTéJiij voor-gijn
omvangrijke gevolg
heeft openstaan. De
direcleut van üët
plaatselijke K+ïïon-
hotet zitzo meEile
affaire iitzijn maag,
dat hij de Zwitserse
rëgertngtieeft'ge
vraagd de belalKng
kwijt te schelden.
Die heeft dat gewei
gerd. Fahd, die in de Zwitserse stad een paleis heeft,
heeft zijn personeel in de duurste hotels van de stad on
dergebracht. Eerder deze zomer liet hij al een boekhan
del midden in de'nacht openen, wat de ondernemer een
fikse boete opleverde. Foto: AP
In Ouwehands Dierenpark in Rhenen zijn dinsdag ELF
BLOEDPYTHONS ofwel kortstraat pythons geboren. Het
is volgens de dierentuin uniek dat een pythonmoeder in
gevangenschap zelf haar eieren uitbroedt. De jonge py
thons van het geslacht Python curtus brongersmai lieten
zich gistèren voor het eerst zien. De dieren zijn erg
schuw. De slangenmoeder heeft 58 tot 70 dagen op de
eieren gezeten. Bloedpythons worden maar ongeveer
twee meter lang, maar wel erg dik. Het is een agressieve
slangensoort. De diEren leven in het wild op Sumatra en
in het moerasgebied:van het Maleisische schiereiland.
Hun huid iserg geliefd voor de fabricage van tassen,
schoenen en portefeuilles. Naar schatting worden om die
reden jaarlijks ongeveer 60.000 die^-m gedood.
De Amerikaanse ac
teur NICK NOLTE
(62) is na een wilde
achtervolging op een
autosnelweg bij.het
Califqrnische Malibu
gearresteerd. NoJte-
bekend uit de films
'The Deep', '48
hours', 'Cape Fear'
en 'The Thin Red Li
ne' - had de aan-
dacht van de politie
getrokken omdat hij
veel te hard reed, waarbij hij zo over de weg slingerde dat
hij op de baan voor het tegemoetkomende verkeer te
rechtkwam. De politie wilde Nolte een blaasproef afne
men, maar dé acteur bleek niet in staat die uit te voeren.
Nolte'had in de jaren negentig van de vorige eeuw een
drankprobleem, maar hij slaagde er kennelijk in dat te
ovërwinnen. Volgens vrienden is hij daarna gezond gaan
leven en aan fitness gaan doen. Foto: Reuters
Een angstaanjagend beeld voor veel mensen. Een spin zakt aan een onzichtbare draad naar beneden.
Foto: ANP/Olaf Kraak
In de tuin kun je het nu zomaar meemaken. Je ge
niet nog even van de nazomer-zon en daar komt
plotseling zo'n klein spinnetje langs je gezicht
naar beneden glijden. Je ziet alleen de spin, de
draad bijna niet. Een beetje bungeejumpen van
de ene tak naar een andere plek, dat doen spinne
tjes graag.
Helaas vinden veel mensen het maar niks. Evenals
al die webben die elke avond of ochtend weer in
de tuin worden geweven. Je loopt er binnen de
kortste keren met je gezicht middenin. Rag in je
haar en het is maar afwachten waar die spin is ge
bleven, misschien wel in je nek.
In de nazomer en herfst dringen spinnen zich
zichtbaar op aan de mens. Alhoewel het voorjaar
voor de kenners eigenlijk het spinnenseizoen is.
Dan zijn er de meeste spinnen, omdat het paartijd
is, aldus arachnoloog (spinnendeskundige) P.
Koomen, verbonden aan het natuurmuseum Na-
turalis in Leiden.
„Kruisspinnen, zoals je die ook veel in tuinen ziet,
zijn er in het voorjaar wel heel veel, maar je ziet ze
nauwelijks. Ze zijn dan nog klein en maken web-
jes in de struiken. In de herfst zijn ze groter ge
worden en gaan op zoek naar grotere ophang-
plekken om hun web te maken. Vandaar dat het
lijkt alsof ze in de herfst het meest voorkomen."
Spinnen komen dus overal en het hele jaar voor.
Volgens Koomen zijn er wel eens schattingen ge
daan over de hoeveelheden. „Er zijn plekken ge
vonden waar meer dan 130 spinnen per vierkante
meter voorkwamen. Doorgerekend is dat onge
veer een miljoen spinnen op een voetbalveld. Die
consumeren samen zo'n 40.000 kilo insecten per
jaar. Gemiddeld zo'n tien vliegjes per spin per
dag.
Ook in huis zie je spinnen in dit jaargetijde meer.
Voor de liefhebbers: in huizen kunnen tientallen
tot enkele honderden spinnen wonen. Afhankelijk
van hoe oud het huis is en hoe lang spinnen de
tijd hebben gekregen zich er te koloniseren. Kel
ders, kruipruimtes en spouwmuren zijn ideale
plekken voor de achtpooL
Als het buiten kouder wordt, zoeken ze binnen
graag een lekker warme plek. Zoals de ordinaire
huis- tuin- en keukenspinnen, trilspin en de huis-
spin. De trilspin zoekt warme en vochtige plekken
als kelders, wc's en badkamers. Ze zijn hooguit 10
millimeter lang, maar hebben soms wel poten van
vijf centimeter en lijken een beetje op een hooi
wagen. De huisspin is van een andere orde. Dat
zijn bepaald niet de favorieten van de mens. Voor
al vanwege hun harige poten. Ze kunnen een cen
timeter of zes worden.
De trilspin is verantwoordelijk voor het bekende
spinrag in huis. Hij maakte van zijn web meestal
maar een rommeltje, spint kriskras wat draden
door elkaar, gooit er hier en daar wat kleefdraad
doorheen en gaat zitten wachten tot er een lekker
hapje voorbij komt, vertelt Koomen. Hij heeft er
zelf twee soorten van in huis en ook nog een stuk
of vijf soorten wielwebspinnen, zoals de kruisspin,
buiten op het balkon. .Andere soorten willen ove
rigens ook best naar binnen in de winter vanwege
de warmte. Maar vaak gaan ze daar dood omdat
het binnen te droog is en er veel minder insecten
zijn dan buiten."
Als je zo'n wielweb goed zou bestuderen, blijken
ze ware kunststukjes met uitgekiende bouwprin
cipes. Maar niet elke wielwebspin-soort maakt
ook hetzelfde web. Je kunt aan het web zien, wel
ke soort er woont, aldus Koomen.
„De bouwprincipes zijn hetzelfde als bij wielweb
spinnen, maar elke spin doet het toch weer an-
VRIJDAG 13 SEPTEMBEI^
Hd
I ide
ders. De kruisspin bijvoorbeeld maakt i
web en gaat er middenin zitten, zo kant
een prooi zijn. Hij is alleen wel kwetsba
vogels bijvoorbeeld. De bruggenspin
is een beetje een schijter en verstopt
rand van het web. Daar houdt 'ie cont
signaaldraadje, zodat ie voelt wanneer jjtrr
prooi verschijnt. De sectorspin laat ooi
naaldraad naar het midden van het
maar laat een taartpunt uit het web
anders door elkaar gaat zitten. En dan
de strekspin, die zich het liefst zo oi
gelijk maakt. Hij spint ook eerst een he
bijt er dan het middenstuk uit, zodat ji
kunt zien."
„De bouwstenen van zo'n web, de webfc1
zijn er ook in soorten. De spin maakt diste
met de spintepels aan zijn achterlijf. Al 0r
lang hij ze nodig heeft, maakt hij dikke E
voor de ophanging van het web en dui het
draadjes voor spiraal en spaken. De sp^
plakken niet, op de spiraaldraden zit w 5ed
de prooi te kunnen vangen. Dan heb je gi
sel om eipakketjes te maken, kokertjes Her
te verstoppen of om prooien in te went enl
bewaren." Ooi
Verder slepen spinnen sowieso altijd ee>n v
met zich mee. „Die gebruiken ze als een op
line, waarmee ze altijd ergens naar toe id(
klimmen." Het lot van de buitenspin is vei
zijn web zo vaak kapot wordt gemaakt
laatste plaats door mensen. Maar volgel^,
men is dat niets om wakker van te liggi
kruisspin heeft zo'n ding in een uurtje) g|
Als je tegen zo'n web aanloopt, kan hif
een uur hebben gehangen en is de kan$)e
hij ook al heeft gegeten. d li
De spin maakt ook steeds de afweging: gsj
een web op dezelfde plek of ergens arafode
tuin bijvoorbeeld al bezet is, dan gaat-ifekei
ergens anders heen. Bovendien eet ie z>nd
web op en recyclet de draden. Het is dim. I
zo'n verspilling om steeds een nieuw v^or
ken."
Heieen de Bruijn
Werd er zeven jaar geleden wat
badinerend gedaan over het
waarden- en normenproject in
het Brabantse Lieshout, nu heten
de dorpelingen plots voorlopers.
Talloze gemeenten, stadswijken
en scholen in het land proberen
met creatieve ideeën het moreel
besef van mensen te stimuleren.
De resultaten zijn niet eenvoudig
te meten. „Er gebeurt hier nog
steeds van alles wat niet goed is,
maar mensen lijken meer bereid
om er zelf wat aan te doen."
De gigantische bierfabriek van
Bavaria verraadt de tijdgeest.
Voor de rest lijkt Lieshout een
rustig dorp waarop het jachtige
bestaan geen vat heeft gekregen.
Mét een molen, een dorps
pomp, een rpmantische mu-
ziekkiosk en smetteloze beel
den, geschonken door de pro
minent aanwezige Rabobank.
Smalend gelachen werd er, toen
zeven jaar geleden het project
'Goed te Leven' in gang werd
gezet. In Lieshout! Een dorp
zonder achterstandswijken of
zware criminaliteit. Er rijdt geen
trein waarin opgeschoten jonge
ren reizigers angst kunnen aan
jagen. Er is niet eens een mid
delbare school, laat staan een
wapencontrole aan de poort.
Maar er zijn evengoed brutale
kinderen, jongeren die zich te
pletter vervelen, strijkers maken
en brievenbussen opblazen, af
val achterlaten en agressief ge
drag vertonen. En er zijn onze
kere ouders die zich geen raad
weten.
De Overleggroep Onderwijs en
Welzijn in Lieshout signaleerde
de zorgen in 1994 en zocht
steun bij het Brabants Steun
punt Jeugdwelzijn. Een jaar later
werden tientallen vrijwilligers
getraind in een discussiemetho
de, gebaseerd op het werk van
de Amerikaanse filosoof, ont
wikkelingspsycholoog en peda
goog Lawrence Kohlberg. Vol
gens Kohlberg kan de morele
ontwikkeling van mensen wor
den gestimuleerd door het voe
ren van discussies over morele
dilemma's. Opgelegde regels of
dreigende straffen werken wel
moreel gedrag in de hand, maar
vooral daar waar controle is. Zo
levert cameratoezicht brave bur
gers op in de bespiede straat,
maar in de straten ernaast gaat
een deel van dezelfde mensen
ongezien hun gang.
Op de langere termijn is moreel
besef nodig (ook geen koekje
pakken uit de trommel als
mamma even uit het zicht is) en
dat kan worden ontwikkeld door
discussies over dilemma's. Mag
je een brood stelen als je honger
hebt? Wat doe je met een briefje
van 20 euro dat je op straat
vindt? Hou je het? En waarom?
En als je nu weet dat het van
een arme vrouw is? Ouders le
ren hun kinderen niet te jokken.
Maar: als het hen tien euro be
spaart op een kaartje voor de Ef-
teling wordt kinderen gevraagd
te jokken over hun leeftijd. On
derwijskundige F. de Mink van
de Universiteit Twente had al
veel ervaring met de discussie
methode en diende de initiatief
nemers in Lieshout van advi<
Politie, leerkrachten, ouders en
mensen van sport- en buurtver
enigingen werden getraind di-
lemmagesprekken te voeren om
vervolgens de discussie met an
deren aan te gaan. In korte tijd
kwam het halve dorp in aanra
king met het project. Zo gaf ad
junct-directeur Frans van Gees-
ink van de basisschool zijn ken
nis door aan de leerkrachten en
die gingen ermee de klas in. Eén
leerkracht nam de dilemmage-
sprekken mee naar de visclub
waarvan hij voorzitter is. Van
Geesink deed datzelfde als voor
zitter van de badmintonclub.
„Ik hoorde een kind 'kutwijf
zeggen tegen een leidster. In alle
drukte negeerde de leidster het
kind, maar ik had juist geleerd
dat niet te doen." Als zijn zoon
moest voetballen werd het ge
sprek langs de lijn voortgezet.
Tientallen ouders waren op de
informatie-avond in de voetbal
kantine geweest. De grootste
schreeuwers waren er mogelijk
niet, maar daar gaat het ook niet
om. „Het gaat niet om de boe
ven, maar om de reactie op
eventuele boeven; de omstan
ders", zegt onderwijskundige F.
de Mink.
Dus worden kinderen die in de
netten van de goal klimmen,
aangesproken op hun gedrag.
Ouders die langs de lijn 'schopt
'um' roepen, kunnen volgens
secretaris N. Scheltens een op
merking verwachten. Net als de
jongen die achteloos een leeg
blikje cola op de grond gooit.
„We hadden al wel gedragsre
gels, maar het is altijd zinnig om
er samen over te praten. Dat
houdt je scherp. Met vierhon
derd leden in een dorp van vier
duizend inwoners heb je als
voetbalvereniging wel een ver-
antwoordeUjkheid." Sokken
hoog en shirt in de broek, heet
het bij RKW Eli. „En dat lukt
voor 99 procent."
Helpt discussiëren over waar
den en normen, wil nu iedereen
weten. Liefst resultaten in kei
harde cijfers. Maar die zijn er
niet. De gemeente Laarbeek,
waar Lieshout samen met Beek
en Donk en Aarle-Rixtel deel
van uitmaakt, telt minder crimi
naliteit, maar meer overlast.
„Vooral van hangjongeren",
verduidelijkt Johan van der Heij
den, waarnemend afdelings
hoofd van de gemeentelijke af-
Een welverdiend appeltje na een fietstocht in de omgeving van Lieshout. In dit Brabantse dorp met rustieke uitstraling lijkt de tijdftale
ben gestaan. Toch startte hier zeven jaar geleden een project om de mensen waarden en normen bij te brengen. Foto's: GPD/HarnR) zt
deling algemene zaken. De jon
geren mogen sinds een jaar
geen alcohol meer gebruiken op
openbare plekken, maar niette
min slingeren her en der kapot
te flesjes bier en breezers. Men
sen klagen over scheurende
scooters en vernieling van
straatmeubilair. Typisch proble
men die in een project waarden
en normen zouden kunnen
worden aangekaart. Van der
Heijden heeft dan ook geen ho
ge pet op van het project. „Ik
vraag me af of je de mensen met
een laag normbesef wel bereikt.
Andere maatregelen hebben
veel meer effect: wijkagenten,
een buurtconciërge of het
jeugdpreventieproject waarbij
afglijdende hangjongeren een
hulpverleningstraject krijgen
aangeboden van het maat
schappelijk werk.
De Mink gaat niet in competitie.
„De projecten over waarden en
normen werken preventief. Hoe
kun je nu meten dat de samen
horigheid is toegenomen?"
Op basisschool De Fontijn gelo
ven ze wel zeker in het nut van
de dilemmagesprekken. Ad
junct-directeur Van Geesinle „Ik
kan het veranderingsproces zelf
niet zien want ik zit er midden
in. Maar vorig jaar kwam er hier
een kind op school uit een an
der dorp. Het kind belandde in
de moeilijkste klas. Na een tijdje
sprak ik de moeder die vertelde
dat haar kind het zo naar de zin
had. Mam, had het gezegd, hier
wordt nooit gevochten."
Niet dat ze roomser zijn dan de
paus op de Fontijnschool, maar
de leerkrachten zijn wel alert op
moreel besef. „We voeren geen
dilemmagesprekken meer, zo
iets zwakt af. Maar er komen
wel steeds weer momenten van
bezinning. In de teamvergade
ringen bespreken we gewenst
en ongewenst gedrag op de
speelplaats. Nieuw onderwerp
van discussie is de invloed van
televisie en internet op waarden
en normen. Kinderen uit groep
acht zitten al volop te chatten
achter de computer. Veel ouders
hebben geen idee van wat hun
kinderen doen. Dus dan stuurt
er een jongen een pornografi
sche afbeelding van Bush door
naar een leerling waarvan de
ouders zich rot schrikken. In de
schoolkrant hebben we opge
roepen geen ongewenste e-mail
te sturen. Vrijheid van mensen
is belangrijk maar je vrijheid is
beperkt door de vrijheid van een
ander."
Sinds twee jaar openen leer
krachten de dag met Trefwoord.
Dat is een boek met verhalen
waarin morele onderwerpen
aan bod komen. Zo heeft de juf
van groep vijf de kinderen van
ochtend een verhaal verteld
over dapperheid. Over jongens
op brommers die een bal afpak
ken. De eerst zo stoere jochies
durven niets te doen. Het is een
meisje dat met trillende benen
de bal komt terugvragen. Want
ook meisjes kunnen ridders zijn,
zo luidt de moraal van het ver
haal.
Juist de omslag van besef naar
daadwerkelijk ander gedrag,
blijkt moeilijk. „Daar is ego
sterkte voor nodig, morele moed
en wil", weet De Mink. De juf
zelf zal zich geen ridder noe
men. Maar als ze buiten school
jongens in het dorp een bal te
gen een volière ziet trappen,
zegt ze er wat van. Soms krijgt
ze een grote mond terug, maar
dan heeft ze zich in ieder geval
niet afzijdig gehouden.
Niet alleen de twee basisscholen
in Lieshout hebben voortgebor
duurd op het project van zeven
jaar geleden. Een groep van ze
ven vrijwilligers van het eerste
uur komt nog altijd elke drie
maanden bijeen om te praten
over de dilemma's in de gezins
situatie.
De Stichting Welzijn Laarbeek
startte in 2000 de cursus "Waai
de(n)vol opvoeden' vd8ev
en peuterleidsters. En?Pei
langs opgeknapte buiF16
een groep ouderen enj°f
jongeren afzonderlijk r1)d
gevolgd om daarna sa*et 21
gaan discussiëren. l8er
Nieuwe lokale initiatie,
ven nodig om het mo||0j
scherp te houden. Ent
zijn er ook talloze in hlCC
Vanuit de provinciale!
ten jeugdwelzijn is het*p
Morele Communicatii
richt waarin ervaringen
uitgewisseld. Alleen al "e
uit
rerl
Ame
houtse) morele dilenufF*1
siemethode is nu op r
plekken in het land uil
of loopt nog. Daarnaa."tei
tientallen scholen mei a'
thode Leefstijl, bestaaiPes
rarenopleidingen net\^n 0
normen en waarden, jPor
meenten die lekenred ae™
hebben ingesteld en bP\Bl
bedrijfsethiek hebben r 111
teerd, zoals de Rotterdr3311
Hoogvliet die het dooi11111}6
ontwikkelde model O^11
vatie Ongewenst Onver11 Y(
drag) heeft opgepakt. ®aSJe
De Mink wil graag alle- 5
ven over moreel besefj
zamelen en onderbreö
zijn nog op te starten
nal Institute for Valui
ment. Want de roep
den en normen is niet)
het nieuwe kabinet,
alle tijden. „Elke niei
ring doet zulke uitspi
als het CDA er in zit.
idealisme en deels om!
len op wat er leeft.P
De Mink ziet helemaalat 10
loederde samenleving J1 m
meeste kinderen hebbr1101
respect voor hun oude??.Pj
raren. De oudere gener^P0
maakt zich gewoon all e
den jaren zorgen om d e,uw
aldus De Mink. Jre
rhec
Monique de Knegt
