Londen en Rome dreigen Haider laat deur °p een kicr staan
Strafhof te ondermijnen
BUITENLAND
Top Johannesburg worstelt zich naar finale
Europa zet zichzelf opnieuw
buitenspel op het wereldtoneel
Powell: Wereld moet bewijs tegen Irak zien
Rapporten over Japanse
atoomcentrales vervalst
Brandstofpomp Boeings
vertoont mankementen
elk
i de
en loi
)r uw
ind op veerboot
ordzee geblust
maandag 2 september 2002
erdam - Op de Noordzee
de Engelse kust heeft van-
jen brand gewoed op de
>oot Norsea van de Britse
imeming P O North Sea
"jes. De 611 opvarenden,
^Br wie Nederlanders, bleven
^Boord. Niemand raakte ge-
Het schip heeft op eigen
pt de reis richting Zeebrug-
•rvat. De boot was twaalf
leter uit de kust van Great
ïouth toen de brand in de
machinekamer ont
ij Volgens een woordvoer-
L| jan P&O werd het vuur on-
jellijk geblust. Het duurde
_er tot half acht voor er ze-
e"eneid was dat het ook werke-
t wéitwas.
kolk jntallen doden
r tyfoon Korea
bij:
>leiding moet
Ie Zee redden
inesburg - Israël en Jor-
lë gaan de Dode Zee red-
i Een 320 kilometer lange
leiding moet de beroemde
lenzee van water uit de Ro-
ee voorzien. De Dode Zee
weTlt gevoed door de Jordaan.
die rivier wordt inmiddels
''an iel water voor menselijke
lumptie onttrokken dat de
Der naar de Dode Zee niet
r voldoende is om de ver-
iping van water te compen-
n. Het waterpeil daalt met
or ïveer een meter per jaar. De
utekiding gaat zo'n 800 mil-
laati euro kosten. Het akkoord
;n gereikt in de marge van de
igeij°P 'n Johannesburg,
ikinj
ens oeder gooit kind
1 raam van flat
lc kong - Een Chinese moe-
heeft haar zoontje van drie
let raam van haar flat op de
>un1ende verdieping gegooid,
ma pleegde zij zelfmoord
t er achteraan te springen.
'Ug^Jheeft de politie van Hong
vandaag laten weten. De
nl. e levenloze lichamen wer-
gistermiddag bij het flatge-
Jw aangetroffen. De vrouw
■depressief geworden nadat
loor de vader van het kind
I verlaten.
door onze correspondent
Wierd Duk
- Zeker 88 personen zijn
- Jeekeinde in Zuid-Korea
lam let "even gekomen door
'tyfoon. De zware storm
brzaakte overstromingen
pdverschuivingen. Het
!om de ernstigste tyfoon in
r dan veertig jaar tijd in het
Jische land. De autoriteiten
tfoftn dat het aantal doden
kan oplopen. De schade
>n mf ïh de miljarden. De storm
onder meer het voetbal-
Jon van Seogwipo bescha-
3HJn[ Daar werden onlangs nog
I Strijden voor het WK-voet-
nl jespeeld.
rrië liet strijders
Oaeda gaan'
viv - Syrië heeft de afgelo-
maanden zo'n 200 strijders
al-Qaeda toegestaan naar
non te gaan. Het Israëli
dagblad Ha'aretz meldt dit
ibben vernomen bij de Is-
sche inlichtingendiensten,
aannen zijn ondergebracht
m Palestijns vluchtelingen-
p. De Israëlische krant pro-
t ook andere banden tus-
Damascus en de organisa-
m Osama bin Laden aan te
n. Zo zou Mohammed At-
ider van de groep kapers
egen de torens van het
aanvloog, Syrië twee of
keer hebben bezocht.
m onschadelijk
maakt in Bilbao
to - De politie in Spaans
lenland heeft gistermorgen
jlbao een zware bom on-
Idelijk gemaakt. Het explo
it in een bestelauto, die
rdag door leden van de ter-
jtische afscheidingsbewe-
ETA was gestolen. Volgens
plitie had de bomauto
ten ontploffen toen een pa-
ille van de Baskische politie
bij kwam. De politie kon de
i onschadelijk maken dank-
t eigenaar van de auto. Die
5 alarm, nadat hij zich los
weten te maken van de
n waaraan de drie dieven
hadden vastgebonden. Zij
len hem verteld dat zij lid
in van de ETA.
jnen doden
e Afghanen
il - Drie medewerkers van
fghaanse mijnopruimings-
st zijn gisteren omgeko-
toen een ziekenwagen bij
ichtmachtbasis Bagram op
mijn reed. Er raakten 29
sen gewond. In Bagram en
imliggende gebied zijn in
iren tachtig veel mijnen ge-
Sovjettroepen hielden
Afghanistan bezet. Nabij
roegere ambassade van de
ïkP'%tunie in de hoofdstad Ka-
costte een bomexplosie gis-
1 een Afghaan het leven. Hij
te voorbij toen het explo-
dat was geplaatst in een
6 houten kar, afging.
door onze correspondent
Hetty van Rooij
helsingor - Groot-Brittannië en
Italië dreigen het Internationale
Strafhof (ICC) te ondermijnen
door een belofte aan de VS dat ze
geen Amerikaanse burgers zullen
uitleveren. Daarmee schofferen
ze het Deense EU-voorzitter-
schap, dat zoekt naar een com
promis om alle partijen tevreden
te stellen.
In het Deense Helsingor kwa
men de vijftien EU-ministers
van buitenlandse zaken afgelo
pen weekeinde niet verder dan
de afspraak om in elk geval tot
eind deze maand geen afspra
ken met de VS te maken. De
kwestie van het ICC verdeelt de
landen van de Europese Unie,
en bedreigt de al onder druk
staande relatie tussen Europa en
de VS.
De VS boycotten het Strafhof, en
proberen zo veel mogelijk lan
den de belofte te ontfutselen dat
ze nooit Amerikanen aan het
ICC zullen uitleveren. Volgens
EU-juristen zijn zulke akkoor
den in strijd met het internatio
nale recht. De vijftien landen
van de Europese Unie laten bin
nenkort hun eigen juristen op
de kwestie los.
Minister De Hoop Scheffer zei
zaterdag in Helsingor dat het
oordeel van de Brusselse juris
ten niet 'het finale woord' is. Hij
sloot echter uit dat Nederland
ooit een akkoord met de VS zal
sluiten om geen Amerikanen uit
te leveren. „Wij zijn gastland
van het Strafhof en dat betekent
dat wij een eigen verantwoorde
lijkheid hebben. Als Nederland
zo'n overeenkomst met Amerika
zou sluiten, is het gedaan met
het ICC."
In Denemarken hebben de EU-
ministers afgesproken om de rij
en tot hun volgende bijeen
komst op 30 september gesloten
te houden. Ook de Italiaanse
premier en minister van buiten
landse zaken Berlusconi ging
daarmee akkoord, hoewel hij de
avond daarvoor publiekelijk ver
klaarde dat hij niets met afspra
ken binnen de Europese Unie te
maken had.
Het Deense voorzitterschap
heeft nog een paar weken de tijd
om een compromis te vinden.
De kandidaat-lidstaten, die ver
scheurd worden tussen zware
druk uit Washington en hun
verantwoordelijkheid als toe
komstig EU-lid, moeten dat
standpunt volgens de Hoop
Scheffer 'beschouwen als een
oproep om ook nog even te
wachten'.
berlun - Met zijn aangekondig
de vertrek uit de landelijke Oos
tenrijkse politiek heeft de ex
treemrechtse Jörg Haider een
crisis uitgelokt in zijn partij, de
FPÖ. Haider nam zijn besluit
vrijdag, nadat hij een lang sle
pend conflict verloor met vice-
kanselier Susanne Riess-Passer,
die tevens partijleider is.
Haider verzet zich tegen uitstel
van een voorgenomen belas
tinghervorming. De coalitierege
ring van de FPÖ en de conserva
tieve ÖVP wil de voor 2003 ge
plande belastingverlaging op
schorten en zo geld vrijmaken
om de schade als gevolg van de
recente watersnood te betalen.
Haider dreigde met een volks
raadpleging over de kwestie,
maar haalde bakzeil. 'Om de
partij niet te splijten' besloot hij
zich daarop terug te trekken in
zijn landstreek Karinthië, waar
hij als minister-president de
scepter zwaait. „Dit is defini
tief', aldus de omstreden politi
cus, die algemeen wordt erkend
als de motor achter het electora
le succes van de FPÖ.
Het is niet de eerste maal dat
Haider zijn aftocht uit de natio
nale politiek bekendmaakt, en
ook nu houdt hij de deur duide
lijk op een kier. Mocht de FPÖ
bij de eerstvolgende verkiezin
gen een nederlaag lijden, dan is
hij bereid om de partij weer uit
het slop te trekken.
Haider verwijt zijn opvolgster
Riess-Passer dat zij niet hard ge
noeg met de conservatieve coa
litiegenoten van kanselier Wolf
gang Schüssel heeft onderhan
deld over het doorzetten van de
belastingverlaging. Ook andere
FPÖ-kopstukken in de regering
zouden zich niet voldoende in
spannen voor de belangen van
'de kleine man'.
Waarnemers zien in de machts
strijd een signaal dat de FPÖ on
der Riess-Passer definitief af
stand wil nemen van haar tradi
tionele rol als protestpartij.
Waar Haider zijn successen
boekte met populistische aan
vallen op het vastgeroeste Oos
tenrijkse politieke establishment
en met onverhuld xenofobe uit
spraken, heeft de FPÖ zich on
der Riess-Passer ontwikkeld tot
een geaccepteerde en pragmati
sche regeringspartij.
Maar de ijdele Jörg Haider kan
zich er moeilijk bij neerleggen
dat de door hem naar voren ge
schoven Riess-Passer een eigen
koers vaart, zo menen commen
tatoren. Komt het tot een open
lijke confrontatie ten overstaan
van de FPÖ-leden, dan kan Hai
der volgens velen rekenen op de
steun van een meerderheid.
door onze correspondent
Peter van Nuijsenburg
tokyo - In Japan is een schan
daal losgebarsten rond vervalste
keuringsrapporten over de vei
ligheid van kerncentrales. De
leiding van het energiebedrijf
van Tokyo gaf dit weekeinde toe
dat de afgelopen twintig jaar de
fecten aan vitale onderdelen van
kerncentrales zijn verzwegen of
gebagatelliseerd.
De president-directeur en de
bedrijfsleider hebben hun ver
trek aangekondigd. Er loopt een
intern onderzoek. Het schan
daal werd onthuld door de in
stantie die toezicht houdt op de
veiligheid van kerncentrales, de
NISA Die onthulde dat het be
drijf in 29 gevallen de keurings
rapporten van het Amerikaanse
General Electric International
(GEI), dat de centrales inspec
teerde, heeft vervalst.
De specialisten van GEI moes
ten de rapporten herschrijven
op last van het energiebedrijf.
Een specialist trok aan de bel en
speelde de NISA de oorspronke
lijke rapporten toe. Het is niet
bekend hoe ernstig het met de
centrales is gesteld, maar ex
perts sluiten niet uit dat Japan
alleen bij toeval aan een of
meerdere rampen is ontsnapt.
De leiding van het energiebe
drijf heeft de rapporten naar het
zich laat aanzien om twee rede
nen vervalst In de eerste plaats
zou stilleggen van de centrales
voor de noodzakelijke reparaties
te duur zijn. Het tweede motief
was dat men paniek bij het pu
bliek wilde voorkomen. Berich
ten over de defecten zou de be
volking mogelijk nog sterker
mobiliseren tegen de bouw van
nieuwe kerncentrales.
Het schandaal is niet het eerste
dat de exploitanten van kern
centrales een slechte naam heeft
bezorgd. De afgelopen jaren
hebben ze regelmatig gepro
beerd ongelukken te verdoeze
len. Drie jaar geleden vond in
Tokaimura het ernstigste onge
val plaats. Honderden werkne
mers, reddingswerkers en inwo
ners van de stad werden bloot
gesteld aan straling. Twee van
hen zijn uiteindelijk overleden.
Een afgevaardigde staat in het Zuid-Afrikaanse Sandton tussen enkele van de 6.000 beelden die door actiegroepen zijn neergezet in de buurt van het congrescentrum waar de
Wereldtop plaatsvindt. Het idee achter de beelden is dat ze staan voor alle mensen die bedreigd worden door armoede en milieurampen. Foto: AP/Saurabh Das
door onze correspondent
Eelco van der Linden
Johannesburg - De Wereldtop
over duurzaamheid in Johan
nesburg is de laatste fase inge
gaan zonder veel concrete resul
taten. Vanaf vandaag is het
woord aan staatshoofden en re
geringsleiders, die de wereld
woensdag moeten tonen dat
tien dagen van praten en onder
handelen ergens goed voor wa
ren.
Afgelopen nacht lukte het wel
enkele obstakels uit de weg te
ruimen. Er werden afspraken
gemaakt over wereldhandel,
toegang tot sanitaire voorzienin
gen en goed bestuur als voor
waarde voor ontvangen van
ontwikkelingshulp. Het laatste
belangrijkste geschilpunt betreft
nog de doelstellingen rond
duurzame energie. De kans is
groot dat de leiders de zaak vlot
moeten trekken.
Premier Balkenende, die mor
gen vijf minuten spreektijd
krijgt, wilde gisteren niet voor
uitlopen op resultaten. „Ook al
zou er niet uit komen wat ik
hoop, dan nog zendt deze top
een belangrijk signaal aan de
wereld." Balkenende deed zijn
uitspraak tijdens een bezoek
aan een aids-project in een
township nabij Pretoria, waar
aan Nederland een financiële
bijdrage levert.
De Europese Unie poogt voor
duurzame energie een doel en
een tijdschema in de tekst te
krijgen: vijftien procent van alle
gebruikte energie moet in 2010
duurzaam zijn. Nu is het bijna
veertien procent, en dat is zo
hoog dankzij de ontwikkelings
landen (Nederland heeft een
percentage van 1,9). Door hun
economische groei loopt dat
percentage nu echter terug.
De Derde Wereld moet gehol
pen worden wind en zon te ex
ploiteren, maar het Westen
moet ook actie ondernemen.
Door obstructie van de Verenig
de Staten, die allergisch zijn
voor dergelijke afspraken, is er
nog weinig gebeurd. Het ge
rucht gaat dat de VS, de grootste
vervuiler van de wereld, de
steun van Japan en ontwikke
lingslanden hebben gekregen.
In ruil hiervoor zouden de Ame
rikanen een andere doelstelling
steunen: halvering van het aan
tal mensen dat geen toegang
heeft tot schoon water.
Zaterdagnacht werd wel een ak
koord over het klimaatverdrag
van Kyoto bereikt. Er is een for
mulering bedacht waarmee het
verdrag, dat gaat over verminde
ring van uitstoot van broeikas
gassen, in de eindtekst kan wor
den genoemd zonder dat de
Verenigde Staten er onwel van
worden.
President Bush weigert dat ver
drag te ratificeren, met het argu
ment dat het de VS volgens hem
400 miljard dollar kost, zonder
de garantie dat het milieu er
veel beter van wordt. Er wordt
nu slechts 'opgeroepen' het ver
drag te ratificeren. De hoop is
nu dat de wereldleiders - met
uitzondering van Bush - een im
puls kunnen geven.
Gedemonstreerd werd er afgelo
pen weekeinde ook. Circa
15.000 mensen togen gisteren
van de Derde Wereld van de
zwarte township Alexandra naar
de Eerste Wereld van Sandton,
waar de top plaatsvindt. Het was
een van de weinige demonstra
ties die waren toegestaan. De
veiligheidsmaatregelen waren
immens, maar het kwam niet
tot geweld. De woede uitte zich
vooral via teksten. Een ervan
was 'Osama Bin Laden, bom
bardeer alsjeblieft Sandton'.
Washington - De Amerikaanse
luchtvaartautoriteit FAA heeft
luchtvaartmaatschappijen opge
dragen de komende dagen 1.400
Boeings te inspecteren. Mogelijk
is er iets mis met de brandstof-
pompen, die daardoor een ex
plosie kunnen veroorzaken.
De FAA liet weten dat er geen
ongelukken zijn gebeurd als ge
volg van ondeugdelijke brand-
stofpompen, maar bij inspecties
zijn verkeerd aangesloten en be
schadigde kabels aangetroffen
in pompen die er tijdens een
vlucht plotseling mee ophiel
den. De beschadigde draden
kunnen vonken of kortsluiting
verooizaken.
De opdracht tot inspectie van
de FAA geldt voor de types 737,
747, en 757 van Amerikaanse
maatschappijen. Wereldwijd
gaat het om ongeveer 3.300 toe
stellen. De FAA heeft over de he
le wereld luchtvaartmaatschap
pijen gewaarschuwd.
De pompen zijn gemaakt door
Hydro-Aire in Burbank in Cali-
fomië. Ze zijn in ten minste 116
vliegtuigen gezet tijdens de
bouw sinds januari van dit jaar.
De FAA wil dat alle Boeings
worden geïnspecteerd, omdat
sommige verdachte pompen
mogelijk ter vervanging zijn ge
bruikt in oudere toestellen.
De inspectie van verkeer en wa
terstaat heeft contact opgeno
men met alle Nederlandse
luchtvaartmaatschappijen en
hen gevraagd de brandstofpom-
pen.van de betreffende vliegtui
gen te controleren. Ze verwacht
binnen drie dagen uitsluitsel.
Volgens een woordvoerder is
het niet nodig om de Boeings
aan de grond te houden.
door onze correspondent
Hetty van Rooij
helsingor - Het had niet op een
beter passende plek kunnen ge
beuren. Op driehonderd meter
van kasteel Elsinore, waar Hamlet
ten onder ging aan zijn eigen
twijfels, bereikte zaterdag het
buitenlands beleid van de Euro
pese Unie een dieptepunt. Als
oorzaak zijn dezelfde menselijke
tekortkomingen aan te wijzen die
in het toneelstuk van Shakespe
are leiden tot de val van de Deen
se prins: wantrouwen, twijfel,
achterdocht en eigenbelang.
De Europese ministers van bui
tenlandse zaken, die het afgelo
pen weekeinde bijeen waren in
een hotel op een steenworp van
Elsinorel, slaagden er niet in om
de gelederen gesloten te hou
den. Dat lijkt op het eerste ge
zicht niet erg: het ging om een
informele bijeenkomst en er
werden geen besluiten voorzien.
Maar het belang van de onder
werpen op tafel maakt de diep
gewortelde verdeeldheid wel de
gelijk tot een serieus probleem.
Als de vijftien lidstaten er niet in
slagen om elkaar te vinden, be
staat er immers domweg geen
gemeenschappelijk buitenlands
beleid, en staat de EU in de in
ternationale gemeenschap bui
tenspel. En als de landen van de
Europese Unie het niet eens
worden over een gemeenschap
pelijke koers omtrent het Inter
nationaal Strafhof of een moge
lijke oorlog tegen Irak, waarom
zouden de Amerikanen zich dan
iets van de EU aan hoeven te
trekken?
Eerst het Strafhof, het parade
paardje van de Europese Unie
en een doom in het oog van de
VS. De Britten neigen naar de
kant van de Amerikanen. De Ita
liaanse premier annex minister
van buitenlandse zaken Berlus
coni vraagt zich hardop af waar
om hij zich eigenlijk iets van zijn
Europese partners aan moet
trekken.
Het probleem is een maand
naar de toekomst verschoven,
en de kandidaat-landen krijgen
het vriendelijke verzoek om
even op een besluit te wachten.
Maar die verdeeldheid brengt
landen als Bulgarije, Slovenië of
Letland in een onmogelijke po
sitie. Zij krijgen uit Washington
te horen dat militaire hulp of
hun toekomstige NAVO-lid-
maatschap in gevaar komen als
ze niet doen wat de Amerikanen
willen.
Ze krijgen uit Brussel echter te
horen dat ze zich moeten schik
ken naar de koers van de Euro
pese Unie. Na de bijeenkomst in
Denemarken is het nog maar de
vraag of die koers er komt. En
als dat niet lukt, slaat de EU een
dubbele flater: ze geeft haar
eensgezindheid, het enige wa
pen tegen de Amerikaanse boy
cot van het Strafhof, uit handen,
en slaagt er tegelijkertijd in de
kandidaat-landen van zich te
vervreemden.
Dan de mogelijke aanval op
Irak. De Duitsers en de Fransen
wijzen een Amerikaanse aanval
af, de Britten proberen de VS te
vriend te houden en tegelijker
tijd het Europese kamp niet van
zich te vervreemden. Het 'alter
natief dat de EU Amerika te bie
den heeft, is broodmager: een
oproep aan Saddam om VN-wa
peninspecteurs toe te laten. De
vraag wat te doen als dat niet
lukt, wordt niet beantwoord.
Dat kón ook niet, omdat de
overeenstemming niet verder
reikt dan die ene stap. Eén me
ter verder, en het nationale be
lang van de grote lidstaten zit in
de weg. Om het anders te zeg
gen: zolang de Britse premier
Tony Blair de trouwste bondge
noot van Amerika wil zijn, zal hij
zich daar door zijn Europese
vrienden niet van laten weer
houden. En daar eindigt het ge
meenschappelijke Europese
buitenlands beleid, hoezeer bui
tenlandgezant Solana ook zijn
best doet.
londen/afp-gpd - De Ameri
kaanse minister van buitenland
se zaken, Colin Powell, heeft zijn
stilzwijgen in de kwestie-Irak
gisteren doorbroken in een uit
zending van de BBC. Daar zei hij
dat de wereld de beschikbare
bewijzen over de Iraakse bedrei
ging moet zien, 'zodat iedereen
zich er een oordeel over kan
vormen'.
Powell zei dat in antwoord op
een opmerking dat er in de hele
wereld grote twijfels zijn over de
vraag of de VS Irak zouden moe-
ten aanvallen. Volgens de minis
ter is op dit moment de aan
dacht te veel geconcentreerd op
de positie van de VS en de dis
cussie die binnen de Ameri
kaanse regering wordt gevoerd,
terwijl er nauwelijks aandacht is
voor het Iraakse regime.
Powell heeft zich tot dusver af
zijdig gehouden, terwijl haviken
in de regering-Bush als vice-pre
sident Cheney en minister van
defensie Rumsfeld zich hebben
uitgesproken voor actie. Powell
was ook niet aanwezig bij het
beraad van Bush met zijn nauw
ste adviseurs op zijn ranch in
Texas.
Powell is volgens ingewijden
niet te porren voor een aanval
op Irak zonder steun van de be
langrijkste bondgenoten. Vice-
president Cheney heeft welis
waar afgelopen week verklaard
dat hij de Amerikaanse bondge
noten wil consulteren. Maar
waarnemers zeggen dat Cheney
er net zo over denkt als Rums
feld, en dat hij instemming van
President Bush poseert in het Texaanse Waco met de militaire poli
tie, kort voor hij zijn vakantie afsloot en terugvloog naar Washing
ton. Foto: AP/Rick Bowmer
de bondgenoten van secundair
belang vindt.
Een mogelijke aanval op Irak
houdt de lidstaten van de Euro
pese Unie intussen volstrekt
verdeeld. De vijftien ministers
van buitenlandse zaken werden
het er dit weekend in het Deen
se Helsingor alleen over eens
dat de Verenigde Naties de druk
op Saddam Hussein moet op-
voerep om wapeninspecteurs
toe te laten. Maar over de vraag
wat er moet gebeuren als dat
niets oplevert, lopen de menin
gen uiteen.
Duitsland en Frankrijk wijzen
een Amerikaanse oorlog tegen
Irak af, en hebben de Bush ge
waarschuwd voor de risico's van
een aanval zonder de steun van
de bondgenoten. Groot-Brittan
nië, de trouwste bondgenoot
van Amerika, lijkt beducht voor
een mogelijk Amerikaans solo
optreden. Volgens de Britse mi
nister Straw moet een militaire
actie wel een 'stok achter de
deur' blijven, om te garanderen
dat de wapeninspecteurs naar
behoren hun werk kunnen
doen. In Londen zei premier
BI air zaterdag dat voor een aan
val 'de grootst mogelijke inter
nationale steun' moet bestten.
Irak zelf heeft aangekond^B dat
het gezanten gaat sturen naar
diverse Europese landen om
hun steun te verwerven tegen de
dreiging van een aanval door de
Verenigde Staten. De Iraakse vi
ce-president Taha Yassin Rama
dan zei dat de gezanten zullen
uitleggen hoe Amerika de we
reldvrede en veiligheid be
dreigt'. Volgens de BBC is het nu
de strategie van Irak zo veel mo
gelijk steun te winnen uit zo veel
mogelijk gebieden. Bagdad ziet
de ongerustheid van Europa
over de sterke taal van de VS
voor een militaire actie. Iraakse
autoriteiten proberen de kloof
die zich nu vormt tussen de Eu
ropeanen en de Amerikanen te
verdiepen.