Onderduiken
tussen de diere!
GESPREK VAN DE DAG
Franstaligen voelen zich gediscrimineerd
Bijtgrage schildpad op scherp
et
Tentoonstelling over Artis in oorlogstijd
Sm. mP?
Koude oorlogsjaren
DONDERDAG 5 SEPTEMBER
u
id
MENSELIJK
Gebruikers van mobiele telefoons kunnen hun toestel
voortaan voorzien van rooms-katholieke beltonen. De
Rooms-Katholieke Kerk in Nederland heeft de VROME
RINGTONES gisteren geïntroduceerd als religieus alter
natief voor de vele gsm-melodieën die zijn afgeleid van
muziekhits, bekende reclames en speelfilms. Ook kun
nen de beltoontjes volgens het kerkgenootschap aanlei
ding geven tot een moment van inspiratie en bezinning
op elk moment dat de telefoon overgaat. Er zijn vijftien
katholieke evergreens beschikbaar, waaronder het 'Ave
Maria' en 'Aan U o Koning der Eeuwen'. Belangstellen
den kunnen de melodieën downloaden via de internetpa
gina www.catholictunes.nl.
Een BLIJF-VAN-MIJN-
LIJFHUIS in het Duitse
Tübingen is dichtgegaan
omdat telefoonmaatschap
pij Deutsche Telekom het
geheime adres van de in
stelling op internet en in
een aantal telefoongidsen
had gepubliceerd. Inter
netgebruikers konden een
gedetailleerde routebe
schrijving krijgen naar de
plaats die twintig jaar lang
geheim was gehouden uit
vrees voor geweld van
mannen die door hun
vrouw in de steek zijn gela
ten. Medewerkers van het
blijf-van-mijn-lijfhuis zei
den dat zij niet anders
konden doen dan het huis
te sluiten omdat zij nu de
veiligheid van de bewoners
- mishandelde vrouwen en
hun kinderen - niet meer
kunnen garanderen. Deut
sche Telekom heeft een
verzoek om schadevergoe
ding van de hand gewezen.
Zij vindt dat 'publicatie
van een naam in combina
tie met een adres en een
telefoonnummer geen on
rechtmatige daad is'.
Wildbeheerders in de Amerikaanse staat Maryland heb
ben gisteren in een meer genoeg vergif gegooid om alle
vissen die erin leven te doden. Dat was nodig om van een
buitenlands roofdier af te komen dat in de buitenwijken
van Washington was binnengedrongen: de vraatzuchtige
slangkopvis. De SLANGKOPVISSEN komen oorspronke
lijk uit China en kunnen een meter lang Worden. Ze hou
den het dagen uit op het droge en kunnen zich als een
slang over land voortbewegen om naar prooi te zoeken.
Ze eten niet alleen andere vissen, maar ook onder meer
kikkers en kleine vogels. Volgens de autoriteiten ver
dwijnt het vergif binnen twee dagen vanzelf.
In de bibliotheek van een
buitenhuis in het oosten
van Engeland heeft een
taxateur van het veiling
huis Bonham's een brief
gevonden van de Engelse
ontdekkingsreiziger kapi
tein JAMES COOK. De
brief, die aan de achter
kant van een fotolijst zat,
dateert vermoedelijk uit
1771. Captain Cook
schreef de brief aan boord
van zijn schip 'Endeavour'
toen hij weer bijna terug
was in Engeland na zijn
historische drie jaar duren
de reis naar Nieuw-Zee-
land, Australië en Tahiti.
Deskundigen van het vei
linghuis, waar de brief op
17 december onder de ha
mer komt, schatten dat het
epistel ruim 30.000 euro
zal opbrengen. Cook
(1728-1779) reisde inder
tijd naar Oceanië om de
kustgebieden in dat deel
van de wereld in kaart te
brengen.
PRINSES MAXIMA
is veruit de meest
populaire persoon in
het Amsterdamse
wassenbeeldenmu
seum Madame Tus-
saud's. Dat blijkt uit
een enquête van het
museum onder vijf
honderd bezoekers
uit binnen-en bui
tenland. Haar ge
maal prins Willem-Alexander kreeg maar weinig stem
men. Pim Fortuyn scoorde het hoogst in de categorie
meest aangevraagde beeld. Of het wassen evenbeeld van
de vermoorde politicus er ook komt, is nog niet bekend
volgens een woordvoerder. De Engelse Lady Di neemt na
Maxima de tweede plaats in en vlak hierachter komt Her
man Brood. Het zijn vooral de buitenlandse bezoekers
die kiezen voor Lady Di en de Nederlanders voor de ande
re twee beelden. Brood gooit ook hoge ogen in de catego
rie kunstenaars. Hij komt met stip binnen op nummer
drie na Vincent van Gogh en Rembrandt van Rijn. Foto:
ANP
Het skelet van een BABY
NEANDERTHALER heeft
bijna een eeuw in een kast
in een Frans museum gele
gen, zonder dat iemand
dat in de gaten had. Dat
heeft de Franse anthropo-
loog Bruno Maureille in het
wetenschappelijke blad
Nature onthuld. Het skelet
is in 1914 in de Dordogne
in het zuidwesten van
Frankrijk gevonden en lag
in een kast in het museum
voor prehistorie in Eyzies-
de-Tayac-Sireuil. De baby
is ongeveer 40.000 jaar
geleden gestorven toen hij
ongeveer vier maanden
was. Het skelet is bijzon
der compleet. Alleen de
schouderbladen ontbre
ken. Denis Peyrony, een
onderwijzer met grote be
langstelling voor de prehis
torie, vond het en bracht
het onder in het museum
dat is ingericht in de ru
ines van het kasteel van
Eyzies. Peyrony heeft zijn
vondst slechts zijdelings
genoemd. Waarschijnlijk
vreesde hij dat het Musée
National d'Histoire Naturel
het skelet zou opeisen.
Maureille, werkzaam bij de
universiteit van Bordeaux,
vond het skelet in 1996
toen hij de collectie van
het museum van Eyzies-
de-Tayac-Sireuil onder
zocht.
In de Grote Kerk van Gorinchem wordt eind september
een BEZINNINGSCENTRUM geopend ter nagedachtenis
aan Marianne Roza en Froukje Schuitmaker. Zij kwamen
op 10 januari 1999 om het leven bij een schietpartij in
een café in Gorinchem. In het stiltecentrum is een kunst
werk geplaatst met duizend kokers aan draden, waarin
bezoekers een boodschap kunnen achterlaten. De ruimte
onder de toren van de kerk wordt op donderdagavond en
zaterdagmiddag opengesteld voor het publiek. Het cen
trum heeft een bredere functie dan de herdenking van de
twee meisjes. Het is een ontmoetingsruimte voor mensen
die willen nadenken over geweld in de samenleving.
Het is weer hommeles tussen Vlamingen en
Walen. Aanleiding is dit keer een rapport over de
positie van de Franstaligen in de Vlaamse randge
meenten van Brussel. Volgens de Zwitserse advo
cate Lili Nabholz-Haidegger, die in opdracht van
de Raad van Europa onderzoek deed naar de dis
criminatie van de Waalse inwoners in Vlaanderen,
vormen de Franstaligen een regionale minderheid
die recht heeft op bescherming. Onzin, vinden
nogal wat Vlamingen.
„Dit rapport is van een zelden geziene zotheid",
reageerde voorzitster Els van Weert van de partij
Spirit. Zij verwijt Nabholz wereldvreemdheid. In
haar ogen is het van de gekke dat Franstaligen in
de Brusselse randgemeenten erkend zouden wor
den als etnische minderheid. Het gaat immers om
'Franse inwijkelingen' die er zelf voor hebben ge
kozen om in Vlaanderen te gaan wonen. Ze heb
ben zich dus maar aan te passen en dus ook de
(Nederlandse) taal te leren.
Maar Nabholz denkt daar anders over en dreigt
met haar rapport een bom te leggen onder de
complexe taalwetgeving die geregeld inzet was (en
is) van felle strijd tussen Nederlands- en Franstali
gen en de broze basis vormt voor het evenwicht in
België. De taalwet regelt onder meer dat de Frans
talige inwoners van de zes Brusselse randgemeen
ten 'taaifaciliteiten' genieten. Hetzelfde geldt voor
Voerstreek, waar vanouds veel Franstaligen wo
nen en waar Vlamingen en Walen in het verleden
vaak met elkaar op de vuist gingen.
Andersom kent onder andere de gemeente Ko-
men/Comines - een Franstalige enclave in West-
Vlaanderen langs de Franse grens bij Lille - speci
ale rechten en voorrechten voor de Vlaamse in
woners. Zo worden de gemeentelijke mededelin
gen en belastingbrieven voor hen in het Neder
lands vertaald. Als het aan Nabholz ligt, wordt het
aantal zogenoemde faciliteitengemeenten uitge
breid tot heel Vlaanderen en krijgen andersom
ook alle Vlamingen in heel Wallonië meer rechten.
Kortom: heel België moet gewoon tweetalig wor
den. Met als gevolg, zo is de vrees, dat van Baarle-
Nassau tot Maaseik straks Franstalig onderwijs ge
geven moet worden aan de schaarse Franstalige
inwoners. En Nederlands in Charleroi.
Het rapport werd deze week besproken door de
justitiecommissie van de Raad van Europa. Op 26
september wordt erover gestemd, na de behande
ling van een reeks amendementen. De Vlaamse
vertegenwoordiger, de liberaal Stef Goris, heeft sa
men met Van den Brande en de groene politicus
Lode Vanoost twaalf voorstellen ingediend om het
rapport-Nabholz af te zwakken.
De Vlamingen hebben bovendien hun hoop ge
vestigd op een Italiaans amendement dat stelt dat
de conclusies van Nabholz alleen geldig zijn als ze
niet in strijd zijn met de grondwet van het betref
fende land. De Italianen zien de bui al hangen: als
Nabholz gelijk krijgt moet Italië net zo goed de
voorrechten die Duitstaligen in het noorden van
het land genieten, uitbreiden tot in Sicilië. Als dat
Italiaanse voorstel het haalt, sterft het rapport-Na
bholz een stille dood.
Politieke commentatoren vragen zich intussen af
of de Raad van Europa niets beters te doen heeft
dan de 'gruwelijke discriminatie' van Franstaligen
te onderzoeken; zoals de erbarmelijke positie van
de Roma-zigeuners in Slowakije of de Koerden in
Turkije. Of, zoals de krant De Standaard het ver
woordde: 'passons aux choses sérieuses' (laten we
overgaan op serieuzere zaken).
Pascale Thewissen
In natuurgebied de Donkse Laagten bij Oud-Alblas
zwerft een bijtgevaarlijke schildpad rond. Volgens
een boswachter van Staatsbosbeheer gaat het om
een bijtschildpad die alleen voorkomt in Amerika.
Hij vermoedt dat het dier door iemand is uitgezet.
De schildpad is veertig centimeter lang en heeft een
bruin-zwart schild. De boswachter fotografeerde de
schildpad in juni. Hij wist toen niet dat het onPn
gevaarlijke soort ging en liet het dier gaan. Eé116
schildpad kan wild om zich heen bijten en meP€
mak een kinderhand afhappen. De boswachte
waarschuwt wandelaars die het dier zien dat
niet moeten proberen hem op te pakken. (tl
Foto: ANP/Nico Bruin
b
rdc
rv\
hi
in 1
De Amsterdamse dierentuin Artis
was tijdens de Tweede Wereld
oorlog een goede plaats voor on
derduikers. Artis bleek bovendien
een belangrijke voedselbron voor
de hongerige Amsterdammer.
Het Verzetsmuseum wijdt er een
tentoonstelling aan.
Doodsbang was de verzetsman,
die zat ondergedoken ln het
nachthok van de chimpansees.
In het apenverblijf naast hem
begluurde gorilla Japie hem op
vallend door een gaatje in de
muur. De onderduiker vreesde
te worden verraden door Japie's
merkwaardige gedrag. Niet al
leen zijn eigen lot, maar dat van
vele onderduikers in Artis hing
aan een zijden draadje. Want in
de dierentuin liepen behalve
Amsterdammers, ook nazi's
rond.
Naar schatting tussen de 150 en
300 onderduikers vonden tij
dens de Tweede Wereldoorlog
een min of meer veilige plek in
de Amsterdamse dierentuin.
Soms voor kortere tijd, zoals na
een razzia van de Duitse bezet
ter in de omgeving van Artis,
soms voor jaren, zoals de joodse
vrouw die drie jaar zat onderge
doken in het wolvenhuis.
Gisteren opende in het Verzets
museum Amsterdam de ten
toonstelling 'Brood jatten bij de
beren - Artis in oorlogstijd'. De
expositie, die zich vooral richt
op kinderen, verhaalt over de
bijzondere gebeurtenissen in de
dierentuin tijdens de oorlogsja
ren. Voor Artis waren het
vreemd genoeg welvarende ja
ren, met een toenemend aantal
bezoekers. Juist in oorlogstijd
bestond grote behoefte aan on
schuldig vermaak.
Al vrij snel na het uitbreken van
de oorlog moesten het joodse
personeel en bestuursleden van
Artis hun functie neerleggen.
Een jaar later gevolgd door het
verbod voor joden de dierentuin
te bezoeken. A. Sunier, van 1927
tot 1953 directeur van Artis, on
dersteunde de onderduik van
joodse mensen. Veel eigen me
dewerkers verbleven er voor
korte of langere tijd. Ideale
schuilplekken zat: de onderko
mens van de ijsberen, de volière
en de hooizolder van de roof
dierengalerij beschikten over
voldoende goed afsluitbare
plekken.
Ook aan voedsel voor de onder
duikers was aanvankelijk geen
gebrek. Al in de meidagen van
1940 kocht Sunier grote partijen
vlees op, nadat vee werd afge
slacht toen grote delen van
Noord-Holland ter verdediging
onder water werden gezet. Met
de enorme voorraad voedsel
kon Artis tot 1943 toe. Het bleek
Artis trok veel bezoekers tijdens de oorlog. Mensen hadden behoefte aan onschuldig vermaak. Ook Duitse soldaten (foto boven) kwam^ee'
vaak op bezoek. Foto: GPD/Verzetsmuseum
geen overbodige luxe. Door de
oorlogshandelingen in Neder
land brachten veel dierentuinen
hun dieren over naar Artis, dat
op enkele verdwaalde bommen
na gespaard bleef voor bombar
dementen.
Na 1943 werd het woekeren met
de voedselvoorziening. Tijdens
de hongerwinter moesten die
ren worden geslacht. Toch wist
menig Amsterdammer in Artis
nog wat eten bij elkaar te schar
relen. Dieren in de kinderboer
derij werden gestolen en ge
slacht. Een schoonmaker van
het Verzetsmuseum herinnert
zich nog hoe hij als jongetje een
lange stok met spijker in de be-
renkooi stak en zo een hap
brood wist te bemachtigen. Zijn
verhaal leverde de titel voor de
tentoonstelling. Acht beeldend
kunstenaars hebben de ten
toonstelling vorm gegeven. Een
grote videowall toont onder
meer beelden van oude Poly
goon-journaals. De expositie
speelt zich af in dierentrans-
portkisten waarin het oorlogs
verhaal en de schuilplaatsen op
aantrekkelijke wijze in beeld zijn
gebracht. De overstap van Artis
pen
(eer
naar het museum is snel ge* sj
maakt. Het Verzetsmuseumte
vindt zich precies tegenoveF a
hoofdingang van de dierenfez'l
Thea van Beek ee
'Brood Jatten bij de beren - Artis In
tijd'; Verzetsmuseum Amsterdam, Pli
Kerklaan 61, Amsterdam; tot en met
2003.
Sinds 11 september vorig jaar zijn we in een
koude oorlog venuikkeld. Amerika heeft die
uitgeroepen. Tegen de as van het kwaad.
Blijft ie koud of wordt ie warm? Dat is, nu
een jaar later, de brandende kwestie. En bij
al die discussie daarover moet ik vaak terug
denken aan de eerste Koude Oorlog die ik
meemaakte, en, met terugwerkende kracht,
de naïviteit, waarmee burgers geacht wer
den zich daar tegen te 'wapenen'.
De Bescherming Bevolking (BB), een 'vre
desmacht'die in 1952 werd opgericht,
hield door heel Nederland propagan-
dabijeenkomsten. In bussen en gesloten
vrachtwagens konden burgers op tele
visieschermen zien 'dat het ge-
vaar van het communisme' ook
j de dreiging van een atoombom
j inhield. Sirenegehuil en het geluid
j van explosies versterkten de
angst. Hoe kon de Neder
landse bevolking zich be
schermen tegen zo'n totaal
onverwachte atoomaan-
val?
De vrijwilligers en be
roepsmilitairen die deel
uit maakten van de BB, ad
viseerden 'de verwoestende
werking van de atoom
bom' te ontlopen door in
een kelder te gaan zitten.
Bij voorkeur in je eigen kelder die dan ook
voor overleving gereed diende te worden ge
maakt. Met dekens, blikken doperwten en
bruine bonen, kaarsen, lucifers en een petro
leumstelletje.
Ook minister Drees was overtuigd van de
dreiging. In 1955 liet hij weten: 'Het grote ge
vaar ligt in de spanning van de koude oor
log in ondermijnende acties, in infiltraties,
burgeroorlog enzovoort. En de beste beveili
ging tegen een wereldoorlog ligt in de aan
eensluiting der vrije volken, dus in de sa
menwerking in NAVO'.
De angst voor het verderfelijke communisme
bleef als een schaduw over Nederland liggen.
Nog in 1961 viel bij iedereen de brochure
Wenken voor de bescherming van u en uw
gezin' in de brievenbus. Toen werd ook het
trapgat geschikt bevonden als overlevings-
plek voor een atoomoorlog. Er werd zeljs ge
suggereerd dat het met een spelletje, breiwerk
en speelgoed onder dat trapgat of in de kel
der, toch nog gezellig geworden. Die wenken
werden overigens door de bevolking toen al
niet meer serieus genomen. Mede door een
hilarische tegenbrochure van Harry Mulisch:
Wenken voor de jongste dag".
De jaren vijftig waren politiek gezien woelig
door oorlog en rampen, vaak ver weg soms
dichtbij. Ze begonnen met het zogeheten
'Nieuw-Guineavraagstuk' waarover het eer
ste kabinet Drees struikelde. Heel Nederland
was getuige van de felle strijd in de Kamer.
Want voor het eerst kon de volksvertegen
woordiging rechtstreeks worden beluisterd:
de radio was erbij. De oorlog in Korea was
voor het voor het tweede kabinet-Drees
(1951-1952) reden om een bestedingsbeper
king van vijf procent af te kondigen. Korea
werd voelbaar in het loonzakje.
In 1953 werd Nederland getroffen door de
Watersnoodramp. Het geraas van het hoog
opgestuwde water, de orkaankracht van de
wind, aangemoedigd door springtij, de dra
matiek van de doorbrekende dijken, de ver
drinkingsdood van duizenden mensen en
dieren en de evacuatie van al die mensen die
op de daken van hun huizen zaten te kleu
men werd tastbaar door radioreportages.
Maar net zo goed herinner ik me de bezorgd
heid van mijn ouders of tante Co en Oom
Jan in Zwijndrecht het wel droog zouden
houden. En nog steeds kan ik me erover ver
bazen dat watersnood tegenwoordig niet
meer het westen van het land bedreigt, maar
het Zuiden, tot in Gelderland toe.
1956 was een echt rampjaar. Eerst door een
polio-epidemie die in de zomer 1956 een
hoogtepunt bereikte. Met als gevolg huisar
rest en de noodzaak van extra rust voor kin
deren. Vakantieplannen werden afgelast,
jeugdkampen, zoals fnijn gidsenkamp, gin
gen niet door. Die zomervakantie werd de
langste en landerigste die ik heb meege
maakt, met een moeder die al op tilt s/o((
een van ons een beetje warm aanvoeld
Daarna kwam op 4 november 'het ven
van BoedapestSovjettanks die de opstd-
in Hongarije breken, bommen op Boedt
Gevolgd door de Suezcrisis. De Nederlai
kachels brandden nog op kolen, maar d
dustrie en auto's waren afhankelijk vai
Nederland stelde bereidwillig zijn gren:
open voor vluchtelingen uit Hongarije. I
1958 kwamen daar nog eens 37.000 're
anten'bij: Nederlanders die door Indoii
waren uitgewezen. Daarmee kwam hu"
aantal sinds de souvereiniteitsoverdrai
1948 op 200.000. Vooral de Indische N&
landse hadden het als 'halfbloedjes' hief
moeilijk. Nederlanders hielden niet vanï
wat vreemd was. Ook niet van 'vreemd f
bloed'.
Nu, vijftig jaar later, blijken oorlogsdre
watersnood en angst voor 'vreemd bloi
constante gegevens in ons leven te zijn. I(
September heeft ons leven niet ingrijpeii1
veranderd, maar met de neus op de feitè
duwd Voor de meeste Nederlanders is 6f
de dag waarop Pim Fortuyn werd ven
waarschijnlijk een aangrijpender gebed
geweest. Omdat ons laatste restje naïvm
sneuvelde. Hardhandig werden we wan
geschud uit onze droom overeen vreedJ
land. Hier gebeurt alles wat elders ooks
beurt.
Achthonderd men
sen, onder wie
PRINS CHARLES,
hebben gisteren in
Londen een herden
kingsdienst bijge
woond voor de acteur
John Thaw, die be
roemd werd als 'In
spector Morse'.
Thaw overleed in fe
bruari op 60-jarige
leeftijd aan kanker.
De 33 afleveringen
van de televisieserie
Inspector Morse wer
den opgenomen tus
sen 1985 en 2000.
Schrijver Colin Dex
ter bevond zich gis
teren ook onder de
vrienden en fans van de norse rechercheur uit Oxford die
vele moorden oploste. Verder waren te gast Cherie Blair,
de vrouw van de premier, regisseur Richard Attenborou-
gh, die Thaw regisseerde in de film Cry Freedom, en de
acteur Kevin Whately, de vertolker van Morse's assistent
sergeant Lewis. Foto: Reuters
