BETAALD VOETBAL VOORAF
dood erop volgt
Coachen tot de
14
W
'Cruijff had 't bij Barcelona ook niet in de hand'
'Je moet je gewoon niet gek laten
O/V/'s/e
yV
yy y ,0° «y y
•s
V
y
maken'
ft
te
te
te
te
door Gijsbert Spierenburg
Win ik wel of win ik niet? Voet
baltrainers hebben een zwaar be
staan en een ongezond beroep.
Ze krijgen het allemaal aan hun
rikketik. De combinatie van over
matige stress en roken is funest
Sport mag oorspronkelijk be
doeld zijn als een gezonde bezig
heid, in de dug-out is het tegen
woordig ronduit gevaarlijk. Het
aantal slachtoffers groeit.
Hans Doijee (60, ex-coach van
onder meer PSV en Feyenoord)
overleed vorige maand aan een
acute hartstilstand. Rinus Israel
(60, ADO Den Haag) moest pas
het ziekenhuis in voor een by-
pass-operatie. Heini Otto (47,
Haarlem) onderging een paar
weken geleden een hartoperatie.
Bij hem moest een hartklep
worden vervangen.
De afwijkingen bij Israel en Otto
kwamen aan het licht tijdens
een periodieke keuring van de
belangenvereniging van de Coa
ches Betaald Voetbal (CBV). De
keuring is volgens de CAO ver
plicht, maar niet iedereen on
derwerpt zich eraan. Vermoede
lijk omdat het tamelijk duur is
(250 euro). Israel las na z'n va
kantie bij toeval een artikel over
medische keuringen in het vak
blad.
Voor Israel kwam de redding net
op tijd. Voor veel van zijn colle
ga's niet René Notten (45, na
tionale elftal van Aruba), Epi
Drost (49, DS en RBQ, Jan Mor
sing (58, FC Twente) en Theo
Laseroms (51, Helmond Sport
en PEC Zwolle) overleden, allen
aan de gevolgen van een hart
stilstand.
Stress sloopt de harten. Gérard
Houillier (54, Liverpool) werd op
13 oktober van het vorig jaar tij
dens de competitiewedstrijd Ii-
verpool-Leeds United (1-1) on
wel. Nog diezelfde dag onder
ging de Fransman een elf uur
durende open hartoperatie. Een
landgenoot van Houillier, Guy
Roux (63, Auxerre), kreeg nog
geen maand later een licht hart
infarct na afloop van een trai
ning. Een zware operatie redde
zijn leven.
Roux geldt als een van de in
vloedrijkste voetbalcoaches van
Frankrijk. Kort tevoren had hij
publiekelijk nog zijn bezorgd
heid geuit over de toenemende
druk waaronder voetbalcoaches
tegenwoordig hun werk moeten
doen. Vorig jaar moesten ook
Robert Waseige (bondscoach
van België) en Tomislav Ivic
(Standard Luik) wegens hart
klachten onder het mes.
In het harnas stierf de legendari
sche Schot Jock Stein, op 10
september 1985 in Cardiff, in de
Johan Cruijff op de training met Marco van Basten, toen Cruijff coach was bij Ajax. Cruijff was nog maar
43 (en trainer van FC Barcelona) toen hij wegens een dreigend hartinfarct op de operatietafel terecht
kwam. Archieffoto: Leo Vogelzang
tweede helft van de interland
Wales-Schotland. De spanning
werd hem noodlottig. Stein
werd 63 jaar. Valeri Lobanovski,
de fameuze coach van de Sov
jet-Unie en Dinamo Kiev, was
jarenlang hartpatiënt. Hij over
leed in mei van dit jaar, even
eens op 63-jarige leeftijd.
Met hartproblemen kampten de
prominentste trainer/coaches:
Piet de Visser (o.a. FC Den
Haag), Wiel Coerver (Feyen
oord), maar ook Rinus Michels
en Johan Cruijff. Cruijff was nog
maar 43 (en trainer van FC Bar
celona) toen hij wegens een
dreigend hartinfarct op de ope
ratietafel terecht kwam. Michels
was ouder (56) en bondscoach
van het Nederlands elftal toen
prof.dr. A.C. Moulijn in het Aca
demisch Medisch Centrum in
Amsterdam een bypass bij hem
aanlegde. Dr. Moulijn verrichtte
de ingreep in 1984 en zeer tot
zijn genoegen verkeert de oude
generaal, 74 inmiddels, nog al
tijd in een goede gezondheid.
„Hij heeft sindsdien weer voor
treffelijk gefunctioneerd."
Prof. Moulijn is tegenwoordig
hoogleraar hartchirurgie aan het
Universitair Ziekenhuis Antwer
pen. Hij is niet verbaasd over
het grote aantal hartpatiënten
onder de voetbaltrainers. „De
combinatie van overmatige
stress en roken is funest. En ze
komen allemaal aan de beurt."
Spanning vreet aan de mens.
Moulijn: „Win ik wel of win ik
niet? Voetbaltrainers hebben
een zwaar beroep met soms ex
treme psychische spanningen,
spanningen die kunnen leiden
tot een vorm van hoge bloed
druk. Het is evident dat dit een
grote risicofactor is voor de ziek
te waarover we in dit verband
spreken: aderverkalking of ar-
terosclerose."
Stress. Volgens Van Dale is het
een toestand waarin het even
wicht van de bio-fysiologische
functies in het lichaam is ver
stoord door te grote lichamelijke
of geestelijke spanning en die
bepaalde afweermechanismen
in werking doet komen.
Prof. A. Appels van het Acade
misch Ziekenhuis Maastricht
heeft veel onderzoek gedaan
naar de invloed van stress op
het ontstaan van hart- en vaat
ziekten. „Tijdens spanningen
treedt in het lichaam een aantal
reacties op: een toename van de
bloeddruk, een toename van de
hartslag, een toename van het
cholesterolgehalte, een toename
van de adrenaline en een toena
me in stress-hormonen. Deze
reacties kunnen de vaatwand
beschadigen, zoals ook sigaret
tenrook dat doet"
„Er ontstaan dan hooguit wat
kleine littekens die leiden tot
een langzame vaatvemauwing
die wij allemaal bij ons dragen.
Als die spanningen lang aan
houden, kan het gebeuren dat
sommige van deze herstelpro
cessen minder goed gaan func
tioneren, waardoor de spannin
gen langer duren dan noodza
kelijk is, óf dat het lichaam zelfs
niet meer in staat is om een
aantal herstelmechanismen in
gang te zetten."
Als de intensiteit, frequentie en
duur van de spanningen heel
lang is geweest, kan het zijn dat
sommige hormonen in mindere
mate worden geproduceerd,
waardoor de herstelkans gaat af
nemen. In die periode voelen
mensen zich ook vaak moe, uit
geput of geprikkeld. Zoiets doet
zich voor aan het einde van een
periode waarin men aan lange
spanningen heeft blootgestaan.
Het is in deze toestand dat hart
en vaatziekten meestal optre
den."
„Voorkómen van de klachten is
natuurlijk mogelijk door vol
doende rustperioden in te las
sen of door aanpassing van de
frequentie, de intensiteit of de
duur van de spanningen. Het
probleem is dat voetbaltrainers
tijdens wedstrijden geen kant op
kunnen. Ze kunnen alleen maar
langs het veld zitten en hebben
daardoor weinig controle over
de stress. Cruijff had 't bij FC
Barcelona destijds ook niet in de
hand. Plotseling gebeurt het.
Hetzelfde heb je met files. Het
overkomt je, ook al let je goed
op."
Prof. Appels zou de voetbaltrai
ners drie vragen willen stellen.
„Vraag 1: Zijn de klachten ver
mijdbaar? Vraag 2: Let u wel
goed op uw eigen lichamelijke
conditie? Vraag 3: Vermijdt u
andere risico's in zo'n toestand?
Het kan zijn dat men in die toe
stand juist vaker gaat roken en
drinken. Kortom: Neemt u wel
voldoende rust in acht tegen
over die zware last? Het is het
individu dat hier kiesL Velen
zijn geneigd te denken: Het zal
mij niet overkomen. Als men
voor die houding kiest, wordt
het risico groter."
Speelschema Holland Casino Eredivisie
2002-2003
Ajax
PSV
Feyenoord
SC Heerenveen
Vitesse
NAC
FC Utrecht
HKC Waalwijk
NEC
Willem II
FC Twente
Roda JC
De Graatschap
FC Groningen
Excelsior
RBC Roosendaal
FC Zwolle
speelschema d d 1
wijzingen voorbehouden, zie wwwknvbnl
1979 Excelsior
1978 PEC Zwoll»
1977 Vitesse
1976 Haarlem
1975 NEC
1974 Excelsior
1973 Roda JC
1972 Haarlem
1971 FC Den Ba
1970 Volendam
1969 SW
1968 Holland Spa
1967 Volendam
1966 Sittardia
1965 Willem II
speelschema d.d 1 augustus 2002. wijzingen voorbehouden, zie wwwknvb nl
dét erin hakt? Wat gebeurt i
de bedrijven met de banen?
zijn mensen die, vanwege d
stress, voor een hogere baa
voor de eer van promotie v
delijk bedanken. Het zijn m
sen die een volgende stap i
hun carrière niet maken on
le van het vermijden van di
daarbij behorende spannii
Ik ken mensen die niet naa
betere baan talen en misse
hebben die wel gelijk ook"
Tobben, nóg zo'n risicofact
Waar mogelijk moet het vei
den worden. Moulijn: „Het
bekend dat mensen die vet
tobben of onder zware neg
ve psychische druk staan, e
verhoogd risico lopen op ei
andere vorm van afwijking,
als hoge bloeddruk. Medev
kers die onterecht worden i
slagen of zich anderszins o
recht behandeld voelen en
door gaan tobben, moeten
verbaasd zijn dat zoiets vro
laat terugslaat op hun gezo
heid. De relatie tussen het|
chisch misnoegen en de lit
melijke conditie wordt de l
jaren steeds duidelijker."
„Mensen die een harmonii
leven leiden, meestal een ld
hondje hebben en verder g
gedoe met hun maatschap
ke loopbaan, worden door
het oudst. Hoe richt je je le
in? Hoe kleed je je leven aa
Dééi gaat het om. Ongeluk
doodt veel mensen."
Voetbaltrainers moeten nii
baasd zijn. „Een trainer kat
dens de wedstrijd niet vlud
Hij zit in een bepaald systei
Wat mij opvalt, is dat ze gei
van allen lang meegaan. De
doel niet de dood. Ik bedoi
ze niet erg lang op een goe
veau blijken te kunnen fun
neren."
Topsport is ongezond. Oók
Moulijn zegt het. „Persoon
ben ik een enorme tegenst
van topsport. In mijn ogen
vormt topsport een té grotf
lasting voor het lichaam. W
kennen allemaal vanuit de
ratuur het beeld van de kro
gewerkte boer. In de topsp
dat nu ook het geval. Lang
den viel mij de eer te beurt
Franse Alpen, op de top va
Izoard, het wielerpeloton b
te zien komen. Het was in i
tijd van Eddy Merckx en Jai
Janssen. Ik wist niet wat iki
Die koppetjes, zo grauw en
trokken. Ik zag alleen maar
mannetjes. De inspanning!
waren, dat was duidelijk, vi
heftig geweest. Net als stre
leidt topsport gemakkelijk
een beschadiging van het
vaatstelsel en dus tot zaken
hersenbloedingen en herst
farcten."
Geen voetbaltrainer in Neder
land heeft zoveel jaren langs het
veld en meestal op het puntje
van z'n stoel gezeten als Fritz
Korbach (57). In 34 jaar werkte
hij achtereenvolgens voor FC
Utrecht, FC Wageningen, FC
Twente, Sportclub Cambuur, Go
Ahead Eagles, Heerenveen, Vo
lendam, Istanbulspor, De Graaf
schap en Heracles.
De stress had nooit vat op deze
trainer. „Spanningen heb je als
grote trainer bij een grote club,
maar heb je natuurlijk ook als
kleine trainer bij een klein club
je. Pakt die keeper die bal wel of
niet? Zó moet je er niet tegenaan
kijken, want dan word je gek,
dan word je stapelgek, sterker
nog: dan word je overspannen."
„Ik deed het op de manier zoals
't moet. Als je je op zo'n bank
druk gaat zitten maken, ben je
natuurlijk kansloos. Daarom
deed ik dat niet. Ik keek wel uit.
Na afloop, zodra die journalis
ten uit de perskamer weg waren,
dacht ik meestal: Zoeken jullie
het nou maar lekker uit met z'n
allen, ik ga het effe gezellig ma
ken voor mezelf. Ik heb altijd ge
zegd: Als na een verloren wed
strijd m'n biertje of m'n wijntje
me niet meer smaakt, hou ik er
mee op."
„Wat me nou ontzettend ver-
baast, is dat die Rinus Israel het
aan zijn hart heeft gekregen. Ge
loof mij nou maar, Rinus heeft
z'n hele leven lang niet gerookt
en geen druppel gedronken. Ik
zal het nooit vergeten: Rinus
was 38 en als speler was het ver
haal voor hem uit. Hij wilde trai
ner worden. We spreken ergens
af en Rinus wordt vervolgens
trainer, bij FC Den Bosch."
„Na verloop van tijd belt hij me
weer op. Trainer, zegt hij, ik
weet niet of het een stomme op
merking is of niet, maar als ik
heb gewonnen, ben ik de vol
gende ochtend heel vroeg wak
ker en als ik heb verloren kan ik
wel de hele dag op m'n nest blij
ven liggen. Geen paniek, Rinus,
zei ik Wat jij hebt, heb ik m'n
hele leven al gehad. In feite is
dat heel logisch. Heb je gewon-
Gouden Gids
FC Zwolle I
Speelschema Gouden Gids Divisie
2002-2003
FC Zwolle-spelers tonen
de schaal na het behalen
van het Kampioenschap S
in 2002. =-
De dub 6peelt het komend seizoen in de eredivisie.
THUIS
VVV
OP
FC Den Bosch
22/11
06/12
02/02
14/03
18/10
14/09
28/02
10/09
09/05
01/11
18/04
15/11
23/05
14/02
04/04
20/12
29/09
Sparta
04/05
08/09
16/02
31/01
28/02
15/11
01/11
21/03
16/05
04/10
06/04
18/04
13/09
06/12
27/09
23/05
29/11
Fortuna Srttard
30/05
07/02
13/09
01/11
20/04
14/03
14/02
27/09
13/12
02/05
29/11
16/09 26/02
04/04
15/11
16/08
18/10
ADO Den Haag
18/08
20/09
I •v\.
21/02I
15/11
02/05
04/04
18/10
14/03
07/02
16/05
30/05
13/12
07/03
18/04
29/11
30/08
01/11
Emmen
04/10
16/08
11/04
26/04
07/02
20/12)" 09/05
23/11
21/03
21/02
07/03
20/09
08/11
23/05
30/08
25/10
06/12
FC Volendam
23/03
30/08
08/11
24/11
23/08
vr
08/12
20/12
09/05
25/10
07/03
20/09
04/10
25/04
31/01
23/02
11/04
23/05
Cambuur Leeuwarden
21/02
25/04
04/10
25/10
16/05
30/05
'v\.
08(11
11/04
07/03
16/08
07/02
30/08
21/03
29/11
13/12
20/09
02/05
Heracles Almelo
31/08
11/04
20/09
21/03
29/11
16/05
18/04
25/10
21/02
13/12
16/08
07/02
04/10
02/05
30/05
07/03
15/11
Stormvogels/Telstar
09/02
18/10
07/03
06/10
02/05
29/11
01/11
04/04
V
30/08
30/06
"'l5/12
16/08
20^)9
"l5/11
16/05
21/02
18/04
FC Dordrecht
29/11
20/12
23/05
23/08
19/10
04/04
27/09
13/09
28/02
V
18/04
15/11
02/05
31/p1
14/03
01/11
06/12
14/02
BV Veendam
12/04
14/03
22/11
21/12
13/09
27/09
31/01
23/05
06/12
08/11
H»?
18/10
26/10
10/05
28/02
14/02
25/04
23/08
Haarlem
10/11
25/10
09/05
08/12
27/09
14/02
23/08
31/01
23/05
"25/04
21/03
11/04
20/12
13/09
14/03
22/11
28/02
VW
25/04
08/11
20/12
23/05
14/02
14/03
28/02
23/08
31/01
22/11
04/04
01/11
06/12
27/09
18/10
09/05
13/09
MW
13/12
21/02
30/08
27/09
18/04
15/11
18/10
14/03
14/02
16/08
29/11
16/05
30/05
01/11
02/05
07/02
04/04
Helmond Sport
23/09
30/05
25/10
11/11
13/12
16/08
09/05
22/11
25/04
04/10
30/08
24/02
07/03
vr
11/04
""l0/02
21/03
20/12
Go Ahead Eagles
27/10
07/03
25/04
11/05
28/02
13/09
23/05
06/12
20/12
11/04
20/09
04/10
21/03
22/11
23/08
08/11
31/01
FC Eindhoven
16/05
13/12
01/02
27/02
04/04
01/11
14/02
27/09
13/09
30/05
15/11
02/05
29/11
23/08
18/10
18/04
te'
14/03
TOP
09/03
09/05
21/03
11/04
30/05
13/12
22/11
25/04
08/11
20/09
07/02
30/08
21/02
25/10
16/05
10/09
04/10
De legendarische Schot Jock Stein stierf, op io september 1985 in Cardiff, in de tweede helft van de inter
land Wales-Schotland. Archieffoto: ANP
Vorig jaar moest ook Robert Waseige, de voormalige bondscoach
van België, wegens hartklachten onder het mes.
Foto: EPA/Kazuhiro Nogi
Moulijn: „De meeste voetbal
trainers hebben, als oud-prof
voetballer, meestal ook al een
zwaar leven met grote spannin
gen achter de rug. Ze zijn dan
een jaar of vijftig, ze hebben ge
rookt als gekken en misschien
hebben ze hier of daar tot over
maat van ramp ook nog wat
aanleg van vader of moeder
meegekregen. Alles bij mekaar is
dat natuurlijk funest. Een ver
nauwing van de bloedvaten krijg
je natuurlijk niet zomaar."
Er is weinig verbeeldingskracht
voor nodig om te concluderen
dat voetbaltrainers een zwaar
bestaan en een ongezond be
roep hebben. Zelfs Cruijff had
bij FC Barcelona niet de volledi
ge controle over zijn werk Mou
lijn: „Cruijff is een mooi voor
beeld. Hij was een coach die in
Barcelona een nogal heftig leven
leidde en meer rookte dan ver
antwoord was. Bij mijn weten
heeft hij zich nooit een saai le
ven gewenst. Hij stond bloot
aan hoge spanningen en derhal
ve aan een hoge bloeddruk,
waardoor de aderen verkalkten
en de elasticiteit van het hartvat
geleidelijk afnam."
Specialisten zien de hartklach
ten bij de voetbaltrainers als het.
ware aankomen. Moulijn:
„Cruijff was geen uitzondering.
Alle voetbaltrainers leven heftig
en zijn 'in' voor spanningen. Ze
vallen op en ze zijn in the pictu-
Voor Rinus Israel kwam de red
ding net op tijd.
Foto: ANP/Robert Vos
re, elke wedstrijd weer. In de
aanloop wordt de spanning al
opgebouwd en in de wedstrijd
bereikt die een climax, heel kort
en heel heftig. Logisch: er ko
men twee partijen samen en al
tijd zal er wel één verliezen of
danig teleurgesteld zijn. Boven
dien kijken zestien miljoen ken
ners hem op de vingers."
De druk van buitenaf maakt de
voetbaltrainers kwetsbaar,
kwetsbaarder misschien dan de
managers in het bedrijfsleven.
Moulijn: „Voetbaltrainers zijn
niet de enigen. Er staan natuur
lijk veel meer mensen onder
grote druk Wat denkt u van
echtscheidingen? Wat denkt u
wat dat met mensen doet? Hoe
nen, dan ben je een haantji
want dan wil je je aan de hf
wereld laten zien. Heb je vi
ren, dan speel je het liefst
stoppertje."
Een aantal jaren geleden gi
ook Fritz onderuit, bij FC 1
te tijdens een persconferen
„Stress? Welnee. Epilepsie 1
het. Aanvankelijk wist nien
wat het was. Ik ben overall
geweest. Bij de cardioloog,
de röntgenoloog. Zelfs bij
naecoloog. En allemaal zeil
ze: Trainer, u bent hartstik
zond. Kijk, ik ben iemand
zich niet gek laat maken. V
ten opzichte van wie moet
nou nog wat bewijzen? Tei
zichte van niemand toch?"
