BINNEN- 8c BUITENLAND
'Mantelzorgers zijn te bescheiden'
'In de ogen van velen hier doe ik niets en ben ik niets'
Rijstboeren Indonesië lijden onder droogte
Hulplijn krijgt vooral praktische vragen over verzorging langdurig zieken
Alanya-slachtoffer Hanneke Sweep begint in Canada een nieuw leven
zaterdag 2qjuli 2002
y Bernice Breure
i haag - Mensen die langdurig
ziek familielid of vriend ver
ren, kunnen stoom afblazen
jde Mantelzorg-lijn. Maar het
intal 'huiltelefoontjes' valt mee.
ieh schuilt achter elke prakti-
ie vraag emotie. Een middagje
leeluisteren.
jn vrouw vraagt zich af waar ze
ji 'oppas' voor haar demente
neder kan krijgen. Ze zorgt al
^5 ht jaar voor haar, vertelt ze
na achteloos. Ze woont bij
**>'in huis, maar moet 'na-
lijk' wel naar haar werk. En
terhand durft ze haar
Ier niet meer alleen te la-
emstig zieke patiënte met
thuis wonende kinderen
aan de lijn; ze vraagt zich
er niet iemand is die een
dagen in de week kan ko-
koken. „Dat zou zo fijn
j, vooral voor mijn man.
it die doet al zo veel." Met
stem die ingehouden woede
jverdriet verraadt, belt een
vanaf zijn werk. Hij eist zo
mogelijk hulp voor zijn ge-
idicapte zus. Want zijn tach-
moeder kan de zorg on-
;eïljk nog langer in haar een-
aan.
tis overdreven te stellen dat
medewerkers van de Mantel -
rg-lijn, drie jaar geleden opge-
door de LÓT, de vereniging
n mantelzorgers, wordt over
bid met wanhopige telefoon-
5. „We hadden verwacht
Dral troost te moeten bieden.
de meerderheid van de
Ders heeft een concrete, prak
te vraag", vertelt coördina-
Keate Last. Medewerkster Jo-
iangi fielen, die deze middag de
ldem efoon in het Bunnikse kan-
ing irpand beantwoordt, voegt
i iraan toe: „Mantelzorgers
vaak heel nuchter. Maar
iter elke vraag voel je de
otie. Dat valt ook op te ma-
i uit de stapels verslagen van
gesprekken op het bureau.
Eten als 'kan het niet meer
'zijn op' en 'ten einde raad'
ten veelvuldig voor.
f wilt
stad
dingt
op^
ie:
Bijna anderhalf miljoen Nederlanders verzorgen een langdurig zieke
of gehandicapte partner, ouder, kind, kennis of buur.
Archieffoto: GPD/Niels Westra
Bijna anderhalf miljoen Neder
landers verzorgen een langdurig
zieke of gehandicapte partner,
ouder, kind, kennis of buur.
Door de vergrijzing en perso
neelstekorten in de professione
le zorg zal de behoefte aan deze
'thuisverzorgers' de komende
jaren flink toenemen. Maar de
term 'mantelzorg' is nog lang
niet zo ingeburgerd als het ver
schijnsel zelf. 'Heeft dat niet iets
met de stomerij te maken',
hoort Keate Last wel eens. Ze
verhaalt van een oudere vrouw
die eens opbelde en zich direct
verontschuldigde. „Ze vroeg
zich af of ze zich wel een man-
telzorger mocht noemen, want
ze zorgde maar 'twintig uur' per
week voor een ander."
Drie jaar geleden werd een
voorzichtig begin gemaakt met
het openstellen van een tele
foonlijn voor concrete vragen of
om stoom af te blazen. In de
eerste maand zochten al direct
700 mensen contact. Onlangs
zijn de openingstijden van de
lijn flink uitgebreid, en is een ju
ridisch medewerker aan het
team toegevoegd.
„Mantelzorgers hebben ontzet
tend veel te maken met proce
dures in de zorg", aldus de co
ordinator. Een term als 'per
soonsgebonden budget' klinkt
in de meeste gesprekken door.
De medewerkers van de tele
foonlijn verwijzen, bemiddelen
en leggen de uiteenlopende re
gelingen nog eens uit. Ze 'coa
chen' ook, want mantelzorgers
zijn vaak veel te bescheiden,
stelt Last. Ze noemt als voor
beeld bezoeken van medewer
kers van het indicatie-orgaan,
de regionale instantie die be
paalt hoeveel zorg iemand krijgt
toebedeeld. „Veel mantelzorgers
denken: 'Ha, die gaat met mij
samen bedenken hoe we de
zorg gaan aanpakken'. Ze ont
vangen het bezoek stralend in
een netjes opgeruimd huis."
Helemaal fout, aldus Last. „De
medewerker van het indicatie
orgaan denkt: nou, hier is alles
onder controle, en zal niet al te
royaal zijn met het toekennen
van hulp." De mantelzorgers
moeten het gesprek zien als 'een
onderhandeling'. „Laat maar
eerlijk zien wat er niet zo goed
verloopt." En sommige ver
pleeghuizen zetten de mantel-
zorger onder druk om zich als
'vrijwilliger' voor bijvoorbeeld
het rondbrengen van de maaltij
den op te geven.
In de zomermaanden bellen
veel mensen die graag, met of
zonder de patiënt, met vakantie
willen. De medewerkers ver
strekken adressen van aange
paste vakantiehuisjes, en voor
de mantelzorgers zijn zorg-
voor-jezelf-weekenden opgezet.
Geen overbodige luxe; uit een
recente enquête blijkt dat 23
procent van deze groep 'te moe'
is om in de vrije tijd nog iets te
ondernemen. Acht procent zegt
zelfs ziek of overspannen te zijn
door alle verplichtingen. Bij de
telefoonlijn wordt veel geklaagd
over de slechte bereikbaarheid
van instanties, zoals de gemeen
telijke diensten. „Het is vaak let
terlijk een halve dagtaak om
overal achteraan te bellen." En
bijvoorbeeld omgaan met de
mentie vergt behoorlijk wat ge
duld en incasseringsvermogen.
„Deze patiënten reageren zich
vaak af op degene die het
dichtst bij staat." Binnen de fa
milie zorgt dat vaak voor span
ningen. „De mantelzorger is
vaak de boeman. Terwijl het
kind dat nauwelijks langskomt,
geen kwaad kan doen." Als
mantelzorgers weten dat veel
anderen ook als 'boksbal' voor
hun demente familieleden
dienst doen, maakt dat het ver
zorgen alweer wat makkelijker.
De Mantelzorg-lijn Is tijdens kantooruren te
bereiken op 0900-2020496.
Rijst op de sawa bij Solo op Midden-Java. Ondanks de droogte dreigt er nog geen tekort aan levensmiddel nummer één in Indonesië.
Foto: GPD/Theo Haerkens
door onze correspondent
Theo Haerkens
Jakarta - Een halfjaar geleden
leden veel gebieden in Indone
sië nog onder ernstige overstro
mingen, nu worden ze geplaagd
door buitengewone droogte.
Duizenden hectaren aan rijst
velden zijn veranderd in kurk
droge vlakten. De vruchtbare
klei is gebarsten en er groeit
niets meer. Volgens de autoritei
ten komt de voorziening van dit
basisvoedsel echter niet in ge
vaar.
De droogte doet zich vooral
voor op Java. Terwijl grote delen
van het land begin dit jaar ge
teisterd werden door overstro
mingen die wegen, bruggen en
spoorwegen vernielden en de
hoofdstad Jakarta half onder
water zetten, viel er de laatste
maanden extreem weinig regen.
Daardoor zien de boeren hun
rijstvelden verdrogen en nieuwe
aanplant verdorren. Normaal
duurt de regentijd in Java van
september tot april. De rest van
het jaar valt er altijd minder re
gen, maar nu is het wel extreem
weinig. Ook de oogst aan maïs
en sojabonen lijdt onder het ge
brek aan water. In een aantal re
gio's op Oost-Java wilde de
overheid duizenden waterpom
pen uitdelen, maar toen was het
al te laat; de grond was al uitge
droogd. Van het voornemen om
zelf regen op te wekken door
wolken met chemicaliën te be
sproeien is afgezien, omdat dit
maar dertig procent kans geeft
op regen en wel een fortuin
kost.
De oogst voor augustus wordt in
de getroffen gebieden als afge
schreven beschouwd. Normaal
kan een rijstveld twee en soms
zelfs drie keer per jaar vrucht
dragen. De gebieden met goede
irrigatie overleven tot nog toe,
maar ook hier heerst somber
heid omdat de stuwmeren
waaruit ze worden gevoed
steeds verder droog komen te
staan.
Ondanks deze tegenvallers
denkt de overheid nog steeds
dat de totale rijstoogst die van
vorig jaar zal overtreffen. Gere
kend wordt op ruim 53 miljoen
ton, bijna tien procent meer dan
vorig jaar. „We hebben met alle
mogelijke tegenvallers rekening
gehoudenliet het ministerie
van landbouw weten. „We hou
den er bij de ramingen altijd re
kening mee dat droogte of over
stromingen de opbrengsten bé-
invioeden." Ook andere voed-
selorganisaties geloven niet dat
er rampen dreigen, al is het uit
blijven van regen voor de getrof
fen boeren desastreus.
De ernstige droogte nu wordt
toegeschreven aan La Nina, het
wereldwijde meteorologische
verschijnsel dat de tegenhanger
is van El Nino, die juist een
overvloed aan neerslag met zich
meebrengt. Terwijl El Nirio elke
vier jaar van zich doet spreken,
doet La Niria zich eens in de vijf
jaar gelden. Het effect doet zich
vooral voor rond de evenaar.
ineke en Anko Sweep gaan naar Canada emigreren. Dochter Femke wilde, ondanks de belofte van een «3-koek, niet op de foto.
GPD/Ben Steffen
9*
>en
f Fran ka van der Rijt
M-leur - Aan de vooravond van een
iw leven wil Hanneke Sweep (35) haar ver
kwijt. Zeven jaar nadat ze aan de Turkse
in Alanya slachtoffer werd van ontvoe-
grove verkrachting en mishandeling,
It Hanneke op 4 augustus weg uit Neder-
om samen met echtgenoot Anko en hun
itertje Femke (5) te emigreren naar het
adese Manitoba. Anko kan er zijn droom
een eigen veeteeltbedrijf waarmaken,
neke moet er de rust vinden die ze nog
i ontbeert.
lei van dit jaar slaat de pijn in alle hevig-
weer toe. Hakan K., hoofddader van
ilrama in Alanya, blijkt vrij rond te lopen
e Turkse badplaats. Op de dag af zeven
nadat hij samen met drie vrienden de
iriandse Marijke van Dijk vermoordde
lar vriendinnen Hanneke Sweep en Su-
b Kranenburg na brute verkrachtingen
dood in de bergen van Alanya achter-
irofiteert hij van een nieuwe amnestie-
1 Turkije.
neke is verbijsterd over die vervroegde
iting. Minister van buitenlandse zaken
Aartsen is dat ook. Na een diplomatieke
Hssen Nederland en Turkije verdwijnt
in K. begin juni weer achter slot en
lel.
De rust in huize Sweep keert terug, voor
heel even. Half juni verschijnt het Turkse
weekblad Diinya met daarin een column
van journalist ïlhan Karacay. Hij heeft van
horen zeggen dat de drie Nederlandse vrou
wen in mei '95 dronken en half naakt door
Alanya liepen. Toen kwamen ze Hakan K.
en zijn maten tegen. „Zij besloten samen te
gaan wandelen en gingen de bergen in.
Toen deze jongens, die niet gewend waren
om met jonge aantrekkelijke vrouwen om te
gaan, probeerden om hun seksuele behoef
ten te bevredigen, werden zij geweigerd.
Toen is de ramp gebeurd", neemt Karacay
aan.
De redacteur plaatst er meteen een waar
schuwing bij: westerse meisjes die in hun
vakantie willen 'beesten', moeten niet afrei
zen naar landen aan de Middellandse Zee.
Dat is vragen om problemen. Anders ge
zegd: vrouwen als Marijke, Hanneke en Su
zanne hebben het drama over zichzelf afge
roepen.
De Nederlandse pers haakt in op het artikel
in Dünya. In Harderwijk slaat Hannekes
moeder op woensdag 19 juni het Veluws
Dagblad op. "Verkrachting Alanya was eigen
schuld', kopt de krant.
„En weer is er dat waanzinnige verdriet",
zegt Hanneke. Ook Hannekes schoonouders
in Etten-Leur lezen het, maar zeggen niets.
'Alanya' is geen gespreksonderwerp in de
familie. Het is te beladen, te moeilijk. De
stilte, het zwijgen drukken op Hanneke. Te
gelijk begrijpt ze het heel goed. Want wat
moet het moeilijk zijn geweest voor haar
schoonfamilie - dag en nacht bezig met het
boerenbedrijf en de toekomst van hun kin
deren - om geconfronteerd te worden met
Hannekes traumatische ervaringen.
Op 12 december 1995, ruim een half jaar na
'Alanya', trekt Hanneke weg uit Hilversum
om bij haar nieuwe liefde Anko Sweep in Et
ten-Leur te kunnen zijn. Psychisch en licha
melijk is ze dan nog een wrak. Ze komt te
recht in een boerengemeenschap waar de
enige maatstaf is: hoe hard kun je werken?
Dat Anko uitgerekend een vrouw kiest die
dat gesjouw niet aankan, is voor zijn ouders
een zware dobber geweest. Tegelijk zijn ze
zeer gekwetst door de opmerkingen daar
over uit de omgeving, weet Hanneke. Die
opmerkingen worden overigens nog steeds
gemaakt. Want, zo leeft volgens haar de op
vatting in Etten-Leur, wordt het onderhand
geen tijd dat die Hanneke een flinke schop
onder haar kont krijgt en de handen einde
lijk uit de mouwen gaat steken?
„De mensen hier weten niet tegen welke
problemen ik nog dagelijks aanloop. Maar
ze oordelen wel. In de ogen van velen hier
doe ik niets en ben ik niets", zo voelt Han
neke het. In de verdediging gedrukt worden
terwijl je niet eens openlijk wordt aangeval
len, is lastig. Het is een ongelijke strijd. Ook
Anko's ouders lopen daar tegen aan.
Toch hebben ze vanaf de eerste kennisma
king alles voor Hanneke gedaan. Praten over
'Alanya' ging niet, lukt tot verdriet van Han
neke nog steeds niet. Maar ze voelt zich wel
volledig geaccepteerd, opgenomen in de fa
milie. Het is Anko's moeder die in 1996
Hannekes trouwjurk maakt.
Terug naar 23 mei 1995, Alanya. Esref Poz,
een toevallig passerende automobilist treft
in de bergen buiten het toeristenoord de
ernstig gewonde Hanneke en Suzanne aan.
Vooral Hanneke is meer dood dan levend.
Door verkrachting en bruut geweld is de lin
kerhelft van haar lichaam verlamd. Hoofd
en lijf opgezwollen, bont en blauw. Suzanne
sleept haar mee, over de keien van het ra
vijn. Marijke is dan al uren dood.
In het ziekenhuis van Alanya ziet Hanneke
zichzelf liggen. Dokters delibereren of het
zin heeft om nog wat te doen. „Ik kan niet
uitleggen wat me gebeurde, zo vreemd. Als
of ik buiten mijn lichaam was getreden. De
onrust, ik wilde die artsen toeschreeuwen
'doe nou iets, schiet op'."
Ger, de toenmalige echtgenoot van Hanne
ke, wordt overgevlogen. Hij kan het niet aan.
Hij vraagt niets, wil niets horen. Doet vol
gens Hanneke alsof het allemaal wel mee
valt. Op 6 juli 1995 vindt in Alanya de eerste
rechtszitting over het drama plaats. Ger
loopt weg uit de zaal. Als de twee maanden
later uit elkaar gaan, is het woord 'Alanya'
amper gevallen.
Tussen moeder en dochter overheerst de
stilte in die tijd al evenzeer. Dat ligt zeker
niet alleen aan moeder, zegt Hanneke. „Ik
was zo bang om haar pijn te doen, voelde
me haast schuldig om al die gruwelijke de
tails die ze zou horen. Telkens als er weer
iets in de krant stond, dacht ik: jeetje, mijn
moeder."
Tijdens het proces in Alanya, temidden van
alle ellende, is daar op 18 oktober '95 ineens
Anko Sweep. De boerenzoon uit Etten-Leur
doet er mee aan een triatlon en ontmoet
Hanneke en Suzanne. „Door hem konden
we af en toe weer lachen." Het klikt tussen
Anko en Hanneke.
Wat met Ger niet kan, gaat met Anko als
vanzelf: praten over van alles, de ontvoering
en verkrachtingen incluis. De gevoelens
over en weer verdiepen zich. Ger heeft in
het geheim een nieuwe vriendin. Toch irri
teren hem de telefoongesprekken tussen
zijn vrouw en Anko. „Iedere keer als je die
vent aan de lijn hebt, leef je op", zou hij
hebben gezegd.
In december pakt Hanneke haar koffers en
zakt af naar Brabant, naar Etten-Leur. Bin
nen afzienbare tijd woont ze met Anko on
der één dak. „Er waren een heleboel proble
men, maar wij waren en zijn niet het pro
bleem."
De fysieke beperkingen van Hanneke, het
gevolg van permanent hersenletsel, eisen
hun tol. Ze wil graag, maar valt keer op keer
terug. Toen ze met de meiden in het vlieg
tuig stapte naar Alanya was Hanneke een
gezonde vrouw, net afgestudeerd als fysio
therapeute. Ze zal het vak nooit kunnen uit
oefenen. De neuroloog zegt in '96 dat ze
haar oude leven uit het hoofd moet zetten.
Hanneke mag blij zijn als ze thuis wat kan
rommelen.
Zelfs dat laatste is een hele toer. Ze vergeet
de simpelste dingen. Of ze haar tanden al
heeft gepoetst, de was uitgezocht. Zeven
jaar na 'Alanya' maakt Hanneke nog steeds
lijstjes. Wat ze die dag moet doen. Wat haal
baar is. Tussendoor móet ze rusten. Als ze
dat niet doet, betaalt ze de volgende dag de
tol. „Door de hersenbeschadiging kan ik
geen twee dingen tegelijk."
Revalidatie en therapie waren succesvol,
vindt Hanneke. „Conditioneel is er gewoon
het maximale uitgehaald. Meer is niet te
verwachten. Geestelijk gaat het ook goed. Ik
heb verwerkt wat ik kan verwerken. Last van
nachtmerries of zo heb ik niet." Hanneke
weet wat ze fysiek kan hebben en probeert
daar naar te leven.Anko en ik hebben daar
een goed evenwicht in gevonden."
Toch zijn er ook voor hem moeilijke mo
menten, weet ze. „Nog niet zo lang geleden
was ik met Anko mee naar mensen op zijn
werk. Zegt iemand spontaan tegen hem:
'Goh, wat heb jij een leuk vrouwtje'. Het was
voor het eerst dat hij een complimentje
kreeg over mij. Dat heeft hem heel veel ge
daan."
De twee hebben een gezonde dochter van
vijf, Femke. De zwangerschap in 1996 leidt
tot consternatie bij Hannekes hulpverleners.
Want haar lichaam is daar niet klaar voor.
„Pas later heb ik die zorg goed begrepen. Ik
wilde zo graag door met mijn leven, het le
ven met Anko. Ik wilde te veel. Inzicht krij
gen in je eigen ziekte en beperkingen gaat
maar heel geleidelijk. Het kost zoveel tijd."
Als de bevalling in volle gang is, blijkt Han
nekes lijf het karwei maar gedeeltelijk aan te
kunnen. De linkerzijde van het lichaam,
door 'Alanya' tijdelijk verlamd geweest, laat
het bij het persen afweten. Door snel ingrij
pen komt Femke toch goed ter wereld.
Manitoba, een gebied in hartje Canada,
biedt Hanneke en Anko een nieuw begin.
Anko krijgt er zijn koeien, Hanneke haar
rust. De afgelopen twee jaar brachten ze er
al enkele weken door. In Canada kan Anko
zijn droom van een eigen veeteeltbedrijf
verwezenlijken. De emigratie is geen vlucht.
„Het is ook niet zo dat ik naar Canada wil
omdat het lekker ver van Turkije ligt" Als
ze, zoals in mei, Hakan K. op televisie ziet.
voelt Hanneke naar eigen zeggen helemaal
niets. „Behalve dan de enorme verantwoor
delijkheid om ervoor te zorgen dat die man
nen zo lang mogelijk vast blijven zitten. Ze
zijn echt levensgevaarlijk. Als ze vrij komen,
slaan ze opnieuw toe", is haar overtuiging.
Gevoelens van haat, wrok of frustratie zijn
Hanneke vreemd.Als ik me daaraan over
geef, laat ik Hakan K. en zijn vrienden toe in
mijn leven. Ik zou ze macht geven over mij.
Dat dus nooit. Ik laat mijn leven niet door
hen verpesten."
Hakan K. (midden) werd afgelopen juni opnieuw opgepakt nadat hij eerder was vrijgelaten.
Foto: ANP
