WETENSCHAP
Mummie uit de doeken gedaan
Nieuwe satellieten zoeken naar ET
Muis wordt spermareservoir
Vlieg helpt bij maken medicijn
Krekel beschermd tegen eigen .herrie
Herfstbaby 's leven la
'Apen overleefden miljoc
jaren geleden HIV-epidei
woensdag 11 SEPTEMBEf
door Roy Touker
zwolle - Strikt genomen is het
niet meer dan een verzameling
botten in linnen weefsels op een
houten plank. Slordig ingetaped
met ook nog eens een extra stel
benen. Vredig ligt het ingezwach
telde ding in één van de zalen
van het Stedelijk Museum te
Zwolle. 'Nieuwe' technieken wer
pen een even nieuw licht op de
mummie van Zwolle. Toch zal de
mummie altijd met mysteries zijn
omgeven. En dat laat ruimte tot
fantaseren.
Rollende rotsblokken die zo
maar uit het niets te voorschijn
komen. Verborgen kuilen met
speren, uiteraard met de punten
omhoog. Duizenden sprinkha
nen of gitzwarte kevers met al-
lesverslindende kaken die uit de
muren kruipen. Zijn dat de tafe
relen geweest toen ooit de Zwol
se mummie met sarcofaag en al
uit zijn graf werd gelicht?
Waarschijnlijk niet. Indiana Jo
nes maakte dat mee en andere
Hollywood-avonturiers even
eens. Die 'helden' zagen zich
ook geconfronteerd met de
vloek van de farao. De Zwolse
mummie wil van geen vloek we
ten, al doet een grappenmaker
anders geloven. Die heeft een
briefje met de tekst 'Beware of
the curse of the mummy' op de
deur van de zaal van het Stede
lijk Museum in Zwolle geplakt.
Ooit - we hebben het over
1955 - was de Zwolse mummie
'wereldnieuws'. 'Opzienbarende
mummie in Zwolle' en 'Mum
mie met vier benen' kopten de
kranten. Uit röntgenonderzoek
bleek toen dat de Zwolse mum-
Drang naar het eeuwige leven
Mummificeren gebeurde niet
zomaar. Het werd be
schouwd als iets dat het
dichtst tegen onsterfelijkheid
aan zit. Mummificeren werd
niet gedaan om het lichaam
van een geliefde te bewaren
voor het nageslacht. Het is de
drang naar het eeuwige leven
geweest die ervoor gezorgd
heeft dat bijvoorbeeld farao's
in verband werden gewikkeld.
Dat is althans de theorie van
de Canadese wetenschaps
mie zomaar een extra stel benen
in de zwachtels had. Het bleek
het zoveelste mysterie rond de
mummie. Allerlei theorieën
werden opgeworpen. Slordige
zwachtelaars zouden een fout
hebben gemaakt en de mummie
een extra stel benen hebben
meegegeven.
Alleen al over hoe de mummie
in Zwolle is beland, doen ver
schillende verhalen de ronde. In
één van die verhalen speelt een
Oranje-prinses de hoofdrol. We
hebben het over prinses Mari
anne, een dochter van koning
Willem I. Geheel volgens de
Oranje-traditie kon die konink
lijke dame het uitstekend vinden
met de simpele burgerij. Zo
goed zelfs dat ze zwanger werd
van haar - nota bene getrouw
de - koetsier. Dat betekende na
tuurlijk grote schande. Daarom
werd Marianne op reis gestuurd.
Zo kon het kind ergens in het
buitenland geboren worden en
zou men er in de Nederlanden
den haag/gpo - Muizen kunnen
in de toekomst dienst doen als
een reservoir voor zaadcellen.
Wetenschappers zijn erin ge
slaagd bij muizen sperma van
varkens en geiten te produce
ren, door kleine stukjes zaadbal
onder de huid van de muizen te
transplanteren. De methode kan
in de toekomst mannen helpen
om vader te worden, zelfs als de
eigen teelballen zijn verwijderd.
Amerikaanse celbiologen brach
ten van pasgeboren geiten en
varkens kleine stukjes zaadbal -
ter grootte van een flinke korrel
suiker - aan onder de huid op de
rug van een muis. De transplan-
taten groeiden in korte tijd uit
rotterdam/anp - Een bedrijf dat
verbonden is aan de Erasmus
Universiteit wil een vliegenboer-
derij opzetten voor het maken
van medicijnen. Genetisch ge
modificeerde vliegen moeten
daar goedkoop eiwit gaan pro
duceren. Die eiwitten vormen
de basis voor de aanmaak van
bijvoorbeeld groeihormonen en
bloedproducten.
Volgens F. Grosveld, moleculair
bioloog en mede-oprichter van
het bedrijf Minos Biosystems,
zijn vliegen een goed alternatief
journaliste Heather Pringle.
Wie wil, kan zich ook nu laten
mummificeren. Het bedrijf
Summum Mummification in
het Amerikaanse Salt Lake Ci
ty heeft zich gespecialiseerd
in balsemen en inzwachtelen.
Er is een overeenkomst met
vele eeuwen geleden. Ook nu
moet je er redelijk vermogend
voor zijn: er hangt een prijs
kaartje aan van dik 60.000 eu
ro - inclusief zwachtels, dat
wel.
geen weet van hebben. De prin
ses werd op haar reis in 1849 en
1850 begeleid door dominee G.
van Senden. Tijdens de reis
werd ook Egypte aangedaan. Op
een bazaar in het toenmalige
Alexandrië zou Van Senden niet
alleen tijgervellen en bloemen
tafels hebben gekocht, maar ook
een mummie.
Volgens overlevering de Zwolse
mummie. Het ding is lange tijd
familiebezit geweest. Ergens in
de negentiende eeuw werd de
mummie afgestaan aan 'de
plaatselijke verzameling van
Oudheden', zeg maar één van
de voorlopers van het huidige
Stedelijk Museum in Zwolle.
Een ander verhaal wil doen ge
loven dat Zwolle de mummie te
danken heeft aan Anthony ba
ron Van Dedem. Die had in zijn
jonge jaren reizen naar Egypte
gemaakt en daar de mummie
op de kop getikt. Een nazaat van
de baron zou de mummie aan
het Zwolse museum hebben af
gestaan.
Mysteries zullen de Zwolse
mummie immer vergezellen.
Wie was die man - want dat het
om een man gaat, is zo goed als
zeker. Wat deed hij? Was het een
farao, een Nubische prins, een
hoogwaardigheidsbekleder, een
mannetje met connecties of dan
toch op zijn minst een achter
neefje van een farao? Hoe is hij
aan zijn einde gekomen?
Die vragen blijven - naar alle
waarschijnlijkheid - altijd onbe
antwoord. De Zwolse mummie
heeft een deel van zijn gehei
men meegenomen in rijn lin
nen weefsels.
Vandaag de dag gangbare on
derzoekstechnieken lichten wel
tipjes van de sluier op. Uit rönt
genonderzoek en een ct-scan
bleek begin dit jaar - overigens
opnieuw, want ook in 1955 bij
een eerder onderzoek kwam dit
als feit naar boven - dat het vrij
wel zeker om een man gaat.
De zogenaamde C14-onder-
zoeksmethode, een datering aan
de hand van radio-actieve kool-
stofdelen in het lichaam, toonde
even recent aan dat de Zwolse
mummie, met een kleine slag
om de arm, zo rond de 2500 jaar
oud is én dus authentiek.
DNA-onderzoek moet andere
feiten boven water halen. Der
gelijk onderzoek maakt onom
stotelijk duidelijk wat het ge
slacht is, maar ook om wat voor
ras het gaat. Of er DNA-onder
zoek verricht kan worden, moet
overigens nog worden afge
wacht. Bij het mummificeren
werden in'arsenicum gedrenkte
weefsels gebruikt en dat is nou
de makke: arsenicum breekt
DNA af. Als het DNA wel kan
worden onderzocht, duurt het
een halfjaar voor de resultaten
bekend rijn. Dat is voor het Ste
delijk Museum Zwolle een
De mummie in het Stedelijk Museum van Zwolle. Foto: GPD/Bert Korendijk
mooie gelegenheid om in het
voorjaar van 2003 een nieuwe
expositie aan de mummie te
wijden.
Ondertussen kunnen we blijven
fantaseren en mijmeren over de
nog steeds naamloze mummie.
Het wezen dat dik ingezwach
teld van hot naar her is versleept
moet ooit iets betekend hebben.
Een arme sloeber kan het in ie
der geval nooit geweest rijn. Ar
me sloebers ontbrak het destijds
simpelweg aan geld om ge
mummificeerd te worden, al
thans vrijwillig. Dat was alleen
weggelegd voor vermogenden.
Volgens een theorie moet de
mummie ooit het doelwit rijn
geweest van niets en niemand
ontziende grafrovers. Dat ver
klaart waarom er in de wikkels
geen kostbaarheden als juwelen
en amuletten rijn aangetroffen.
tot gezonde teelballen. Het is
voor het eerst dat onderzoekers
muizen sperma laten produce
ren van andere zoogdieren.
Tot nu toe wordt voorafgaande
aan een zware kankerbehande
ling of verwijdering van de teel
ballen zaad ingevroren, zoals bij
wielrenner Lance Armstrong.
Probleem is dat het ingevroren
zaad vaak van slechte kwaliteit
blijkt.
De nieuwe methode werkt ook
bij jongens die vóór de puberteit
htm teelballen verliezen. Zij
kunnen dankzij de reserveteel
bal als volwassene toch vader
worden.
voor de genetisch gemodificeer
de dieren als konijnen en ham
sters die de laatste jaren voor
het maken van medicijnen rijn
gekweekt.
„In de vliegenfarm kan sneller
eiwit worden geproduceerd",
zegt Grosveld. „Wel heb je er
miljarden voor nodig. Kijk maar
hoe snel die larven zich verme
nigvuldigen." Grosveld denkt
dat de eerste boerderij er bin
nen twee jaar staat. Hij werkt sa
men met wetenschappers van
de Universiteit van Kreta.
londen - Krekels hebben geen last van hun eigen lawaai. De tsjirpen-
de dieren maakt voor zichzelf een kabaal dat vergelijkbaar is met een
drilboor op 7 meter afstand voor een mens. Het dier wordt echter niet
stokdoof en dat komt door zijn zenuwcellen die het gehoor van het
beestje steeds uitschakelen. Dat hebben Britse wetenschappers van de
universiteit in Cambridge ontdekt. Zij publiceerden hun bevindingen
in het wetenschappelijke blad 'Nature'. Ze deden onderzoek naar de
'Gryllus bimaculatus' (veldkrekel). Maakt deze even geen geluid, dan
is die direct weer een en al oor. Volgens één van de onderzoekers
komt het mechanisme mogelijk niet alleen bij insecten voor. Waar
schijnlijk speelt een zelfde proces een rol bij de verklaring waarom de
mens zichzelf niet echt kan kietelen. Het zenuwstelsel reageert name
lijk niet op dergelijke zelf veroorzaakte prikkels. Foto: Archief
Volgens die theorie zou de be
schadigde mummie na de graf-
roof gerestaureerd rijn. Bij deze
operatie zou - in die tijd om wat
voor reden dan ook niet onge
bruikelijk - het extra stel benen
ingezwachteld zijn. Mocht de
mummie in de oudheid inder
daad gerestaureerd rijn, dan
zegt dat veel. In die tijden wer
den veel mummieplaatsen ge
plunderd en zou het ondoenlijk
rijn geweest om alle be 180i
de mummies te restaui 8.3Ó E
gebeurde alleen als de #naal
zwachtelde van konink
hoge afkomst was. Late fete si
er daarom maar op hoifer en
bijvoorbeeld DNA-ond 35 Jc
anders aantoont - dat 1^°lopc
een Nubische prins of I van h
temeefje van een plaat ht. 09
raogaat. ;ANy
Wo|
ouwtje
=Ketnel
nn Ka
berlijn/anp-rtr - Mensen die in
de herfst rijn geboren, leven
langer dan degenen die in het
voorjaar ter wereld kwamen. Ze
hebben ook minder kans chro
nisch riek te worden als ze ou
der rijn. Dat heeft een Oosten
rijkse wetenschapper onlangs
gezegd.
Na onderzoek van gegevens van
meer dan een miljoen mensen
in Oostenrijk, Denemarken en
Australië, concluderen weten
schappers van het Max Planck
Instituut voor Demografisch
Onderzoek in het Noord-Duitse
Rostock dat de maand waarin
iemand is geboren verband
houdt met de levensverwach
ting na de leeftijd van vijftig jaar.
Het eetpatroon van de moeder
tijdens de zwangerschap en in
fecties in verschillende periodes
van het jaar kunnen beide van
invloed rijn op de gezondheid
van een pasgeborene en op de
levensverwachting als hij of rij
ouder is.
„Een moeder die bevalt in het
voorjaar, brengt de laatste fase
van haar zwangerschap door in
de winter, als ze minder vitami
nes binnenkrijgt dan in de zo
mer, zei Gabriele Doblhammer
van het team dat het onderzoek
uitvoerde. „Als ze stopt met
borstvoeding en begint met het
geven van gewoon eten, is dat in
de hete weken van de zomer, als
baby's gevoeliger rijn voor in
fecties van het spijsverterings-
1S
Hack l
[erZak
systeem." 15Be\
Baby's die in de herfst r.'9®r<
3 fcinde.
geboren, wogen meer a
geborenen die in de len
venslicht zagen. In hunfcchau
ven wordt een laag geb(^D v°
wicht in verband gebra fage
hoge bloeddruk, een hcpie let
lesterolspiegel, overgev ^entei
vermindering van de lc^'g
öe. 2.28 C
In Oostenrijk leefden v lahl. 2:
nen die in het najaar (0
december) waren gebo !r un^s
middeld zeven maandiNachti
dan degenen die in het iebiinc
(april-juni) ter wereld 1
In Denemarken leefde^iand -
nen met verjaardagen ahnstre
herfst zo'n vier maand £jlau,
dan hun landgenoten
voorjaar verjaarden. In
geldt ongeveer hetzelfd 17.15
als in Denemarken. t}eute-
De studie richtte zich c 19'25"
sen die waren geboren t - Tod
begin van de 20e eeuwhgehor:
de voeding het hele jaaM- 22-1J
sindsdien beter is gewG
houdt het seizoenspaüT
zei Doblhammer. In e
studie onderzocht ze hl
boortegewicht van 300j
gen in de Verenigde Stl
tussen 1970 en 1980 zijL
ren. De tweelingen die!
geboren in de lente enr
wogen minder dan de I
gen die in de herfst v
ren.
door Ben Apeldoorn
Washington - Ruim veertig jaar
luistert men nu al naar radiosig
nalen uit het heelal, die mogelijk
afkomstig zijn van buitenaards
leven. Toch is er nog steeds niets
gevonden dat daar ook maar in
de verste verten op wijst. Sterker:
men heeft nog niet eens de pla
neten gevonden waarop die be
schavingen zouden kunnen zijn
ontstaan. Maar dat verandert
over een aantal jaren drastisch.
„We proberen of we die bescha
vingen als het ware kunnen rui
ken", grapt astrobioloog Mi
chael Meyer, verbonden aan
NASA's hoofdkwartier in Was
hington D.C. „Om te beginnen
moeten we de aanwezigheid van
planeten bij andere sterren zien
te achterhalen. Een beschaving
heeft een planeet als de onze
nodig om daarop te kunnen
evolueren. En éls we die gevon
den hebben, moeten we uit de
samenstelling van de atmosfeer,
als die er tenminste is, kunnen
opmaken of de condities daar
gunstig genoeg rijn voor het
ontstaan van organismen."
Dat dat 'ruiken' mogelijk is,
werd vorig jaar met behulp van
de om de aarde draaiende Hub
ble ruimtetelescoop (HST) aan
getoond. Bij een om de ster HD
209458 draaiende planeet stel
den de gevoelige detectoren van
de HST de aanwezigheid vast
van natrium in diens atmosfeer.
„Maar dat is een planeet die nog
groter is dan de grootste planeet
in ons zonnestelsel, Jupiter",
zegt Meyer. „Dus een gas-, en
geen aardplaneet. Bij een kleine
75 sterren rijn deze grote gas
reuzen gevonden. Indirect, want
zelfs de HST kan ze niet direct
zichtbaar maken. Door de enor
me afstanden rijn ze te zwak.
Bovendien worden ze over
straald door het licht van de
sterren waarbij ze behoren. Je
kunt net zo goed proberen een
glimworm te zien naast een
halogeenstraler van tien kilo-
Watt, vanaf een afstand van tien
kilometer."
Planeten als de aarde rijn klei
ner en dus nóg zwakker. Toch
wil men die de komende jaren
opsporen, en zelfs langs directe
weg zichtbaar maken. In 2006
wil NASA de satelliet Kepler lan
ceren (genoemd naar de Duitse
astronoom Johannes Kepler, die
in het begin van de zeventiende
eeuw de planeetbanen wetmatig
beschreef). Kepler moet het licht
van ruim 100.000 sterren conti
nu in de gaten houden. Als een
planeet vóór een ster langs trekt,
wordt een klein beetje sterlicht
onderschept. De ster wordt dus
gedurende enige tijd ietsje
zwakker, en op die manier kan
men aardplaneten achterhalen
bij stenen tot 250 lichtjaar af
stand.
„Maar dat is nog steeds indi
rect", aldus Meyer. „Spectacu
lairder is de Terrestrial Planet
Finder, TPF, die enkele jaren na
Kepler gelanceerd wordt. Die
maakt gebruik van zogeheten
interferometrie, waarmee onder
meer geweldig scherp kan wor
den gekeken. Bovendien wordt
het licht van de sterren zelf
kunstmatig afgezwakt. Het
zwakke licht van aardplaneten
wordt dan niet meer over
straald."
.Analyse van dat licht moet le
ren hoe de eventueel aanwezige
dampkringen van die aardpla
neten rijn samengesteld. Cruci
aal daarbij is de aanwezigheid
van veel zuurstof en waterdamp,
zoals in onze dampkring die
voor een kwart uit zuurstof be
staat. Dan weet je dat de condi
ties voor de evolutie van levens
vormen gunstig rijn."
Dan kan er letterlijk en figuurlijk
ook veel gerichter met grote ra
diotelescopen worden 'geluis
terd' naar eventueel van die
aardplaneten afkomstige signa
len. De vraag is dan natuurlijk of
eventuele beschavingen ook van
radiogolven gebruik maken om
hun aanwezigheid kenbaar te
maken.
„Waarschijnlijk wel", zegt Mey
er. Als ze het heelal net zo on
derzoeken als wij, weten ze dat
het overal in de ruimte voorko
mende element waterstof radio
straling met een zekere golfleng
te uitzendt. Wat is er, zo redene
ren wij tenminste, logischer dan
zowel bij die golflengte uit te
zenden als te luisteren?"
Meyer: „We weten veel dingen
niet. Wél weten we dat meer
dan de helft van alle sterren pla
neten moeten hebben. Ook we
ten we dat de bouwstenen van
ons leven hoogstwaarschijnlijk
uit de ruimte afkomstig waren;
dus dat leven, mits onder gun
stige omstandigheden, overal in
het heelal moet voorkomen."
Maar er rijn ook twee grote bar
rières: de tijd en de afstand.
„Misschien is het stom toeval
als een beschaving zich nu, net
als wij, ontwikkeld heeft. Stel dat
dat nét aan de andere kant van
ons melkwegstelsel is. Radiosig
nalen hebben 100.000 jaar nodig
om die afstand te overbruggen.
En hoeveel beschavingen rijn er
misschien al niet geweest, toen
hier nog helemaal geen mensen
rondliepen?"
rijswijk/anp - Nederlandse on
derzoekers hebben een mogelij
ke verklaring voor de vraag
waarom chimpansees resistent
rijn tegen HIV, het virus dat aids
kan veroorzaken. Ze zoeken de
verklaring in een mogelijke epi
demie die zich ongeveer twee
miljoen jaar geleden moet heb
ben voorgedaan.
Het onderzoek is uitgevoerd
door wetenschappers van het
Biomedical Primate Research
Centre in Rijswijk. De resultaten
rijn gepubliceerd in het weten
schappelijke blad New Scientist.
Het onderzoek is onder meer
van belang voor de ontwikkeling
van vaccins tegen aids.
De onderzoekers hielden zich
bezig met de genetiscl
men van de mens en r
pansees. Die van ch
tonen veel meer variatf
van de mens. Een uitz
hierop vormen de genj
trokken zijn bij de a"
russen. Een van de oni
van het onderzoek waf\
ken naar een verl<
verschil.
Een daarvan zou k
dat de chimpansees ii
den rijn geveld door eïescue;
dat een voorloper zoub: Reuti
rijn van HIV. Volgens e
kening moet dat ongev
miljoen jaar geleden zn
weest.
Hersenchirurgie in Bronzen Tijd
irzoek. l
met mi
Met radiotelescopen zoals deze luistert men al ruim 40 jaar naar sig
nalen van buitenaardse beschavingen. Maar al die tijd bleef het stil.
Foto: GPD/NRAO
londen/ap - Een man uit het
Bronzen Tijdperk wiens schedel
vorig jaar is opgevist uit de rivier
de Theems heeft een van de
vroegst bekende hersenopera
ties van Groot-Brittannië over
leefd. Dat hebben archeologen
van de Britse vereniging voor
monumentenzorg English Her
itage onlangs bekendgemaakt.
De schedel is van een volwassen
man die leefde rond 1750 voor
Christus. Er rit een gat in van 4,5
bij 2,3 centimeter. Aan de rand
van het gat is nieuw
groeid. Dat duidt eropj
man de schedellichti
overleefd.
De operatie werd waa% pres£
uitgevoerd met een vul
en zonder effectieve ve
en ontsmettingsmiddi
-uw b<|ORD-l-
.t eropHoiiand
ichtirtfmma. 1«
ot 23.00
lai^ioc
te genezen door de dninuzïek 2
schedel te verlichten ok Herh.
geesten een weg naar M
bieden.
