'Het wordt bijzonder saai
voor de gewone burgers'
Lage verwachtingen van parlementaire enquête bouwfraude
Marijke Vos voorzitter commissie
Reportage
Achtergrond
Politiek
tekenaars
moeten
wennen aan
nieuw kabinet
Windmolens
op zee
worden
'booming
business"
HDC 930
ZATERDAG
17 AUGUSTUS
2002
Tabaksindustrie
wil meer
overleg over
anti-rookbeleid
De Schiphol-spoortunnel in aanbouw. De gang van zaken rond dit project uit de jaren '90 wordt door de enquête-commissie betrokken bij het onderzoek. Foto: Archief/ANP
Vier weken lang kan Nederland in de keuken van de bouw
wereld kijken. Donderdag begint de parlementaire enquête
naar de bouwfraude die moet ophelderen of opdrachtgevers
honderden miljoenen te veel betaalden voor grote bouwpro
jecten. Volgens klokkenluider Ad Bos maakten de bouwers
onderling afspraken over steevast te hoge prijzen, verdeel
den dat extra geld onderling en kochten links en rechts nog
wat ambtenaren om zodat niets hun onderlinge verdeel
werk doorkruiste.
door Hans Leber en Alex Bogers
Ad Bos hing het gesjoemel in de bouwwereld aan de grote klok, zijn broer Cok
gebruikte die informatie als basis voor zijn boek 'Bouwfraude - Schokkende
onthullingen uit de schaduwboekhouding van een van Nederlands grootste
bouwbedrijven'. Foto: ANP/Robin Utrecht
Plotseling kwamen ze in het
verdachtenbankje, de in dure
pakken gestoken voorman
nen van Nederlands grootste bouw
concerns. Gezaghebbende leiders,
graag geziene leden van Rotaryclubs
met altijd mooie verhalen over hun
mannenwereld, zaten nu met de
mond vol tanden. Fraude? Kartels?
Prijsafspraken? De captains of indu
stry hapten naar adem en werden
stil, heel stil. De rancune van Ad Bos,
de door zijn werkgever Koop Tju-
chem op een zijspoor gezette direc
teur, trok de hele bouwsector mee in
het openbaar maken van geheime
afspraken.
De Twentse hoogleraar markt- en
organisatievormen in de bouw prof.
dr. ir. A. Dorée, zal niet thuis blijven
voor de tv-uitzendingen van de
openbare verhoren van de parle
mentaire enquêtecommissie. Hij
verwacht er weinig van. „En ik denk
dat het voor mensen die de bouw
wereld niet kennen, zelfs een bijzon
der saaie enquête wordt. Veel te in
gewikkeld. Het is een moeilijke ma
terie, het kost college-uren om mijn
studenten dit uit te leggen. Voor de
gewone burgers is de enquête niet
interessant, denk ik. Het staat te ver
van ze af."
Nog onduidelijk is of de enquête
commissie onder leiding van Groen-
Links-kamerlid Marijke Vos gaat
profiteren van het grootscheepse
strafrechtelijke onderzoek van justi
tie en onderzoekers van de Neder
landse Mededingingsautoriteit
(NMa). In maart snuffelden specia
listen van deze instanties rond bij
bouwbedrijven en op een aantal pri-
vé-adressen van ambtenaren. Alles is
toen meegenomen: boekhouding,
agenda's, notulen etc. Justitie en de
NMa zoeken naar strafbare feiten en
bewijzen voor ongeoorloofde con-
currentiebeperking. Met de enquête
commissie is afgesproken elkaar te
helpen, en niet in eikaars vaarwater
te zitten.
De afgelopen maanden is meer dui
delijk geworden over de archaïsche
gebruiken die in de bouw nog op
geld doen. Waar miljoenen en soms
miljarden worden verdiend, ont
moeten de gegadigden voor een op
dracht elkaar vooraf in rokerige kof-
fiezaaltjes. Vóór de officiële inschrij
ving zetten de aanwezigen op een
briefje het bedrag waarvan ze den
ken dat de opdrachtgever dat be
schikbaar heeft voor de klus. Aan de
hand van de briefjes wordt 'het bud
get' bepaald, het bedrag dat de bou
wers dus voor het werk zullen vra
gen. Uit een volgende briefjesronde
blijkt wie de opdracht het liefst
krijgt; een ieder schrijft op wat 'ie de
ander betaalt als hij de opdracht
krijgt, de hoogste bieder krijgt het
werk.
De carrousel met briefjes wordt in
de bouwwereld de 'voortrein' ge
noemd. Sinds 1992 verbiedt de Eu
ropese Unie dergelijk vooroverleg,
omdat het concurrentievervalsend
kartelgedrag is. Tót 1992 organiseer
de de overheid deze 'prijsregelende
organen' zelf; na die tijd, toen het
niet meer mocht, ging de bouw er
zelfstandig mee door.
Ad Bos legde een administratie van
deze voorafspraken van zijn werkge
ver Koop Tjuchem op tafel. Eerst bij
justitie en toen ze daar niet hapten
omdat ze Bos een geldzuchtige que
rulant vonden, bij de media. Het is
deze 'Bos-Atlas' die de komende we
ken als een rode draad door de en
quête loopt. Hoogleraar Dorée kent
groot belang toe aan de Bos-admini-
stratie; maar wijst ook op overdre
ven verwachtingen. „Er wordt steeds
Met Marijke Vos heeft de enquêtecom
missie een ervaren politica als voorzit
ter. Sinds 1994 zit Vos in de Tweede Ka
mer voor GroenLinks (GL), de partij waar
ze voordien voorzitter van was.
Afkomstig uit de milieubeweging leek
ze carrière te gaan maken in de univer
sitaire wereld, totdat ze voorzitter van
de partij werd. Daar wist ze de verschil
lende bloedgroepen, communisten, pa
cifisten en evangelisten, tot een eenheid
te smeden. De politiek heeft haar daar
na niet meer losgelaten. In 1994 kwam
Vos voor GL in de Kamer, als woordvoer
der voor onder anderen landbouw, na
tuur en milieu en daarna ook defensie
en buitenlandse zaken. Vorig jaar werd
ze voorzitter van de tijdelijke commissie
bouwfraude, die moest bekijken of een
parlementaire enquête naar de bouw
fraude zinvol zou zijn. Vos gaf toen al
aan ook graag voorzitter te willen wor
den van de enquêtecommissie die het
onderzoek gaat uitvoeren. Hoewel vol
gens ongeschreven regels het voorzit
terschap aan de WD toekwam, steunde
een kamermeerderheid Vos, als waarde
ring voor haar werk.
gezegd dat het een zwart-geldcircuit
betreft. Maar het is voor een groot
deel Monopoly-geld, de bouwers
hadden de zaak net zo goed in knik
kers kunnen noteren. Het was niet
meer dan een kasboek waaruit on
derlinge tegoeden blijken. Bij een
volgende opdracht heeft een bouwer
met een tegoed meer kans de klus te
pakken dan een bouwer die negatief
staat door het werk dat hij al heeft
gekregen. Ze verdelen eigenlijk meer
de omzet dan de prijs. Echt geld gaat
daarbij beperkt over tafel."
De enquêtecommissie onderzoekt,
naast de mogelijke prijsopdrijving
door bouwers, ook nog een oud vuil
tje. Bij de aanleg van de Schiphol-
spoortunnel in de jaren '90 maakten
ffiie grote bouwconcerns zich vol
gens justitie schuldig aan valsheid in
geschrifte. Hoge winsten op het pro
ject werden met valse facturen 'weg
geschreven' naar andere bedrijfson
derdelen. De drie concerns kwamen
er vanaf met een schikking van een
miljoen gulden ieder en terugbeta
ling van een deel van de winst, tot
grote woede van de Tweede Kamer
die strafrechtelijk ingrijpen had ge
wild.
De schikking met de drie concerns
werd bekend op 12 november 2001,
kort na de tv-uitzending met Ad Bos
en zijn schaduwadministratie. Het
politiek tumult kostte PvdA-kamerlid
Rob van Gijzel de kop. Zijn woord
voerderschap in de kwestie werd
hem ontnomen omdat hij met zijn
harde opstelling jegens minister van
justitie Korthals (WD) de coalitie in
gevaar bracht. Van Gijzel stapte op,
een draconische stap die er voor
zorgde dat de Tweede Kamer besloot
toch iets te doen: de Schipholzaak
en de beschuldigingen van Ad Bos
moesten door een parlementaire en
quêtecommissie worden onder
zocht.
Gevaar
Rond de bouwwereld heeft altijd een
zweem van verdenking gehangen.
Wie voor een gewone aanbouw aan
een huis de aannemers in de buurt
om een offerte vraagt, staat vaak ver
baasd te kijken over de gelijkenis van
de kostenramingen. De aannemers
spreken regionaal af dat ze zich niet
tegen elkaar laten uitspelen en over
leggen onderling. In het groot, bij de
aanleg van infrastructurele werken,
gaan de bouwconcerns eigenlijk niet
anders te werk.
Ook binnen de overheid is de
nieuwsgierigheid van bouwers naar
het bouwbudget bekend. En dat ge
geven wordt gebruikt: „Er zijn amb
tenaren die willens en wetens te lage
budgetbedragen naar de bouwbe
drijven lekken. Ze willen er zo voor
zorgen dat de offertes laag blijven en
het echte budget niet wordt over
schreden."
Dorée denkt niet dat een parlemen
taire enquête de beste methode is
om de bouwwereld te zuiveren van
kartelachtige afspraken. „Het gevaar
is dat er nadien alleen maar meer re
gels en voorwaarden voor de aanbe
steding worden ingevoerd. In bouw
projecten is samenwerking nodig.
Dat wordt dan ook steeds moeilijker
en de innovatie komt verder onder
drukte staan."
Dorée schetst het beeld van de op
drachtgever die een klus voor zo'n
laag mogelijk bedrag uitgevoerd wil
hebben, en een aannemer die met
concurrenten in de slag moet om de
opdracht te krijgen. „De aannemer
die zich het meest verrekent bij de
offerte en daardoor te laag zit, krijgt
de opdracht. Het gevolg is dat zo'n
aannemer in het bestek (de bouwte
keningen en voorwaarden, red.)
zoekt naar mogelijkheden om geld
terug te verdienen. Opdrachtgever
en uitvoerder komen dan met hun
juristen tegenover elkaar te staan.
Het zou slecht zijn als deze ontwik
keling alleen maar erger wordt."
Prognoses
De verwachtingen over de enquête
zijn niet hooggespannen. Een ano
nieme bron binnen de enquêtecom
missie liet zich oj^langs ontglippen
dat 'ie 'geen vuiïwerk' verwacht.
Ook Dorée rekent niet op spannen
de tijden: „Misschien worden er wat
incidenten boven water gehaald en
uitgeplozen, maar het is de vraag of
die betekenen dat die praktijken in
de gehele bouw plaatsvinden. En
laat het eens waar zijn dat er enorme
winsten zijn gemaakt. Waar zijn die
dan gebleven? Ten opzichte van an
dere bedrijfstakken worden er mar
ginale winsten gemaakt in de bouw,
een paar procent maar."
Of de verhoren toch nog interessant
worden, zal afhangen van het vak
manschap en de tot nu toe zeer ge
heim gehouden kennis die de en
quête-commissie de afgelopen
maanden heeft vergaard. Zeker is
dat de hoogste bouwbazen die écht
niet wisten van fraude en ongeoor
loofde afspraken, zich nu toch ge
spannen afvragen: „Wat stond er
nou precies in agenda's, notulen,
computers en boekhoudkladjes die
we ingeleverd hebben bij de onder
zoekers?"
Foto: GPD/Phil Nijhuis
