GESPREK VAN DE DAG ™1
'Ons leven
is op z'n
kop gezet'
Eén voor één worden
de namen voorgelezen
Doelwit
Vrijwilligers Ground Zero kijken jaar later terug
MENSELIJK
Twee avonden ach
tereen wordt de
nachtelijke hemel
boven Parijs deze
week verlicht door
twee enorme ZUI
LEN VAN LICHT. Op
die manier staat de
lichtstad stil bij de
terreuraanslagen van
een jaar geleden in
de Verenigde Staten.
Gisteravond om
22.00 uur werden
de krachtige schijn
werpers, die zijn op
gesteld bij het stad
huis, voor het eerst
aangezet en vandaag
zullen de zuilen op
nieuw te zien zijn. De bakens van licht zijn een teken van
solidariteit van de inwoners van Parijs voor de bevolking
van New York, meldde het stadhuis. Foto: AP
De aanslagen van 11 september hebben de gehele mens
heid pijn gedaan en de vijftien SAUDIËRS onder de ka
pers handelden niet uit naam van de islam en hun vader
land. Dat heeft de Saudische minister van defensie prins
Sultan gisteren gezegd. Saudi-Arabië is tegen iedere
vorm van terrorisme, zei prins Sultan, een broer van ko
ning Fahd en al meer dan dertig jaar minister van defen
sie. Het land geeft terroristen ook geen steun of onder
dak, omdat dat in strijd is met de islam. Een aantal Sau-
di's is in de jaren '80 in Afghanistan tegen de Sovjetunie
gaan vechten en hebben zich daarna tot misdadigers ont
wikkeld, zei Sultan, onder meer doelend op Osama bin
Laden, die in Saudi-Arabië is geboren. In 1994 nam het
land hem zijn staatsburgerschap af.
De Amerikaanse bloedban
ken hebben in de weken
na 11 september vorig jaar
bijna 100.000 LITER DO-
NORBLOED moeten weg
gooien omdat het niet lan
ger houdbaar was. Dat
staat in een rapport dat
maandag in het Congres is
besproken. Veel Amerika
nen besloten na de terreur
aanslagen in Washington
en New York bloed te do
neren, een van de weinige
tastbare dingen die ze naar
hun gevoel konden doen
voorde slachtoffers. In
september en oktober do
neerden vrijwilligers zo'n
280.000 liter meer bloed
dan normaal zou zijn ge
weest in die periode. Maar
omdat er nauwelijks over
levenden waren - slechts
een handvol mensen kon
levend van onder het puin
van het World Trade Center
in New York worden gered
- was er weinig behoefte
aan het vele bloed. Nog
geen 260 eenheden wer
den gebruikt voor slachtof
fers van de aanslagen. Do-
norbloed moet binnen 42
dagen worden gebruikt;
daarna is het waardeloos
en moet het worden weg
gegooid.
De Israëlische auto
riteiten hebben een
lading wapens voor
de Palestijnse Auto
riteit onderschept,
heeft de regering
dinsdag verklaard. In
de scheepscontai
ners zaten ook AAN
STEKERS met een
afbeelding van Osa
ma bin Laden. De
vondst dateert al van
juni, maar de rege
ring treedt er pas nu
mee naar buiten om
dat het onderzoek
nog niet was afge
rond en om het
nieuws te laten samenvallen met de herdenking van de
aanslagen in de Verenigde Staten. De containers, waarin
volgens het opschrift speelgoed zou zitten, werden tij
dens een steekproef ontdekt op een schip in de haven
van het Israëlische Ashdod. De lading bestond volgens
Israël uit pistolen, luchtgeweren, verrekijkers en aanste
kers met een afbeelding van Bin Laden voor de Twin To
wers die door vliegtuigen worden getroffen. Foto: EPA
Waar 11 september voor
veel mensen geldt als een
bezinningsdag, zien GOK
KERS die dag als 'a way of
cash'. In ieder geval in Ne
derland, waar bij het jong
ste gokspelletje Dayzers
een datum je geluksnum
mer is. Ongeveer duizend
mensen hebben 11 09 als
hun dag gekozen. Het po
pulairst blijven de eigen
verjaardagen en Valentijns
dag. Circa 2000 mensen
kiezen die data als hun ge
luksnummer. Opvallend is
dat de populariteit van 11
september toenam na de
terroristische aanval. Day
zers telt inmiddels circa
380.000 deelnemers. De
data 11 september heeft
dit jaar al heel wat opgele
verd. Eerder dit jaar viel op
dat lotnummer een prijs
van 500.000 euro.
De Nederlandse Nicole Carstens maakte ooit foto's in de
ateliers voor kunstenaars op de 91ste en 92ste etage van
de Noordtoren van het World Trade Center in New York.
Staatssecretaris Van Ardenne van Ontwikkelingssamen
werking opent vandaag in Den Haag een kleine EXPOSI
TIE van de foto's. Carstens is vorig jaar, vijf maanden
voor 11 september, overleden. Van 1997 tot 11 septem
ber 2001 maakten circa 140 kunstenaars gebruik van de
gesponsorde ruimten in het WTC. De expositie is tot en
met 26 september te zien in Perscentrum Nieuwspoort in
Den Haag.
Bij de Amerikaanse ambassade in Kabul is vandaag een
klem stukje BEGRAVEN van het verwoeste World Trade
Center in New York. Een gedenkplaat markeert de plek.
De Amerikaanse zaakgelastigde Bradford Hanson sprak
het ambassadepersoneel toe. Hij zei dat de reactie van
de bondgenoten op de aanslagen Afghanistan een betere
toekomst had gebracht door het Talibanbewind te verdrij
ven. „Nergens ter wereld, buiten de VS, hebben de ge
beurtenissen van 11 september zulke gevolgen gehad als
in Afghanistan."
Een Russisch ge
maakt ZAKHORLO
GE met daarop een
foto van Osama bin
Laden en de Ameri
kaanse vlag dook gis
teren opeen op m
China. Het werd aan
de grens tussen Chi
na en Rusland te
koop aangeboden
voor 25 dollar (iets
meer dan 25 euro).
De autoriteiten heb
ben geen idee wie er
achter de versprei
ding van het horloge
zit. Foto: Reuters
New York valt vandaag even stil, om de doden te
herdenken. De namen van de slachtoffers worden
één voor één voorgelezen. En dan leggen nabe
staanden als Sol, Shkurta, Sam en Bekin Gjonbalaj
weer een witte roos bij het monument. Net als
gisteren en eergisteren. Als een permanente gene
rale repetitie voor de begrafenis die al een jaar op
zich laat wachten.
Was 11 september maar voorbij, zei lotgenoot
Maria gisteren na de emotionele bijeenkomst te
gen Sol. Sol (30) is de middelste zoon van Mon,
een Albanese Montenegrin die in 1971 naar Ame
rika emigreerde om zijn kinderen een betere toe
komst te geven. Sol zit vol tranen en woede. Net
als gisteren en eergisteren. Net als alle dagen. Elke
plechtigheid waarin hij zijn vader kan eren, woont
hij bij. Zijn vader rekent op hem, zegt hij, zeker op
de heilige grond van Ground Zero. „Hij wil dat ik
er ben. En ik voel dat hij daar is."
Wat rest van de eens zo indrukwekkende handel
storens die de skyline van New York domineerden
is een kale, lege vlakte, het verwrongen ijzer ge
sloopt en het puin geruimd. Een krater met stille
graven in een rusteloze stad die zich als een
knock-out geslagen bokser heeft opgetrokken aan
de touwen van de hel om te getuigen van zijn on
vermoede kracht. Het vertrouwen herwonnen,
klaar om te herbouwen, gereed voor het onver
mijdelijke succes dat ergens aan de einder ver
scholen ligt. Het leven gaat door, daar getuigen
Newyorkers elke dag van. Hun stad bruist net als
voorheen.
Maar er heerst ook een zeer hoge staat van pa
raatheid. De wereld draait door, en de schok van
11 september heeft plaats gemaakt voor een race
tegen de tijd om bedreigingen van terreur en mas-
savemietiging het hoofd te kunnen bieden. Ame
rika maakt zich op om zichzelf te beschermen,
met militair machtsvertoon en krijgshaftige woor
den. Al bloedt op verschillende plekken in het
land het hart nog steeds.
Overlevenden en nabestaanden zitten nog vast in
hun eigen Ground Zero, het restant van de terreur
die hen persoonlijk trof. En vandaag is het vooral
hun dag, zij het onder extreme veiligheidsmaatre
gelen. Zij zijn het die het terrein van het World
Trade Center een jaar later innemen voor het eren
van de slachtoffers, 's Ochtends klinkt het geluid
van doedelzakken in de straten van New York,
waarna heel Amerika een minuut stilte in acht
neemt om 8.46 - in ons land is het dan 14.46 - het
exacte moment waarop het eerste gekaapte vlieg
tuig in de eerste WTC-toren crashte.
Het is een stille, plechtige ochtend op Ground Ze
ro met historische voordrachten over vrijheid en
onafhankelijkheid om Amerika's trotse geschiede
nis in herinnering geroepen en nog drie momen
ten van stilte die de tweede inslag en het vallen
van de torens markeren. Voormalig burgemeester
Giuliani leest alle namen voor van de 2801 men
sen die zijn gestorven op deze plek. Nabestaan
den leggen bloemen. De plechtigheden, ook die in
Washington en Pennsylvania, zijn via de tv te vol
gen, zodat het hele land kan meeleven. Maar
Amerika zou Amerika niet zijn als het niet ook een
'gewone' dag moet zijn, met opnieuw aansporin
gen door te gaan met het gewone leven. Vooral
wie het er moeilijk mee heeft, wordt aangeraden
zijn normale routine te volgen. Winkels zijn open.
Bedrijven draaien door. Kinderen gaan gewoon
naar school.
Het leven gaat verder, probeer er wat van te ma
ken, klinkt het ook op de Avenue of the Americas.
Sol Gjonbalaj heeft dat al te vaak gehoord, „Dat is
vooral wat de mensen zeggen die niet direct ge-
üi t(
troffen zijn. Voor mij gaat alleen het da
ven gewoon door. Ik heb kinderen, die
groot, dat verandert niet", zegt Sol. „Ma
is mijn hele leven veranderd. Voor mij
Zero altijd om de hoek."
Deze week valt er helemaal niet aan te q
pen, zegt hij. Overal in en om New Yorkjpp
denkingen en worden namen bijgeschikter
monumenten voor gevallenen. „Vanocwjft
ik huilend wakker", zegt Sol, wiens geding
vaak terug gaan naar die dag dat hij 's njW(
om zes uur nadrukkelijk gedag zei teg
der. .Alsof ik voelde dat er iets stond 1
ren." Maar dit had hij nooit kunnen b
is niets van zijn vader teruggevonden,
graf waar hij naar toe kan gaan om trc
den. Zelfs zijn geloof heeft hem in de
ten, zegt hij, terwijl de emotie van zijn
lezen is. Zelf een moslim, voelt hij ziel
dat fanatici uit naam van zijn eigen
zinloze daad hebben begaan. „Nu h
te geloven. Het is voor een deel weg
wel dat de daders in de hel zitten."
Ans Bouwmans
noot stort, staat op die lijst. Ook de man met
paraplu die zich uitzi?inig laat natspuiten
bovenop de Berlijnse Muur in de novem
bernacht dat hij viel. De Roemeense despoot
Nicolae Ceausescu en Elena, zijn gade in het
kwaad in de kerstnacht 1989 tijdens hun
'proces'en daarop volgende executie, alles
geregistreerd per primitieve videocamera.
Collectieve herinnering gaat meestal over el
lende, moord en doodslag. Als er iets vrolij-
kers wordt vastgelegd houdt de herinnering
meestal halt bij landsgrenzen. Neem de lepe
schuiver van Marco van Basten één minuut
voor tijd bij de EK 1988 tegen West-Duits
land. Het leverde onvervangbaar beeldmate
riaal op maar behoort louter tot het Neder
landse culturele erfgoed. Een Duitse psychia
ter kan er niks mee.
Hoe dikwijls heb ik deze dagen vernomen
dat Amerika is veranderd, dat de wereld is
veranderd, of juist niet. De denkers en schrij
vers die over de kwestie hun licht ónder de
korenmaat zetten, waren meteen kaarsje te
zoeken. De meesten zetten hun licht er flink
bóven. Wie het als schrijver van stukjes de
afgelopen week over conducteurs op het
spoor wilde hebben die zich als burgemeester
dienden te gedragen of over kindertjes aan
wier hoogjoegciafdlieid werd getornd, moest
stevig in de schoenen staan en van hogen
huize komen. Trouwens, zou er één iemand
zijn geweest die begreep, waarover die co
lumnist het had? De IQ-test voor Nederland
se kinderen bleek in twintig jaar zo aan in
tellectuele inflatie onderhevig te zijn geweest
dat hoogbegaafdheid zich als graffiti onder
de jonge generatie had verspreid. En de trein
is eigenlijk een rijdende gemeente vindt de
psychiater bij wie de NS in analyse zijn. Een
gemeente met aan het hoofd de conducteur
als burgemeester, maar verder het vertrouw
de kwantum zakkenrollers, gauwdieven, on
betamelijke buffers, dames die een begeerde
zitplaats naast zich barricaderen met plastic
zakken, handtassen en half aangebroken
flessen spa. Kortom net een echte gemeente.
De conducteur eigenlijk als burgemeester in
oorlogstijd wachtend op wanneer de eerste
doden vallen. Over dit soort dinga
het dus nu niet hebben, want hed(
11 september zijn.
Deze formidabele aandacht was
baar indien het drama elders jcos?*31
geweest en niet in Amerika, dat niHie
land waar dus de machtigste medP3**
klonteren. Als bijvoorbeeld niet dSJ3.
wers maar de Rotterdamse Euronrf jj
was geweest van zo'n perverse hafijff
fundamentalistisch paradijs waafi"
als beloning wachtten allen bruinPeT[
maagd bovendien. Van het WTC
strip bewaard. Het werd in slechtsPr01
ratie van supernova tot zwart gat^11
toch: op de Acropolis houdt het Pa^e
het nu al 2500jaren vol De luchtL.e€
York is vaak even transparant alsr* 1
ven Athene. Zo was het ook die 1 c
ber vorig jaar, strakke blauwe lucP10]
wolkje boven Manhattan. Het belt0*:*
prachtige dag te worden.
15 pi
t,
Het is vandaag dan toch einde
lijk 11 september. Voorzover
kranten dat kunnen - een televi
sie staat ietwat bol van huis uit
- stonden ze bol van herden
kingsartikel en getuigenis. Die
televisie deed daar haar schep
bovenop maar het mooiste
was telkens weer - het is vast
zonde dat ik het zeg - dat per
fecte decor van Manhattan,
een glatizend zilveren toestel
dat komt aanvliegen en vewol-
gens dat oranje van die vlam
men en de grijze eruptie van
rook en stof vóór in beeld.
Er bestaat een lijst van beelden
ingebrand in het collectieve net-
vlies van de mensheid. Maar die
is betrekkelijk kort, denk ik. Jac-
ky Kennedy in de open presi
dentsauto in Dallas die zich in
haar roze mantelpakje op haar
zo-even dodelijk getroffen echtge-
Zero omgedoopte rampgebied. Na een
eerste dag als reddingwerker liepen zij
onze verslaggevers John Oomkes en Ri
chard Stekelenburg bij toeval tegen het
lijf op een terras net buiten het afgeslo
ten stadsdeel. Nu, een jaar later is er een
nieuwe ontmoeting. De 'heldinnen tegen
wil en dank' kijken met gemengde ge
voelens terug op het afgelopen jaar.
Ruim een week hebben zij er internet
lijk gezwoegd. Puin geruimd, leden van
de Newyorkse brandweer bijgestaan,
hulpverleners medisch verzorgd. Gio-
vanna: „En elke vijftien minuten ge
rend voor ons leven. Dat was iets dat
we niet kenden: dat je moet rennen
voor je leven. Omdat er gebouwen in
storten of dreigen in te storten."
Minnie liep in die week op Ground Ze
ro hartklachten op. Angelique heeft tot
op de dag van vandaag nachtmerrie^.
Hoewel de drie vrouwen de beste
vriendinnen zijn - ze delen een huis in
Harlem - hebben ze tot aan dit nieuwe
interview een jaar lang gezamenlijke
herinneringen aan die turbulente sep
temberdagen in 2001 niet gedeeld. An
gelique probeert de memorie zelfs hele
maal uit te bannen en wil aanvankelijk
niet aan het gesprek deelnemen.
„We weten niet goed waarom Nine ele
ven geen onderwerp van gesprek was.
Maar nu jullie ons er naar vragen, het is
er niet van gekomen, omdat de ramp
en de nasleep ervan ons leven volledig
op zijn kop hebben gezet", zegt Min
nie. „Ik, die altijd een toonbeeld van
stabiliteit was, geef eind deze maand
mijn goedbetaalde job als oogchirurg
eraan. Op 1 oktober open ik in Harlem
mijn eigen restaurant, samen met An
gelique. Je hebt maar één leven."
„Bij mij is het precies andersom ge
gaan", zegt Giovanna lachend. „Maar
de reden zou wel eens dezelfde kunnen
zijn. Toen jullie me de eerste keer spra
ken, was ik freelance film editor, zwalk
te van baantje naar baantje. Maar kijk
nu eens: ik heb voor het eerst van mijn
leven een vaste aanstelling. Ik maak nu
in opdracht van een productiekantoor
reclamespotjes. Ik ben erachter geko
men dat ik die vastigheid wens. Ik ben
iemand die ook de rest van zijn leven
met dezelfde levenspartner verder wil.
Minnie, Angelique en Gio
vanna (van links naar
rechts).
Foto: Richard Stekelenburg
Ik heb besloten: dit is mijn ding en dit
is degene met wie ik het wil delen."
Terugkijkend op de dagen dat ze als
mieren rondploeterden op Ground Ze
ro, lopen ze met twijfels in het lijf rond.
Was het eigenlijk wel zo zinvol wat ze
deden? Minnie: „Er zit pijn in de vast
stelling dat we uiteindelijk niets hebben
kunnen uitrichten." Giovanna: „We
zijn er impulsief heengegaan om men
sen te redden, om 'iets' goeds te doen."
Minnie: „De realiteit is: er is haast nie-
Na het instorten van de WTC-torens waren de rookwolken vanaf ver te zien. De
drie vriendinnen uit New York meldden zich snel aan als helpers. Foto: Reuters
mand levend uit het puin gekomen."
Op de vrijdag 14 september liepen ze 's
nachts doodmoe via de West Street
naar de plek waar ze konden worden
ontsmet en zich konden afdouchen.
Minnie: „Het was die dag dat het hard
geregend had. Er stonden, heel laat
nog, honderden mensen ons op te
wachten. Ze applaudisseerden voor
ons, noemden ons helden, maar zelf
had ik dat gevoel helemaal niet. Ik weet
nog dat ik mijn hoofd boog, niet op
keek en doodmoe doorliep."
Giovanna: „Minnie hield het na acht
dagen voor gezien. Ik na negen. Het
gekke was dat we eigenlijk met zachte
drang van het gebied werden verwij
derd. De professionals namen het over.
En de overheidsorganisatie met de
naam FEMA, een club die bij elke grote
ramp de touwtjes in handen neemt.
Achteraf vraag ik me af: waar zijn ze zo
lang gebleven? Waarom waren wij, de
vrijwilligers, eigenlijk nodig? Hadden ze
de boel niet voor elkaar? Of speelde
hier iets anders mee?"
Minnie, relativerend: „Giovanna heeft
wel vaker van die Twilight Zone-ideeën
over Amerika. Wij zijn zeer goede vrien
dinnen, maar denken over vrijwel alles
verschillend. Zo is Giovanna tegen een
aanval op Irak, terwijl ik zeg: doen!"
Over hun rol daar op Ground Zero zijn
ze het eens. Minnie: „De echte helden
zijn voor mij al die burgers die vanuit
Califomië, Iowa of God mag weten
waar direct naar New York zijn gereden
en daar de eerste dagen na de ramp
volstrekt anoniem hun handen uit de
mouwen hebben gestoken. Zij waren
onzichtbare loopjongens, nu volstrekt
vergeten."
Toch resteert er trots, het idee deelge
noot geweest te zijn van een mam-
WOi
ron
jelij
moetwerk. Giovanna trekt ha die
Ground Zero-Identiteitskaani k
schijn; ze gaat niet meer zoniet
huis alsof het een creditcardr di
heeft 'm altijd in de auto, vlaiit
bewijs. Rivera: „Het is gek da im
idee hebt: ik ben er klaar vooiren
gebeurt in dit land. Wie me teeg
dat ik voortaan in mijn koffeffm;
helm, handschoenen en eenidei
zou hebben..."
Over het WTC zijn ze het eeit=
na: „Herbouwen en snel graa
cies zoals het was. Nou ja, gr
ter. Alsof we tegen de wereld^
kan me wat'." Minnie: „Geer^
nieuwe ontwerpen hebben ie
even goed, even gedurfd wasi
na: „Het nieuwe WTC als grav*
ment voor allen die daar zijn
bracht."
Als de avond bijna ten einde?u
komt Angelique alsnog op d^8e
aangescheurd. Kusje, kusje, fe be
juicht haar toe. Niet langer isjjgei
op een duf schooltje in het t(^w
provinciaalse New Jersey. Ze
ten tot een prestigieuze thea?r
ding in New York, The Actorfn j;
Angelique: „Ik praat niet oveat d
Zero. Niet omdat ik wil ontk^je
er is gebeurd, maar omdat ik
me wil laten. Ik wil verder mi
ven. Als er op tv iets te zien i^nn
WTC, dan zap ik weg. Dat is Pter
moeilijk deze dagen. Ik wil lef? ai
we dingen doen. Na Grounduste
dacht ik: is dit leventje als ler^
alles? Ik ben verhuisd, ontdelf
dag nieuwe dingen. Zelfs de fe"a
sen van New York accepteer F11
kele
Richard Stekelenburg v31
en John Oomkes h M
Minnie Rivera (55, oogarts), Giovanna
Godard (39, film-editor) en Angelique Iri-
zarry (40, lerares) meldden zich vorig jaar
direct na de aanslag op het WTC in New
York aan als vrijwilliger om te redden
wat er te redden viel in het tot Ground
