GESPREK VAN DE DAG
Joseph Luns, man van vele gezichten
'Bang voor een zootje
door te weinig toiletten
Provesano wacht op Pim-invasie
Voormalig minister van buitenlandse zaken overleden
Werkelijkheid van ee\
weduwe
HOC 152
MENSELIJK
Een REISLUSTIGE PAPE
GAAI is gisteren op de trein
van Goes naar Vlissingen
gestapt. Hij kwam niet ver:
de dienstdoende conduc
trice merkte het dier op in
een coupé en wist het te
vangen. In een kartonnen
doosje reisde de vogel ver
der mee naar Vlissingen.
Daar werd de papegaai
(ringnummer 1996-226)
overgeleverd aan de perro
nopzichter die de dieren
ambulance liet komen.
„We hebben al enkele ma
len gevraagd waar hij van
daan komt, maar hij maakt
bijna alleen kakelgeluiden.
Hij moet dus in de buurt
van kippen wonen. Ook de
hond lijkt hij niet engte
vinden", vertelt een mede
werker. ,,Deze papegaai is
erg mak. De eigenaar moet
er veel tijd in gestoken
hebben", vermoedt Van de
Berg.
Een 76-jarige vrouw die een CURSUS JODELEN volgde,
heeft de politie van Offenbach, in het westen van Duits
land, gisteren onbedoeld laten uitrukken. De schrille
klanken die de vrouw voortbracht, hadden haar buren ge
alarmeerd. De agenten kunnen niet beoordelen, of 'de
buren de Beierse volksmuziek niet kenden of dat de
vrouw nog veel oefening nodig heeft', zo neemt de politie
de zaak nuchter op. Eerder was de politie van Aken uitge
rukt nadat buren een man in een bos hadden horen
schreeuwen. Het bleek dat hij op deze manier van zijn
spanningen af wilde komen.
Het Nederlands Bijbelge
nootschap (NBG) komt met
een nieuw BIJBELCOMPU
TERSPEL, Arkventure Bi
ble Xplorer. Het spel heeft
als doel kinderen in de
leeftijd van 9 tot 12 jaar op
een spannende, interactie
ve manier bekend te ma
ken met de verhalen uit de
bijbel. De NBG wil met het
spel langs scholen trekken.
Het genootschap borduurt
hiermee voort op het suc
ces van het interactieve
kerstspel dat het vorig jaar
uitbracht op internet
(www. yearzero.com).
Ruim zevenduizend kinde
ren lieten zich registreren
voor deelname aan dit
spel. Uit een onderzoek
bleek dat 18 procent van
de spelers voor het eerst in
aanraking kwam met het
kerstverhaal.
Het Amerikaanse Congres wil de Franse markies De La
Fayette (1775-1834) EREBURGER VAN DE VERENIG
DE STATEN maken. Generaal de La Fayette vocht in de
Amerikaanse vrijheidsoorlog van 1776 tot 1783. ,,De
markies heeft zijn hulp aan de Verenigde Staten aange
boden toen het nodig was en is een symbool voor vrij
heid", zo staat in het voorstel. De vier niet-Amerikanen
die in de afgelopen tweehonderd jaar tot ereburger zijn
benoemd, zijn de Britse oud-premier Winston Churchill,
Raoul Wallenberg, de Zweedse diplomaat die in de Twee
de Wereldoorlog zo'n 100.000 joden van uitroeiing door
de nazi's behoedde, de stichter van de staat Pennsylva
nia, William Penn, en Moeder Teresa.
De graftombe van Pim Fortuyn was deze week tijdens schoonmaak-
werkzaamheden al even zichtbaar. Foto: GPD/Hans Geleijnse
„Mijn misdienaartjes zijn een
beetje zenuwachtig. Ach, het
zijn kinderen, die zijn geen tv-
camera's gewend in de kerk. En
dan al die journalisten. Het
maakt ze een beetje bang." Als
pastoor Piergiorgio Rigolo al
zorgen heeft over de uitvaart
dienst voor Pim Fortuyn die hij
zaterdagmiddag in het prachtige
kerkje van Provesano leidt, gaat
het om 'zijn' kinderen. Verder is
de 59-jarige priester de rust zel
ve.
Dat geldt voor velen van de vier
honderd inwoners van dit ge
hucht Enkele dagen voor 'Pim-
dag' ligt Provesano er slaperig
bij als altijd. Een signaal van na
derend onheil zijn de caravans
van Nederlandse Pim-pelgrims
die van verre zichtbaar zijn bo
ven de maïsvelden langs de pro
vinciale weg die Provesano
doorsnijdt. Wie niet oplet en de
enige kruising met stoplichten
passeert is het gehucht sneller
uit dan het uitspreken van de
officiële naam: Provesano di San
Giorgio della Richinvelda duurt.
Provesano is een van de vele
frazioni (buurtschappen) van
het hoofddorp San Giorgio in de
regio FriulL De 'Friulianen' zijn
nuchtere mensen, zegt burge
meester Sergio Covre. Hij weet
dat de inwoners van Provesano
tamelijk onverstoorbaar blijven
over Fortuyns herbegrafenis.
Misschien zijn ze wat gespan
nen omdat men niet precies
weet wat te verwachten valt,
denkt hij. Dat geldt ook voor de
bestuurders. Deze dag spreekt
hij met de provinciale top van
carabinieri en politie. Er moet
versterking komen, want in het
gebied van San Giorgio zijn vier
veldwachters actief van wie er
ook nog eentje met vakantie is.
Niemand weet hoeveel Neder
landers er komen. Dat het de af
gelopen weken niet heeft storm
gelopen in Provesano hoeft
niets te zeggen. Ook hier zijn de
berichten uit Nederland over
het Pim-spektakel met charter
vliegtuigen vol belangstellenden
doorgedrongen. De schattingen
zijn al van vijfduizend naar tien-
duizend pelgrims bijgesteld.
Provesano zal zaterdag herme
tisch zijn afgesloten voor door
gaand verkeer. Honderd hon
derdvijftig man politie zijn zo uit
het provincie-arsenaal inzet
baar, verzekert Covre. En als het
moet, worden extra troepen uit
Triëst aangevoerd.
Gemeentewerkers hebben in
tussen het gras langs de provin
ciale weg en de afslag naar het
kerkhof gemaaid. Alles ligt er
piekfijn bij, voor parkeerplaat
sen is gezorgd, al zal het voor de
busreizigers een stuk lopen wor
den. Enig probleem is de hygië
ne: Covre zegt slechts te kunnen
beschikken over zes mobiele
chemische toiletten.
Anders dan zijn wethouder Cor-
da - die tegenover Nederlandse
journalisten laat weten een
beetje bang te zijn dat Provesa
no een extreem-rechts bede
vaartsoord voor skinheads
wordt - denkt Covre dat na het
hoogtepunt van zaterdag de
Pim-gekte afneemt. Dat gevoel
is er ook bij twee inwoonsters
van het dorp die inmiddels niet
meer met de naam in de krant
willen. „Het enige waar we bang
voor zijn is dat het een zootje
wordt vanwege te weinig toilet
ten", zegt een van hen.
Terug naar het kerkje met de
vijftiende-eeuwse fresco's die
Fortuyn zo graag bewonderde.
„Nee, ik ga nog niet zeggen wat
ik ga zeggen", glimlacht pastoor
Rigolo. Maar een tipje van de
sluier wil hij wel oplichten. Hij
heeft twee teksten uitgekozen:
uit het nieuwe testament Mar
cus, hoofdstuk 8 vers 27 tot 38
over de missie van Jezus, zijn lij
den en wederopstanding. En uit
het oude testament Deuterono-
mium hoofdstuk 34: de dood
van Mozes, de leider die zijn
volk naar het beloofde land
voerde maar stierf voor het uit
eindelijk zover was. „Nee, dat
slaat niet direct op Fortuyn",
zegt Rigolo. „Wat ik daarmee wil
zeggen is, de mens wikt, maar
God beschikt"
(fans Geleijnse
Om die reden ben ik blij dat 'Dagen van
na-bestaan, het dagboek van een rouwpro
ces', geschreven door Joke Forceville-van
Rossum door Ambo is herdrukt. Eenzaam
heid, verdriet, onmacht, verslagenheid, zij
beschrijft dat alles na de dood van haar
man in 1976. Achterblijvend met vier jonge
kinderen na zeventien jaar huwelijk. Me
chanisch doorlevend.
Het is een open, eerlijk, liefdevol boek. Ze
vertelt met hoeveel ze in dat jaar na de
dood van haar man in het reine moet ko
men. Over het dubbele verdriet, haar eigen
verdriet, maar ook de pijn over het verdriet
van haar kinderen. De oudste die versneld
volwassen wordt en zo gaat lijken op haar
man.
Met die man had ze een gelukkig huivelijk.
Ze mist zijn warmte, zijn aanwezigheid,
zijn steun. De ontdekking dat er opeens een
dag komt dat ze even niet aan hem heeft
gedacht, ervaart ze als een verraad. Later in
het rouwproces is ze ongelukkig over het
feit dat ze zijn lichamelijke aanwezigheid
niet meer voelbaar kan maken. 'Hoe hij in
tederheid bij mij was. Kan een mens dat nu
zomaar vergeten, helemaal kwijt zijn
En ze schrijft ook'Dood is: U
chaam, kou, dodelijke stilte. En wat <J
geest dan nog tevoorschijn haalt a
nering is te etherisch, te theoretisch ei
werkelijk om je er aan kunnen wa
Dat is de ijskoude werkelijkheid u
weduwe verder moet.
'Na-bestaan. Na bestaanden. Wat et
schuwelijke woorden. Voor mij sta
het rijtje van na-apen, na-doen, na-A
na-praten. Het gaat allemaal om een\
functie zijn van iets anders. Het is n'
oorspronkelijk maken, doen, prat
een zelfstandig bestaan. Na-beste
het bestaan van die ander zijn. Of jei
niet meer existeert
Het dagboek om vat ongeveer veert
maanden. En eindigt op 12 april: dei
dag van Joke Forceville. Ze herinn
na negentien jaar, alles nog precies.
hoe ze elkaar trouw beloofiJen. Zeg
mooie bloemen kopen voor zijn gra
doet hem opnieuw een belofte. De dfl igp|g
van haar na-bestaan zullen dagen h B
voort-bestaan worden.
De gisteren op 90-jarige leeftijd overle
den oud-minister van buitenlandse za
ken Joseph Luns, was een van de weinige
Nederlandse staatslieden die ons land
een smoel gaf in de wereldpolitiek tij
dens de Koude Oorlog. Zijn woorden,
met hese, raspende stem uitgesproken,
waren voor tijdgenoten een bron van ze
kerheid of afkeer. Maar er omheen kon
niemand.
Joseph Luns bracht op achttienjarige
leeftijd een verandering aan in de volg
orde van zijn doopnamen. Een besluit
dat kenmerkend was voor zowel zijn ei
genzinnige en ijdele aard als voor zijn
gevoel voor harmonie dat hij van huis
uit (vader was kunstschilder) had mee
gekregen. Op zijn geboortedag, 28 au
gustus 1911, hadden zijn ouders hem
Joseph Antoine Marie Hubert ge
noemd, maar de lettercombinatie be
viel hem niet Er zat in JAM.H. geen
lekker ritme, vond hij. De middelste let
ters werden omgedraaid. Als J.M AH.
Luns zou de wereld hem leren kennen.
Luns, Rotterdammer van geboorte, was
ongetwijfeld de kleurrijkste politicus en
diplomaat die Nederland in de twintig
ste eeuw heeft voortgebracht. Niet al
leen door zijn verschijning (1.95 meter)
en zijn markante stemgeluid. Ook zijn
intellect, charme en gevoel voor humor
maakten hem tot een bijzonder mens.
Naarmate zijn levensjaren verstreken,
werd Luns een steeds controversiëler
figuur. In 1970, aan het eind van zijn
bijna 19-jarige loopbaan van 1952 tot
1971 als minister van buitenlandse za
ken, scoorde hij nog de meeste stem
men voor het presidentschap mocht
Nederland een republiek worden. Die
populariteit taande danig nadat Luns
secretaris-generaal van de NAVO was
geworden (1971-1984).
Steeds meer mensen beschouwden
hem als een 'havik', de personificatie
van het Koude-Oorlogsdenken van de
NAVO, naarmate de tijdgeest verander
de en de invloed van de vredesbewe
ging sterker werd. Zelfs zijn onuitputte
lijk arsenaal aan kwinkslagen en anek
dotes dreigde in zijn nadeel te werken:
velen zagen in hem nog slechts een
nar.
Typerend voor de wijze waarop vrij al
gemeen tegen de oude Luns werd aan
gekeken, was ook de lauwe reactie op
diens onthulling in juni 1992 dat enkele
Nederlandse generaals in 1965 een
staatsgreep hadden willen plegen. Luns
zou door de betreffende legerleiders
zijn benaderd om na de coup minister
president te worden. Piet de Jong, oud
minister van defensie en voormalig
premier, deed de kwestie onmiddellijk
af als 'indianenverhaal' en andere oud
politici volgden diens voorbeeld.
Eind jaren zeventig ontstonden de
eerste deuken in het bijna heilige
imago dat Luns in de ogen van de
doorsnee burger bezat. Toen in 1979
werd onthuld dat hij van 1933 tot 1936
lid was geweest van de NSB, wierp
Luns dit verre van zich. Hij beweerde
dat hij in 1933 door zijn broer Huib
als lid was aangemeld, maar
dat hij nimmer een sprank
je sympathie voor de NSB
had gekoesterd. Pas in
het vooijaar van 2000
onthulde de weduwe
van Huib dat Joseph
zich wel degelijk zelf
als NSB-lid opgege
ven. Uit vrees voor
het verlies van zijn
hoge positie bij de
NAVO dwong hij
z'n broer in 1979
een verklaring af te
leggen dat deze
het was geweest
die de hand had
gehad in het lid
maatschap.
In november
1990 leek Luns
weer even iets
van zijn vroe
gere populari
teit terug te
krijgen. De
Tweede Kamer
vroeg hem
toen een missie te ondernemen
naar Irak om de vrijlating te bepleiten
van circa dertig Nederlandse gijzelaars
die vanwege de Golfoorlog dat land
niet mochten verlaten. Vele Nederlan
ders vestigden hun hoop op de oude
diplomaat, maar enkele dagen voor zijn
vertrek haakte hij af omdat hij niet zelf
mocht beslissen wie hij naar Irak zou
meenemen.
Op jonge leeftijd voelde Luns een on
stuitbare drang zijn vleugels uit te slaan
tot over de grenzen. Toen hij zestien
was en in Amsterdam op het gymnasi
um zat, wist hij z'n ouders over te halen
hem naar het jongensintemaat St.
Louis in Brussel te sturen. Daar wilde
hij zijn opleiding afmaken omdat hij
dan tevens in de gelegenheid zou zijn
de Franse taal goed onder de knie te
krijgen. Vrijwel moeiteloos haalde Jo
seph in de Belgische hoofdstad zijn
gymnasiumdiploma, waarna hij zijn
militaire dienst vervulde bij de Konink
lijke Marine.
Zijn liefde voor de vloot en met name
voor oorlogsschepen bleef altijd be
staan. Tot op hoge leeftijd verslond hij
boeken over schepen en zeeslagen en
bij talloze langdurige vergaderingen
doodde hij de tijd door zijn aanteke
ningen te illustreren met tekeningetjes
van kruisers en fregatten.
Na zijn diensttijd studeerde Joseph
rechten in Leiden en Amsterdam. Als
lid van het Amsterdamse studenten
corps maakte hij furore als preses van
de studententoneelvereniging. Toneel
spelen, een hobby die in zijn Brusselse
gymnasiumtijd tot ontwikkeling was
gekomen, bleek Luns in het bloed te
zitten. Hij heeft zelfs enige tijd met de
gedachte gespeeld beroepsacteur te
worden.
Het immer aan Luns knagende gevoel
dat Nederland te klein voor hem was
en zijn belangstelling voor internatio
nale politiek deden hem in 1937 beslui
ten zich aan te melden bij de diploma
tieke dienst van het ministerie van bui
tenlandse zaken. Twee jaar later kreeg
hij zijn eerste baan als diplomaat: hij
werd secretaris van de toenmalige mi
nister van buitenlandse zaken J. Parijn.
In hetzelfde jaar trad hij in het huwelijk
met barones Elizabeth (Lia) van Heem
stra.
De Duitse bezetting heeft het echtpaar
Luns niet op Nederlandse bodem mee
gemaakt Tijdens de oorlog werkte
Luns achtereenvolgens op de Neder
landse ambassades in Bem, Lissabon
en Londen. In 1949 werd hij plaatsver
vangend Nederlands vertegenwoordi
ger bij de Verenigde Naties in New
York. Bij de kabinetsformatie van 1952
droeg de toenmalige KVP-leider Rom-
me hem voor als kandidaat-minister
van buitenlandse zaken. Formateur
Drees had het daar moeilijk mee van
wege het feit dat Luns rooms-katholiek
was. Tal van Europese presidenten,
Voor het eerst', dat klinkt altijd zo wer
vend. Het heeft de klank van avontuur, van
grensverlegging. Veel van wat je als kind en
als mens voor het eerst doet is spannend.
Voor het eerst naar school. De eerste ver
liefdheid. Voor het eerst op kamers. Je eerste
auto. Al die eerste keren herinner je je nog
met een vertederde glimlach als heel
bijzonder.
Er is één grote, wrede uitzondering.
Dat is het jaar na overlijden van je
partner of een kind. Dan is er een
heel jaar lang een 'voor het eerst"
zonder hem of haar. De eerste
kerst, de eerste vakantie, je eerste
verjaardag. De diepste rouw, het
verscheurende verdrieten het
niet in woorden te vatten gemis
openbaart zich dan meedogen
loos bij iedere feestelijke ge
beurtenis, ieder hoogtepunt in
de jaarcyclus.
Een vriendin heeft dat vreselij
ke jaar nu bijna achter de rug.
Ook de afschuwelijke week waar
in het precies een jaar geleden was
waarin zij de onheilstijding vernam dat
haar man bij een verkeersongeluk om het
leven was gekomen. Dat was vlak voor hun
vakantie. In plaats van vrolijk te vertrekken
was er op die zaterdag de begrafenis. Bloei
ende rozen, een hoge warme zon. Zwarte
kleding. Rauwe rouw.
Ze heeft dat eerste jaar overleefd. Vraag niet
hoe. Ze heeft haar ogen uit haar hoofd ge
huild in de eenzaamheid van haar huis.
Wij, die het meemaakten, konden niet veel
doen. Luisteren, knikken, begrijpen. Een ge
broken hart. Een geknakt leven.
Dat geeft je als vriend of kennis lege han
den.
Je troost bevat weinig meer dan holle, niets
zeggende woorden. Ik ben geen ervarings
deskundige. Ik heb makkelijk praten. De
bom van het noodlot heeft niet mijn be
staan geruïneerd. In die wetenschap beperk
ik mij tot het geven van een boek waarin
het proces van rouw na het verlies van een
partner of kind, wordt beschreven vanuit
de persoonlijke beleving van degene die dat
overkomen is. Iedereen is anders, maar toch
geeft de gedeelde ervaring troost.
Luns aan het woord als secretaris-generaal van de NAVO (1980). Foto's: ANP/Archief Dick van Rietschoten
Joseph Luns in 1961 als minister van buitenlandse zaken in overleg met de toenmalige Amerikaanse president Kennedy.
afhankelijke status. J**®*
Luns en het kabinet-De Quay ging r
1962 overstag na schermutseling!
sen Nederlandse en Indonesische
gereenheden en zware internatim 9K
druk van vooral
premiers en ministers van buitenlandse
zaken waren eveneens het katholieke
geloof toegedaan. Voor Drees' geestes
oog doemde daarom het schrikbeeld
op van een door katholieken gedomi
neerd Europa. Vanuit Nederland moest
enig tegenwicht worden geboden, vond
hij.
De oplossing was dat Nederland twee
ministers van buitenlandse zaken
kreeg. De partijloze J.W. Beyen deed of
ficieel Europa, en Luns, als - minister
zonder portefeuille' - de rest van de
wereld. Tal van grappen zijn in die tijd
over het duo 'Luns met z'n Beyen' ge
maakt. Een klassieker werd de opmer
king die Beyen eens maakte toen hij
Luns uitgeleide deed naar Amerika:
'Gedraag mij goed, Joseph'.
In het vierde kabinet-Drees dat in okto
ber 1956 aantrad, werd de duobaan-
constructie afgeschaft Beyen vertrok,
maar Luns bleef. Als vertegenwoordiger
van in totaal acht kabinetten verwierf
hij buiten onze landsgrenzen faam als
'mister Holland'. Het zwaarste pro
bleem waarmee Luns in zijn ministe
riële loopbaan worstelde, was de kwes-
tie-Nieuw-Guinea. Van 1952 tot 1962
verzette hij zich met hand en tand te
gen de wens van de Indonesische pre
sident Soekamo om het enig overge
bleven Nederlandse koninkrijksdeel in
Azië bij Indonesië in te lijven. Aanvan
kelijk wilde Luns dat ons land Nieuw-
Guinea zou behouden, later werd hij
pleitbezorger voor het zelfbeschik
kingsrecht van de Papoea's. Nieuw-
Guinea zou onder Nederlandse leiding
voorbereid moeten worden op een on-
Wel kon Luns als minister een bebP^
rijke rol in het eenwordingsproces
Europa spelen. Zijn inspanningen
iet K'
een verenigd Europa leverden ha
waardering en aanzien op. In de j; v
zestig dwarsboomde hij met suca
plannen van de toenmalige F ram-
sident De Gaulle om Groot-Brittai
tligel F
Dat
koste wat kost uit de toenmalige!
houden. Luns, zo werd in intemai
le kringen met bewondering geflui 'Ul
terd, was de enige Europese politk
die De Gaulle - die ook een respa
le lengte had - zonder schroom ra
de ogen kon en durfde te kijken.
Met zijn schier onuitputtelijke ais n-
aan komische vertellingen wist L11
zowel tijdens informele bijeenkom
als bij officiële gelegenheden, in re P
cordtijd de lachers op zijn hand te
gen. Volgens ingewijden schuurde Ut!
schaafde hij lange tijd aan zijn mi
en anekdotes en probeerde hij zei P"
in kleine kring uit alvorens hij zet
~le''
tief opnam in zijn repertoire. De
lingen over zijn vele belevenissen!
ren dan ook vaak niet meer helen
historisch juist, maar een kniesooi
daarop lette. V.
Toen Luns zich in 1971 in Brussel
tigde als secretaris-generaal van di
NAVO, bedankte hij voor het lidm
schap van de KVP. Nadien is hij re
meer tot een Nederlandse politie!
partij toegetreden. Als chef van he
lantisch Bondgenootschap heefth
zich, zo zei hij bij z'n afscheid in 1 yQr
gelukkiger en vrijer gevoeld dan al
nister van buitenlandse zaken. De j
langrijkste reden daarvoor was dal
over zijn doen en laten geen vera
woording meer hoefde af te legga
genover een parlement. Het mini êf|
schap was een mooie baan geweejp
daar niet van, maar de voortduren
controle van de Staten-Generaalh
Luns vaak als een loden last ervarf n
Toen Luns na dertien jaar zijn NA1
functie neerlegde, bleef hij met zij j|et j
vrouw in Brussel wonen. In Nede*^
kon Luns niet meer aarden. Hij w
schuwde de politieke, maatschapj
ke en ook kerkelijke veranderinga
zijn vaderland. Toch heeft hij Ned
land nooit verloochend, al gaf hij1 jP
tachtigjarige leeftijd toe dat hij ziel ,n
eens voor z'n vaderland heeft ge- p
schaamd. Hij stak echter altijd de
ger op tegen iedereen die het w
ons koninkrijk te kleineren. „N<
is weliswaar gering in omvang ma
zijn betekenis in de wereld is groo
