Offensief tegen
zwartwerken
in de bouw
'Het moet volledig worden uitgeroeid'
24 AUGUSTUS
Foto: GPD/Harmen de Jong
De bouwwereld ligt onder vuur. Voor de
'grote' fraude is een parlementaire enquête
opgezet, voor de 'kleine' - het particuliere
circuit - zijn regionale Bouw-lnterventie-
teams opgericht. Maar wat is klein?! Een on
derzoek van een paar jaar geleden naar
zwartwerk bij particulieren, kwam uit op een
totaalbedrag van bijna vier miljard gulden.
En het lijkt er niet minder op geworden. Het
Sociaal Fonds Bouwnijverheid deed onlangs
onderzoek in Soest en Tiel waarbij vijftig
procent van de lokale bouwvakkers zonder
schroom toegaf het afgelopen jaar illegaal te
hebben bijgeklust.
De Bouw-lnterventieteams zijn begonnen
met verrassingsinvallen bij particulieren en
bouwplaatsen, wat al tot schrikreacties on
der zwartwerkers heeft geleid. 'Ik let er
meer dan vroeger op dat ik niet gepakt
word'.
door Arthur't Hart
Het is gigantisch, het zwarte
circuit in de particuliere
verbouw en nieuwbouw,
uitgevoerd door beunhazen, bouw
vakkers in hun vrije tijd en soms ook
door reguliere aannemers - vaak de
eenmanszaken - die een deel van
een karwei zonder nota aanbieden.
Maar niemand weet precies hóe gi
gantisch.
De werkgeversorganisatie BouwNed
deed in 1998 een poging. Uit dat on
derzoek bleek dat jaarlijks voor bijna
vier miljard gulden aan bouwop
drachten buiten de boeken blijft. Dat
is 15 procent van het totale particu
liere bouwvolume. ,,En dit is maar
het topje van de ijsberg", zegt Leo
Steijn van BouwNed. „Want in het
onderzoek is alleen gekeken naar de
grotere privé-opdrachten, waarvoor
je een vergunning van de gemeente
nodig hebt. De rest - de badkamers,
keukens, zolders, dakkapellen enzo-
voorts - onttrekt zich aan ieders
waarneming. Daarin zal het 'zwarte'
aandeel nog veel groter zijn. Dat is
bovendien gestegen door de hausse
die er de laatste jaren in de kleine
klussen is geweest, waardoor er bij
de aannemers wachtlijsten ontston
den en de consument zijn toevlucht
tot 'andere' uitvoerders nam. In wer
kelijkheid hebben we het dus over
een veelvoud van die 15 procent."
Een ander tipje van de sluier werd
onlangs opgelicht door het Sociaal
Fonds Bouwnijverheid, inmiddels
opgegaan in het nieuwe Uitvoerings
orgaan Werknemersverzekeringen
(UWV). Het Sociaal Fonds hield in
Tiel en omgeving een project tegen
het zwartwerken en ontdekte daarbij
dat vijftig procent van de lokale
bouwvakkers zonder schroom toegaf
het afgelopen jaar illegaal te hebben
bijgeklust. Driekwart van het bouw-
personeel gaf aan daar ook geen en
kele moeite mee te hebben. Een
controle-onderzoek in Soest leverde
precies diezelfde cijfers op en vol
gens de onderzoekers is er geen re
den om aan te nemen dat het in an
dere delen van Nederland anders
ligt. De grootste schok voor de on
derzoekers was nog wel dat vrijwel
niemand er geheimzinnig over deed:
zwartwerken is in de bouw volko
men geaccepteerd.
Heel gewoon
En het publiek dat de zwarte op
drachten verstrekt denkt er kennelijk
net zo over. Lerares Thea Verbrug-
gen (40) vond dat haar vooroorlogse
eengezinswoning dringend aan mo
dernisering toe was. Vorig jaar was
de badkamer aan de beurt, dit jaar
ondergingen de keuken en de wc
een grondige face-lift. Beide karwei
en werden - keurig - uitgevoerd door
dezelfde zwarte 'maatschap', be
staande uit een timmerman, een te
gelzetter/metselaar, een loodgieter
en een elektricien.
Thea Verbruggen: „Op alle andere
terreinen ben ik heel netjes en betaal
ik trouw al m'n heffingen en belas
tingen. Maar in dit geval heb ik nooit
zelfs maar overwogen het 'wit' te la
ten doen, want dan ben je knet-
terduur uit. Bovendien: 't is m'n ei
gen huis, dan mag je toch zelf wel
weten hoe je het aanpakt? Iedereen
in mijn omgeving vindt dit heel ge
woon. Als ik het wit had aanbesteed,
hadden ze gezegd: ben je van lotje
gfetikt, kende je dan niemand die het
zwart wilde doen?
Zwartwerkers inhuren is ook wel zo
praktisch, want je hebt geen romp
slomp van offertes en ander officieel
gedoe. En ze zijn soms misschien
wel betrouwbaarder dan een aanne
mer. Want mijn bouwploeg bestond
uit bekenden, van wie ik weet dat ze
Me niet in de steek zouden laten.
Maar je moet in je stad wel voldoen
de ingeburgerd zijn en de goede
mensen kennen. Anders kun je beter
naar een echte bouwer stappen."
Een ander voorbeeld. Cees en Petra
van Dijk wilden een nieuw huis.
Maar geld om hun plannen via de
officiële weg te verwezenlijken had
den ze niet. Gelukkig kenden ze een
paar goede bouwvakkers. En die
kenden weer anderen. Het pand,
een prachtig vrijstaand huis met ga
rage - marktwaarde zeker 220.000
euro - staat er inmiddels. Van het
fundament tot de nok van het dak
zwart gebouwd, want de bouwvak
kers hebben van het geld dat ze van
Cees en Petra kregen geen cent be
lasting en premie afgedragen.
Cees: „We hebben op deze manier al
gauw anderhalve ton bespaard. Nee,
over een reguliere aannemer hebben
we nooit gedacht. Dat was simpel
weg niet te betalen, dan was ons
huis er nooit gekomen." Petra: „Mo
rele bezwaren? Welnee. De mensen
die het voor ons hebben gedaan zijn
geen WAO'ers of zo, maar harde
werkers die best een centje bij mo
gen verdienen. En als ze daar belas
ting over moeten betalen, houden ze
te weinig over."
Je hebt altijd baas boven baas. Met
selaar Comé de Jong (42) bewoont
een nog fraaier huis. Een villa in een
luxe nieuwbouwwijk. Geheel zwart
gebouwd door Corné zelf, met een
paar vrienden/collega's. Gefinan
cierd met het geld dat De Jong zwart
bijverdient door 's avonds en in de
weekeinden te klussen bij particulie
ren.
Tien tot vijftien uur in de week werkt
hij bij. Het geld gaat niet alleen naar
zijn huis, maar ook naar etentjes,
kleding, vakanties. „M'n baas heeft
het verboden, die wil die karweitjes
bij particulieren kennelijk graag zelf
hebben. Maar daar trek ik me niks
van aan. De baas krijgt dat soort op
drachten trouwens toch haast nooit.
Want denk je nou dat een gewone
huiseigenaar voor z'n nieuwe badka
mertje negentig gulden per uur ar
beidsloon gaat betalen wanneer het
zwart voor vijfendertig kan? Natuur
lijk niet Negentig gulden per uur,
dat kan de gemiddelde particulier
zich helemaal niet veroorloven."
Verrassingsinvallen
Heeft de reguliere bouwmarkt de
particuliere opdrachtgever definitief
aan de zwarte markt verloren? Het
lijkt ef veel op, maar de aannemerij
geeft zich nog niet gewonnen. Ster
ker nog: mede naar aanleiding van
'Tiel' en onder druk van de werkge
versbonden is een offensief tegen
zwartwerken ingezet. Onder auspici
ën van het ministerie van sociale za
ken zijn regionale Bouw-lnterventie
teams (BIT's) in het leven geroepen,
waarin het UWV samenwerkt met tal
van opsporingsinstanties. Op bouw
plaatsen en bij particulieren hebben
de BIT's inmiddels verrassingsinval
len gedaan. Die zijn gericht tegen
buitenlandse illegalen en zwartwer
kers bij de reguliere aannemers en
tegen sjoemelende WAO'ers en
WW'ers - nog niet zozeer tegen bij
klussende bouwwerknemers als Cor
né de Jong.
Toch zit de schrik er al in. De Jong:
„Zwart bijverdienen wordt moeilij
ker. Je hoort nu van iedereen: pas
op, er wordt op gelet. Vroeger stond
ik daar nooit bij stil, maar pas heb ik
een grote opdracht voor een aan
bouw aan een huis laten schieten.
Een grote stapel hout en stenen voor
de deur, dat loopt met die controles
van tegenwoordig in de gaten. Veel
te link." De Jong vraagt zich af wie er
wat mee opschiet als het bijklussen
de kop in wordt gedrukt. „Naar de
aannemer gaan zulke opdrachten
niet. De particulier krijgt z'n keuken
tje niet meer voor elkaar. En wij - wij
geven het geld dat we bijverdienen
uff en pompen het zo terug in de
economie."
„Het zwartwerken vermindert, dat
merk ik om me heen", zegt De Jongs
collega Cor Vermeend, ,,'t Werd oog
luikend toegestaan, want de aanne
mer had toch geen belangstelling
voor die kleine klussen. Maar nu de
economie achteruitgaat en de order
portefeuille krimpt, is die particulier
ineens wel interessant. Ik let er meer
dan vroeger op dat ik niet gepakt
word. Werken bij vreemden, daar
begin ik niet meer aan. Alleen nog
bij bekenden. En m'n auto parkeer
ik een paar straten verderop.
Leo Steijn van BouwNed juicht. „Het
is nog te vroeg voor conclusies, maar
als het effect is dat men huiverig
wordt, zijn we op de goede weg. Het
zwartwerken moet volledig worden
uitgeroeid. Vergeet niet dat je praat
over een miljardenschade voor de
bouwsector en de maatschappij.
Niet alleen door de opdrachten die
aannemers mislopen en de belasting
die ontdoken wordt. Denk ook aan
de milieuvoorschriften waar zwart
werkers zich niet aan houden en de
veiligheidsregels die ze overtreden.
Als ze in de ziektewet of de WAO be
landen, draait de samenleving er
voor op."
De werkgevers hebben nog meer
verlangens. Ze willen dat het 'Franse
systeem' wordt ingevoerd, waarbij
opdrachtgevers verplicht worden op
een bord in de tuin of aan de gevel te
melden wat er aan hun huis gaat ge
beuren en wie dat uitvoert. In de re
gio Doetinchem is daarmee al een
proef gehouden. Steijn verwacht dat
het nieuwe kabinet dit plan over
neemt. En verder zouden verbou
wingen onder het lage btw-tarief
moeten gaan vallen om het gat tus
sen 'wit' en 'zwart' te verkleinen.
Vooruitgang
Maar zijn de officiële bouwbedrijven
zelf eigenlijk wel van zwarte smetten
vrij? De reputatie van de bedrijfstak
is immers ook op dit vlak verre van
vlekkeloos. Paul Wouters van de
overkoepelende aannemersorgani
satie AVBB verzekert dat er wat dit
betreft veel vooruitgang is geboekt.
„Het percentage zwartwerk is bij ons
nu niet hoger dan in andere bran
ches."
Bestuurder Maarten Post van de
Hout- en Bouwbond CNV heeft daar
zo zijn twijfels over. „De kleine zelf
standigen werken vaak voor een deel
zwart. En grotere werkgevers nemen
ook illegaal werk aan. Ik ken zat situ
aties waarin de baas tegen zijn men
sen zegt: 'Ik heb nog een mooie klus
voor dit weekeinde voor jullie, ge
bruik de spullen van de zaak er maar
voor'. En zelf pakt-ie daarvan dan
tien procent, zonder er iets voor te
doen. De aannemers schuiven de
schuld af op de werknemers, terwijl
ze het zwartwerken zelf te weinig te
gengaan en zelfc bevorderen.'
Dat sluit naadloos aan bij wat Joop
Daalman uit Den Haag heeft meege
maakt. Na een eerdere negatieve er
varing met een beunhaas besloot hij
zijn nieuwe dakkapel strikt volgens
het boekje te laten bouwen. „Ik
kwam op een aannemerskantoor te
recht vol keurige heren in nette pak
ken. Maar wie kwam er opdagen
toen het werk begon? Een zekere Pe
ter, een typisch Haagse Tedje van
Es-achtige scharrelaar. Hij nam alle
maal vriendjes mee die de klus
moesten klaren. De man die het
meeste werk deed, bekende me na
een paar weken dat-ie een zwartwer
kende WAO'er was. En voor al die
andere gasten werd volgens mij ook
geen belasting en premie afgedra
gen. Ik viel van m'n stoel. Doe je al
les volgens de regels, krijg je nóg een
ploeg zwartwerkers op je dak. En dat
tegen de 'witte' prijs! Als ik dat tevo
ren had geweten, had ik het voor de
helft van het geld zwart laten doen."
(Om redenen van privacy zijn de
namen van zwartwerkers en op-
drachtgevers gefingeerd)
