ëlfs meest raadselachtige
edicht biedt enig houvast
BOEKEN
Analyse van een bloedeloze affaire Vliegen was ooit romantisch
e duizelingwekkende val van Tara Singh Varma
op 10
ictie
Stripbeurs verworden van liefhebberij
tot commerciële handelsmarkt
This is uncool
VRIJDAG 13 SEPTEMBER 2002
'Definitieve' uitgave verzamelde gedichten van Bergense dichter Lucebert
3E
verschijnt - eindelijk -
te' uitgave van de
gedichten van Luce-
1994), waarnaar de
jarenlang reikhalzend
ezien: een monument
rgense dichter en gra-
efst 912 pagina's, met
en bundels in één band,
der gepubliceerde, na
dichten, en vijfenzestig
gepubliceerde teke-
>te nest is er altijd wel
od die als goed gold
s een waanzinnige in
boek/ en telt en telt
likten'. Nee, Lucebert
>mber in, zoals blijkt
licht stand van zaken.
chten en beeldend
poëzie recensie
Nico de Boer
'Verzamelde gedichten' door Lucebert
Uitgeverij De Bezige Bij. Prijs cassette:
tot 1 dec 49,50, daarna 59,50.
werk zijn doortrokken van het
menselijk tekort en het mense
lijk onvermogen, ook al was hij
zelf ongeneeslijk aan het leven
verslaafd. Want hij had nog
'ontzettend veel willen zeggen',
zoals zijn weduwe onlangs zei.
Kunst was volgens de dichter
'het enige redmiddel. Voor de
rest is de mens een secreet. Te
genover de vele mensen die be
reid zijn om te vernietigen, kan
de kunstenaar zijn vermogen
stellen om te ontroeren'. Voor
Lucebert was dichten en schil
deren dé manier om te overle
ven. De Keizer der Vijftigers, de
rebelse geest en flamboyante
kunstenaar, was dan ook altijd
gedreven en bezeten aan het
werk.
Zijn atelier in Bergen, waar hij
sinds 1953 woonde, verkeert
nog in precies dezelfde staat als
acht jaar geleden. Alsof de kun
stenaar elk moment kan bin
nenlopen om meteen weer aan
de slag te gaan. 'Als ik geen
dichter was zou ik/ uit honder
den woordwonden bloeden/
niets zou mij helpen geen ge
vleugeld/ geen hemels woord
zou het bloeden stelpen',
schreef Lucebert in dichter. Het
vers kan gelden als motto van
zijn gehele oeuvre. Zijn familie
liet het niet voor niets boven
zijn rouwadvertentie zetten.
Lucebert stierf acht jaar geleden,
op 10 mei 1994, in het zieken
huis te Alkmaar, nadat enkele
jaren eerder bij hem de ziekte
van Hodgkin, lymfklierkanker,
was geconstateerd. Hij ligt be
graven in Bergen. Maar dankzij
de Dode Dichters Almanak, het
enige programma (van nauwe
lijks vier minuten per week) over
poëzie op de Nederlandse tele
visie, keert hij nog geregeld naar
ons terug. Vorige week las hij in
de jaarlijkse marathonuitzen
ding van de Dode Dichters Al
manak 'Het is de aarde die
drijft', een opname uit 1983. Het
was een kleine belevenis, want
er is geen dichter die zo betove
rend mooi kon voordragen als
Lucebert. Fluisterend. Bezwe
rend. Hij bezat misschien wel de
muzikaalste stem van de Neder
landse dichters. Ook nu weer
liet hij de woorden zingen en
dansen, en zinnen die op papier
raadselachtig en duister zijn,
wekte hij met zijn voordracht als
bij toverslag tot leven.
De poëzie van Lucebert - luce
betekent licht in het Latijn, bert
De meest bekende dichtregel van Lucebert siert het pand van een verzekeringsmaatschappij in Rotterdam. Archieffoto: ANP
is licht in het oud-Germaans -
heeft altijd de naam gehad
moeilijk en ontoegankelijk te
zijn. Hij schreef inderdaad niet
de gemakkelijkste of direct aan
sprekende poëzie, al dacht hij
daar zelf soms anders over.
'Poëzie is kinderspel', heet dan
ook een van zijn gedichten licht
provocerend. Maar moeilijk?
Sommige gedichten hoef je he
lemaal niet te begrijpen om ze
mooi te vinden. Maar zelfs het
meest raadselachtige gedicht
van Lucebert biedt wel een hou
vast, een strohalm, een sterk
beeld of heldere slogan, een fas
cinerende constructie, die de
sleutel tot het gedicht is en ver
leidt tot verder lezen.
Er is geen naoorlogse dichter die
onze taal zozeer heeft verrijkt als
Lucebert. Hij is de schepper van
dichtregels als 'alles van waarde
is weerloos', 'een broodkruimel
te zijn op de rok van het univer
sum', 'overal zanikt bagger', 'on
der het boze bed van de boeren
knielen de dieren', 'een goed
woord vindt steeds een goede
plaats', ik ben geen lieflijke
dichter/ ik ben de schielijke op-
lichter'.Het is poëzie die rijk is
aan metaforen, paradoxen en
neologismen, waaruit een*grote
belezenheid spreekt Zij flvpsteO
en ritselt, schreeuwt en schalt.
Er gaan grote raadsels en gru
welijke geheimen aGhter schuil,
die soms even oplichten, zodat
je een moment zicht krijgt op
wat anders verborgen zou blij
ven, en dan weer wórden toege
dekt
Palmen, Geheel de uwe.
€24, 95
n French, In naam van de
§22, 50
inch, De bewoonde
18,90
lende, De stad van de
otheek, 17,90
}n 't Hart, Zonnewijzer.
p,€ 17.95
Ie Winter, God's gym.
[j, 18,50
(ppen, Een enkel woord.
18,90
bAmmaniti, Ik ben niet
theek, 16,50
li Beijnum, Oesters van
Jitmar, 12,-
^NDIyjeneri Nestor.
i Hotf50
'li £//jnbarende veranderingen
'almen blijft gewild en de
r specükken op. Vanzelf spreekt
merke van ^ees van Beijnum nu
ikkelende film naar zijn
bracht. Opvallend is het
^^«binnentreden in de top
n alle die zoveel schrijvers-
de be/fljzijn boeken doet, maar
i:~e snaren raakt.
itien wordt wekelijks
Tp| pop basis van
lel. van Athenaeum
09,fen H. de Vries Boeken in
ikhandel Kooyker in
.age Boekhandel
Boekhandel
'Wateip en Boekhandel De Ark
roman recensie
Wim Vogel
'Een bed vol schuim' door Oscar van den
Boogaard. Uitgeverij De Arbeiderspers.
Prijs 14,95
Onopgemerkt kan je de transfer
van de succesvolle Oscar van
den Boogaard van Querido naar
concurrent de Arbeiderspers
niet noemen. Een foto, een
Duits interview, een bio- en een
bibliografie, een verzameling lo
vende persstemmen, een over
zicht van zijn toneelwerk, een
complete speellijst daarvan en
dat alles gestoken in een fraai
mapje: de Arbeiderspers presen
teert de nieuwe roman van Van
den Boogaard met zichtbare
trots. Maar als Querido hem
heeft moeten laten gaan, omdat
de redactie nogal wat bezwaren
zou hebben gehad tegen Een
bed vol schuim kan ik mij daar
wel iets bij voorstellen.
De heerlijkheid van Julia (1995)
en vooral Liefdesdood (1999) zijn
romans die essentiële gevoelens
en ervaringen verpakken in een
aansprekend verhaal met een
intelligente constructie. Een bed
vol schuim is opnieuw intelli
gent van opbouw en met die ge
voelens zit het ook wel goed
maar van een aansprekend ver
haal met enige ontwikkeling is
Oscar van den Boogaard. Publiciteitsfoto: Bart Michielsen
nauwelijks sprake. Eigenlijk is
de roman vooral een wat te lang
uitgesponnen toneelmatige
tekst vol gedroomde dialogen
tussen twee angstige dertigers,
die op verstandelijke gronden
besluiten hun relatie af te bre
ken, maar tegelijkertijd emotio
neel niet zonder de ander kun
nen en durven te leven.
Op bladzijde 95 typeert Van den
Boogaard de toneelgroep Maat
schappij Harmonica waarmee
ongetwijfeld Jan Joost Lamers'
Maatschappij Discordia wordt
bedoeld. Zijn acteurs, mooie
mensen die mooie mensen aan
trokken, speelden geen toneel
maar lazen hun teksten in het
theater op het toneel. Ze weiger
den acteurs te zijn: 'zij hadden
hun kritische houding geëstheti
seerd' en vonden alles wat tot
het echte leven behoorde 'ver
schrikkelijk'. De twee gelieven
van Van den Boogaard hanteren
eenzelfde soort rigide zelfcen
suur. Ze cultiveren zichzelf, hun
omgeving, hun appartement,
hun kleding en raken zichzelf
daardoor steeds meer kwijt. Of
om het ook maar eens in het
therapeutisch jargon te zeggen:
ze verliezen hun authenticiteit.
En hoe vrij ben je dan eigenlijk,
als je zo gebonden bent aan een
maatschappelijke groepscode
die je je individualiteit doet ver
liezen, dat je tenslotte niet meer
weet wat je nu eigenlijk zelf wil
en waar je voor staat?
Met deze thematiek en de han
dig verpakte boodschap is niets
mis. Belangrijker dan de dingen
zijn immers de mensen, want
die heb je nodig om gezien te
worden zoals je bent, opdat je
zelf iemand kimt zijn. Ook de
dromerige, sensitieve en estheti
serende stijl vind ik nog wel ac
ceptabel, inhoud en vorm die
nen een te zijn. Wat mij irriteert
is het zweverige en ongrijpbare
van Van den Boogaards modi
euze ledepoppen die hun tra
giek verbloemen en daardoor
toch vooral mensen zonder ka
rakteristieke eigenschappen
zijn. En die vervelen niet Alleen
zichzelf maar ook anderen bij
zonder snel.
Een bed vol schuim is, veel meer
dan een roman, een traktaat
over de liefde in een postmoder
ne samenleving en biedt prach
tig materiaal voor Maatschappij
Discordia. Als roman vind ik de
ze scenes net niet intrigerend
genoeg.
door Jan Kuys
Wekelijks ligt een ander genre
boeken op de leestafel tafel. Deze
week het laatste nieuws uit de we
reld van het beeldverhaal
Goed, het moet maar. Voor wie
het nog niet wist: Komend week
einde zijn de Stripdagen 2002 in
de Brabanthallen te Den Bosch.
Er was een tijd dat iedere liefheb
ber van het beeldverhaal maan
den uitkeek naar dit grootste fes
tijn op het gebied van het beeld
verhaal. Maar die tijd is geweest.
De Stripdagen zijn verworden tot
een commerciële handelsmarkt,
waar de omzet het belangrijkste
criterium lijkt. De tweedaagse
beurs, georganiseerd door het
Stripschap, de grootste vereni
ging van stripliefhebbers, verloe
dert. En het Stripschap blijkt niet
in staat het tij te keren.
De vereniging is de oorspronkelij
ke voortrekkersrol kwijtgeraakt.
Het Stripschap is niet langer
baanbrekend, maar eerder rolbe-
vestigend. Dat blijkt uit de manier
waarop het de Stripdagen organi
seert: dat blijkt uit de keuzes de
afgelopen jaren voor de Strip-
schapprijs. Buiten wat prijzen
voor talenten in wording, is de
hoogste eretitel de laatste jaren
voor stripmakers, die in een ver
verleden spraakmakend waren of
hun verdiensten etaleerden.
Ook aan de prijs 2002 zit een
luchtje. Eric Schreurs is de uitver
korene. Geprezen wordt hij om
zijn baanbrekende Klepzeiker-
werk, maar dat was in de jaren
tachtig. Schreurs verkondigt zelf
overal dat hij de prijs dan ook
twintig jaar eerder had moeten
krijgen. En daar heeft hij nog ge
lijk in ook.
Om nu de prijs aan Schreurs toe
te kennen is een zwaktebod. Niet
alleen is de eretitel te laat, maar
ook kun je vraagtekens zetten bij
het toekennen van een grote
stripprijs aan het plat populisti
sche werk van Schreurs. Toegege
ven, het verkoopt wel aardig,
maar het lezen van zijn strips
maakt je geen cent wijzer. Het
bekijken van al die warrige teke
ningen is doodvermoeiend, de
grappen zijn flauw en de perver
sie is van het niveau 'er drijft een
drol in de wc'. Kortom, allesbe
halve werk dat volgens de jury
'van groot belang moet worden
geacht voor het Nederlandse taal
gebied'.
De Stripdagen 2002 zijn op zater
dag 14 en zondag 15 september
van 10 tot 17 uur.
ian recensie
Jan Kuys
Id door Mala Kishoendajal.
►nipscheer. Prijs 19,50.
lelijkheid erger dan
dagen worden we
:ns indringend aan
oms ook is de wer-
leer bizar dan we in
men vatten. Het ge-
dan geen aan-
't mooie woorden,
'elf dramatisch ge-
lendajal heeft het bi-
1 van GroenLinks-
1 Singh Varma lite-
l Singh Varma si-
n 2001 - zij was
1 de Tweede Kamer
j - dat zij een
de onder de leden
had. Als was het een strak gere
gisseerde show, zo trok zij af
scheid nemend langs de poli
tiek, de instellingen die werken
aan het welzijn van migranten
én haar kennissen en vrienden.
Een half jaar later werd de Tara
Singh Varma show doorgeprikt.
Zij bleek helemaal niet sterven
de. Singh Varma had alles ver
zonnen.
Als 'beste vriendin' van dit
boegbeeld van de Surinaamse
gemeenschap in Nederland,
heeft Kishoendajal de troostelo
ze neergang van nabij meege
maakt. Van heel dichtbij was zij
er getuige van hoe Singh Varma
meer en meer verstrikt raakte in
het web van haar leugens, hoe
zij aldus mensen dupeerde en
het vertrouwen van veel ande-
ran beschaamde.
Kish<
Ishoendajal maakt korte met
ten met Singh Varma. Uit alles
kun je lezen hoe diep de schrijf-
stjT, die destijds als klokkenlui
de* het bedrog en de leugens
van Singh Varma openbaar
maakte, gegriefd is door het
voorgevallene. Er spreekt haat
uit Het boegbeeld. En dat is het
gecompliceerde van dit boek
De auteur doet alsof er sprake is
van een fictieve situatie, maar
intussen vertelt zij een waar ge
beurd verhaal. De geconstrueer
de romanvorm biedt haar de ge
legenheid ongenadig uit te ha
len naar Singh Varma, in het
boek Sitara Sharma geheten. De
lezer krijgt daar toch een raar
gevoel bij. Mede omdat de
schrijfster zich in de beklagens
waardige rol drukt van de klok
kenluider die niet begrepen
wordt.
Op een andere manier werkt de
ze constructie echter wel. Kis
hoendajal heeft de gebeurtenis
sen rond Singh Varma verweven
met het verhaal van de Suri
naamse Emma, die met veel
moeite het hoofd in Nederland
Het levensverhaal van Bob Buck (88)
luchtvaartgeschiedenis recensie
James McGonigal
'North Star over my Shoulder' door Bob
Buck. Uitg. Simon Schuster. Prijs
35.36-
Hij is nu 88, maar praat nog
steeds gepassioneerd over zijn
hobby en beroep: vlieger. Bob
Buck (1914, New Jersey) raakte
geïnspireerd door de solovlucht
van Charles Lindbergh over de
oceaan. Op 16-jarige leeftijd
bouwde hij met een buurjongen
een zweefvliegtuigje, dat - ge
lanceerd met behulp van een
auto van een buurman - het nog
deed ook.
Buck vloog 37 jaar voor het in
middels weggefuseerde TWA,
beginnend op een DC-2, waarbij
het zijn belangrijkste taak als co-
piloot was om met de hand
pomp het landingsgestel naar
binnen te trekken. Hij eindigde
in 1974 als gezagvoerder van
een Boeing 747. In totaal stak hij
meer dan tweeduizend keer de
Aüantische Oceaan over.
Buck verhaalt in zijn mémoires
van de tijd dat zowel de beman
ning als de passagiers wisten dat
ze pioniers waren: een luchtreis
was een avontuur van ongewis
se duur en soms ook bestem
ming. Buck klaagt niet dat de
toestellen tegenwoordig groter
en moderner zijn en de passa
giers talrijker en veeleisender.
Maar duidelijk is dat hij in de ja
ren veertig, vijftig van de lucht
vaart veel meer in zijn element
was dan aan het einde van zijn
loopbaan.
In zijn persoonlijk levensverhaal
vertelt Buck soepel over zijn eer
ste vluchten in de jaren dertig
van de vorige eeuw als lucht
postvlieger in tweedekkers met
open cockpit. Autokaart op
schoot, hopend dat het volgen
de radiobaken snel te horen zou
zijn. In deze fase van rijn lfrcbt-
vaartloopbaan kreeg "hij de fasci
natie voor het weer dié hem rijn
leven lang bij zou blijven. Iade
oorlog vloog hij ziekentranspor
ten vanuit de slagvelden van
Afrika en Europa naar Amerika,
De schrijver is een all American
guy, en daar hoort bij-dat je po
sitief en optimistisch bent - én
discreet. Hij laat doorschemeren
dat sommige van rijn weerson-
derzoekjes vlak na jie Tweede
Wereldoorlog misschien ook ge
richt waren op het verzamelen
van inlichtingen die niet echt
meteorologisch van aard waren,
maar het fijne vertelt hij niet.
Dat geldt ook voor de contacten
tussen mannelijke en-vrouwelij—
ke bemanningsleden: het was
allemaal erg gezellig, maar of de
stewardessen hem ook de vraag
stelden 'Coffee, tea or me?' laat
Buck in het midden.
GOD SAVE THE QUEEN/SEX PISTOLS
WINDOWLICKER/APHEX TWIN
boven water probeert te hou
den. In werkelijkheid hebben
Sing Varma en Emma, die in het
boek voorkomt als huishoudster
van de liegende politica, niets
met elkaar te maken, maar de
auteur benut de geschiedenis
van Emma om de lezer een
beeld te geven van het Hindoe-
staanse gezinsleven in Neder
land. En dat lukt haar voortref
felijk, mede door de prettige ver
telstijl.
In dit opricht is het boek de
moeite van het lezen waard.
Jammer alleen, dat de lezer met
hink-stapsprongen door de tijd
en de wereld wordt gevoerd. Je
vraagt je vaak af, wie het verhaal
vertelt, wanneer het zich af
speelt en hoe het zich verhoudt
tot het voorgaande. Kortom, het
duizelt je als lezer. En niet alleen
vanwege de bizarre gebeurtenis
sen rond Tara Singh Varma.
Niets is intrigerender dan discus
siëren over mooi en lelijk. Vooral
over muziek bestaan enorme
smaakverschillen. Neem onze ei
gen Vic van de Reijt, de uitgever
die een nationaal debat op gang
bracht over onder meer de bete
kenis van een top 100 over sin
gletjes. Muziekjournalist Garry
Mulholland heeft nu in Engeland
hetzelfde gedaan. Uitermate sub
jectief en bevooroordeeld heeft
hij de 500 belangrijkste singles
van de afgelopen 25 jaar be
noemd. Daar zijn we het dus op
voorhand niet mee eens. Maar
het oiedt in elk geval volop stof
tot praten. Mulholland heeft ge
heel eigen opvattingen, grossiert
met een enorme dosis kennis en
schrijft in een hedendaags Jar
gon-Engels. This Is uncool ([fitg.
Cassell Illustrated. Prijs 33,10)
heet de mooie uitgave, waar de
liefhebbers dagen over ku men
discussiëren.
