KUNST CULTUUR
Indonesische strip zoekt groot publiek
'Theater is voor mij één groot leerproces'
Bill Wyman doet weer boekje open
Verleiden
is de
kunst
ris Rea
ar Vredenburg
R5
Rijksmuseum voor Volkenkunde in plaats van de straathoek
ld voor
istprojecten
den Diligentia
r Suriname
THEATERMAKERS
Muzikant
Chris Korda
teleurgesteld
in Nederland
Foto: AP
kht - Gitaarvirtuoos Chris
komt zondag 3 november
een eenmalig optreden
muziekcenrum Vreden-
jin Utrecht. Rea zou daar
(jaar geleden al optreden,
jhet concert werd toen we-
iziekte afgelast. Op zijn
sre cd keert Rea terug naar
Mts in de bluesmuziek. In
ien tachtig had hij grootste
net nummers als 'Josephi-
Onthe Beach' en 'Driving
efor Christmas'. De kaart-
jop begint morgen.
vrijdag 19 JULI 2002
haag - Staatssecretaris Van
?loeg (Cultuur) en zijn col-
Benschop (Buitenlandse
n) hebben ruim 1,6 mil-
is. euro uitgetrokken voor ne-
itemationale culturele
eten. Het geld is bedoeld
projecten die bijdragen
te profilering van de Ne-
ndse cultuur in het bui-
nd. De Parade krijgt bij-
ïld geld om mee te doen
festival in Barcelona en
ing Oistat voor de Ne-
ie inzending aan de we-
toonstelling voor thea-
igeving in Praag.
- De stoelen van the-
Diligentia in Den Haag krij-
sn tweede leven in Surina-
iurgemeester Deetman
gde 499 zitmeubelen giste
ler aan een vertegenwoor-
rvan twee culturele in-
gen in Paramaribo. De
?nvan het Haagse theater
len weg in verband met
jrondige renovatie die bin-
ort begint. Het leeuwen-
van de stoelen, 399 stuks,
oaar theater Thalia in Pa-
:n,v ribo. De overige fauteuils
a te staan in het Cultureel
jium Suriname.
door Wijnand Noot
leiden - De Indonesische strip is
verrassend professioneel. Een ex
positie in het Rijksmuseum voor
Volkenkunde, die met ingang van
vandaag te zien is, bewijst dit.
Toch heeft het genre het niet ge
makkelijk. Het is ingezet voor
propagandadoeleinden, onder
worpen aan censuur, weggedrukt
door concurrentie van overzee en
ten prooi gevallen aan de malaise
die Indonesië sinds de neergang
van Soeharto teistert.
Om al deze redenen heeft de In
donesische strip momenteel
meer de status van cultuurpro
duct dan van marktproduct.
Tientallen onafhankelijke stu
dio's zijn actief in het genre,
soms expliciet 'underground',
maar even vaak 'gewoon voor
entertainment'. Wat ze gemeen
hebben is de moeite om een
groot publiek te bereiken. Het is
niet ongewoon dat een auteur
zijn werk met een kopieerappa
raat vermenigvuldigt en op de
straathoek uitdeelt.
Zes Indonesische striptekenaars
waren onlangs van de partij op
de Haarlemse Stripdagen, waar
uit de expositie in Leiden voort
vloeit. Twee van hen studeren in
Nederland en zijn in Leiden om
uitleg te geven. Ze stellen zich
voor onder hun artiestennaam.
Tanto (29) komt uit Bandung
(op Java) en volgt een opleiding
aan de Rijksacademie voor Beel
dende Kunsten in Amsterdam.
In januari is hij klaar en gaat hij
temg naar huis. Hij is al jaren
schilder en maakt ook digitale
animaties. Zijn strips staan
dichtbij wat hij als kunstenaar
doet. Tita (29) is geboren in Ja
karta en ontmoette Tanto en de
andere vier die in Haarlem wa
ren op de Technische Hoge
school in Bandung. Zij studeer
den daar aan de faculteit voor
kunsten en ontwerpen. Tita
doet tot 2005 de opleiding Indu
strieel Ontwerpen in Delft. Sinds
1995 werkt zij aan een dagboek
in stripvorm.
In 1991 richtte het groepje de
Indonesian Comics Society op.
De vereniging wil een podium
voor de stripstudio's zijn. „Een
paar jaar geleden kon niemand
zich ook maar inkt en papier
veroorloven", licht Dwinita La-
rasati, alias Tita, toe. „Nu gaat
het gelukkig iets beter. Maar de
meeste striptekenaars kunnen
er niet van leven. Ze verdienen
Een pagina uit de Wayang-strip 'Ramayana'. Publiciteitsfoto
hun geld als commercieel illu
strator." De armoe van de strip
tekenaars staat in schril contrast
met de rijkdom van grote con
cerns, die niet alleen buiten
landse strips goedkoop op de
markt kunnen brengen, maar
ook allerlei bijbehorende mer
chandise, zoals petjes, T-shirts,
videogames en tekenfilms.
Vooral Japanse manga-strips
zijn de laatste jaren populair. Zij
hebben ongeveer negentig pro
cent van de markt in handen en
ontlenen daar prestige aan.
Voor die tijd vervulden Ameri
kaanse strips als Superman en
Flash Gordon deze rol.
Er ontstonden dan ook al vroeg
Indonesische versies van bui
tenlandse figuren. Donald Duck
werd Donal Bebek, maar dat
was nog in de bloeitijd van de
Indostrip in de jaren zestig en
zeventig. Vanaf de jaren dertig
hadden inheemse en buiten
landse beeldtalen zich ver-
horen tot de toonaangeven-
ibelangwekkende toneel-
f 5 van ons land. Wat zijn
r en de belangrijkste drijf-
wat beogen ze met deze
norm? In een zelfanalyse
een aantal van deze regis-
antwoord op die vragen. In
j lijfde aflevering: Guy Cas-
an het RO Theater.
dam - Guy Cassiers (1960)
een directeur en regisseur
heater: „Het is geen be-
keuze geweest om theater
!en maken. Ik heb zelfs
studies durven ondeme-
in die richting. Net als mijn
lef ben ik bijna organisch
iet theater toegegroeid. Hij
luit een zeer arm milieu
enige manier voor hem
ihet weekend een pilsje te
a drinken, was in te gaan
(verzoek van de cafébaas
»r gratis drank iets zots te
Dat deed hij samen met
roer. Dat groeide uit tot
omisch duo, dat in Vlaan-
iook in theaters zeer po-
j werd."
(n theatermaker geworden
ege het feit dat ik niet wist
tmet mijn leven wilde. Ik
ïdat moet ik eerst analyse-
bovendien wilde ik de tekst
- boeken die ik las beter
tonden. Met name de fas-
ïvoor taal heeft me in die
)g geduwd. Theater is voor
de eerste plaats een on-
ek. Een proberen te begrij-
sar ik sta, waar ik mee be
lt en hoe ik me moet ver-
ntot mijn maatschappe-
n sociale omgeving. Thea-
Dor mij één groot leerpro-
dat betreft is er niet veel
derd tussen nu en de tijd
oen beeldende kunstop-
volgde. Het was niet dat
oen die grafische kunst
pressievorm zocht om te
«•n wat mij bezielde. Het
tijken naar de dingen om
me heen was voor mij de drijf
veer. In feite ben ik daar nog
steeds mee bezig: het zo juist
mogelijk proberen te vertalen
wat ik zie."
„Vanuit dat onderzoek is die
theatervorm gekomen van tekst
vermengd met andere kunstdis
ciplines. En dus niet van het
idee, dat ik zelf iets te vertellen
had. In dat opzicht reken ik tot
mijn beste voorstellingen, die
waarin je mij als regisseur niet
meer onderkent. Waarin je tij
dens de voorstelling meege
sleurd wordt door de acteur. Dat
is voor mij de essentie van thea
ter."
„Bij het maken van voorstellin
gen is mijn vertrekpunt niet ra
tioneel, maar gevoelsmatig. En
zintuiglijk Doorgaans neemt
een mens vanuit het zintuiglijke
dingen op en die geven een be
paald gevoeL En later komt de
ratio, waarmee je al die gevoe
lens een plek geeft in de geheu
genbibliotheek van emoties en
ervaringen."
„Meestal verkondig ik in mijn
voorstellingen geen stellingna-
me in de trant van dit is goed en
dat is fout. Veel liever stel ik vra
gen bij wat mij fascineert en
plaats ik vraagtekens achter al
gemeen aanvaarde waarheden.
De eerste voorstelling die ik heb
gemaakt was 'Kasper Hauser'
van Peter Handke. Elke voorstel
ling daarna is een variatie op dat
thema. Ik ben heel erg geïnte
resseerd om vanuit de ogen van
een buitenstaander te kijken
naar onze samenleving. Dat het
in 'Kasper Hauser' net als in
'Rotjoch', 'De Wespenfabriek'
en 'The woman who walked in
to doors' om een outcast-figuur
gaat, heeft niet zozeer met mijn
interesse voor dergelijke perso
nages te maken. De kracht zit
hem in het extreme en de inten
siteit. Daarmee zet je de zaken
en het publiek op scherp."
„Tot voor kort kwamen er in
mijn voorstellingen vaak perso
nages voor die een schreeuw
van onmacht uiten. Met het
Proust-project dat het komende
seizoen van start gaat, probeer
ik te zoeken naar een positiever
context. Ondanks dat in 'A la re
cherche du temps perdu', waar
ik die vierdelige toneelcyclus op
baseer, Proust schrijnend be
schrijft hoe mensen elkaar in
hun dagelijkse situatie mentaal
ten gronde richten, wil ik toch
op zoek gaan naar iets spiritue
lere en hoopvollere."
„Dat ik vijf jaar bij Kindertheater
Oud Huis Stekelbees in Gent
heb gewerkt is voor mij heel be
langrijk Kindertheater is voor
mij niet zozeer een vorm van
pedagogiek In dat genre wil ik
de kinderen doen beseffen, dat
ze reeds heel veel gekende en
ongekende emoties met zich
meedragen. En dat ze met het
ouder worden die eigenheid
vooral niet moeten prijsgeven.
Ook bij volwassenen probeer ik
dat ongerepte van het kind op te
zoeken. Een volwassen toe
schouwer permitteert zich dat
veel te weinig. Al te vaak be
treedt hij de schouwburg met de
verwachting bevestigd te wor
den in zijn opvattingen."
„Theater is voor mij een soort
van verslaving; een vorm van sa
domasochisme. Ik geniet heel
erg van die functie die ik binnen
het RO Theater mag bekleden.
Maar voor mij brengt elke pre
mière naast de voldoening voor
al de pijn met zich mee van een
vader cfie op een bruiloft zijn
dochter wegschenkt aan haar
echtgenoot. Elke voorstelling
heeft iets van jezelf en dat geef
je aan het publiek weg. Een
schilder kan op een tastbare
manier aan een oeuvre werken.
Als toneelmaker houd je na de
laatste voorstelling niets over."
In het seizoen 2002/2003 regis
seert Guy Cassiers bij het RO
Theater de eerste twee delen
van een vierluik gebaseerd op
'A la recherche du temps per-
du' van Marcel Proust. Premiè
re: 1 maart 2003, Rotterdamse
Schouwburg. 'Lava Lounge'
van Oscar van den Boogaard.
Première: 16 november 2002,
Rotterdamse Schouwburg.
Max Smith
Een bladzij uit het album 'Caroq' van de Indonesische striptekenaar
Thoriq. Publiciteitsfoto
mengd tot soms epische en in
het kielzog van de onafhanke
lijkheidsstrijd ook nationalisti
sche strips. RA Kosasih tekende
de Indische heldendichten Ma-
habarata en Ramayana, die het
Wayang-poppenspel van ouds
her verbeeldde. Van veel recen
ter datum is Sawung Kampret,
een soort Robin Hood die de
Hollandse rover Jan Pieterszoon
Coen ervan langs geeft. Van de
ze strip is in het volkenkundig
museum het album 'Marieke
van der Bloemkool' te zien. Ook
zijn er strips met het keurstem
pel van de censuur van Soekar-
no, die verderfelijke Westerse
invloeden bestreed. Er zijn zelfs
stripverbrandingen geweest.
„De hedendaagse strip concen
treert zich op drie plaatsen", al
dus Tita, „met elk zijn eigen ka
rakter. Je hebt studio's in Jakar
ta: die zijn het meest modege-
voelig. Je hebt ze in Jogyakarta:
die zijn op expressie gericht.
Daar zitten de meest subversie
ve en soms erg gewelddadige
strips bij. En dan heb je Ban
dung: wij willen gewoon enter
tainen." Achter deze bescheiden
verklaring gaat veel doorzet
tingsvermogen schuil om, zono
dig tegen de stroom in, als stri
partiest onafhankelijk te blijven.
'Madjoe' (voorwaarts) heet dan
ook deze aan de Indonesische
independent comics oftewel in
die comics gewijde tentoonstel
ling.
'Madjoe', t/m 27 oktober,
Rijksmuseum voor Volkenkun
de, Steenstraat 1, Leiden.
groningen/gpd - De Ame
rikaanse housemuzikant
en zelfmoordconsulent
Chris Korda zou 25 augus
tus op het Lowl andsfestival
komen, maar de organisa
tie verwijderde hem deze
week van het programma.
Korda reageert verbaasd
en teleurgesteld op de af
zegging. „Ik had nooit ver
wacht dat mij dit uitgere
kend in Nederland zou
overkomen. Maar ik had
ook al gehoord dat Neder
land niet meer zo liberaal
is als het was."
Lowlands schrapte Korda
van het affiche toen het
dinsdag ontdekte dat hij
voorganger is van de
Church of Euthanasia, die
aanzet tot zelfmoord, en
vanwege de videoclip die
hij bij zijn optredens laat
zien. Hierin zijn beelden
van de WTC-aanslag van
11 september vermengd
met harde pomo. Direc
teur Erik van Eerdenburg
van Lowlands noemt Kor
da „een zieke pervert".
Korda vindt het raar dat de
organisatoren van Low
lands niets weten over ar
tiesten die ze boeken.
Lowlands kreeg de artiest
aangeboden in een pakket
van drie housemuzikan-
ten. „Ik speel wel vaker op
grote, commerciële festi
vals, onlangs nog op Sonar
in Barcelona. Die pro
grammeurs wisten wel van
alles over de Church of Eu
thanasia. Lowlands is
schijnbaar toch meer een
familie-uitje, en niet het
juiste festival voor mij."
Korda heeft een verklaring
doen uitgaan als reactie op
de afzegging van Low
lands. Hierin staat onder
meer: Wanneer antisocia
le ideeën slechts modieuze
poses zijn en door middel
van marketing worden ge
bracht als jeugdcultuur, is
er geen dreiging voor de
bedrijven die het festival
sponsoren. Maar wanneer
die neprebellie wordt ver
vangen door extreme
kunst met een serieuze
boodschap, grijpt het be
drijfsleven meteen in om
zichzelf te beschermen'.
den haag/gpd - Twaalf jaar nadat Bill Wyman in
'Stone Alone' een openhartige kijk op de geschie
denis van The Rolling Stones in de jaren zestig gaf,
komt de ex-bassist opnieuw met een boek 'van
binnenuit' over de band waar hij drie decennia
lang deel van uitmaakte. Op 21 oktober, drie da
gen voor Wymans 66ste verjaardag, verschijnt het
bijna 500 pagina's tellende 'Rolling with the Sto
nes'.
Het boek is gebaseerd op de dagboeken van de
bassist en een groot persoonlijk archief met veel
brieven, anekdotes en herinneringen. Wyman
maakte van december 1962 tot november 1992
deel uit van de band. 'Rolling with the Stones' is
zijn derde boek: naast 'Stone Alone' schreef hij
ook 'Bill Wyman's Blues Odyssey*. Ook opende de
bassist in 1989 het goedlopende restaurant Sticky
Fingers in de Londense wijk Kensington.
De als William George Perks in Kent geboren Wy
man haatte drugs, voor hem was er alleen rock 'n
roll en veel seks. Naar eigen zeggen versleet hij
een duizendtal meisjes. Ene Mandy Smith bracht
hem halverwege de jaren tachtig in de problemen.
Wyman zou met de toen 13-jarige Mandy seks
hebben bedreven. Zes jaar later trouwde hij met
de vrouw om na een jaar weer met haar te breken.
gorinchem - De redamekunste-
naar Jan Lavies wordt in septem
ber honderd jaar oud. Deze mijl
paal wordt alvast gevierd in het
Gorcums Museum met een ten
toonstelling. Op de expositie
Verleiden is de kunst* wordt een
dwarsdoorsnede getoond van de
affiches die hij tussen 1922 en
1978 maakte.
Het oeuvre van de in Gorinchem
woonachtige Jan Lavies kwam in
opdracht van tientallen bedrijven
tot stand en beslaat affiches,
boekomslagen, kalenders, kleur
boeken, menukaarten en andere
vormen van illustraties. Aanvan
kelijk was het de bedoeling dat
hij tekenleraar zou worden, maar
het reclamevak trok hem meer.
Hij ontwierp beroemd geworden
affiches voor het sigarettenmerk
Caballero, omslagen voor de King
Atlas (1936-1981) en postzegels
ter viering van het 700-jarig be
staan van Den Haag. In de perio
de 1950-1970 was de Holland-
Amerika Lijn zijn belangrijkste
opdrachtgever.
In het begin van de jaren vijftig
ontwierp Lavies voor de WV
Scheveningen een affiche waarop
een wenkende zeemeermin was
afgebeeld. De opdrachtgevers
gingen niet met ontwerp ak
koord. Zij vonden het aanstoot
gevend en eisten dat hij de arm
van de zeemeermin liet zakken,
zodat haar boezem niet meer
zichtbaar zou zijn. Lavies weiger
de daarmee akkoord te gaan. In
T ou» 1
1954 werd de plaat, met wijziging
in de tekst en de skyline, alsnog
gedrukt voor de badplaats Zand-
voort.
Verleiden is de kunsft/m 15/9,
Gorcums Museum, Grote Markt
17, Gorinchem. Open: di-za 10-17
uur en zo 11-17
HMHNANA*/}
INI SÜN6&UH
MJAR. BIASA
- TpWPI, MUSr/\-
H»U DIA TAK
DAPAT KJ KA
i. AHKAM
rriWTKUNvuK
eoiert -i'J&A"
TB TAP I AKU TENTTt»
HEBAT DAP.I
FWfJANA MSNBR&W
dan behmaksud Me
UiAjAT TUBUH su&qtj
TE TAP!K£36
tUBAl'. MFLB&IHI
bURUNCo BfAN
