KUNST CULTUUR
'Ze vinden me een oude zeur'
Vrouwelijke stem voert boventoon bij Literair Café Alphen
Eenhoorn blijft een aantrekkelijk mysterie
Beeld van biddende
Hitier in Rotterdam
R7
idivarius
Ier de hamer
(a@kkingstocht
deort Oude Rijn
[ie XL op
:h Dimension
je of Madison
ity afgebrand
tkruis voor
iBehrendt
Boek van feministische schrijfster Marilyn French alleen in Nederland uitgebracht
French signeert
Nederlandse droger kan
archieven Praag redden
donderdag 5 SEPTEMBER 2002
- Bij het veilinghuis
ie's komt 13 november
ie viool van de be-
Italiaanse vioolbouwer
Stradivari onder de ha-
Stradivarius, een van
inderd op de wereld,
it 1726. Jennifer Laredo,
;trumentenspecialist
ie's, verwacht dat het
lent ongeveer 1,3 mil-
o zal opbrengen. Vol-
lar is het een prachtig
:ld van Stradivari's werk
n prima staat.
'/Michael Stephens
3 SLAVEN - Op Fort Wieric-
bij Bodegraven wor-
iele maand september
activiteiten gehouden,
ital voormalige leden
logtroep presenteert op
overgebleven fort van
[e Hollandse Waterlinie
tdekkingstocht vol thea-
ïld en muziek. Op alle
igen kan publiek tussen
n 16.00 uur de mystieke
leleilvan het fort langs de
inin^jn verkennen. Meer in-
1e: www.fortvandever-
jg.nl.
ïdam - Junkie XL is een
jdj's die zijn opwachting
pp de derde editie van
ice-evenement Dutch
Rion. Het evenement
p 23 november plaats in
leken Music Hall in Am-
q. Tussen 22.00 en 07.00
men 5500 liefhebbers
op muziek van diverse
tast Junkie XL zijn ook
n Marco V vastgelegd,
inisatie maakt later meer
bekend. De voorver-
ïgint zaterdag.
Igton - De overdekte
brug uit de film 'The
of Madison County',
de eenzame boerin
treep verliefd wordt op
if Clint Eastwood, is af-
1. De brug uit 1883 was
2 van de slechts zes
lieven overdekte brug-
le VS die nog door au-
cht worden gebruikt,
id was regisseur van de
|1995, die zich baseerde
oman van Robert Wal-
fte publicatie van het
Ibben duizenden men-
bison County en de
ocht.
3>am - Politiek tekenaar
irendt (1925) krijgt van-
n van de hoogste onder-
agen van Duitsland,
nt Rau eert de cartoonist
'Grote Kruis van Ver
in de Orde van Verdien
de Bondsrepubliek
ad'. De in Duitsland ge-
lehrendt kwam in 1937
igschap naar Neder-
Ij was in zijn loopbaan
leer werkzaam voor de
af, het Parool en Vrij Ne-
Ook internationaal
grote invloed: zijn teke-
stonden in Der Spiegel,
iagazine en New York
door Theo de With
alphen aan den run - Het Literair Café Alphen
aan den Rijn besteedt komend seizoen vooral
aandacht aan vrouwelijke schrijvers. „Litera
tuur lijkt meer en meer een zaak van vrouwen
te worden", constateert organisator Sari Baar-
da. „Niet alleen zijn de meeste lezers vrouw,
maar ook de vrouwelijke schrijver wordt
steeds populairder." Bij het literair café komen
in het seizoen 2002-2003 onder anderen Nai-
ma El Bezaz, Nelleke Noorderviiet en Vonne
van der Meer op bezoek.
Het Alphense literaire café heeft de jaarlijkse
schrijfwedstrijd afgeschaft. Deze competitie
wordt al meer dan tien jaar gehouden voor
amateurschrijvers en -dichters in de regio.
„Het zijn steeds dezelfde namen die opdui
ken", zegt Eelco Eskens, eigenaar van de plaat
selijke boekhandel Haasbeek. „De spanning is
er een beetje uit. Vandaar dat we naar een al
ternatief hebben gezocht."
Dat is gevonden in een masterclass van voor
malig punkdichteres Diana Ozon op de avond
voor de Landelijke Gedichtendag op 30 janua
ri. Alphenaren worden vooraf opgeroepen hun
favoriete gedicht toe te zenden met daarbij
een motivatie. Zij mogen op woensdag 29 ja
nuari hun keuze voordragen. Ozon presen
teert deze 'Parade van Poëzie'.
Het literaire seizoen wordt woensdag 25 sep
tember geopend door de Marokkaanse, schrijf
ster Naima El Bezaz, die in Alphen aan den
Rijn opgroeide. Het toeval wil dat zij precies
tien jaar geleden een eerste prijs won bij een
van de eerste edities van de schrijfwedstrijd
van het literair café. Het was de eerste stap op
weg naar een doorbraak. Haar debuutroman
'De weg naar het noorden' werd drie jaar later
positief ontvangen. Afgelopen voorjaar ver
scheen de verhalenbundel 'Minnares van de
duivel', waarin El Bezaz mystieke vertellingen
uit de Arabische wereld aan het papier heeft
toevertrouwd.
Na Naima El Bezaz komen ook haar collega's
Nelleke Noorderviiet (30 oktober), Vonne van
der Meer (26 februari) en Kristien Hemme-
rechts (23 april) langs in het Parkfilmhuis. Op
woensdag 27 november wijdt het literair café
een avond aan dementie in de literatuur. Baar-
da: „Steeds meer mensen krijgen er vanwege
de vergrijzing mee te maken. Het is dus lo
gisch dat het onderwerp terugkeert in de lite
ratuur." Het wordt onder meer aangesneden
in boeken van J. Bemlef en Kees van Kooten.
Neerlandicus Jos Paardekooper neemt op die
avond 'De moeder van Nicolien' van J.J. Vos
kuil als uitgangspunt.
Herman Pleij, hoogleraar in de historische Ne
derlandse letterkunde, is aangetrokken om op
woensdag 19 maart in te spelen op het thema
van de Boekenweek: Styx, lei>en en dood in de
letteren. „Een zeer begenadigd spreker", prijst
Eskens hem aan. „Zijn specialiteit is de Mid
deleeuwen. Ik denk dat wij ons beeld van dat
tijdperk na zijn lezing moeten bijstellen.
De literaire avonden worden steeds om 20.30
uur gehouden in het Parkfilmhuis, Cornelis
Geellaan 2, Alphen aan den Rijn. Toegang;
7,50 euro.
door Maijolijn de Cocq
Amsterdam - Of ze niet iets kon
schrijven als 'Bridget Jones', had
een Amerikaanse uitgeverij haar
toegevoegd. De nieuwe roman
'In naam van de vriendschap' van
Marilyn French (72) verschijnt
vooralsnog alleen in Nederlandse
vertaling. Geen interesse voor de
feministe in het 'gehersenspoel
de' Amerika van Bush. „Ze vin
den me een rigide, reactionaire
oude zeur."
De Rode Hoed in Amsterdam
vult zich met vrouwen. Romans
als 'Het bloedend hart', 'Ruimte
voor vrouwen', 'Haar moeders
dochter' maakten Marilyn
French tot feministisch icoon.
Een lichamelijk wrak is ze, tien
jaar kankervrij maar het gestel
ondermijnd door bestralingen.
Spotzucht, schrijf- en strijdlust
zijn echter onaangetast. Niks
passé die strijd der seksen,
houdt ze haar publiek voor, al
willen de machthebbers die
doen vergeten. „Vrouwen heb
ben alle verantwoordelijkheden
maar geen macht."
Vergeten is al te gemakkelijk,
zegt French de volgende dag.
Vrouwen consolideren nu hun
positie, de jongere generatie
heeft geen zin meer om feminis
te te zijn en dus 'de hele tijd
boos en op je hoede'. „Ik kan
het ze, niet kwalijk nemen. Maar
ze móeten wel. Want voor je het
weet glijden we af naar de on
derdrukking. Het is veel fijner
om niet bang te zijn, om je geen
zorgen te maken, niet boos te
hoeven zijn."
Om haar lezers te doordringen
van het belang van het feminis
tisch verleden schreef ze 'In
naam van de Vriendschap', een
roman over vier vriendinnen
van verschillende generaties en
hun geestelijke en maatschap
pelijke groei. „Het eerste dat
verdwijnt, is de herinnering. Aan
hoe het was, aan wat we hebben
moeten doen om zover te ko
men als we nu zijn. Hoezeer het
feminisme de wereld heeft ver
anderd, is impliciet hun ver
haal."
Maar de 'powers that be', waar
schuwt French. De mannen aan
de top van politiek en bedrijfsle
ven willen dat de vrouwenstrijd
in vergetelheid raakt. „We wor-
leiden - Schrijfster Marilyn
French is zaterdag 7 septem
ber te gast bij boekhandel
Kooyker in de Breestraat 93
te Leiden. Ze is van 14.30 tot
15.30 uur aanwezig om haar
nieuwe roman 'In naam van
de vriendschap' te signeren.
den weer gecensureerd, geen
tijdschrift schrijft over feminis
me, er is geen discussie, niks. Ze
willen niet inleveren wat zij heb
ben, ze willen niet dat vrouwen
nog verder komen dan ze al zijn.
In mijn generatie wilden vrou
wen de wereld echt veranderen.
Daarin zijn we niet geslaagd en
ze willen ons laten vergeten dat
we het ooit hebben gewild. Ze
denken dat als ze ons banen ge
ven en tijdschriften vol anti-rim
pelmiddelen en sterren de een
nog mooier dan de ander, alles
weer wordt teruggedraaid. Dat
je dan, als je 's ochtends wakker
wordt en je ongelukkig voelt,
denkt dat het jóuw fout is omdat
iedereen om je heen er wél ge
lukkig uitziet. Zo waren we in de
jaren vijftig ook"
Stupiditeit wekt haar ongeduld
en in het geval van de Verenigde
Staten haar angst. Altijd neemt
French in haar boeken wel
wraak op iemand, zegt ze. In
een eerdere versie van 'In naam
van de vriendschap' was dat
president Bush. De passage, zo
gepassioneerd geschreven in
verkiezingstijd, sneuvelde als
'oudbakken' nu Bush' presi
dentschap status quo is. Maar
het gif op French' pijlen is vers.
Fascisme ligt op de loer in de
VS, waarschuwt ze. „Hij gaat
ons in een oorlog met Irak stor
ten en ik denk dat ieder protest
gesmoord zal worden."
Dat tot nu toe geen enkele Ame
rikaanse uitgeverij geïnteres
seerd was in 'In naam van de
vriendschap', zodat het boek nu
eerst in Nederland verschijnt,
past volgens French in het hui
dige politieke klimaat van het
'gehersenspoelde' Amerika. Of
ze niet iets a la 'Het dagboek van
Bridget Jones' van Helen Fiel
ding kon schrijven, kreeg ze
zelfs te horen. „Ze vinden me
een rigide, reactionaire oude
zeur. In mijn generatie waren
ook alle vrouwen ongelukkig
met hun uiterlijk. Image wordt
zo belangrijk gemaakt, metter
tijd alleen maar meer."
Maar het gejeremieer is zo ego
centrisch, zegt French, dat zij er
weinig sympathie voor kan op
brengen. „De wereld is fascine
rend, zo groot, zoveel meer dan
ik ooit kan weten, er is zoveel in
teressant in het leven. Als je al
leen maar naar je dijen kunt kij
ken, dan verdien je het leven dat
je hebt. Dan verdien je een leven
met bubbeldijen en rim
pelogen."
Dat haar scherpe brein nu in al
les beperkende broosheid is ge
vat, is 'droevig'. „Ik hoop iedere
keer dat het volgend jaar beter
gaat. Maar het gaat ieder jaar
slechter." Het gevoel van 'waar
om ik' heeft ze nooit gehad toen
ze ernstig ziek werd. „Waarom
ik? Waarom niet jij? Wat maakt
jou zo speciaal? Dat ben je niet!"
Die houding maakt, zegt ze, dat
Marilyn French: .Afschuwelijke dingen zijn overal en van één ervan ben ik toevallig getuige geweest."
Foto: GPD/Phil Nijhuis
ze ook anders dan de meeste
New Yorkers tegenover de aan
slagen van 11 september staat.
Van het World Trade Center zag
ze de torens voor haar ogen in
storten. „Ik volg de gebeurtenis
sen in de wereld te goed om niet
te weten dat overal verschrikke
lijke dingen gebeuren. Tyfoons,
overstromingen. Afschuwelijke
dingen zijn overal en van één
ervan ben ik toevallig getuige
geweest. Het was verschrikkelijk
om mensen uit de ramen te zien
springen. Maar het is deel van
het leven. Het is niet iets waar
over ik niet schrijf. Het is iets
waarover ik altijd heb geschre
ven."
Ze genas tegen alle prognoses in
van slokdarmkanker, een fase in
haar leven die ze beschreef in
'Mijn seizoen in de hel'. „Ik had
nog hooguit één jaar te leven, de
dokter zei dat ik geen enkele
hoop mocht koesteren. Ik ver
wachtte niet dat ik het zou ha
len, en toch leef ik nog. Dus op
wie kan ik boos woorden? Als ik
in God had geloofd zou ik boos
door Henk Aalbers
den haag - Nederland stuurt zo
spoedig mogelijk, waarschijnlijk
volgende week, droogappara-
tuur naar Praag waarmee de ar
chieven van twee door de wa
tersnood getroffen musea in de
Tsjechische hoofdstad kunnen
worden gered. Het betreffen
twee nationale musea Het ene
legt zich toe op muziekinstru
menten, het andere op techniek
Een medewerkster van. het res-
tauratiecentnim van het Natio
naal Archief in Den Haag is vori
ge week teruggekeerd van een
bezoek aan Praag, waar ze op
verzoek van staatssecretaris Van
Leeuwen (cultuur) een quick
scan uitvoerde. Ze werd daarbij
vergezeld door een Tsjechische
en een Poolse collega. Ze heeft
zich daar een beeld gevormd
van de schade en verslag uitge
bracht van haar bevindingen.
„Er moet in Praag natuurlijk
heel veel gebeuren, maar papier
is ons specialisme", zegt voor
lichter Cees Jan van Golen van
het Nationaal Archief. „Nat ge
worden papier en perkament
kun je het best zo snel mogelijk
invriezen. Op die manier con
serveer je de staat waarin het
zich op dat moment bevindt.
Dat weten ze in Praag gelukkig
ook Ze hebben de drijfnatte pa
pieren dan ook ingevroren."
Maar om de archieven weer in
droge, bruikbare staat te krijgen,
zijn speciale droogapparaten
nodig. En die zijn op dit mo
ment in de door de watersnood
getroffen gebieden schaars. Van
Golen: „Duitsland is een rijker
land dan Tsjechië en dat heeft
zo'n beetje alle beschikbare
droogapparaten gekocht."
Het ontdooien van de bevroren
pakken papier moet razendsnel
gebeuren. Daarvoor worden zo
genoemde vriesdrogers ge
bruikt Die zorgen ervoor dat het
ijs onmiddellijk wordt omgezet
in waterdamp. Het natte stadi
um wordt in dat proces overge-
slagen.
Nederland stuurt drie vier
vriesdrogers naar Praag. Ook.
een Nederlandse vacuümdroger
verhuist volgende week naar de
Tsjechische hoofdstad. Dat ap
paraat is bedoeld voor het dro
gen van papier/perkament dat
niet door en door nat is. Een
Nederlandse generator draagt
zorg voor de stroomvoorziening
van al die apparatuur.
Ook vertrekt een Nederlandse
delegatie van deskundigen naar
Praag. Die gaat een inventarisa
tie maken van de schade en ad
viseren over de restauratie van
gebouwen, objecten en archie-
ven. De kosten van de Neder
landse inbreng in Praag bedra
gen ongeveer 100.000 euro. Die.
worden gedragen door de Ne
derlandse regering.
op God zijn geweest, maar zelfs
die troost gunde ik mezelf niet.
Toen ik genezen was, zeiden ze
dat het vast terug zou komen en
dat ze me binnen een jaar, twee
jaar wel weer terug zouden zien.
Dus als ik afscheid nam van ie
mand, zei ik ook nooit 'tot vol
gend jaar'. Ik had niet verwacht
dat ik ooit nog één boek zou
schrijven."
Marilyn French, In naam van
de vriendschap. Uitgeverij
Meulenhoff, 461 pagina's.
Rotterdam/gpd - Hoe, waar,
waarom? En wie betaalt het ei
genlijk? De oprichting van een
standbeeld voor een eigentijds
politicus - Pim Fortuyn -
houdt de gemoederen in Rot
terdam al weken bezig. In dit
licht mag het opmerkelijk he
ten dat er tot dusver met geen
woord wordt gerept over het
beeld, waarmee misschien wel
het laatste taboe in de beel
dende kunst wordt doorbro
ken. Uitgerekend in Rotter
dam is vanaf morgen een
beeld te zien van Adolf Hitler.
In de kapelkrans van het oude
Van der Steurgebouw in mu
seum Boijmans Van Beunin-
gen zit een bijna levensechte
Führer devoot op zijn knieën.
Hij bidt. Hitier oogt als een
vredelievende asceet, bijna als
een man die de wereld veel
goeds heeft gebracht. Het laat
ste taboe geslecht? Nog even
en Hitier wordt in deze con
treien omschreven als de weg
bereider van de stedelijke ver
nieuwing in Rotterdam. En als
de man die in Hoek van Hol
land een toeristische attractie
heeft achtergelaten in de vorm
van een serie bunkers.
Het beeld in Boijmans Van
Beuningen is gemaakt door
Maurizio Cattelan. De Italiaan
staat bekend als een groot
meester van de ironie. Zijn
werkstuk 'Him' is allerminst
een poging tot rehabilitatie
van de 'personificatie van het
kwaad'. De afbeelding van
Hitler is bedoeld om mensen
op het verkeerde been te zet
ten, als een poging de 'histori
sche en ethische betekenis van
een zeer zwarte periode in on
ze beschavingsgeschiedenis
nog duidelijker te maken'.
Directeur Chris Dercon van
Boymans Van Beuningen acht
het van groot belang een der
gelijk kunstwerk in 'deze tijd
vol angsten' te presenteren.
„Cattelan confronteert ons
met het kwade, maar op een
manier die ons doet verzuch
ten dat het leven eigenlijk heel
mooi moet zijn."
'Him' was eerder te zien in
Stockholm en Turijn, maar
nog nooit in een stad die blij
vende littekens heeft overge
houden aan de nazi-teneur.
Het Hitler-beeld is tot 3 no
vember te zien.
Fabeldier in woord en beeld in Leidse Universiteitsbibliotheek
an vStiende-eeuwse afbeelding toont een wilde eenhoorn die tot bedaren komt in de schoot
cl. BtWmaagd. was de enige manier om dit woeste dier te vangen, geloofde men in de mid-
:n. 'en. Foto: Hielco Kuipers
door Rody van der Pols
leiden - In Harry Potter spelen ze
een rol. En ook in het oeuvre van
Annie M.G. Schmidt galoppeert
zo nu en dan een exemplaar
voorbij. Met zijn maagdelijk witte
vacht en nobele hoom op het
voorhoofd spreekt de eenhoorn
al eeuwen lang tot de verbeel
ding. Sterker nog, tot in de ne
gentiende eeuw ondernamen we
tenschappers en avonturiers ver
re reizen naar Afrika en Azië met
het doel een exemplaar van dit
mythische dier te bemachtigen.
Over deze zoektocht, in woord en
beeld, is in de Leidse Universi
teitsbibliotheek momenteel een
expositie te zien.
Samensteller van de tentoonstel
ling is middeleeuwen-deskundige
Wim Gerritsen, als hoogleraar
verbonden aan de Leidse univer
siteit. In de rijke collectie van de
Universiteitsbibliotheek zocht hij
naar reisverslagen, biologische
naslagwerken en andere weten
schappelijke boeken waarin de
eenhoorn figureert. Gedomineerd
wordt de tentoonstelling echter
niet door een indrukwekkende
oude prent, maar een twee meter
lange, spiraalvormige hoom
springt in het oog. „Dit object
vormt namelijk de clou van de
mythe van de eenhoorn", ver
klaart Gerritsen.
,A1 sinds de middeleeuwen zijn
kerken in het bezit van deze ui
terst zeldzame hoorns", vertelt de
geleerde. „Eeuwenlang werd dit
als het tastbare bewijs be
schouwd dat eenhoorns wel
moesten bestaan, ondanks dat ze
zo zelden gesignaleerd werden."
Twijfel stak echter de kop op toen
ontdekkingsreiziger Martin Fro-
bisher aan het einde van de zes
tiende eeuw op een dode vis met
een hoom op zijn kop stuitte.
„Dit bleek een narwal te zijn, een
walvisachtig dier dat in de buurt
van de poolcirkel leeft. Zijn stoot-
tand was eeuwenlang voor de
hoom van een eenhoorn doorge
gaan."
Maar ook na deze ontdekking zou
het nog zo'n tweeëneenhalve
eeuw duren voordat de eenhoorn
definitief naar het rijk der fabelen
werd verwezen. En dat is mis
schien ook niet zo vreemd als je
je bedenkt dat dit mythische we
zen al sinds de oudheid door de
menselijke verbeelding spookt.
Bovendien figureert hij veelvuldig
in de bijbel. „En de klassieke we
tenschap en de bijbel waren ge
zaghebbende bronnen, waaraan
je je als middeleeuwse weten
schapper niet zomaar kon ont
trekken", zegt Gerritsen.
Bovendien duiken zo nu en dan
toch weer de verhalen op van
mensen die beweren oog in oog
met een eenhoorn te hebben ge
staan. Zo verhaalt de Italiaanse
avonturier Luigi Barthema hoe hij
vermomd als islamiet naar Mekka
reist en in de ommuurde tuin van
zijn Arabische gastheer twee een
hoorns aantreft, een geschenk
van een Ethiopische vorst. Een
verslag, zo gedetailleerd en over
tuigend, dat het onmogelijk volle
dig uit de duim gezogen kan zijn,
denkt Gerritsen. „Die man moet
daar wel iets bijzonders gezien
hebben. Alleen wat, dat weten we
niet precies."
„Er is trouwens één mogelijke
verklaring voor wat hij heeft ge
zien", zegt Gerritsen. „Het is na
melijk bekend dat sommige Afri
kaanse herdersvolken de hoorns
van pasgeboren vee zo bewerken
dat ze tot één enkel exemplaar
samengroeien. Dit dier is dan
voorbestemd tot leider van de
kudde. Dit zou ook verklaren
waarom de eenhoorn in veel ge
schriften met Ethiopië in verband
wordt gebracht."
Maar ook op andere werelddelen
is de eenhoorn gesignaleerd. Zo
maken antieke geschriften al mel
ding van een 'eenhoomig-dier'
dat op afgelegen plekken in India
leeft. De Griekse arts Ktesias van
Knidos, die omstreeks 400 voor
Christus leefde, voegt daaraan het
volgende toe: „Deze hoom, tot
poeder vermalen of bewerkt tot
drinkbekers, is een middel tegen
vergiften, en geneest ook ziekten
als epilepsie en maagkramp."
Pas aan het einde van de zestien
de eeuw ontkracht de Franse ge
neesheer Ambroise Paré dit po
pulaire bijgeloof met een experi
ment. Een uiterst giftige pad blijkt
nog springlevend te zijn na drie
dagen in een bak met water gele
gen te hebben waarin eerder de
hoom van een eenhoorn is on
dergedompeld. „Met dit experi
ment jaagde Paré trouwens wel
de Parijse apothekers tegen zich
in het harnas", voegt Gerritsen er
lachend aan toe. En dat is niet zo
raar als je je bedenkt dat de prijs
van 'eenhoompoeder' fri 1582
acht maal zijn gewicht^! goud
beloopt.
In de eeuwen die volgen, raakt
het geloof in de eenhoorn steeds
meer aan slijtage onderhevig. Tot
het halverwege de negentiende
eeuw definitief tot een fabeldier is
verworden. „Maar het gekke is
dat hij daarna onmiddellijk in de
kunst en de literatuur weer op
duikt. Tot aan de dag van van
daag." En dan, zo benadrukt Ger
ritsen, hebben we het alleen nog
maar over de westerse eenhoorn-
traditie. „Want ook landen als In
dia, China en lapan hebben alle
maal hun eigen verhalen over dit
mythische dier."
'De eenhoorn en de geleerden',
tot 22 september 2002 in de
Universiteitsbibliotheek, Witte
Singel 27, Leiden.
