WETENSCHAP
Eén vlo op de hond, is tien vlooien in huis
Ockels juicht Russische
missie naar Mars toe
Bacteriën praten mi
elkaar via eiwitten
Verre voorouder van mens was muis
Op zoek naar kip met de gouden eiere"
Fransen vindfu
vrijwel compl ;;f
ampelosaurus
Onderzoek naar mogelijkheden genetische manipulatie van
hennen ld
Ook scheurtj
in Endeavoue
Misvormde kikkers
door Peter de Jaeger
ithaca - Net als insecten com
municeren bacteriën met elkaar
via eiwitten. Die signaalstoffen
verraden de dichtheid van de
populatie. Dat is belangrijke in
formatie, omdat sommige bac
teriestammen alleen kunnen
toeslaan in grote massa's. Ze
zijn niet in staat om in hun een
tje te infecteren. Nu de molecu
laire structuur van een dergelij
ke signaalstof is ontrafeld, den
ken wetenschappers gereed
schap in handen te hebben om
bepaalde bacteriële infecties te
voorkomen.
Microbiologen van de Cornell
universiteit in Ithaca (in de
Amerikaanse staat New York)
zijn er al tien jaar van overtuigd
dat bacteriën met elkaar contact
hebben via ingewikkelde geur-
stoffen of feromonen. Dat feno
meen staat bekend als quorum
sensing. Alleen kregen ze geen
vat op deze complexe verbin
dingen. In het tijdschrift Nature
onthullen de onderzoekers een
sleuteleiwit dat zorgt voor com
municatie tussen bacteriën. Het
gaat om een vluchtige stof uit de
algemeen voorkomende bo
dembacterie Agrobacterium tu-
mefaciens, een ziekteverwekker
die bij planten tumoren veroor
zaakt. „Er zijn talloze voorbeel
den van bacteriën die alleen ef
fectief zijn als ze intensief sa
menwerken", zegt projectleider
Stephen Winans. Hij noemt de
vorming van biofilms, dat zijn
plakkerige lagen bacteriecellen
die kleven aan een oppervlak.
Dat gebeurt bijvoorbeeld bijf
mensen die chronisch last hf
ben van ontstoken long'
cystische fibrose). Een ander
voorbeeld is de Pseudomom
aeruginosa die vooral toesla;
bij mensen met brandwond;
Ook mensen met de gevrees
builenpest in de middeleem
waren slachtoffers van mass W
opererende bacteriën.
„Vergeleken bij deze ziektev
wekkers is de onderzochte bdi
terie vrij onschuldig. Maarv,ndl
hebben hiervoor gekozen onceÉ
die tot in detail is bestudeer;en
door biotechnologen vaakw P1
gebruikt om vreemde genen
over te zetten in landbouw^ f*1
wassen", zegt Winans. '"e
Zijn groep isoleerde het bet!
fende eiwit. De structuur en lda
grootte van het eiwitmolecuaai
door collega's in Argonne ra
röntgenstralen en een sped; >e P
computerprogramma al ged 'en.
tailleerd in kaart gebracht. H f"'
uit kon indirect worden afgerdf
op welke plekken de signaaln0
kan binden aan dit eiwit. Of ltSl
manier is indirect de structi
en samenstelling van de bo<
schapper ontrafeld.
„We hebbennu beter grip gi I"
gen op de manier waarop pl
tentumoren ontstaan. Hierc
kunnen we een gerichte bei !BE
deling vinden tegen deze zit
Bovendien weten we nu op
ke manier we de onderlinge
menwerking tussen bacterii
kunnen verstoren. Hierop g 1(js
seerd kunnen we preventie j
medicijnen ontwerpen die
fecties kunnen voorkomen fr
door Henk Hellema
den haag - Onze verre, verre
voorouder was een muis. Een
flinke muis met een lengte van
16 cm, inclusief een 6 cm lange
staart. Met zijn lange grijptenen
aangepast aan een leven in
struiken en bomen. Het dier
leefde rond 125 miljoen jaar ge
leden en is daarmee het oudste
zoogdier met een placenta of
moederkoek. Dat blijkt uit de
beschrijving door Chinese en
Amerikaanse onderzoekers van
een opmerkelijk gaaf en vrijwel
volledig fossiel skelet uit de Chi
nese provincie Liaoning.
Met deze vondst is het ontstaan
van deze groep zoogdieren,
waartoe ook de mens behoort,
met zeker zo'n 40 miljoen jaar
vervroegd. De oudste fossielen
van schedel en skelet van deze
groep zoogdieren dateren van
85 miljoen jaar geleden. Deze
werden gevonden in rotsforma
ties in Mongolië, dat aan de
noordkant aan China grenst.
Op grond van een zeer groot
aantal anatomische kenmerken
concluderen de onderzoekers in
Nature dat de fossiele muis een
zoogdier met een placenta of
moederkoek is geweest. Het dier
zou kort na de splitsing van de
zoogdieren in buideldieren en
zogenoemde placentaire zoog
dieren hebben geleefd. Bij de
buideldieren, zoals de huidige
kangoeroes, verblijft de foetus
maai- kort in de baarmoeder en
kruipt deze na een aantal dagen
naar de buidel, waar het jong via
een tepel wordt gevoed. Bij de
placentaire zoogdieren verblijft
de foetus veel langer in de baar
moeder en vindt de voeding via
de moederkoek plaats.
Lars van den Hoek Ostende,
verbonden aan museum Natu-
ralis in Leiden, noemt de vondst
fraai. Hij is opgetogen over de
gaafheid van het fossiel. „Maar
uit dat gebied in China komen
wel meer goed bewaard geble
ven fossielen tevoorschijn." Hij
kan echter niet zo eenvoudig
beoordelen of het werkelijk om
een placentair zoogdier gaat. „Ik
neem aan, dat de onderzoekers
dat goed hebben uitgezocht. Ze
komen tot hun conclusie na een
computer-analyse van in totaal
268 anatomische kenmerken
van het fossiele dier."
Of er ooit nóg oudere placentai
re zoogdieren worden gevon
den, valt moeilijk te zeggen, al
dus de onderzoeker. Waren er in
die tijd wellicht nog grotere
zoogdieren dan deze muis?
„Waarschijnlijk niet. Er was in
die tijd een moordende concur
rentie met de dinosauriërs."
De periode waarin de nu gevon
den muis leefde, vormde de
hoogtijdagen van deze reptielen.
De dinosauriërs stierven 65 mil
joen jaar geleden massaal uit,
toen een gigantische meteoriet
bij Mexico insloeg. Naar schat
ting verdween toen 70 tot 80
procent van alle levende dier
soorten van de aardbodem.
Een groot aantal zoogdiersoor
ten overleefde echter de ramp.
Sindsdien begon hun opmars
op onze planeet. Van den Hoek
Ostende:Al betrekkelijk kort na
het uitsterven van de dinosauri
ërs liepen er zoogdieren met de
omvang van een neushoorn op
aarde rond. De concurrentie
was verdwenen."
De fossiele muis werd gevonden
nabij de stad Beipiao, in de Chi
nese provincie Liaoning, zo'n
400 km ten noordoosten van
Beijing. Dit is een zeer rijke
vindplaats van fossielen. Eerder
werden daar al fossiele resten
van dinosauriërs met een veren
kleed gevonden, de vermoedelij
ke voorlopers van de vogels.
Aangenomen wordt dat de
zoogdieren als geheel, met inbe
grip van de buideldieren en de
eierleggende zoogdieren als het
vogelbekdier, nog aanzienlijk
ouder zijn. Vorig jaar werd de
fossiele schedel van een zoog
dierachtige beschreven waarvan
de ouderdom op 195 miljoen
jaar werd geschat. Het gave
schedeltje van deze zoogdier
achtige CHadrocodium wm
werd aangetroffen in het Luf-
enggebergte in Zuid-China. Het
was niet groter dan 12 mm.
Waarschijnlijk woog het diertje
niet meer dan 2 gram. Kenmer
kend waren de aparte gehoor-
beentjes en een onderkaak uit
één stuk. Dat onderscheidt het
diertje van de reptielen, waaruit
de zoogdieren zijn voortgeko
men. Bij reptielen bestaat de
onderkaak uit meerdere botjes.
De beschrijving van de muis Eo-
maia komt een week nadat het
ontstaan van onze meer directe
voorouders, de apen met meer
dan 20 miljoen jaar was ver
vroegd: van zo'n 60 miljoen
naar iets meer dan 80 miljoen
jaar geleden. Op basis van ver
anderingen in het erfelijk mate
riaal dna was al eerder aanne
melijk gemaakt dat apen waar
schijnlijk al veel ouder waren
dan 60 miljoen jaar. De oudste
fossiele vondsten van apen da
teren echter van tussen de 55 en
63 miljoen jaar geleden. Op
grond van een nieuw afstam-
mingsmodel veronderstellen
Amerikaanse, Zwitserse en En
gelse onderzoekers dat de oud
ste apen al ruim 80 miljoen jaar
geleden op aarde moeten heb
ben rondgedoold. Apen waren
er dus ook al, toen de dinosauri
ërs nog over de aarde dender
den.
in
ian
carcassonne-anp/dpa - in p
zuiden van Frankrijk nabij
cassonne is een bijna comp j y
skelet gevonden van een dii
saurus die 72 miljoen jaar g itïj
den leefde. Dat meldt palet oe
loog Jean Le Loeuff, conser ng
van het dinosaurusmuseira rolj
Espéraza. Het gaat om de n dr<
van een ampelosaurus, een z«
meter lange en 2,5 meter gi je i
planteneter. jm
Volgens Le Loeuff is het di- tpe
noskelet 'het meest comple iL;
dat ooit in Frankrijk is gevo Be;
den'. De eerste botten werd me
in augustus 2001 door stud op
ten in de vroegere bedding za
een grote rivier gevonden..1 Ie-
het eind van deze zomer ra itei
het skelet volledig zijn blooi Ier
legd. i
door Peter de Jaeger
den haag - Is na Herman de stier nu de
beurt aan Henny de hen? In theorie kun
nen kippen worden gefokt die eieren leg
gen met genezende stoffen. Methoden om
kippen voor dit doel genetisch te verande
ren stuiten echter op technische hobbels
die een commerciële doorbraak verhinde
ren.
Het lijkt zo mooi. De kip als fabriekje voor
humane eiwitten. Hennen zijn immers de
meest efficiënte bioreactor. Het dier legt
gemiddeld 250 eieren per jaar, elk met
minstens vier gram eiwitten. Als slechts
tien milligram hiervan (een kwart procent)
bestaat uit humane eiwitten is dat genoeg
om een gewone kip te veranderen in een
kip die gouden eieren legt.
Dit productiesysteem van geneesmiddelen
is twee keer zo goedkoop als bestaande
technieken, zoals humane eiwitten uit ge
netisch veranderde Ecolibacteriën of uit ei
cellen van hamsters. Daar komt bij dat een
hen al binnen een half jaar seksueel vol
wassen is en eieren legt, terwijl een koe of
geit pas na anderhalf jaar productief is.
Maar kippen zijn lastpakken en laten zich
niet zomaar genetisch manipuleren. Elke
aanpak heeft zijn eigen problemen, aldus
Signals Magazine, een on-line tijdschrift
over biotechnologie. Overdracht van erfe
lijke eigenschappen met behulp van virus
sen in pas gelegde, bevruchte eieren werkt
slechts sporadisch en is daarom niet effici
ent. Het nieuwe gen mengt slecht met de
dooier en als het al wordt opgenomen is
het in de meeste gevallen dodelijk voor het
embryo.
Het biotechbedrijf GeneWorks in de Ame
rikaanse staat Michigan probeert genover-
dracht daarom al in een vroeger stadium te
bereiken. Onvolgroeide eieren worden in
de kip geïnjecteerd met vreemd DNA. Dit is
erg lastig, omdat het embryo ergens on
zichtbaar verstopt zit, diep in de dooier.
Het is als zoeken naar de bekende speld in
een hooiberg. Nog moeilijker is het om
sperma van de haan genetisch te verrijken
met materiaal dat zorgt voor kuikens die
humane eiwitten produceren. Het is name
lijk niet vooraf bekend welke spennatozoï-
den uiteindelijk de dooier gaan bevruch
ten. Een laatste beproefde methode is via
ici
stamcellen. Dat wordt onder meer gepro t
beerd door Origen Therapeutics Ine in C lrj
lifomië en het befaamde Roslin Instituut W)
Schotland. Stamcellen zijn cellen van eei y
pril embryo die nog verder moeten ontw js'
kelen tot organen of ledematen. Door de eE
cellen in een zeer vroeg stadium uit de n.
moederkip te halen kunnen die met suct
worden gemengd met andere genen. Hit
door kunnen desgewenst bepaalde erfeli
eigenschappen worden geblokkeerd en ar
nieuwe worden toegevoegd. Op deze ma
nier is het inmiddels gelukt een kip men 's
lijke antilichamen te laten maken. Een vt :e|
velend struikelblok was dat de kip die ge
wenste eigenschap niet doorgaf aan de v a.
gende generatie. w
„In de tien jaren dat er nu wordt gewerk ecj
aan de kip met de gouden eieren is er wi ite
nig vooruitgang geboekt", geeft Bill Mac ,e
thur van GeneWorks toe. Onderlinge col y
currentie van de naar schatting acht bed ,j,
ven, die er in het geheim aan werken, is
hier mede schuld aan. „Elk bedrijf wil al n
eerste op de markt. Als de bedrijven mef er
open zouden zijn worden er veel sneller
sultaten geboekt."
door Alex van Hoof
Net teruggekomen van de zomervakan
tie en thuis al meteen beten door vlooi
en oplopen. Het is een risico dat niet al
leen voor honden en katten geldt, maar
ook voor de baas. Neemt de baas voor
vertrek geen maatregelen, dan kunnen
na thuiskomst armen en benen volop
onder de bloedzuigende parasieten ko
men te zitten. Een beknopt overzicht van
de gevaren en oplossingen.
Een misverstand: niet de hondenvlo,
maar hoofdzakelijk de kattenvlo teistert
zowel kat en hond. De minuscule
plaaggeest leeft korte tijd in de vacht,
steekt in de huid en zuigt bloed op
waarvan hij leeft. Na de maaltijd legt de
genadeloze kwelgeest tientallen eitjes
die op de grond vallen en overal heen
rollen. Hieruit komen lichtschuwe larf-
jes die razendsnel in kieren, plinten en
diep in het tapijt verdwijnen, waarna ze
in een gesponnen cocon veranderen
tot vlo-in-ruste: de pop.
Logeren de viervoeters in een pensioen
en is de baas op vakantie, dan blijft de
pop geduldig wachten in zijn cocon;
een periode die wel twee jaar kan be
slaan. Slechts een kleine trilling zoals
voetstappen, is voldoende voor de pop
om uit zijn cocon te schieten op zoek
naar wat warm bloed. Is er geen hond
of kat in de buurt, dan haalt hij zijn
maaltijd bij de mens om vervolgens
weg te springen en opnieuw eitjes te
leggen. Komen alle poppen tegelijk uit,
dan is er een vlooienplaag.
Zo'n vlooienkolonie ontstaat vooral in
de zomermaanden, want dan zijn tem
peratuur en luchtvochtigheid ideaal
voor de voortplanting. Centrale verwar
ming en dikke vloerbekleding zorgen er
echter voor dat ook tijdens herfst en
winter het vlooienvolkje in huis over
leeft. Bovendien is het verspreidingsge
bied kleiner, omdat de beestjes vanwe
ge het koude weer allemaal behaaglijk
binnen zitten.
Op de hond en kat zitten ze alleen om
te eten, daarna verdwijnen de plaag
geesten in de vloerbekleding of de
mand. Onderzoek wijst uit dat 99 pro
cent in de omgeving zit en slechts één
procent in de vacht. Een rekensomme
tje leert dat voor één vlo op een hond
er negen andere vlooien, honderd ei
tjes, honderd larven en vijftien poppen
ergens anders in de buurt zitten.
Voortplanten doen de bruine, zijdelings
afgeplatte en vleugelloze insecten het
hele jaar door, en met succes. Eén kat
tenvlo is na twaalf weken uitgegroeid
tot een volk van dik 11.000 exemplaren.
Hun kostje scharrelen ze bij elkaar door
feilloos de bloedbaan van het dier te
vinden en vervolgens een beetje speek
sel in de ader te spuiten om bloedstol-
ling van het slachtoffer tegen te gaan.
De vlo gaat wel kwistig met zijn voedsel
om, want slechts twintig procent wordt
verteerd. De rest is zichtbaar als rood
bruine poepjes in de dierenvacht. De
poepjes dienen als krachtvoer voor de
larven.
De vlooienbeet leidt bij de viervoeter
tot jeuk, maar dit is met een paar keer
krabben wel weer opgelost. Gevaarlij
ker is een vlooienkolonie bij puppies en
kittens, want die kleintjes kunnen daar
door bloedarmoede oplopen. De kwaal
is te herkennen aan witte slijmvliezen
rondom de mond en neus. Bij dieren
met een vlooienallergie veroorzaakt het
speeksel in de bloedbaan onophoude
lijk veel jeuk. Honden bijten dan tot
bloedens toe het achterste gedeelte van
hun rug open.
Allergische katten krijgen gewoonlijk
Vlooien kunnen de thuiskomst van vakantie behoorlijk verpesten. Foto: Archief
over de gehele mg korstjes en kleine
bultjes. Daarnaast likken ze veelvuldig
de wondjes schoon, waardoor haarbal-
letjes in de maag ontstaan. Dit leidt
weer tot braken en vermagering. Verder
kunnen vlooien ook lintwormen ver
oorzaken. Naast een vlooieninfectie zit
het huisdier dan ook met een wormen
populatie in zijn maag. „Een allergie
ontstaat doorgaans wanneer de hond
of kat veelvuldig door vlooien is gebe
ten", zegt dierenarts Milan Nossek uit
Eindhoven.
Nossek weet het niet zeker, maar de
dierenarts denkt dat vanwege de zachte
winters van de afgelopen jaren het aan
tal vlooienplagen wellicht is toegeno
men. Zeker is wel dat vrijwel iedere
hond of kat last heeft of ooit krijgt van
vlooien. Bovendien blijft de parasiet al
tijd de kop opsteken, maar baasjes
kunnen desondanks de plaaggeest wel
effectief bestrijden. Dierenarts Nossek,
die ook inzicht heeft in homeopathi
sche bestrijdingsmiddelen, zegt: „Ja
renlang was de vlooienband populair,
maar tegenwoordig zijn betere oplos
singen voorhanden."
„Veel nieuwe vlooienbestrijdingsmid
delen onderbreken de ontwikkeling van
de larve tot pop", vertelt productmana
ger Dirk Wilborts van Beaphar Neder
land. „Sommige zijn voor honden in
tabletvorm en voor katten als een soort
dikke vloeistof beschikbaar. Bijt een vlo
de viervoeter, dan krijgt de parasiet het
bestrijdingsmiddel binnen en sterft.
Ook in de vlooienpoepjes zit de werk
zame stof waardoor het goedje ook de
van de ontlasting levende larve dood."
Nadeel is dat een dergelijk middel pas
werkt, nadat de vlo zijn schadelijke
werk heeft gedaan. Dierenarts Nossek
ziet daarom meer in oplossingen die
voorkomen dat de vlo bijt. „Deze mid
delen verspreiden via de talgklieren een
soort beschermlaagje in de vacht."
Naast vlooienbanden, tabletten en dik
ke vloeistoffen, zijn verder ook poeders
en sprays verkrijgbaar. Nieuwe metho
de is om een soort luidspreker aan de
halsband van de hond of kat te hangen.
De speaker zendt een ultrasoon geluid
uit, waardoor vlooien hoorndol worden
en de vacht vliegensvlug verlaten. Min
of meer vergelijkbaar is een waterbe
stendig en reukloos medaillon dat
eveneens aan de halsband zit en een
vlooienwerend magnetisch veld rond
om het huisdier opwekt. Dierenartsen
twijfelen echter aan de werking van
dergelijke vermeende slimmigheidjes.
Wie de parasiet zeer goed wil bestrij
den, doet er verstandig aan meerdere
wapens in te zetten. Belangrijk is om
eerst alle huisdieren te wassen en te
kammen. Ook het huis schoonmaken is
onderdeel van de strijd, en dan vooral
plekken waar het huisdier geregeld ligt.
Vervolgens is het zaak tabletten, poe
ders, druppels of sprays in te zetten die
de vlooien voor of na de beet uitscha
kelen. Definitief is de strijd helaas nooit
beslecht, want vechten tegen vlooien is
gedurende het hele honden- en katten-
leven noodzakelijk. Er bestaan echter
wel geluksdieren die zeer weinig last
hebben van de bloedzuigers. Een ver
klaring daarvoor kan de wetenschap tot
nu toe nog niet leveren.
aerdenhout/anp - Wubbo Oc
kels, de eerste en tot nu toe eni
ge Nederlandse ruimtevaarder,
is laaiend enthousiast over de
Russische plannen voor een be
mande reis naar Mars. Uitvoe
ring van dat project geeft vol
gens de Haarlemmer een enor
me impuls aan de wetenschap,
het onderwijs en de economie
van deelnemende landen.
De ruimtevaartautoriteiten van
Rusland willen dat er in 2015
een mens voet heeft gezet op de
rode planeet tijdens een missie
van 440 dagen. Het project vergt
een investering van naar schat
ting 20 miljard dollar. De Rus
sen willen samenwerken met de
Amerikaanse en Europese colle
ga's bij de NASA en het Europe
se Ruimtevaartagentschap ESA
om het plan te realiseren.
Hoewel de Russen nog geen
mededelingen hebben gedaan
over de precieze onderzoekster
reinen, wil Ockels daar wel een
voorschot op nemen. „Het gaat
om zaken als bodemonderzoek
en de geschiedenis van Mars. En
natuurlijk om de vraag of er le
ven is op Mars."
De wetenschapper, hoofd edu
catie bij ESA en hoogleraar aan
de TU Delft, heeft op voorhand
hooggespannen verwachtingen
van het Mars-project. „Bij alle
andere ruimteprojecten hebben
we verbaasd gestaan. Dat zal
ook nu zo zijn. De stoutste ver
wachtingen zullen overtroffen
worden."
Ockels zet vraagtekens bij het
bedrag dat met de uitvoering
Wubbo Ockels. Foto: ANP/Cor Ml
van het project gemoeid zou
zijn. „Voor een dergelijk om
vangrijk project is 20 miljard
dollar uitzonderlijk weinig",
stelt Ockels. „Het Amerikaanse
Apollo-project kostte tussen
1969 en 1974 al 20 miljard dol
lar. Vandaag zou dat 100 miljard
dollar zijn. Ik kan me bijna niet
voorstellen dat dit nieuwe plan
voor 20 miljard kan worden uit
gevoerd."
Iedere dollar die naar de Mars
operatie gaat, is volgens Ockels
overigens welbesteed. „Het
zorgt voor een enorme boost op
meerdere terreinen. De weten
schap wordt uitgedaagd om
nieuwe techniek te ontwikkelen.
De jeugd raakt meer geïnteres
seerd in techniek, dat gebeurde
ook in de tijd van de Apollo-lan-
ceringen. Kinderen van tien wil
den toen astronaut worden. En
de economie profiteert ook
enorm. Wat dat betreft is het
Apollo-project een mooi voor
beeld. De Amerikaanse econo
mie profiteert nu nog van de
kennis en de technologische
voorsprong die het dankzij dat
project heeft." Ockels denkt dat
het mogelijk is om het project
met de huidige stand van de we
tenschap uit te voeren. „Tech
nisch gezien kan het. De Russen
hebben al ervaring met lange
ruimtemissies. Maar er kunnen
veel zaken misgaan."
new york - Kikkers zijn regelmatig het onderwerp van fascinerende studies. Biologen van de Amerikaanse
Penn State University gaven onlangs deze foto uit van zes kikkers, waarvan er nog twee (linksboven en
rechtsboven) normaal zijn. De andere exemplaren zijn verminkt. De wetenschappers willen weten of ver
vuiling door de mens verminkingen bij kikkers veroorzaakt of dat die een natuurlijke achtergrond hebben.
Foto: AP/Joseph Kiesecker
washington/anp-dpa - T«
ci van de Amerikaanse ruin m
vaartorganisatie NASA hebt r v
ook scheurtjes ontdekt inhin
leidingensysteem van het r lie.
teveer Endeavour. Dat bete
dat nu alle vier de shuttles als
de NASA scheurtjes vertom i
dat alle geplande lancering na
moeten worden uitgesteld i d
zelfs missies worden gesch ad<
De NASA besloot vorige mi d.
al de vloot ruimteveren vol I
bepaalde tijd aan de grond aki
houden nadat haarscheum Dr
waren ontdekt bij de Atlani nf
de Discovery. Later bleek db
Columbia hetzelfde proble g
had. De lancering daarvan, iv
stond gepland op 19 juli, v dc
toen al uitgesteld. Door de fn.
scheurtjes kunnen stukjes i ir I
taal afbreken en in de mot< nei
belanden, die daardoor zw -ti
beschadigd kunnen raken, eg
