GESPREK VAN DE DAG
Het virus van de schande
'Op z'n tijd een biertje,
borreltje en sigaartje'
Seksschandaal rond
ambassadeur verzonnen
Dagelijks sterven in Botswana honderd mensen aan aids
HDC152
MENSELIJK
De Zuid-
Afrikaanse
versie van
SESAM
STRAAT
krijgt bin
nenkort een
bewoner die
is besmet
met HIV, het virus dat aids
kan veroorzaken. Dat is be
kendgemaakt op de interna
tionale aidsconferentie, die
gisteren in Barcelona werd
afgesloten. De HIV-DRA-
GER is een vrouw die nu
nog geen naam heeft. Haar
aanwezigheid moet volgens
de makers van het program
ma duidelijk maken dat ook
mensen met HIV tot de ge
meenschap behoren, ook al
kunnen ze een dodelijke
ziekte krijgen. In het pro
gramma
zal geen
specifie
ke verwij
zing wor
den ge
maakt
naar seks.
De kinde
ren die besmet zijn in Zuid-
Afrika wonen voornamelijk
in townships en zijn vaak op
zeer jonge leeftijd seksueel
actief. De nieuwe figuur zal
vanaf september op de
Zuid-Afrikaanse televisie te
zien zijn. Daarna maakt ze
ook in andere landen haar
opwachting. Op dit moment
lopen besprekingen om de
HIV-drager ook in de Ameri
kaanse Sesamstraat te in
troduceren. Foto: Ron Pi-
chel
De 55-jarige Tahitiaan Raeoaoa Taurae ging op 1 maart
VISSEN en voelde pas 133 DAGEN later weer grond on
der zijn voeten, een slordige 1.100 kilometer verderop. In
de tussentijd hield hij zichzelf in leven met rauwe vis en
een glas regenwater per dag. Tijdens het vissen was Tau-
raes benzine opgeraakt. Roeispanen of een zeil had hij
niet, waardoor hij bijna viereneenhalve maand hulpeloos
ronddobberde. Taurae ligt in een ziekenhuis op de Cook-
eilanden, waar hij donderdag aanspoelde. De arts die
hem behandelt is verbaasd. ,,lk vraag me af hoe hij het
voor elkaar heeft gekregen zijn geestelijke vermogens niet
te verliezen."
De Britse omroep BBC
heeft nieuwe regels op
gesteld voor bekende
presentatoren en ver
slaggevers die
SCHNABBELEN bij de
concurrent. Volgens The
Times vj\\ de omroep
voorkomen dat de 'heili
ge' onpartijdigheid van
de BBC in het geding
komt. Directe aanlei
ding voor de maatregel is een lucratief reclamecontract van
Jamie Oliver. Deze jonge kok stopte na een rel hierover zijn
BBC-programma The Naked Chef. De BBC wil nu ook dat
coryfeeën als John Humphrys (Today) en verslaggever
JOHN SIMPSON dimmen in hun columns voor Britse dag
bladen. Als ze over politiek controversiële onderwerpen wil
len schrijven, moeten ze dat vooraf overleggen met de om
roep. De betrokken werknemers zullen zich volgens The Ti
mes niet aan de nieuwe regels houden. Humphrys zegt in
de krant ook in zijn columns onpartijdig te zijn. Boven
dien ben ik een freelancer, met de BBC als mijn belangrijk
ste werkgever." Foto: GPD
Zelf vindt hij het geen verdien
ste, de oudste man van Neder
land te zijn. „Dat gebeurt ge
woon", zegt Jan Pieter Bos uit
Rotterdam. Honderdelf jaar
werd hij gisteren, 's Morgens
vierde Bos het feest met mede
bewoners van zorgcentrum
Sonneburgh en 's middags met
zijn familie.
De oud-schipper van de sleep
boot Westerschelde is nog zeer
helder van geest, maar lopen
gaat niet meer. Ook televisie kij
ken en de krant lezen wil niet
meer lukken. Bos werd op 12 ju
li 1891 in Papendrecht geboren.
Op zijn veertiende ging hij bij
zijn vader op de tjalk Hoop op
Zegen varen. In het jaar 1925
nam Jan Pieter het sleepschip
Westerschelde over. Hij voer tot
zijn 70ste op de binnenvaart.
Zoon Jacobus 'Koos' Bos: „Hij
was altijd heel geïnteresseerd
wat er in de wereld gebeurde.
Vorig jaar heeft hij een staarope
ratie ondergaan in de hoop weer
beter te kunnen lezen, maar dat
heeft niet geholpen."
Jan Pieter Bos zelf zegt geen idee
te hebben hoe hij zo oud heeft
kunnen worden. „Ik weet het
niet. Ik heb altijd gewoon ge
leefd, met op z'n tijd een borrel
tje, een biertje en een sigaartje."
Hij heeft nooit naar een verzor
gingshuis gewild, en leefde tot
zijn honderdste zelfstandig in
een huisje. Uiteindelijk kon hij
het echter op z'n eentje niet
meer bolwerken. En het leven in
Sonneburgh is goed uit te hou
den, vindt hij. Het enige waar hij
niet aan moet denken is ziek
worden, of veel pijn krijgen.
„Maar je hebt het niet voor het
zeggen."
GPD
Thomas Borer Fielding en zijn
vrouw. Foto: EPA/Tom Maelsa
De affaire die de Zwitserse am
bassadeur in Berlijn zijn baan
kostte heeft nog een slachtoffer
geëist. De hoofdredacteur van
de Zwitserse boulevardkrant
Sonntagsblick - die de zaak aan
het rollen bracht - is opgestapt.
Dit nadat was gebleken dat het
Berlijnse naaktmodel Djamila
Rowe aan de Berlijnse corres
pondente van de krant een ver
zonnen verhaal had verteld en
dat zij nooit seks had gehad met
ambassadeur Thomas Borer
Fielding.
Rowe vertelde zondag aan een
andere Zwitserse krant, Sonn-
tagszeiting, dat zij door de jour
naliste van Sonntagsblick onder
druk was gezet. De reden daar
voor zou zijn dat Sonnbtags-
blick van plan was een verhaal
te brengen dat Borer de kop zou
kosten.
Sonntagsblickhoofdredacteur
Mathias Nolte maakte donder
dag zijn ontslag bekend. Hij wil
de uitgever van zijn krant in de
gelegenheid stellen met een
schone lei verder te gaan. De
correspondente in Berlijn stapt
ook op. Zij wil een rechtszaak
beginnen tegen Rowe.
Rowe is inmiddels in een lastig
juridisch parket geraakt. Zij
moet zich op 16 juli voor de
rechter verantwoorden omdat
Borer haar heeft aangeklaagd
wegens smaad. Ook de uitgever
van Sonntagsblick wil genoeg
doening, terwijl Rowe ook nog
vervolging wegens meineed bo
ven het hoofd hangt wegens het
afleggen van valse verklaringen
onder ede ten behoeve van het
artikel in de krant.
Sonntagsblick bracht eerder dit
jaar de affaire aan het rollen. Bij
het verhaal stond een foto van
het naaktmodel dat de Zwitserse
ambassade midden in de nacht
verliet. Inmiddels zijn deskundi
gen bezig uit te zoeken of er
mogelijk sprake is van een foto
montage.
Borer zei opgelucht te zijn dat
nu duidelijk is dat hij geen bui
tenechtelijke affaire heeft gehad.
De zaak blijft hem echter ach
tervolgen omdat niet duidelijk is
hoe Rowe allerlei details wist te
vertellen over Borers lichaam,
zoals zijn borsthaar. Dat leidde
tot geruchten als zou Borer Ro
we hebben betaald om haar eer
dere verklaring als leugen te be
stempelen. Beiden ontkennen
dat overigens.
DPA/ANP
ZATERDAG 13 JULI 2002
Botswana, Afrika's rijkste land
met een schat aan diamanten in
de grond, wordt nu het hardst
getroffen door aids. Bijna veertig
procent van de bevolking is geïn
fecteerd. Een wirwar van culture
le eigenaardigheden geeft het vi
rus vrij spel. De wereld schiet te
hulp, maartests en medicijnen
zijn niet voldoende. Grootste vij
and bij de bestrijding is 'de
schande'.
Neo herinnert zich dat het hui
len nooit meer op leek te hou
den toen ze de boodschap ver
nam. Het was laat in november
vorig jaar en ze dacht dat ze op
haar 27ste - alleenstaand moe
der van twee kinderen, acht jaar
en 18 maanden - alles van seks
wist. Het bloedonderzoek dat ze
had laten doen bij Tebelopele,
een centrum van vrijwilligers
voor tests en voorlichting, was
dan ook meer uit nieuwsgierig
heid dan uit zorg gedaan. Tot
haar verbijstering bleek ze sero
positief. Ze vroeg God waarom
zij de 'uitverkorene' was. Er
volgde een periode van een
zaamheid en verdriet.
Het is het verhaal van een jonge
vrouw in Botswana, een land
dat grenst aan Zuid-Afrika en
zich dankzij de diamantmijnen -
relatief - het rijkste van alle sta
ten op het continent mag noe
men. Op het ogenblik wordt het
ook het hardst door aids getrof
fen. Op een populatie van 1,6
miljoen, sterven er dagelijks
honderd mensen aan aids, al
worden ze veelal geregistreerd
als gevallen van tbc. Dat is ple
zieriger voor de nabestaanden.
Want als de bestrijders van de
epidemie één vijand hebben,
dan heet die 'het stigma', de
schande. Wie aids heeft wordt in
dit deel van Afrika meestal ver
stoten door familie en vrienden.
Moord en steniging, zoals in
Zuid-Afrika is beschreven, komt
hier volgens minister Joy Phu-
maphi (volksgezondheid) niet
voor.
In dat opzicht heeft Neo geluk
gehad. Toen ze het na maanden
waagde naar haar geboortedorp
terug te gaan, trof ze haar moe
der die vond dat ze er mee
moesten leren leven: „Ik zal je
nooit in de steek laten." Haar
vader, die in Zimbabwe werkt,
sprak haar door de telefoon
moed in: „Pakje leven zo goed
mogelijk weer op en zorg dat je
er iets van maakt." De meeste
jongeren die hun seropositieve
status wel kennen, verzwijgen
die als ze in hun geboortedorp
komen: „En zo raken de oude
ren daar dus ook besmet", zegt
Neo.
Aids in Afrika
Wordt het totaal aantal ge'ïn-
fecteerden ter wereld op 40
miljoen geschat, Afrika bezui
den de Sahara telt er 28,1
miljoen. In dit deel van de
wereld zijn er inmiddels 13,2
miljoen wezen wier ouders
aan aids zijn gestorven. Van
de bevolking van Botswana
tussen 15 en 49 jaar is 38 pro
cent geïnfecteerd, de hoogste
'prevalentie' ter wereld. Drie
kwart van alle ziekenhuis
bedden wordt bezet door
aidspatiënten. De levensver
wachting was in 1998 nog 65
jaar, naar verwachting is dat
in 2010 nog 42 jaar. Het aan
tal kinderen zonder ouders
als gevolg van aids bedraagt
nu 65.000 en loopt op tot
240.000 in 2010.
nisterie waar hij jaren een baantje gehad heeft. Zijn goed
recht want de politieke leiders van regeringspartijen mo
gen bij de formatie altijd iets moois voor zichzelf uitzoe
ken. Maar Gerrit en Jan Peter vonden dat hij 'beter in de
Kamer kon blijven om zijn fractie bij elkaar te houden'.
Wat een prachtige smoes om een sollicitant de deur te
wijzen. Het is wel te begrijpen. Herben is eerste man van
de één na grootste partij en zou dus vice-premier gewor
den zijn. En daar zaten Balkenende en de zijtien natuur
lijk niet op te wachten. En wie wel, behalve Mat zelf.
Het bericht dat CDA en WD een vetorecht claimden over
LPF-bewindslieden veroorzaakte opvallend weinig com
motie. Terivijl zo'n vetorecht toch uniek is in de vader
landse politiek. Ik kan me maar één soortgelijk geval
herinneren. In 1977 weigerde Den Uyl om Kruisinga van
de CHU in zijn kabinet op te nemen. Maar die formatie
liep dan ook stuk. Herben had natuurlijk nooit goed
moeten vinden dat Balkenende en Zalm zich met zijn
kandidaten bemoeien. De kandidaat-ministers van CDA
en WD wilden weten wie de kandidaten van het LPF
waren. Eerder durven ze niet mee te doen. Dat lees ik in
de krant. Maar wat had Mat daarmee te maken? Dat
was zijn probleem niet. Als je met het LPF gaat ond
handelen, dan weet je van tevoren dat je vroeg of la
met een stelletje has beens te maken krijgt. Dus mot g
niet gaan zeuren als het zover is.
En dan die verdeling van de portefeuilles. Iemand n ea
Mat toch eens uitleggen dat Financiën en Binnenlai (0
Zaken zwaardere posten zijn dan Volksgezondheid -jj
Verkeer en Waterstaat. Nu ja, dat is ook gebeurd. Z\ h(
fractie heeft hem tivee keer teruggestuurd naar de o ei<
handelingstafel. Vervelend voor Herben, maar wat na
een ander 'onder curatele' heet, noemt Mat 'terugka nc
ling en democratie'. Duikelaartjestaai. Uiteindelijk 1.
boel gesust via een wisseltruc. Een staatssecretariaat er
de VVD is bij een LPF-ministerie gekomen. En de VUw
heeft er een staatssecretaris voor teruggekregen. En zo
de zware ministersposten houden. Mat en de zijnen ir 1
dronken er een biertje op. Zalm waarschijnlijk ook n/
En dan kan nu de dans van de ministerspoppetjest id
nitief beginnen. Zoals ze op de kermis zeggen: „Dit pt
spel waar iedereen aan kan meedoen en iedereen k rz<
daar aan meespelen.Behalve Mat natuurlijk. Man )e
overleeft hij ook wel weer. ftc
ar
nt
vai
vai
Die Mat Herben lijkt me een lieve man. En ik zeg
dit zonder enig cynisme. Hij is zo'n duikelaartje
dat na iedere duw weer omhoog komt. De dood
van Pim, mevrouw De Jong die de weg kwijt is,
Hoogendijk die staat te trappelen om eerste man
te worden, een bestuur dat grote bonje heeft: Mat
overleeft het keurig. Terivijl je toch niet de in
druk hebt dat hij een zwaargewicht is. Meer een
bestuurder van de hockeyclub. Geen voorzitter,
maar coördinator van de jeugdafdeling. Zo'n
man die je afvaardigt naar het Pinkstertoemooi in
Bloemendaal om de junioren-A in de gaten te hou
den.
Het LPF heeft hem de onderhandelingen bij de (in)
formatie toevertrouwd. Op de televisie zien we Mat
met een glimlach over het Binnenhof wandelen.
Hij vindt al die belangstelling wel leuk, geloof ik.
Straalt iets uit van 'eindelijk ben ik aan de beurt".
Maar in de formatie wordt hij langzaam maarzeker
platgedrukt tussen Zalm en Balkenende.
Het begon ermee dat hij geen minister mocht worden.
Herben had het oog laten vallen op Defensie, het mi-
jaar leden de schreeuw om gra
tis medicijnen vandaan kwam?
Dr. Donald de Korte, de project
leider die MSD leverde: „We wil
den om begrijpelijke reden een
land met heel veel aids. De rege
ring moest ook nadrukkelijk
achter het project staan. Het
land moest dus ook politiek sta
biel én democratisch zijn, wat in
Afrika nogal eens een probleem
is. Bovendien moest er een goe
de infrastructuur zijn omdat je
je niet kunt veroorloven dat zo
iets mislukt. Botswana is econo
misch zeer sterk, over de afgelo
pen vijftien jaar vertoont het
jaarlijks een groei van gemid
deld zeven procent. Als er niets
gebeurt, dreigt de economie de
komende acht jaar met 33 pro
cent terug te lopen als gevolg
van het verlies van jonge, goed
opgeleide volwassenen." Om
die reden heeft ook het bedrijfs
leven - vooral de eigenaren van
de diamantmijnen die het land
rijk hebben gemaakt - nu be
langstelling getoond om mee te
doen aan het project. Het komt
vaak voor dat jongeren een dure
opleiding krijgen om daama
snel te overlijden.
MSD levert gratis aids-remmers
tijdens het project, daama wor
den die zonder winstmarge ver
kocht. Dr. Emest Darkoh van
ACHAP: „De roep om genees
middelen hier eigenlijk maar ge
woon te dumpen is volslagen
krankzinnig. Wie die middelen
geeft moet ter zake kundig zijn.
In Botswana waren tot voor kort
hooguit tien artsen die aids kon
den behandelen. Patiënten krij
gen pas medicijnen als hun
weerstand tot een bepaald ni
veau is gedaald. Daama moeten
ze steeds voor controle terugko
men om bijvoorbeeld de dose
ring aan te passen. Het goed
blijven controleren en het testen
van het bloed is feitelijk een stuk
duurder dan de behandeling
zelf. Je kunt van de mensen hier
ook niet verwachten dat ze zelf
de discipline opbrengen om de
middelen op tijd te blijven inne
men. Een horloge bijvoorbeeld
is hier geen gemeengoed."
Voor testen van bloed heeft de
Amerikaanse Harvard Universi
teit zich aangediend met een
reeks specialisten. Dr. Trevor
Peter laat trots het juist opgele
verde onderzoekscentrum in
Voor veel mensen In Botswana is een zwaar gesubsidieerd condoom nog te duur. Foto: GPD/Eelco van der Linden
Inmiddels is Neo 'speaker', ze
geeft voorlichting op scholen en
bedrijven over aids. Ze werkt
voor Cocepwa (centrum voor
mensen die HIV/aids hebben)
dat in de grote steden van Bots
wana vestigingen heeft. Cocep
wa vangt mensen op die bij Te
belopele ('Know your status!') te
horen hebben gekregen dat ze
seropositief zijn. Matlhogonolo
Mogapi van Tebelopele: „We
hebben inmiddels tien van deze
centra waar men vrijwillig én
gratis een test kan ondergaan en
opvang krijgt. Ongeveer een uur
ben je met ze bezig. De schok is
enorm als ze horen dat ze posi
tief zijn. Je bespreekt van alles
met ze. Bijvoorbeeld ook het ri
sico van het hebben van ver
scheidene partners. Dat is hier
heel gewoon."
„Van iedereen die bij Tebelopele
komt is 53 procent vrouw en 47
procent man. Ze krijgen een zo
genoemd 'risico-reductieplan'
mee en condooms. Bij dat re
ductieplan hoort ook de aanbe
veling om alcoholgebruik te ma
tigen. Het loslaten van remmin
gen betekent ook vaak onver
antwoorde seks."
„Vooral ook de 'intergeneratio-
nele seks' vormt een probleem.
Oudere mannen, die jonge
meisjes uitpikken. Een jong
meisje heeft eigenlijk geen keus
als een oudere man seks met
haar wil. Hij vraagt 'of ze een
deken voor hem heeft' en na
één of twee biertjes moet ze er
aan geloven. In het beste geval
komt er een 'sokkie' aan te pas,
een condoom. Zo komt het dat
verschillende generaties tegelijk
besmet zijn geraakt. We hebben
overigens het idee dat op scho
len de ooit alleszins gebruikelij
ke seks tussen leraar en leerling
nu verdwenen is."
Botswana is een uitgesproken
mannenmaatschappij. Vrouwen
zijn economisch volkomen af
hankelijk en dus dienen ze te
gehoorzamen. Enige vorm van
'onderhandeling' bij het vrijen is
dus ook nadrukkelijk niet aan de
orde. Mannen en vrouwen zijn
hier bijna bij uitzondering ge
trouwd, wat aangeeft hoe vrij re
laties zijn. Bij de opgave van een
geboorte wordt in vijftien pro
cent een vader geregistreerd. En
als ze al getrouwd zijn dan wo
nen ze zelden bij elkaar.
„Vader is politieagent in Fran-
cistown, moeder staat voor de
klas in Gaborone, typisch Bots-
wanees", zegt de Nederlandse
Anneke Visser-Zuyderduin, ad
viseur van Cocepwa, dat nu 550
seropositieve leden telt. Die ge
scheiden wijze van leven heeft
ook te maken met de ongekende
mobiliteit van de bevolking. Vis
ser: „Ze verplaatsen zich als be
zetenen. Bijna iedereen heeft
vier onderkomens: een huisje in
de stad, een hut in het geboorte
dorp, een 'cattle-post' bij het
vee op het land en een 'shack'
op het bouwland dat ze heb
ben." Een veelvoud van seksue
le contacten is het gevolg en het
virus heeft zich zo gemakkelijk
door het hele land verspreid.
Daar komt bij dat rond belang
rijke kruispunten van hoofdwe
gen, waar benzinestations, fruit-
kramen, bandenreparateurs en
hotelletjes het zicht bepalen, de
prostitutie welig tiert. De epide
mie wordt 's nachts stevig ge
holpen door chauffeurs die rich
ting Zimbabwe, Zambia of Na
mibië rijden. Het dorp Palapye
ligt op zo'n kruispunt. De we-
zenopvang 'House of Hope' kan
het aanbod van duizend kinde
ren niet bij benadering aan.
„We worden bedreigd met uit
sterven", zei president Festus
Mogae twee jaar geleden. „Je
krijgt koude rillingen als je de
cijfers aanhoort. Aids is een cri
sis van de eerste orde." Tegelij
kertijd zei voormalig president
van Zuid-Afrika Nelson Mande-
la: „De uitdaging is nu om van
holle retoriek over te stappen op
actie, actie van een nooit eerder
vertoonde omvang en intensi
teit."
Sindsdien is er ondanks de
moedeloos makende data over
de epidemie hoop voor Botswa
na. Het Amerikaanse genees-
middelenbedrijf Merck Sharpe
Dohme (MSD) zette een sa
menwerkingsverband op met de
Bill and Melinda Gates Founda
tion - in vijfjaar doneren ze elk
50 miljoen dollar - en de over
heid van Botswana, resulterend
in de African Comprehensive
HIV/aids partnerschips
(ACHAP).
Waarom dit land en niet bij
voorbeeld Zuid-Afrika, waar drie
Gaborone zien, dat de over!
drie miljoen dollar heeft gek
Op de benedenverdieping w
de doorsnee diagnose gestel
boven is ruimte voor resean
met de meest geavanceerde0
paratuur. Peter: „Je moet ee j\c
patiënt minimaal vier maal] v.
jaar een test laten ondergaai
om te voorkomen dat het vii
resistent wordt tegen de me
cijnen. Vandaar dat dit labo:m'
rium nogal fors is opgezet. 10
is het grootste in Afrika, zo irei
in de hele wereld.0r
In de brede straten van Gab 01
ne rijden taxi-busjes rond irsE
gigantische reclames voor o:
doorns - Lovers Plus, gesubi
eerd door de overheid - ma; li
het platteland is dat nog nai
lijks het geval. „Het land ma
rijk zijn", zegt dr. A.B. Khan lfi
tionaal coördinator gezond-
heidszorg. „Maar vijftig pnx j.
leeft beneden de armoedegi
Voor veel mensen is een zvw ..0
gesubsidieerd condoom dus
nog te duur."
De promotie van condoom
wordt bovendien stevig tegf
werkt door de meer dan hoi
derd kerkgenootschappen i
Botswana rijk is, zo blijkt uit
woorden van Ellah Lorato i\ )n
hamadi, coördinator van he
Keletso Counselling Centre
Molepole. Het is een oecun
nisch initiatief voor de opva
van wezen en steun aan gei
teerden. „We hebben in dit
altijd een drieledige aanpak D(
had, die bekend staat als he
ABC: Abstain (onthoud je v«
seks), Behaviour (gedraag je jjj
lig) en Condomize (gebruik
condoom). Op dat laatste h
naar het oordeel van de keri o(
steeds veel te veel de nadrui
legen. Wij verstrekken ze du JS
ook niet." j
Aids raast intussen door Bo t
wana. Het aantal rouwadve
ties in kranten neemt dagel je
toe. De goede gewoonte vai n
enkel op zaterdag begraven v
dat iedereen er bij kan zijn
moest losgelaten worden. If |j
een kent tientallen gevallen r ji
aidssterfte in zijn omgeving ;f
Korte: „Je hoeft maar om je
heen te kijken. De receptioi
hier heeft aids-gerelateerde
huidkanker op haar voorho
Maar bespreekbaar is het n
want ze hééft het niet. Ze hi
wel klachten, maar als je ha
wilt helpen, prefereert ze to .1
de kruidendokter. Nu we ki
nen behandelen is het dusl £h
langrijk dat allereerst dat sti lt
verdwijnt" lt(
Bram Pols
Cocepwa-oprichtster Helen Ditsebe-Mhone tussen kaarsen ter gedachtenis aan aids-slachtoffers.
Foto: GPD
