Engagement legt
it af tegen geilheid
Port betaald
•ussen verlossing
in puur bedrog
DUEACni
Ketelbinkie van het regenwoud
a
Clichés, krabtaartjes en clifïhangers
Thorne is waardige opvolger Jack Frost
ibitieuze roman van Nelleke Noordervliet
b rland rijp voor Per Olov Enquist
Nieuwe Isabel Allende is kinderboek
VOC: kaper en krijgsman voor de Republiek
Dé hype van de zomer doorgeprikt
I
Bounty-eiland, ergens
het Caribisch gebied,
wij, Hollanders, de
die ervoor zorgden
volkt werd door slaven
tfrika. In haar bevlogen
euze roman 'Pelican
rzoekt Nelleke Noorder-
schiedenis van zo'n cli-
en zijn bewoners.
Tjilt het verraad, waar
der tropen?
iman recensie
n Wim Vogel
f door Nelleke Noordervliet.
ij Augustus. Prijs: €24,95.
'V liet omlijst deze socio-
antropologische vra-
id,n zwaar psychologise
er. Vandaar dat Pelican
alleen een boeiende
pie roman bevat over Ja-
een Zeeuwse suiker-
lit de achttiende eeuw,
11 de geschiedenis ver-
Ma van de Wetering,
i endertigjarige Amstel-
welk hardnekkig
onbehagen wordt zij
n Door welke ervaringen
ïar leven in scherven?
o\|val' weet Noordervliet
geschiedenissen te
oi Rivers is een voorva
der van Ada. Brieven van en pa
pieren over hem behoren tot het
familiebezit en nu haar vader
onlangs is overleden, lijkt het
haar het juiste moment de ge
schiedenis van die voorvader
eens uit te zoeken.
En is het geen heerlijke samen
loop van omstandigheden dat
de door haar ouders in 1970 ge
adopteerde driejarige Antonio
afkomstig was van datzelfde ei
land? Waarom verdween Anto
nio op de dag van zijn achttien
de verjaardag Waarom keerde
hij terug naar zijn eiland? Waar
om liet hij niets meer van zich
horen. Hoe heeft hij die vijftien
jaar adoptie ervaren en, nog be
langrijker, hoe kijkt hij op zijn
zusje Ada temg?
Het is allemaal nogal veel wat de
auteur overhoop haalt, te meer
daar er allerlei lijnen en parallel
len blijken te lopen tussen de
twee geschiedenissen. Van bei
den worden als het ware de ze
gels verbroken, en, laat de au
teur ons weten, als je die ver
breekt, kom je in het labyrinth,
in dat 'weerloze weekdier' van je
zelf.
Ada onderzoekt niet alleen haar
eigen verleden, ook dat van Ja
cob Rivers beschrijft ze, inter
preteert ze en kleurt ze in. Als
schrijfster heeft ze haar laptop
en doosje met systeemkaartjes
vanzelfsprekend bij zich. En na
tuurlijk gaat het dan altijd om
dezelfde zaken: relaties tussen
ouders en kinderen, tussen
recensie
K icob Moerman
ei
n (inter van de magnetiseur'
f(j iv Enquist. Uitgeverij Ambo.
Prijs: 22,50.
kter Selinger. Hij leeft
einde van de achttien
en beschikt nog over
ide kennis van het
lichaam. Tot over-
ramp komt hij in con-
e magnetiseur Freidri-
r. Maar is deze vreem-
een Verlosser of een
he bedrieger?
is eindelijk rijp voor
van Per Olov Enquist.
Zweedse auteur ver-
tan het begin van de
intig een paar romans
g, maar die belandden
de ramsj. Uitgeverij
tfsloot vorig jaar een
hioging te wagen en
t bezoek van de lijfarts
S Jederlandse boeken-
it ;sultaat tot nu toe:
efcochte exemplaren.
vinter van de magneti-
:c|e nieuwe titel in de
de komende jaren
veel opzichten komt
(Movereen met de voor-
v eide romans spelen
l de medische wereld
eeuw, met
idjj en religie als belang-
genpolen. De vijfde
in het kleine
rp Seefond, waar de
Meisner zich tijde-
temggetrokken. Hij is
inger van het 'dierlijk
en beweert zieken
genezen.
vreemd dat hij regel-
ivondering afdwingt.
TOP 10 FICTIE
ïl Allende,
n de wilde goden.
iotheek, 17,90
French,
nde wereld,
hos, 18,90
French,
ui mij.
hos, 12,00
de Winter,
Bij, 18,50
French,
huis.
hos, 11,34
ten 't Hart,
er.
Iers, 17,95
ce Noordervliet,
6 24,95
\uel,
aderen,
l, 29,50
ii Lofthouse,
e glimlach.
blank en zwart, de invloed van
het geloof, van de verlichting en
niet te vergeten die van het ide
alisme uit de jaren zestig en ze
ventig.
Vaak lijkt het erop of Ada voor
een onmogelijke opgave staat,
of haar queeste vergeefs is. Als
schrijfster neemt ze afstand en
overziet ze een koloniaal verle
den waarin Jacob Rivers on
danks zijn verlichte ideeën het
verliest van de lusten van zijn
droomvrouw ('Geilheid heeft al
tijd voorrang').
Als Ada ervaart ze een soortgelij
ke geschiedenis en komt ze tot
de teleurstellende existentiële
conclusie dat we nooit zullen
weten wat een ander denkt en
dat het hoe dan ook onmogelijk
is tegen de tijd in te denken. Wat
overblijft is ons vermogen te fa
buleren, verhalen te vertellen,
en voor het overige zit er niet
meer in dan mededogen, dan
compassie te hebben met een
ieder van ons.
Pelican Bay is een rijke roman.
De dramatische geschiedenis
van de Zeeuwse jongeman Ja
cob van de Wetering die op zijn
twintigste het verkeerde meisje
bezwangert om uiteindelijk in
de Cariben ten onder te gaan
aan zijn worsteling met zijn bij
belse worgengel, is overtuigend
en met veel gevoel voor sfeer en
details vastgelegd.
Het relaas van de katharsis van
Ada is wat minder aan mij be
steed. De ontluisterende be-
Nelleke Noordervliet. Archieffoto: ANP/Marcel Antonisse
schrijving van haar typisch ja
ren-zestig ouderlijk gezin, de bi
zarre positie van Antonio daar
in, haar ontmoeting met een
oud filosofisch joods echtpaar
op het eiland, haar liefdesaffai
res daar en hier en de blijvende
gevolgen van dat alles: het is al
lemaal wel veel voor één roman.
Daarbij komt dat de meer af
standelijke stijl waarin Jacobs le
ven wordt verteld, suggestiever
en daardoor aangrijpender is
dan de manier waarop Ada's
MOOISTE BOEK VAN DE WEEK
Meisner leeft per slot van reke
ning in een tijd waarin de medi
sche wetenschap regelmatig
met de handen in het haar zit en
aderlatingen toepast om de zie
ken te genezen. Maar zijn opvat
ting is: „Ze denken een wereld
op het verstand te kunnen op
bouwen, terwijl de diepste zin
van alles irrationaliteit is."
Het is gemakkelijk om deze
Meisner af te doen als een
kwakzalver en zijn denkbeelden
overboord te gooien. Enquist
heeft in deze roman een ge
slaagd spel gespeeld met ratio
en verbeelding en laat zijn
hoofdfiguur wel degelijk een
wonder verrichten. Meisner is in
staat om een blinde jonge
vrouw haar gezichtsvermogen
terug te geven. En zij is de doch
ter van de arts Selinger, wiens
vertrouwen in de medische we
reld danig op de proef wordt ge
steld. Hij is in feite de belang
rijkste figuur in deze roman,
omdat zijn twijfels centraal
staan. Is deze Meisner nu een
Verlosser of een bedrieger?
Enquist heeft de spanning in
deze oorspronkelijk in 1964 ver
schenen roman op bijna iedere
pagina voelbaar gemaakt en
brengt ook zijn lezers regelmatig
aan het twijfelen. Hij laat ver
schillende personages aan het
woord, citeert uit fictieve brie
ven en dagboekaantekeningen
en geeft tegen het einde het ant
woord niet prijs.
Meisner belandt dan in de ge
vangenis, nadat de woede van
de bevolking zich tegen hem
heeft gekeerd. Maar de rechters
weten niet precies wat hij heeft
misdaan. En het publiek? Dat
mag na afloop van dit overwel
digende literaire avontuur de ei
gen conclusies trekken.
EEN CULTUURGESCHIEDENIS
VAN DE EERSTE NEDERLANDSE POSTZEGEL
drs. J.J. Havelaar
1852-2OO2 p
De Bezige Bij, 12,50
10. (7) Per Olov Enquist,
De vijfde winter van
de magnetiseur.
Ambo, 22,50
De nieuwe roman van Isabel
Allende wordt elders op deze
pagina ontmaskerd als een kin
derboek. Ook voor een oordeel
over Noordervliet en Enquist
kunt u daar terecht. Echt nieuw
is verder alleen Maarten 't
Harts Zonnewijzer, een vervolg
op zijn eerste thriller De kroon
getuige en naar verluidt nog een
stuk spannender.
De boekentoptien wordt sa
mengesteld op basis van ver
koopcijfers van Athenaeum
Boekhandel en H. de Vries Boe
ken in Haarlem, Boekhandel
Kooyker in Leiden, Plantage
Boekhandel Harkema in Hilver
sum, Boekhandel Los in Bus-
sum en Boekhandel De Ark in
Almere.
roman recensie
Peter van Vlerken
'De stad van de wilde goden' door Isabel
Allende. Uitgeverij Wereldbibliotheek.
Prijs: €17,90.
Nog altijd is Isabel Allende in
ons land en daarbuiten immens
populair. Al bijna op de dag van
verschijning stond haar nieuwe
roman De stad van de wilde go
den bovenin diverse bestsellers
lijsten. Maar de kans is groot dat
mensen zich na lezing van het
boek behoorlijk bekocht voelen.
De stad van de wilde goden is
een rechtlijnig verteld
avonturenverhaal, zonder diep
gang, met een opgelegde morele
boodschap, met karikaturale ro
manpersonages. Het simplisti
sche taalgebruik stuit volwassen
lezers tegen de borst. Het is dan
ook een kinderboek, een jeugd
roman. Daar is niks op tegen,
maar het zou de uitgever sieren
het te vermelden, zodat de le
zers weten waar ze aan toe zijn.
Isabel Allende werd bekend als
magisch realistisch schrijfster
van Het huis met de geesten.
Daarna legde ze zich toe op fa
miliekronieken en liefdesge
schiedenissen, waarin het ma
gisch realistische karakter lang
zaam plaats maakte voor de -
goed vertelde - avonturenro
man.
Nu dus een avonturenroman
voor kinderen, van wel weer een
hoog magisch-realistisch gehal
te. Omdat zijn moeder op ster
ven ligt, wordt de vijftienjarige
Alex Cold ondergebracht bij zijn
excentrieke grootmoeder, die
hem meeneemt op expeditie
naar de regenwouden van Zuid-
Amerika. Daar houdt zich een
onbekend indianenvolk schuil
dat nog nooit in contact is ge
weest met de westerse bescha
ving. Onder de expeditieleden
bevinden zich echter dubieuze
figuren die het 'volk van de ne
vel' willen uitroeien om vrij spel
te hebben voor exploitatie van
de rijkdommen van het india-
nengebied.
Alex, die zich ontpopt als een
soort Ketelbinkie van het regen
woud, steekt daar met behulp
van Nadia, een meisje op wie hij
heimelijk een beetje verliefd
wordt, een stokje voor. Eind
goed, al goed. Voor kinderen
dus, vanaf pakweg vijftien tot
aan de jaren des onderscheids.
onbehagen wordt verwoord.
Ondanks al haar opgefokte ge
voelens voel ik me niet echt be
trokken bij haar.
Niettemin is Pelican Bay een ge
durfde roman die het persoon
lijke knap verweeft met het alge
mene en die uiteindelijk de
vloer aanveegt met ironie, met
goedbedoeld maar tot niets ver
plichtend maatschappelijk en
gagement.
geschiedenis recensie
Ronald Frisart
'De Verenigde Oost-Indische Compagnie tussen oorlog en
diplomatie' door Gerrit Knaap en Ger Teitler (red.). KITLV
Uitgeverij. Prijs 25,00.
De Verenigde Oost-Indische Compagnie is in dit
vierhonderdste jaar na zijn oprichting al vaak be
schreven als handelsmacht. Inderdaad was geld
het voornaamste oogmerk, maar de VOC was be
halve handelaar ook kaperkapitein en krijgsheer.
Aanvankelijk was steun aan de tegen Spanje strij
dende Republiek zelfs belangrijker dan winst uit
negotie.
Toen koning Filips II van Spanje in 1598 overleed,
volgde zijn zoon Filips III hem op. Dit jongmens
verbood de handel met de rebellen in de Lage
Landen. De Republiek kwam in geldnood en zou,
als er niets gebeurde, de strijd tegen Spanje niet
kunnen volhouden, temeer niet omdat de handel
met Azië ook al in het slop zat. Raadspensionaris
Van Oldenbarnevelt hoopte twee vliegen in één
klap te slaan met de oprichting van de VOC. In
Azië zou die aan de Spaanse en Portugese belan
gen afbreuk moeten doen met als resultaat min
der inkomsten voor de Spaanse koning en meer
voor de Republiek. Van Oldenbarnevelt had daar
graag wat startsubsidie voor over.
Historicus Victor Einthoven beschrijft dat in zijn
bijdrage aan het boek De Verenigde Oost-Indische
Compagnie, tussen oorlog en diplomatie. Deze
boeiende bundel bevat de bijdragen aan het in ju
ni in Den Helder en Leiden gehouden congres
'Schenkagie en Conqueste', waar de diplomatieke
en militaire kanten van de VOC werden bespro
ken.
In 1934 schreven P. Geyl en P. Bouwman dat de
Republiek geen doelbewuste imperialist was. La
tere historici meenden dat wel sprake was van een
reluctant imperialism, 'een aarzelende expansie'.
De stichter van Batavia, J.P. Coen, had van zulke
subtiliteiten geen weet. In 1614 schreef hij de He
ren XVII 'dat den handel sonder d'oorloge noch
d'oorloge sonder den handle nyet gemainteneert
connen werden'.
Neem de Molukken, de specerij-eilanden waar
zich tussen 1624 en 1658 de 'Ambonse Oorlogen'
voltrokken. De VOC wilde daar kruidnagelen en
nootmuskaat bemachtigen en kruiste er de de
gens met de Portugezen. Aangezien Portugal des-
De Verenigde Oost-
Indische Compagnie
i TUSSEN OORI.OG EN DIPLOMATIE
tijds onder de Spaanse kroon viel, kon tegelijk
schade worden toegebracht aan de Spaanse vorst.
De strijd in de Oost was een verlengstuk van die in
Europa. Niet voor niets bestond het VOC-perso-
neel voor 40 k 50 procent uit militairen - niet ge
ring voor een handelshuis.
Ook in Europa steunde de VOC de Staatse zaak. In
de eerste 22 jaar van haar bestaan hield ze zich
bijvoorbeeld bezig met kaapvaart. Tegen de 200
schepen werden gekaapt, wat de VOC voor een
bankroet behoedde en de vaderlandse autoritei
ten belastinggeld opleverde. Ook leverde de Com
pagnie bewapende schepen voor zeeslagen. Al
met al heeft in de eerste decennia van de VOC de
staat meer geprofiteerd dan de aandeelhouders.
Pas na 1700 werden de rollen omgedraaid. Toen
moest de staat de Compagnie overeind houden.
Uiteindelijk draaide de overheid op voor alle
schulden, maar 'de verre gewesten waar de Com
pagnie lauweren en schatten gaarde' behoorden
eveneens tot de boedel. In Indië heeft Nederland
nadien op de VOC-fundamenten nog heel wat
schatten gegaard.
De moderne postzegel is ver van
zijn roots afgedwaald. Hij heeft
zowel qua jolige afbeelding als
plakkracht (lijm in plaats van
Arabische gom) meer weg van
een sticker dan van een officieel
postmerk. Dat besef wordt des
te sterker als je 'Port betaald,
een geschiedenis van de Neder
landse postzegel' (Walburg,
17,95) doorbladert. Het chique
uitgegeven boek verschijnt ter
gelegenheid van het 150-jarig
bestaan van de postzegel. Alles
staat erin: afdrukken van de eer
ste Nederlandse postzegels (zie
die van Willem de Derde hier
naast) tot de vroege brieven.
Heerlijk dat je nog gewoon een
brief kon schrijven aan 'Door-
luchtichste en Hoogeerw. Heer
Monseign. FJ. van Pree, Bisschop
van Haarlem te Haarlem' of 'den
heer Wilhelm Sutthoff, Narva in
Rusland' en dat de post dan nog
aankwam ook.
Foto's uit besproken boek
roman recensie
Marjolijn de Cocq
'De keizer van Ocean Park' door Stephen
Carter Uitgeverij De Bezige Bij. Vertaling
Inge de Heer en Johannes Jonkers. Prijs:
€27,50.
„De krabtaartjes zijn zalig, want
de chef-kok is erin geslaagd ze
vlokkerig en licht te houden
zonder dat ze de vissige smaak
hebben gekregen die erop duidt
dat ze niet helemaal gaar zijn."
Pagina 439/440 van Stephen
Carters bestseller De keizer van
Ocean Park, door uitgeverij De
Bezige Bij aangeprezen als een
'grootse, van spanning door
drenkte roman over ambitie, fa
miliegeheimen, macht en de te
loorgang van het recht'.
Nog 396 bladzijden te gaan tot
de ontknoping en hoofdpersoon
Talcott Garland luncht met een
mysterieuze achtervolgster na
de even mysterieuze dood van
zijn vader. Carter schrijft over
krabtaartjes. Met 'pittige, maar
niet opdringerige saus'. En 'lan
ge, getande aardappeltjes die
gefrituurd ogen, maar niet zo
smaken'.
Toen Stephen Carter, professor
thriller recensie
Arno Ruitenbeek
'Dubbelmoord' door Mark Billingham.
Uitgeverij M. Prijs: €16,50.
Dubbelmoord van Mark Billing
ham is om twee redenen ver
plichte kost. In deze Britse poli-
cier van de bovenste plank doet
rechercheur Tom Thome in al
les denken aan collega Jack
Frost (een sublieme tv-rol van
David Jason). En het thema van
de seriemoordenaar is op onge
ëvenaarde wijze uitgewerkt.
Regels en wetten zijn aan Frost
niet besteed. Daderprofilering,
de psychologische benadering,
geduld, kruiperigheid ten op
zichte van omhooggevallen
dienders, tact en overleg zijn
woorden die niet voorkomen in
zijn vocabulaire. Godzijdank,
want Frosts wijze van oplossen
van zaken is even onconventio
neel als doelmatig - en een lust
om naar te kijken.
Zo vergaat het je ook als je de
verrichtingen van Thome volgt.
Hij rust niet eerder voordat hij
een aantal gruwelijke moorden
in Londen heeft opgelost, zijn
superieuren even gemakkelijk
schofferend als een onwillige
getuige.
Thome ontdekt dat hij niet te
maken heeft met één sërie-
moordenaar, maar met twee.
Geen kwestie van een copy cat
of naaper, maar van een 'af
spraak' tussen twee knapen die
elkaar kennen uit hun gymna
siumtijd. De geestelijk sterkste
van de twee bedenkt de moor
den, de zwakste loopt eigener
beweging het politiebureau bin
nen en dan begint het aftellen
voor Thome en zijn ploegje.
Billingham schrijft als een
stand-up comedian, wiens bij-
TendeJuimor uitstekend past bij
de spanning en de stevige ka
rakters.
in de rechten aan Yale met een
naam op het gebied van non
fictie, van de Knopf Publishing
Group een voorschot van vier
miljoen dollar ontving voor The
Emperor of Ocean Park en een
tweede roman, zou er niet in
zijn 900 pagina's dikke manu
script zijn gesneden. Integen
deel, hij zou het verzoek hebben
gekregen nog dingen
toe te voegen.
Het voorschot was in
2001 een van de hoog
ste ooit geboden voor
een eerste roman, vier
uitgeverijen streden
om de rechten. Grote
buitenlandse uitgevers
hapten toe, Warner
Bros tekende voor de
verfilming. „Een uit
muntende roman, die
onze seksuele, raciale en religi
euze angsten elektriseert",
schreef Publishers Weekly. Maar
hoe hyper ook de hype, De kei
zer van Ocean Park wordt ver
zwolgen door een vloedgolf van
details en trivia.
Het was de lekker makende
combinatie van juridische thril
ler en familiesaga die Knopf tot
het miljoenenbod bracht, met
de huidkleur en status van zo
wel hoofdpersoon als auteur als
toegevoegde waarde. 'De don
kerder natie in de woorden van
Talcott Garlands vader-de-rech-
ter, alias De keizer van Ocean
Park. Garland, lid van de Afro-
Amerikaanse upperclass, is pro
fessor in de rechten aan een
prestigieuze universiteit.
Na de dood van zijn vader, die
als rechter het Hooggerechtshof
net niet haalde wegens aan het
licht gekomen onderwereldcon
necties, wordt Garland op het
spoor gezet van een familiege
heim. Kapers op de kust volgen
hem hardnekkig tijdens zijn
speurtocht in juridische krin
gen, wat ingrijpende gevolgen
heeft voor zijn toch al wankele
huwelijk omdat zijn even ambi-
nr
k E 17.1 R
VAN
OCEAN
PARK
tieuze als overspelige echtgeno
te uit is op een rechtersbenoe-
ming.
Al noemde president Sonny
Mehta van Knopf zijn aankoop
vorig jaar een 'uiterst Ameri
kaanse roman' om niet te veel
nadruk op het Afro-Amerikaan-
se accent te leggen, het blikveld
van hoofdpersoon Garland raakt
'bedekt met felrode
vlekken' (aldus de ver
taling) wanneer zijn
'band met de donker
der natie en haar on
derdrukking te krach
tig wordt geprikkeld'.
En dat gebeurt regel
matig, waarbij Gar
lands neuzelige inter
ne monologen over
rassenverhoudingen
de toch al niet vlot
tende verhaallijn lamleggen.
Witte en zwarte schaakstukken,
luiden, hoe symbolisch, het
eindspel in van Garlands vader.
Stephen Carter - „I love chess,
absolutely love it" - mag dan
een schaakfanaat zijn, ook aan
andere clichés heeft hij zich niet
weten te onttrekken: het vuur
gevecht op het kerkhof, de con
frontatie valt speurneus en
slechterik in zwaar noodweer.
Wil de flaptekst dat Carters de
buutroman 'sarcastisch, fantas
tisch geschreven en vol humor'
is, met clichés, krabtaartjes en
cliffhangers die soms ronduit
kinderachtig zijn - laat staan een
gewicht van 1094 gram - is De
keizer van Ocean Park vooral
niet licht verteerbaar. „Als alles
volgens plan verloopt, zal ik me
kunnen ontdoen van de last die
mijn vader mij heeft nagelaten.
Dat verbeeld ik me althans, dom
genoeg," kapittelt hoofdpersoon
Talcott Garland zichzelf aan het
einde van hoofdstuk 47. Om te
voorspellen: „Maar er staat me
nieuw onheil te wachten." Dat
mag de lezer, die dan nog ze
ventien hoofdstukken verder
moet, toch wel hopen.
