oeir
KUNST CULTUUR
Honderden Rembrandts werden er vijftien
Leidse Meelfabriek als spannend decor
Spookverschijningen
op grote en Heine litho's
Maarten
'tHart
Gergjev elke dag aan het dirigeC
j. Fleis
■ers
f iiW
DEKKER
Gouden Kalf
voor Louis
van Gasteren
Kurhaus weer
even filmtheater
Tra bant op Westersi
Financier^;
van Pipo C
goed als rj™
BANG OLUFSEN
[dkoo
laarsc
I het 1
Star -
k - Denr
fis-T.
an3
k 1
SIGNEERT
zijn nieuwste roman
'De Zonnewijzer'
14 september Pdv"
Breestraat 161, Leiden
(14.00 tot 15.00 uur)
Natuurlijk bij:
...uw complete boekhandel
utrecht/anp - Filmmaker Louis
van Gasteren krijgt bij de ope
ning van het Nederlands Film
Festival een Gouden Kalf. Van
Gasteren (1922) ontvangt de on
derscheiding voor zijn belangrij
ke bijdrage aan de Nederlandse
filmcultuur.
Tijdens zijn vijftigjarige carrière
als beeldend kunstenaar, onder
zoeker en filmmaker maakte
Van Gasteren circa zeventig
films en tv-reportages. In 1983
kreeg hij prijzen voor zijn docu
mentaire 'Hans het leven voor
de dood' en voor de driedelige
tv-reeks 'Allemaal rebellen'. Ook
ontwikkelde hij hulpmiddelen
voor de montage van filmmate
riaal, behartigde hij de belangen
van Nederlandse filmers en sti
muleerde hij jonge filmmakers.
Het 22ste filmfestival heeft dit
jaar plaats van 25 september tot
en met 4 oktober. Tijdens het
evenement gaat de documentai
re 'In een Japanse stroomver
snelling' van Van Gasteren in
première. Die eerste vertoning is
op 26 september. De film gaat
over Nederlandse ingenieurs die
aan het einde van de negentien
de eeuw in Japan werkten aan
havens en waterwegen.
Van Gasteren kreeg vorig jaar
ook al een Zilveren Anjer uit
handen van prins Bemhard.
Tien jaar geleden was de cineast
veelvuldig in het nieuws door de
beschuldiging van Het Parool
dat hij in 1943 een 'roofmoord'
zou hebben gepleegd op een
onderduiker, hl 1995 kreeg Van
Gasteren een schadevergoeding
door een uitspraak van de Hoge
Raad, die de bewering als on
rechtmatig beoordeelde.
(advertentie)
door Aad van der Ven
Rotterdam - Geen sprake van
dat zijn Rotterdamse festival
haastwerk wordt. De altijd druk
bezette Russische dirigent Valeri
Gergjev wekt de indruk alle tijd
van de wereld te hebben,
's Werelds actiefste dirigent
staat op het punt zijn schouders
te zetten onder een zelfs voor
zijn doen zeer ambitieuze on
derneming. In de Rotterdamse
Doelen en het Nieuwe Luxor
Theater aan de Maas dirigeert
hij in de komende anderhalve
week elke dag een ander pro-
scheveningen/anp - Het Kur
haus in Scheveningen maakt
vrijdag zijn rentree als filmthea
ter. Op 9 juni 1896 opende het
Kurhaus in Scheveningen het
eerste filmtheater in Nederland.
Daarmee werd een wereldstad
als New York met negen dagen
afgetroefd. De deuren van de
oudste bioscoop van Nederland
werden begin jaren twintig van
de vorige eeuw weer gesloten.
Vanmiddag wordt een steen ge
legd ter nagedachtenis aan de
oudste bioscoop van Nederland.
Twee dagen later begint de eer
ste editie van de Ben Jerry's
Retro Filmweek Scheveningen.
Van vrijdag 13 tot en met zon
dag 22 september kunnen gas
ten van het Kurhaus in de grote
zaal tijdens het diner kijken naar
de allereerste films van de ge
broeders Louis en Auguste Lu-
mière. Tevens worden histori
sche filmpjes over Scheveningen
vertoond.
Tijdens de filmweek staat een
groot aantal bekende en minder
bekende oude films geprogram
meerd in onder meer Pathé
Scheveningen, het Fortis Circus
theater, Sea Life Scheveningen,
de Palace Promenade, Museum
Scheveningen en een aantal
strandpaviljoens.
gramma. De orkesten, uit Rot
terdam en Sint-Petersburg, wis
selen elkaar af, maar de dirigent
is steeds dezelfde. Overdag heeft
hij nog tijd voor een master
class. En tussendoor is er ook
nog een optreden in het kader
van de Amsterdamse Matinee
op de Vrije Zaterdag.
Het Rotterdamse festival is ge
wijd aan muziek die in het leven
van Gergjev een belangrijke rol
speelt. Dit naar aanleiding van
zijn vijftigste verjaardag, overi
gens pas volgend jaar mei. Twee
bekende componisten uit de
voormalige Sovjetunie hebben
mdu
ter gelegenheid daar%ifre
kestwerk geschreven,
on the White Horse
Goebaidoelina en 'U
Gija Kantsjeli gaan cl/"
tember in de Doelenr®-^
re op het slotconcd-a
festival. Ook de voorrt
schreven compositiewl-u
Bells for V.G.' van de'
der Micha Hamel j
voor het eerst gespee|ut„e
terdams Philharmon^r
staat op die avond oi^
van zijn Russische du^ia
en diens Rotterdamqoe„
Hans Leenders. ,tPan
Rotterdam - Een sculptuur van de Tsjechische kunstenaar k<
ny, een levensgrote Trabant op poten, is gisteren in de Wef
Rotterdam geplaatst. Het is onderdeel van het Circus Cerny
zichtexpositie van sculpturen die op diverse plaatsen in de
opduiken. Foto: ANP/Fred Ernst
Geen touw vast te knopen aan theaterexperiment met prachtige beelden
door Theo de With
leiden - Er valt geen touw aan
vast te knopen. Maar dat hoeft
ook niet. Het gaat hier immers
om beeldend theater. Er hoeft
geen verhaal te worden verteld.
De beelden, daar gaat het om.
En die beelden zijn prachtig.
Hoe kan het ook anders. De
Meelfabriek is de mooiste plek
die je je voor zo'n project in Lei
den kunt wensen.
De Meelfabriek aan de Zijlsingel
moet de komende jaren door de
Zwitserse architect Peter Zum-
thor worden omgetoverd tot een
nieuw stadsdeel met ruimte
voor wonen, werken en cultuur.
Theatermaker Geert van der
Velden neemt daar alvast een
voorschot op. Met de voorstel
ling 'Black Boxes Two' is hij tot
en met zondag neergestreken in
dit industrieel monument Het
is het tweede deel van een trilo
gie. De aftrap werd twee maan
den geleden op het strand van
Noord wijk gegeven. Het drieluik
wordt aan het einde van het
theaterseizoen afgesloten in de
Leidse Schouwburg.
De bezoekers van de eerste
voorstelling passen gisteravond
precies in een van de boten van
Schuitje Vaart. Op de vervreem
dende klanken van Philip Glass
worden de circa 35 toeschou
wers van de Zijlpoort naar de
Meelfabriek gevaren. Gesluierde
figuren begeleiden ons op de
walkant. Ze waren ook in 'Black
Boxes One' in Noordwijk te
zien. Volgens Van der Velden
stond toen het vrouwelijke cen
traal en ligt de nadruk nu op het
mannelijke. Eenmaal in het fa
briekscomplex wordt duidelijk
wat de Leiderdorpse theaterma
ker bedoelt.
De meditatieve, esoterische mu
ziek van het Noordwijkse strand
heeft plaatsgemaakt voor door
rookte rock en beukende house-
beats. Ook de bewegingen zijn
anders. Het zwierige is eraf. Het
gaat er nu harder, agressiever
aan toe. Het publiek is maar
heel even in de fabriek zelf. Daar
ontmoet het een bakker die drif
tig deeg staat te kneden. Daarna
mag het plaats nemen in een
niemandsland tussen twee ge
bouwen.
Op deze prachtige plek krijgt de
toeschouwer een lawine over
zich heen gestort muziek, dans,
projecties, poëzie. Het is alsof
Geert van der Velden geen keu
ze heeft kunnen maken uit de
mogelijkheden die zo'n locatie
biedt. Toch heeft hij er geen
zap-theater van gemaakt. Scè
nes duren soms erg lang. Als het
publiek om half negen is neer
gezet, mag het bijvoorbeeld bij
na een half uur kijken naar beel
den van 'Black Boxes One' en
luisteren naar industrieel ge
bonk. Misschien is het de be
doeling om je te identificeren
met de fabrieksarbeider van
weleer. Die moest ook de hele
dag hetzelfde geluid aanhoren
en dezelfde beelden aanschou
wen.
Het decor is werkelijk prachtig.
Afbladderende muren vol graffi
ti. Drie torenhoge wanden. Aan
de waterkant een muur met
prikkeldraad. Een roze kleuren
de avondhemel. Het wordt nog
moeilijk om zo'n spannend de
cor volgend jaar in de schouw
burg te evenaren. Op het strand
was nog een zwarte doos nodig
om het beeld van een 'black
box' op te roepen. In deze be
klemmende binnenplaats van
de Meelfabriek be'
zelf zich in een do<
geen kant uit. De act
ook tegen de muren j
lichting zorgt voor 1
duwen die ook niet
reiken om te ontsnapi
Curieus zijn de broi
nes die aan de mui
Aan het einde van dt
ling zijn de broden ftu
bezoeker krijgt een wpfl
ham. Het doet denka.
katholieke kerkdienstr'
is dat nog de beste vr
Je krijgt als toeschorsc
beelden te zien, rnaaf33^
lastig om de beteken]
doorgronden. Net alsiCO
'Black Boxes Two', t
tember, Leidse MÉ
Om 20.00 uur veizsr
de Zijlpoort. Entree:?'
dar
aalsmeer - De financ- j
de film van de vooiLe
clown Pipo is volgens)
Endemol zo goed als t
en de P-p-parelrid<pn
een bijdrage van 43tJJm.
van het Nederlands If
de Film. Het totale
draagt ongeveer 3,5 iyer
ro. Acteur Joep Doij^
kruipt in de huid
roemde grappenm
dat in navolging i
schge, die al in 1958 i
tv verscheen. De opi
ginnen op 21 oktob
Spanje.
(advertentie"^
BeoCom 2
Hand van de echte meester blijft ook in collectie van de Staatliche Graphische Sammlung onmiskenbaar
In Leiden en de regio bestaat grote belangstelling voor de ama
teur-kunsl beoefening. Heilig Vuur volgt stad- en regiogenoten
die musiceren, zingen, dansen, toneelspelen, fotograferen of
op andere wijze actief zijn. Vandaag: Marieke Ruygrok uit Lei
derdorp.
door Francoise Ledeboer
Amsterdam - Toen er in 1781 een
inventaris werd gemaakt van de
meer dan 60.000 prenten en
8728 tekeningen in de collectie
van keurvorst Carl Theodor van
de Palts (1724-1799), werden 373
tekeningen aan Rembrandt toe
geschreven. Zijn verzameling
maakt tegenwoordig deel uit van
de Staatliche Graphische Sam
mlung in München en telt nu
nog maar vijftien échte Rem
brandts.
Heeft Van de Palts een kat in de
zak gekocht? Naar hedendaagse
maatstaven is dat inderdaad het
geval, maar op een expositie in
het Rembrandthuis in Amster
dam wordt er niet voor niets op
gewezen dat achttiende-eeu-
wers iets anders onder een éch
te Rembrandt verstonden dan
wij. Ook werken van leerlingen
en navolgers werden toen 'Rem
brandts' genoemd: Van de Palts
hoeft zich postuum dan ook
nergens voor te schamen.
Het museum haalt de komende
jaren de Rembrandt-collecties
van de belangrijkste prentenka
binetten naar ons land, waaron
der die van de Albertina in We
nen. Dat de collectie van de
Staatliche Graphische Sam
mlung als eerste wordt getoond
is een eerbetoon aan een van de
oudste en grootste verzamelin
gen 'Rembrandts' ter wereld.
Dat deze behouden bleef na het
vele oorlogsgeweld in Duitsland,
mag een wonder heten.
Dat de geallieerde bombarde
menten grote aantallen slachtof
fers veroorzaakten mag bekend
worden verondersteld. Graphi
sche Sammlung-conservator
BANG OLU
V. erwij
Lange Voort 11 A, Ofcn j
Telefoon 071 519 33Led
Botermarkt 25, Leidde I
Telefoon 071 512 26jet c
ïd 1
lom
De hal van het Leiderdorpse ge
meentehuis hangt vol met li
tho's. Grote en kleine litho's.
Felgekleurd en zwart-wit. Uit
bundig of juist sober. Maar alle
maal zijn ze van de hand van
Marieke Ruygrok. De Leider
dorpse volgde, na haar leraren
opleiding tekenen en tweede
graads biologie, grafische vorm
geving en grafiek bij Ars Aemula
en Naturae in Leiden. Ze heeft
zich nu gespecialiseerd in zoge
heten vrije grafiek: houtsnede,
linoleumsnede en etsen. Maar
dus vooral lithografie en ge
combineerde druktechnieken.
„Het loopt verschrikkelijk goed.
Echt heel goed. Het enige is, dat
het werk nu even stil ligt. Mijn
litho's druk ik altijd bij Ars en
dat is 's zomers dicht. Binnen
kort begin ik weer. Met hout en
metaal. „De charme van litho's
is heel moeilijk uit te leggen.
Mij bevalt het in elk geval heel
goed, het hele proces van wer
ken. Je begint met een grote
kalkzandsteen. Nog helemaal
ruw. Die moet je dan polijsten.
Steeds gladder. Totdat de steen
uitdrukken op het platte vlak. Ik
wil me weer meer bezighouden
naar het driedimensionale."
Expositie Marieke Ruygrok,
t/m 19 september, gemeente
huis, Statendaalder 1, Leider
dorp. Open: maandag tot en
met vrijdag 8.30-12.30 uur en
13.00-17.00 uur, en op woens
dagavond 18.30-20.00 uur.
Herman Joustra
Thea Vïgnau-Wilberg frist in de
catalogus dan ook alleen de her
innering aan de gevolgen van
deze bommenregen op: prenten
en tekeningen die niet tijdig wa
ren geëvacueerd gingen samen
met bijna de gehele bibliotheek
voorgoed verloren. Pas dit jaar
kreeg de enorme verzameling
weer de beschikking over een ei
gen tentoonstellingsruimte als
onderdeel van de Pinakothek
der Moderne.
In de kloeke catalogus bij de ex
positie wordt uitvoerig uiteenge
zet hoe het onderzoek naar de
authenticiteit van de 373 oor
spronkelijke Rembrandts is ver
lopen. In 1906 was het aantal
Rembrandts in de collectie al te
ruggebracht naar 150, in de ja
ren vijftig volgde een verdere re
ductie met de helft. Vignau-Wil-
berg en Peter Schatbom, oud-
hoofd van het Rijksprentenkabi
net, kwamen met behulp van
moderne wetenschappelijke
methodes tot het huidige aantal
van vijftien werken op papier
dat eigenhandig door onze
grootste meester uit de Gouden
Eeuw is gemaakt. „Dat is een
heel verschil", erkent Schat
bom. „Maar zowaar ontdekten
we tijdens ons onderzoek ook
een nog niet bekende échte: zijn
'Zieke vrouw in bed" uit 1638."
Natuurwetenschappelijke me
thodes zijn al sinds jaar en dag
onmisbaar bij het vaststellen
van authenticiteit. Bij deze col
lectie konden zo onder meer de
met het blote oog niet waar
neembare verschillen tussen de
gebruikte soorten inkt zichtbaar
worden gemaakt. Vooral de tal
rijke imitaties van Rembrandt
uit de achttiende eeuw werden
onderzocht, waarbij zowel de
tekeningen zelf als de daarop
aangebrachte signaturen wer
den bestudeerd. Wat bleek? Bij
na alle signaturen bleken met
'De samenzwering van Claudius Civilis'. Publiciteitsfoto
een andere inkt - en dus later -
te zijn aangebracht.
De meeste imitaties zijn waar
schijnlijk niet als vervalsingen
vervaardigd, maar werden dat
pas later door toevoeging van de
signatuur. Maar de achttiende-
eeuwer die Rembrandts late stijl
imiteerde op zijn pentekeningen
'De doop van de kamerling'
deed dat niet alleen met zicht
baar gebrek aan talent, hij ge
bruikte bovendien zeventiende-
eeuws papier. In dit geval acht
Vignau-Wilberg het waarschijn
lijk dat er een echte vervalser
aan het werk is geweest die be
oogde flink geld te verdienen
aan Rembrandts reputatie.
De echte werken van Rem
brandt op deze expositie impo
neren met extra vanzelfspre
kend gemak als ze in de buurt
van imitaties hangen. De keur
vorst moet zijn aanwinsten met
welgevallen hebben bekeken
toen ze in Mannheim arriveer
den: de expressiviteit waarmee
Rembrandt in 'losse' lijnen the
ma's als 'De man die een os
slacht' en 'De samenzwering
van Julius Claudius Civilis' op
papier zette: prachtig en ook
voor een lekenoog onmisken
baar eigenhandig door hemzelf
gemaakt.
Maar deze presentatie ontleent
zijn belang in de eerste plaats
aan de uitleg van wat er al tij
dens zijn leven onder een Rem
brandt werd verstaan en hoe
wetenschappers die visie lang
zaam corrigeerden. Zijn naam
stond vele eeuwen lang ook
voor zijn stijl en manier van
werken, met als automatisch ge
volg dat inventarissen veel meer
Rembrandts vermeldden dan
we nu kennen. Volgens Vignau-
Wilberg vloeide dat voort uit zijn
atelierpraktijk. „Om mee te kun
nen werken aan de productie in
het atelier, dienden zijn leerlin
gen zich zijn schildertrant en te
kenstijl geheel eigen te maken.
Het doel van de leertijd was niet
de ontwikkeling van een her
kenbare, persoonlijke stijl, maar
één die identiek was aan die van
de meester. De leerlingen slaag
den daar vaak zo goed in dat
hun werk slechts met moeite
van dat van hun leermeester is
te onderscheiden."
'Rembrandt in München', t/m
17 november, Rembrandthuis,
Jodenbreestraat 4, Amsterdam.
geschikt is om er op te tekenen
of verven. Met een vettig pot
lood of vettige verf."
„Daarmee ben je er nog niet,
met de steen ga je wat voor
drukken om te kijken of het
naar je zin is. En je wast hem
goed af, om zo de losse verf- of
potloodstukjes kwijt te raken,
ander is het niet mooi drukken.
Je wast totdat je niets meer ziet.
Dat is altijd een raar moment.
Je ziet niks meer op de steen,
maar je werk zit er nog wel op.
Dat zie je pas weer als je druk
inkt op de steen doet. Die blijft
achter op het vettige deel van je
steen, de plek waar je tekening
stond. Ja, dat klinkt allemaal
heel technisch, maar het gaat
vrij soepeitjes hoor."
.Alleen doe ik het tegenwoor
dig toch iets anders. Nu begin
ik meteen te schilderen, te teke
nen. Een grof idee. Dat druk ik
af. Daarna schuur ik de steen
weer en maak een volgende te
kening. Alleen schuur ik de
steen niet helemaal glad. Als ik
dan weer een afdruk maak, zie
je de spookverschijningen van
Marieke Ruygrok tussen twee van haar litho's. Foto: Mark Lamers
de oude tekening of zelfs teke
ningen er doorheen. Zo kun je
heel aparte werken krijgen. Wat
niet helemaal naar mijn zin is,
schuur ik weg op de steen. Bij
kleurenlitho's kijk ik na elke
drukgang of er misschien nog
een kleur aan moet worden
toegevoegd. En door de spook
verschijningen van de vorige
drukgangen gaan de kleuren
zich mengen. Soms bestaat een
litho zo wel uit veertien of vijf
tien druklagen. Dat vind ik veel
leuker, het werk is dan veel
schilderachtiger.
„Ik wil nu meer gaan werken
met hout en metaal. Je kunt
zeggen dat mijn thema vaak het
aangetaste landschap is en de
mens die het aantast. Met dat
thema was ik al bezig tijdens
mijn afstuderen. Dan zette ik
plastic tegenover natuurlijke
materialen, zoals hout. Als con
trast. Ik heb nu het gevoel dat ik
dat thema, het aangetaste land
schap, toch minder goed kan
