BOEKEN
Hoe erg was het werkelijk in de Japanse kampen?
'Cain' uitschieter in stille zomertijd
Respect voor een apart soort goeroe
Kareltje Knor bewijst he
varkens kunnen zwemmi
Leukste prentenboek
Pareltjes die naar voordracht smachten
Ken Follett op z'n best in 'Codenaam Torenkraai'
HDC144
MAANDAG 12 AUGUSTUS 20
Tussen Rudy Kousbroek en de Indische ge
meenschap in Nederland komt het nooit
meer goed. Volgens de Leidse publicist
wordt het lijden tijdens de Tweede We
reldoorlog in de Japanse kampen nogal
overdreven. Vergelijkingen met de nazi
kampen acht hij buiten proportie. On
langs verscheen een bundel dagboekfrag
menten uit een kamp op Java. Wat blijkt?
Gevangenen zelf maakten destijds al rela
tiverende opmerkingen. Ook voor Kous-
-broeks stelling dat de haat tegen Japan
ners voor een deel wortelt in Indisch racis
me, bieden sommige aantekeningen
steun.
Indië recensie
Ronald Frisart
v'De Japanse Bezetting in Dagboeken, Kamp Tjimahi
4' door Mariska Heijmans-Van Bruggen (red.).
Uitgeverij Bert Bakker. Prijs 22,50.
Autenthiek bronnenmateriaal over de Ja
panse bezetting van Indië is er weinig.
Daarom valt het toe te juichen dat het
Nederlands Instituut voor Oorlogsdocu
mentatie werkt aan een serie boeken met
dagboeknotities uit die tijd. Deel vier is
gewijd aan Tjimahi 4, het mannen- en
jongenskamp nabij Bandung. Van de
tienduizend gevangenen die het kamp
sinds februari 1944 bevolkten zijn er 738
overleden, aldus het kamprapport dat
ambtenaar (en gevangene) D.F. Blokhuis
eind 1945 opstelde. Hij tekent aan dat het
sterftecijfer hoger zou zijn geweest als
niet 911 ernstig zieken naar elders waren
overgebracht.
Ondervoeding en ziekten maakten verre
weg de meeste slachtoffers. Door Japanse
en Koreaanse bewakers werd er boven
dien op los geslagen en gemarteld. Dat
alles blijkt zonneklaar uit de dagboek
fragmenten. Maar er zijn ook relativeren
de notities. Zo schrijft J.W. Giel in augus
tus 1944: „Eindelijk eens 1 pond spek en
1 pond boter kunnen kopen. Wat een
smaak. Verder van iemand een stukje
biefstuk gehad." Op 5 juli 1944 meldt J.
Scholte: „Het eten is werkelijk beter ge
worden de laatste tijd. Ik ben deze laatste
maand toch ongedacht wat bijgekomen
(in 28 dagen circa anderhalve kilo)."
Soms blijkt er ook enig begrip te bestaan
voor de Japanners. Blokhuis meldt dat er
extra doden vielen als voor straf de toko
(waar gevangenen wat extra voedsel kon
den kopen) werd gesloten. Maar hij
merkt ook op dat dat pas gebeurde nadat
herhaaldelijk met sluiting was gedreigd
als de illegale handel tijdens corvee bui
ten het kamp niet zou stoppen.
„Hoewel we de Jap nooit goed kunnen
praten", meent Scholte, „heeft de Jap
niet altijd helemaal ongelijk. Er moet nu
eenmaal orde en regelmaat zijn in een
kamp van 10.000 man." Hij vindt het niet
geheel onlogisch dat een gevangene slaag
kreeg, omdat hij een Japanner bij de ver
koop van een horloge had beduveld.
Voorts geeft Scholte aan dat de Japanners
ijver soms beloonden met extra eten of
een ander voordeeltje.
In Het Oostindisch kampsyndroom (1992)
oppert Kousbroek dat de Nederlanders in
Indië vooral diep waren geraakt omdat ze
het hoofd - ook letterlijk - moesten bui
gen voor een volk dat ze inferieur aan
zichzelf achtten. In het in Indië vigerende
racisme ziet Kousbroek een belangrijke
oorzaak van de diepe haat in Indische
kring tegen Japanners.
Iets daarvan is bijvoorbeeld te proeven in
wat G.D. Bosman schrijft over zijn trans
port naar Tjimahi 4: „We mogen nu in
stappen, in vierde klas wagons, zoiets als
vroegere klas moerah (goedkope klasse),
de lelijkste en goedkoopste wagons. Och,
we zijn immers maar blanken." Maar
voor 'inlanders' waren die wagons eer
tijds blijkbaar wel goed genoeg.
Begin 1945 noteert Scholte dat de blan
ken en de Indo's in het kamp worden ge
scheiden. Over het resultaat is hij wel te
spreken. „Onze sectie onderging daar
door een flinke verandering en werd een
stuk zindelijker met een beter slag men-
sen.Waar dat nu direct aan lag, weet ik
niet." Vermoedelijk heeft Kousbroek wél
een verklaring.
'Het uitstampen der slaapplanken welke krioelden van wand- en kleerluizen'.
Tekening uit besproken boek
TOP 10
FICTIE
MOOISTE BOEK VAN DE WEEK
tl. (1) Nicci French, De be
woonde wereld.
Ambo/Anthos, 18,90
2. (3) Marianne Fredriksson,
Elisabeths dochter.
De Geus, 22,50
3. (4) Nicci French, Bezeten
van mij.
Ambo/Anthos, 12,00
4. (2) Leon de Winter, God's
gym.
De Bezige Bij, 18,50
5. (-) Nicci French, Het veilige
huis.
Ambo/Anthos, 11,34
6. (9) Nicci French, Het geheu-
genspel.
Ambo/Anthos, 11,34
7. (6) Per Olov Enquist, De vijf
de winter van de magnetiseur.
Ambo, 22,50
8. (-) N. Kraus, Dagboek van
een nanny.
Vassalluci, 16,95
9. (5) J. Lofthouse, De perfecte
glimlach.
De Bezige Bij, 12,50
10. (7) Michel Houellebecq,
Platform.
De Arbeiderspers, 20,00
De promotietrip van het schrij
versechtpaar Nicci Gerrard en
Sean French tijdens de Maand
van het Spannende Boek door
de Lage Landen heeft het duo
geen windeieren gelegd. Nicci
French is erin geslaagd de top
tien volledig te domineren. Dat
laat weinig ruimte voor de an
dere literatoren. De Winter
houdt moedig stand en Houel
lebecq rekt zijn verblijf in het
boekenwalhalla. De Ameri
kaanse bestseller Dagboek van
een Nanny van N. Kraus slaat
ook hier erg aan. Let op: die
gaat nog veel hoger scoren.
'De enige reden dat ik deze catalogus doe is om mijn res
pect te tonen aan een apart soort goeroe'. Fotograaf An
ton Corbijn - 'ik was geen drugsgebruiker, te verlegen om
meisjes met hem te delen en nota bene een protestantse
domineeszoon - heeft weinig met Herman Brood ge
meen, maar beschouwt de enige Nederlandse rockster als
een leermeester en een inspirator van jewelste. Corbijn,
zelf uitgegroeid tot een van 's werelds meest gevraagde
popfotografen, is tussen 1974 en 1979 intensief met Brood
opgetrokken en heeft een selectie gemaakt uit zijn enor
me archief. Die keuze is opgenomen in het onlangs ver
schenen Herman Brood/Anton Corbijn fotoboek (Torch
Books, 24,50) met - hoe kan het ook anders - prachtige
foto's uit een heel intens popleven.
Foto uit besproken boek.
kinderboek recensie
Hanneke van den Berg
Lindsey Gardiner: 'En nu naar bed, Pup
en Max'. Vanaf 2 jaar. Uitg. Holland. Prijs
11,30. Elsbeth Fontein: 'Kareltje Knor
neemt een duik'. Vanaf 2 jaar. Uitg.
Zirkoon. Prijs 10,75.
Zo op het eerste oog lijkt het
prentenboek En nu naar bed,
Pup en Max (uitg. Holland,
11,30 euro, vanaf twee jaar) he
lemaal niet zo bijzonder. Het is
nogal druk getekend en lijkt al
lemaal wat veel van het goede.
Maar dan blijkt het opeens bij
het voorlezen dolenthousiast te
worden ontvangen en begin je
als voorlezend ouder steeds
meer te ontdekken hoeveel la
gen dit boek heeft.
En nu naar bed is het derde
boek van Lindsey Gardiner over
het meisje Pup en haar hondje
Max dat in Nederlandse verta
ling is verschenen.
Dit keer gaat het over tellen.
Voordat Pup en Max naar bed
gaan drinkt Pup één glas melk,
eet ze twee knapperige koekjes
en geeft ze Max drie honden
koekjes, enzovoorts.
Aan de zijkant van de pagina
staan de opgesomde voorwer
pen nogmaals bij elkaar in een
klein vierkantje, waar een peuter
het rustig kan natellen zonder
afgeleid te worden door de rest
van de illustratie.
En dat is de kracht van dit boek.
Wil een kind alleen een verhaal
tje horen, dan biedt het boek die
mogelijkheid, maar wil het ook
graag actief meedoen, dai
nen de ingetekende vieri
een rol spelen. Het lijh
simpel gegeven, maar het
uitstekend.
Het veruit leukste prente
van de afgelopen maand
reltje Knor neemt een du
Elsbeth Fontein. Kareltje
een ondernemend varken
al eerder in prentenb
heeft geschitterd. Dit keet
hij besloten dat hij wil
zwemmen.
Kikker legt hem uit ho
moet, maar als eend da
zegt hij dat varkentjes hel
niet 'op z'n kikkers'
zwemmen en dat Kareltji
maar moet nadoen. Da
schildpad en ook hij hou
varkentje tegen, voordat
het water kari springen,
zwemmen als een schild
echt de enige goede man
verzekert hij.
Er ontstaat grote ruzie tus
drie 'zwemleraren' en i
valt Kareltje pardoes in hl
ter. In de stroom kan hij
anders doen dan zich
meedrijven en zijn varken
jes stijf tegen zich aanhc
Het avontuur eindigt ii
modderpoel aan het eind
een kleine waterval en K
viert daar vrolijk het eini
zijn nieuwste avontuur.
De tekst is erg grappig
zinnen lopen vloeiend,
bovenal weet Elsbeth Fi
Kareltje Knor zulke rak
zichtsuitdrukkingen mee
ven, dat zelfs volwassenen
ke tekening in de lach schi
DE LEESTAFEL
door Jan Kuys
Wekelijks ligt een ander genre boeken op ta
fel. Deze week grasduinen we door de
(schaarse) oogst aan nieuwe uitgaven op
stripgebied. Met bijdragen van Jacob Moer-
Geremd door zomervakanties en algehele
ledigheid hullen uitgevers en distributeurs
van stripverhalen zich gedurende deze pe
riode in stilte. Van het front geen nieuws. Ie
dere liefhebber teert nog op de golf van
nieuwe uitgaven tijdens de Haarlemse Strip-
dagen en blikt zo langzamerhand een beetje
vooruit naar al het moois dat het komende
najaar op ons wacht.
Deel twee van het door Stéphane Heuet ver-
stripte Op zoek naar de verloren tijd van
Proust bijvoorbeeld, dat eind oktober wordt
verwacht Of het beloftevolle De stem van
het volk van Tardi/Vautrin, waarin we ken
nis maken met de strijd om sociale gerech
tigheid in de Parijse Commune rond 1870.
Om nog maar te zwijgen over de nieuwe
avonturen van Alex van Jacques Martin.
Vooralsnog blijft het echter behelpen. Intri
gerend is daarom de lozingsdrift bij de Kort-
rijkse uitgeverij Talent, dat in één grote golf
een heel aantal nieuwe series heeft gepre
senteerd. Opvallend is bovendien dat het
gaat om relatief onbekende scenaristen en
tekenaars. Volgens een woordvoerder is er
sprake van toeval: de bedoeling was twintig
a dertig nieuwe deeltjes uit te brengen in
mei/juni, maar het werk stagneerde. Daar
om komt Talent (een Belgisch uitgeverijtje
dat de vertaalrechten voor veel nieuwe
Franse strips verzamelt) met zoveel beeld
verhalen in de zomerperiode.
Het zwevende woud (Talent, hk 13,95) van
Amaud (Leterrier) uit de serie Finn is blijk
baar commercieel een succes. Een paar
maanden geleden verscheen de uitgave in
een zachte kaft en nu reeds is het verhaal in
een harde kaft uitgegeven. Het onderhou
dende verhaal over de godenwereld in Ier
land behandelt de eeuwenoude strijd tussen
goed en kwaad. Mooi verteld en aardig gete-
kencj,
Corto Maltese, de beroemde schepping van
Hugo Pratt, is nu ook op het witte doek te
zien. De Franse regisseur Pascal Morelli po
seert voor de poster met de aankondiging
van de eerste Corto Maltese film. De film
wordt vertoond op het filmfestival van Lo
carno. Foto: EPA/Martial Trezzini
Hetzelfde geldt voor de nieuw uitgebrachte
serie Kathedra, zij het omgekeerd. Mooi ge
tekend, aardig verteld, dus. Met een flauwe
kunstgreep wordt het verhaal De reis (Ta
lent, hk 13,95) ingeleid en weer beëindigd.
De tekeningen van de onbekende Castaza
maken het verhaal toch de moeite waard.
Dat is niet het geval met Laona (Talent, hk
13,95) uit de nieuwe serie Toran. Tekst
schrijver Plongeon en tekenaar Peynet ma
ken er een potje van. Klungelige tekeningen,
een onnavolgbaar verhaal. Bagger, kortom.
Het raadsel van Na (Talent, zk 6,95) uit de
serie De Onvoorspelbare van Maindron kan
me evenmin bekoren. De schede aflijning
in de tekeningen geeft in dit science fiction-
verhaal heel vervreemdende effecten, maar
bekoren doet het niet.
Dynamiek
Wie iets moois zoekt, moet eens gaan blade
ren in Cain van Risso/Barreiro (Prestige, zk
9). Dit zwart-wit verhaal vertelt de ge
schiedenis van de ene helft van een twee
ling, die wordt gedumpt op een vuilnisbelt.
De jongen zwerft in deze geschiedenis, die
zich afspeelt in een toekomstige samenle
ving met een scherpe indeling tussen ver
schillende klassen mensen, van een opvoe
dingsgesticht naar een verwerpelijke medi
sche kliniek, waar de helft van zijn hersenen
wordt vervangen door een elektronische
prothese. Het kwaad van zich afslaand gaat
hij op zoek naar zijn oorsprong. Hij blijkt
een ongewenste erfgenaam van een machtig
man, wordt speelbal van grote belangen,
maar heeft zich inmiddels een instinctieve
overlevingsdrift verworven.
Tekenaar Risso geeft zijn zwart-wit tekenin
gen een ongekende dynamiek. Hij is een
meester van het contrast en geeft op die wij
ze het verhaal erg veel sfeer mee. Zwart-wit
is even wennen, maar daarna word je als het
ware het verhaal ingezogen. De Argentijn te
kende het verhaal al in 1988 en heeft sinds
dien met andere series {100 Bullets en Video
Inferno) belangrijke prijzen gewonnen.
In Big Bunny (Dargaud, zk€ 6,50)het
nieuwe deel van de reeks Pin-up, zit het het
hoofdpersoon Dottie bepaald niet mee. De
gokmaffia van Las Vegas heeft het op haar
voorzien. In dit deel hebben tekenaar
Berthet en scenarist Yann wederom gepro
beerd de sfeer van de jaren zestig in beeld te
brengen. Zo kan het gebeuren dat zanger
Frank Sinatra voor de televisie in een show
optreedt en actrice Jane Fonda poedelnaakt
demonstreert tegen de oorlog in Vietnam.
Spannend en intrigerend is Baboesjka
Dupuis, 4,50), het eerste deel uit de Maka-
biserie van tekenaar Neuray en scenarist
Brunschwig. Maakt benieuwd naar volgen
de afleveringen.
Voor 9 krijgt de liefhebber een klein for
maat boekje met tekeningen op klein for
maat van Joost Swarte. Het zijn ontwerpen,
die Swarte heeft gemaakt voor het paviljoen
van de rijksoverheid op de Floriade, de grote
tuinbouwtentoonstelling in Haarlemmer
meer. De tekeningen in De ijzeren lijn (Uitg.
De Harmonie/Oog&Blik) zijn Swarte's inter
pretaties van een aantal maatschappelijke
thema's en schietep hun doel in dit boekje
volledig voorbij. Alleen voor de echte verza
melaars.
verhalen recensie
Margot Engelen
David Sedaris: Ik ooit mooi praten. Vert.
Irving Pardoen. Uitg. Vassallucci, 15,95.
Het kromme taalgebruik in de
titel van deze nieuwe bundel
Me Talk Pretty One Day) heeft te
maken met de huidige omstan
digheden waarin de Griekse
Amerikaan nu leeft: als ex-pat in
Normandië en Parijs. Hij was
lange tijd een populaire radio-
journalist, en dat is goed te mer
ken. Zijn autobiografische ver
halen vormen perfect afgeronde
eenheden en spelen duidelijk in
op het gevoel voor humor en
het bizarre van de lezer/luiste
raar.
In het tweede deel van Ik ooit
mooi praten, droogjes 'Deux'
geheten, doet Sedaris verslag
van zijn moeizame pogingen en
onvermijdelijke blunders bij het
zich eigen maken van de Franse
taal. Op zijn eenenveertigste zit
hij in een taalklasje met andere
buitenlanders en siddert voor de
juf, omdat hij maar niet kan
onthouden of een woord nou le
of la krijgt. In de praktijk lost hij
dit zo herkenbare probleem op
door alles in het meervoud te
kopen - twee kilo tomaten, twee
mixers, twee kippen, twee ra
dio's enzovoort. In de toeken
ning van een geslacht aan Fran
se woorden zit bar weinig logi
ca; zo is tot Sedaris' opperste
verbazing vagina mannelijk en
mannelijkheid vrouwelijk.
Ook leuk zijn de observaties
over stereotype gedragingen van
Amerikanen in het buitenland:
ze praten te luid ("We zijn de
trompetterende olifanten van
het mensenras') en ze gaan veel
te sportief gekleed - 'Het gemak
dient de mens, maar ik vind het
onbeschaafd om als je een an
der land bezoekt, je te kleden
alsof je het gras komt maaien'.
Omgekeerd vallen hem bij be
zoekjes aan Amerika opmerke
lijke gebruiken extra op, wat ook
weer aardige verhaaltjes ople
vert.
Het eerste deel van deze nieuwe
bundel sluit aan bij de vorige,
Naakt. Hierin haalt hij herinne
ringen op aan zijn jeugd, waar
bij hij zijn eigenaardigheden en
die van zijn familieleden flink
uitvergroot. Het pronkstuk van
dit soort verhalen is 'Geteisterd
door tics' uit zijn eerste bundel.
Op meesterlijke wijze zet hij
zichzelf neer als een jongetje dat
niet een of twee tics heeft maar
hele series, en in extreme mate.
'Nadat ik de vierde, achtste en
twaalfde trede van de gestoffeer
de trap had gekust, veegde ik de
kattenharen van mijn lippen en
liep door naar de keuken, waar
ik de opdracht had mijn hand
over de branders van het fornuis
te laten gaan, met mijn neus de
deur van de koelkast aan te ra
ken en het koffiezetapparaat, de
broodrooster en de keukenma
chine op één lijn te zetten.' Zo
maakt de kleine David in de klas
dwangmatig jammerende ge
luidjes en rent voortdurend van
zijn plaats om iets aan te tikken
of te likken, of wat voor idioots
de schrijver ook heeft weten te
verzinnen. Om te huilen a
risch.
Natuurlijk is niet elk v
even goed gelukt, en ook
het vaak herhaalde procó
chargeren soms vermc
Toch zitten ook in Ik ooi
praten kleine pareltjes die
liefst voorgedragen zou b
Bijvoorbeeld het verhaal
zijn totale falen als
schrijven; het verhaal ow
bloedmooie zus die dwan
andere mensen fopt; of h
over zijn afkeer van con
die de dierbare schrijfa
in minder dan geen tijd
wets hebben gemaakt, na
Sedaris desondanks hard
blijft gebruiken: 'Als ik e
mijn dag niet heb, hoefi
minste niet te treuren 1
praktisch niets tot stand h
bracht, maar kan ik altij
een blik werpen op mijn
volle prullenmand en tegi
zelf zeggen dat ik weliswa
prutser ben, maar dat 1
minste nog een paar bol
mijn ellende heb meegesk
thriller recensie
Arno Ruitenbeek
Ken Follett: Codenaam Torenkraai. Uitg. Van Holkema
Warendorf, prijs 15,99
Dat ijzingwekkende lachje, dat 'Die Nadel'
Donald Sutherland om zijn mond tovert al
vorens weer een slachtoffer te maken, dat
blijft je altijd bij. Eye of the Needie ('Door het
oog van de naald') is een film om steeds
weer te zien. Zo gaat het vast en zeker ook
met de film die wordt gemaakt van Code
naam Torenkraai, waarin schrijver Ken Fol
lett terugkeert naar 1940-1945.
Niet dat zijn andere thrillers en romans
slecht waren. Maar de Britse auteur die zijn
naam vestigde met het, met Ren L. Maurice
geschreven verslag De heren van de 16e juli
over de echt gebeurde misdaad van de eeuw
(een kluiskraak in Nice door een ultrarecht
se groep), is toch op zijn allerbest als hij een
verhaal vertelt vol liefde en haat en avon
tuur en romantiek tegen de achtergrond van
de Duitse overheersing.
Sutherland speelt een Duitse spion op Britse
bodem die verwoestend werk aflevert. In
Codenaam Torenkraai heeft majoor Dieter
Franck (een rol voor zoon Kiefer Suther
land?) in 1944 nogal wat succes met de uit
schakeling van het verzet in Frankrijk. 'Die
Nadel' delft het onderspit tegen een vrouw.
En Francks grootste opponent is eveneens
van het zogenaamde zwakke geslacht: de
Brits-Franse Felicity Clairet alias Flick.
In tegenstelling tot de scherts-SS'er in de tv-
serie 'Allo, allo' met dezelfde naami
Flick uiterst serieus te nemen. Eenl
harde agente in dienst van de Britse
me dienst SOE, die na een eerste n
aanslag op een telefooncentrale vani
zi's in een Frans kasteel niet bij dep
neerzit.
Ze formeert in Engeland snel een jj
vrouwen (plus een travestiet) dat ven
als schoonmaaksters zal proberen he
se communicatiecentrum toch op tel
Want gebeurt dat niet, dan kan dei
den zijnde invasie (Operatie Overloi
eens letterlijk in het water vallen.
Follett heeft zoals we van hem kenö
voor de gruwelijkste details en verga
op markante karakters, bizarre votf
en voortreffelijke cliffhangers. De
ping komt nóg te snel. Een topper.
