GELOOF SAMENLEVING
Cultuurpaus Van der Staay zit goed in kneuterig Leiden
'Een gekozen burgemeester is vlees noch vis'
Praktisch humanist ontvangt prijs van Humanistisch Verbond
Van der Reijden en Franssen
hebben wél een goede relatie
Gekozen burgemeester
is niet zo vrij als benoemde
woensdag 3 JULI 2002
door Silvan Schoonhoven
en Ilse Keuenhof
leiden - Adriaan van der Staay is
een heer van stand. Een cultuur
paus is hij wel genoemd. Een
'praktisch humanist' noemt hij
zichzelf. De voormalig directeur
van het Sociaal en Cultureel Plan
bureau is verknocht geraakt aan
het 'kneuterige' Leiden. Vandaag
krijgt hij van het Humanistisch
Verbond de J.P. van Praagprijs.
De cultuur, goede smaak en
eruditie zijn te snijden aan de
Hooigracht 48a. De ijver waar
mee Lorentz er honderd jaar ge
leden zwoegde op zijn natuur
kundige permutaties is bijna
nog tastbaar. Wie goed luistert
hoort in de gang nog de voet
stappen weerklinken van Albert
Einstein. Vanuit de salon, waar
Einstein thee dronk met me
vrouw Lorentz, leidt een trotse
Van der Staay (1933) de bezoe
kers rond. „De tuin", wijst hij
door de openslaande deuren
waar de regen tegenaan waait,
„is verdeeld in verschillende de
len. Een Aziatisch, dan een Itali
aans gedeelte, en daarachter ziet
u een synthese van Aziatische
en Europese ideeën. Ik onder
houdt de tuin zelf. Buxushagen
moet je even vaak snoeien als je
naar de kapper gaat."
Dezelfde vermenging van cultu
ren komt ook terug in het tapijt
('Perzisch, met westers pa
troon'), de wandschilderingen
('potpourri van taferelen uit
Noord-India') en de gouden tie
relantijntjes ('Louis Quinze'), de
serre ('in de stijl van Pompei')
de bedrukte gordijnen ('kijk, dat
„De historie wordt in Nederland volledig verwaarloosd. Studenten van de middelbare school nemen al bijna niets meer mee naar de universi
teit." Foto: Henk Bouwman
zijn de keizers Hadrianus en
Trajanus'). Zelfs de bolle, zieke
hond die over de planken vloer
krabbelt draagt een Chinese
naam.
Van der Staay, nooit te beroerd
zijn eruditie en historische ken
nis te etaleren, toont zich in al
les zoals dat van een elegant hu
manist op stand mag worden
MENINGEN
verwacht: een ribfluwelen jasje,
een vleugel met Scarlatti op de
lessenaar, een indrukwekkende
bibliotheek. Schijnbaar achte
loos zwerft daar een Herald Tri
bune. Tussen al die high culture
voelt Van der Staay zich toch
niet te verheven om zich elk jaar
in het Leidse drie oktobergewoel
te werpen. Terwijl zijn 'acade
mische vrienden' hem toch
steeds weer dringend adviseren
om de stad te verlaten tijdens 'al
dat gevreet'.
Leiden lijkt wel wat op Marten
Toonder's Rommeldam, vindt
de humanist. Hij zocht het in
Rotterdam, Dordrecht en Gou
da, maar vond het alleen in Lei
den, waar 'een humus van cul
turele kennis' ligt. Er zit wat
sympathieks, een 'culturele
houding' onder de bevolking,
waar professoren, stoffeerders
en zeilmakers met elkaar in de
buurtvereniging zitten en samen
concerten organiseren. Best een
humanistische stad, eigenlijk,
dat Leiden.
Van der Staay krijgt zijn prijs
omdat hij als 'onafhankelijk
denker' een bijdrage heeft gele
verd aan het 'debat over de
waarde van en de omgang met
culturele diversiteit'. Van alles
heeft hij gedaan en overal heeft
hij ingezeten. Voorzitter geweest
van Poetry International, vice-
voorzitter van het Prins Claus
fonds, Socrates-hoogleraar in
Rotterdam.
Hij krijgt de prijs van het Huma
nistisch Verbond. Toch heeft hij
niet zoveel op met die levensbe
schouwing. „Ik ben pessimis
tisch genoeg om te denken dat
het humanisme over vijftig jaar
een zachte dood zal sterven."
Het gevaar van het theekransje
dreigt. Maar als de mogelijkhe
den worden aangegrepen,
wacht het Verbond een grootse
toekomst, denkt van der Staay.
„Het kan datgene zijn dat alle
culturen een gemeenschappelijk
fundament geeft" Het huma
nisme als verbindingsteken
dwars door alle tradities van ge
loven en niet geloven heen. Een
wereldethiek.
Die is hard nodig. Jaren geleden,
toen 'nog niet iedereen dat riep'
waarschuwde hij al voor de ge
varen van immigratie uit mos
limlanden, vertelt hij terwijl hij
Arabische kopjes koffie serveert.
En nog een kaakje aanbiedt van
de schaal: koekjes met Leidse
sleutels erop van bakker Jacobs.
„De opnamecapaciteit van de
samenleving wordt op de proef
gesteld. Is Nederland wel inge
steld op het absorberen van al
deze mensen? Pas de laatste ja
ren is dat probleem onder het
paarse kabinet een beetje door
gedrongen. Nu zegt men dat
Paars zo slap is geweest. Maar
het was onder het CDA dat men
moskeeën bouwde, vanuit de
oude gedachte dat via emanci
patie minderheden kunnen in
tegreren. Nederland stond er
niet bij stil dat er filosofieën zich
kunnen ontwikkelen die hele
maal tegen de westerse samen
leving ingaan."
In de islamitische wereld heb je
het Salafitische gedachtegoed,
dat al honderd jaar alles uit het
Westen verwerpt en zich tot taak
stelt een alternatief te bieden.
„Dat betekent een radicale aan
val op de scheiding tussen kerk
en staat en een verwerping van
alles waar wij juist trots op zijn:
liberalisme op seksueel gebied,
vrijheid van het individu. Dat
wordt door deze gedachtewe
reld met trots verworpen.
Of die stroming ook in Neder
land sterk vertegenwoordigd is,
vindt Van Der Staay moeilijk te
zeggen. „De strijd tussen libera
le stromingen en de islamitische
stromingen wordt naar Neder
land geëxporteerd. Veel migran
ten komen in een culture shock.
Dan grijpen ze terug naar het
vertrouwde en bekende."
Over de naïviteit van de Neder
landse regering om juist die
moskeeën toe te laten die gefi
nancierd werden door conser
vatieve stromingen windt Van
der Staay zich nog zichtbaar op.
„Ik had laatst een gesprek met
een Pakistaanse taxichauffeur in
Amsterdam die ervan overtuigd
was dat de oorlog in Kashmir de
schuld was van Amerika. Er
heerst een heel sterk gevoel dat
het westen de schuld heeft van
alles wat verkeerd gaat in de
Arabische wereld."
Westerse waarden die worden
bedreigd door de islam. Is Adri
aan van der Staay misschien een
Pim Fortuyn avant la lettre?
Welnee, dat hoort hij voor het
KLANKBORD
eerst. Bang voor de islam is hij
niet, grenzen stellen aan vrijh
van godsdienst gaat hem te ve
en de dreiging van het funda
mentalisme wordt overschat
denkt hij. „De meeste gescho
de moslims willen wel vooruit
gang, maar zij worden niet ge
steund door het westen."
Hij is al tevreden als mensen
staat zijn hun naïviteit te verli
zen. „Dan kunnen we ons te
weer stellen. Zonder die naïvi
hadden de Amerikanen 11 se
tember kunnen voorzien." To
waren velen volstrekt verrast
over de haat uit het oosten te
gen het westen. „In de Arabi
sche wereld heerst een mass
niet op feiten gebaseerde para
noia tegenover mogelijk
kwaad." De oplossing? Discus-1
sie - voor Van der Staay het l
wondermiddel tegen haat, naïy-*
viteit en paranoia.
Wat is daarvoor nodig? In elk
geval kennis. De wereldburger
moet zich bewust worden van
de eigen geschiedenis. En daaij
gaat het al mis, zegt Van der
Staay. „Als hoogleraar aan de
Erasmus Universiteit merkte
dat mijn studenten van de mit
delbare school al bijna niets
meer meebrachten. Neem de
curieuze ideologie van het stu
diehuis. Het is een vergissing
dat kinderen zelf een intellecti en
eel wereldbeeld kunnen opboi
wen. De historie wordt in Ne
derland kompleet verwaar
loosd." Als mensen niet meer
weten waar ze vandaan komei t
missen ze een dimensie. „Je
kunt tegenwoordig geen be
schaafd mens meer zijn als je
The Origin of Species van Charj^
les Darwin niet gelezen hebt.
Dan val je terug in magie en pita
mitieve gedachtesystemen."
(Zi
gal
roo
mc
-eet
indi
4od:
on<
dei
t
bb<
dier
In de aanhef van een artikel over
de ontwikkelingen rond Rijns
burg wordt op 14 juni gemeld
dat ik spijt als haren op mijn
hoofd heb van de benoeming
van de heer Van der Reijden tot
waarnemend burgemeester van
Valkenburg. De bron voor deze
opmerkelijke en volstrekt onzin
nige bewering is het publieke
geheim. Nergens in het artikel
wordt deze aan het publiek ge
heim ontfutselde openbaring
met argumenten gestaafd. Dat is
op zich merkwaardig, maar ver
baast mij niet echt.
Er valt namelijk niets te staven.
Ik had en heb grote waardering
voor Joop van der Reijden, als
bestuurder en als mens achter
de bestuurder. Dat hij vanuit
zijn bestuurlijke verantwoorde
lijkheid datgene doet wat hij
denkt dat gedaan moet worden,
ook als is dat niet wat de provin
cie voor ogen heeft als het gaat
om wel of niet bouwen op Vlieg
kamp Valkenburg, is voor mij
nooit reden geweest om mij in
negatieve zin over hem uit te la
ten. Dat heb ik nooit gedaan en
dat zal ik nooit doen. Bovendien
krijgen waarnemend burge
meesters nooit een specifieke
opdracht van mij mee als zij in
een gemeente tot waarnemend
burgemeester worden be
noemd. Ik lees meer dan eens
suggesties in die richting. Ook
die beweringen hebben geen
grond.
Het is mij wat al te gemakkelijk
om op basis van het ongrijpbare
publiek geheim de goede relatie
tussen Van der Reijden en mij in
een kwaad daglicht te stellen.
Ik daag tegelijk het publiek ge
heim uit zich te openbaren. Dan
kan in het openbaar het debat
worden gevoerd dat schijnbaar
gevoerd moet worden. Ik sta
klaar!
Jan Franssen,
Commissaris der Koningin
in Zuid-Holland
Den Haag
De gekozen burgemeester. Op
dit moment een actueel punt. Be
denk dat het op dit moment op
een goede manier gaat. De ge
meenteraad komt met namen,
daar wordt er een uit benoemd.
Het lijkt de minst slechte oplos
sing. De voorstanders van de ge
kozen burgemeester moeten
niet denken dat het dan altijd
goed zal gaan. De burgemeester
die benoemd is, staat vrijer en
onpartijdiger in de politiek. De
gemeenteraad heeft toch het
laatste woord. En... deze ver
houding tussen gemeenteraad
en burgemeester geeft een zeker
evenwicht, is een stabiele factor.
Iemand die jarenlang in Frank-
Het voetbalteam van Italië is uit
het toernooi geknikkerd in en
door Zuid-Korea. Jubelstem
ming alom in Nederlandse jour
nalistieke kringen, in beeld en
geschrift.
Vreemd eigenlijk, uw verslagge
ver meent dat Italië beter speel
de, meer doelkansen had en in
de verlenging een rode kaart
'onterecht' toegewezen kreeg en
dat de 'oude man' (Trapattoni,
de Italiaanse coach) gelijk had
over de onterechte afkeuring
van het doelpunt van Tommasi
daarna, diep in de tweede helft
van de verlenging. Tussen aan
halingstekens, de omschrijving
van de mening van de journalist
rijk had gewoond, vertelde het
volgende: 'Jullie mogen blij zijn
met je benoemde burgemeester,
in Frankrijk wordt hij gekozen.
Er zijn mensen die lobbyen,
stemmen trachten te winnen
voor de kandidaat. Wordt ie
mand gekozen, dan wordt ver
wacht dat de gekozen burge
meester de mensen die hem ge
holpen hebben, beloont, be
paalde gunsten verleent. Mis
schien als (hoge) ambtenaar of
een andere post. Ik vond dit de
moeite waard om hier naar vo
ren te brengen.
J. Wassenaar,
Noordwijkerhout.
in hetzelfde verslag. De Tele
graaf schrijft zelfs over een 'glas-
zuiver doelpunt'. Dat zou dus
het 'golden goal' zijn geweest,
met de keeper al gepasseerd
toen het fluitsignaal klonk.
Ja, ik ben Italiaan, met de erbij
behorende onsportieve trekjes.
Toch, ondanks alle negatieve as
pecten die je terecht over het
Italiaanse voetbal kunt aanvoe
ren: Italië had deze wedstrijd ge
wonnen, toen de scheidsrechter
het doelpunt op dat moment
ten onrechte afkeurde.
Waar of niet?
Giovanni Ammazzini
Leiden
De stelling 'Leiden moet een ge
kozen burgemeester krijgen'
wordt door driekwart van de be
zoekers van de LD-site onder
schreven. Vooral inwoners van
de stad kunnen zich vinden in de
stelling. Lezers van buiten Lei
den zien net zo lief een benoem
de burgemeester aan de Bree-
straat plaatsnemen.
Een greep uit de reacties die bin
nenkwamen via www.leidsch-
dagblad.nl:
Jaap Brusewitz, Leiden: „Het
is onbegrijpelijk dat er nog zich
democratisch noemende par
tijen zijn, die deze invloed wil
len beperken. Met argumenten,
die eigenlijk neerkomen op een
minachting voor de kiezer, die
ook hen zelf op het gemeente
pluche hebben gekozen."
M. de Vries, Leiden: „Het kan
niet zo zijn dat afgedankte
Haagse politici als Dijkstal of
Netelenbos hier ongevraagd
burgemeester worden!
Evert Jan Stoffels, Leiden:
„Eens. Onder de voorwaarde
dat er ook daadwerkelijk iets te
kiezen valt. Zowel wat betreft
de persoon als haar/zijn ideëen
en de invloed die deze (kun
nen) hebben op het (dagelijks)
bestuur van Leiden. Op een
dooie mus zit tenslotte nie
mand te wachten."
D. Schoonderwaldt, Voorscho
ten: „Het hele idee van een ge
kozen burgemeester is grote
onzin. Zie de gênante vertoning
van bijvoorbeeld de heer Bud-
denberg in Vlaardingen."
Martin van der Kwaak, Leider
dorp: „Het beoordelen van een
goede burgemeester is volgens
mij onmogelijk voor een bui
tenstaander. Krijgen we dan
een burgemeester met een leuk
koppie en weinig inhoud? Nee,
het kiezen van een dergelijke
ambt kunnen we beter aan be
trokken deskundigen overla
ten."
Paula Groenendijk, Leiden:
„We moeten weer een burge
meester krijgen die bij de stad
past. De combinatie van stu
denten en ras-Leienaars is niet
eenvoudig. Er moet dus ie
mand komen die met beide be
woners om kan gaan. Boven
dien heeft onze stad een goede
pr nodig. Een charismatisch
persoon is dus gewenst én ie
mand die de stad goed kent en
ervan houdt Pechtold?"
F. van Leeuwen, Zoeterwoude:
„Wat is dat toch met Leiden.
Telkens dat woordje moeten.
Leiden moet zonodig bouwen
in de Grote Polder. Leiden
moet zonodig bouwen op
vliegveld Valkenburg. Nu moet
Leiden weer een gekozen bur
gemeester krijgen. Als je het
ons vraagt moet Leiden maar
één ding: als de bliksem ver
deeld worden onder de omlig
gende gemeenten. Gek plan??
De Breestraat als de winkel
straat van Zoeterwoude, dat
heeft toch wel iets. Bijkomend
aardigheidje: alle Leidenaars
wonen voortaan lekker bui
ten."
Mario van 't Woudt, Leiden:
„Pas wanneer de Leidse bur
gers oprecht betrokken zijn bij
het lokaal bestuur kan zij de
verantwoordelijkheid aan om
een gefundeerde keuze te ma
ken dus tot die tijd is het woord
aan ander wijze dames en he
ren."
De onrust bij de LPF is de
aanleiding voor de nieuwe
stelling: 'Iedereen die op de
LPF stemde, hoort nu spijt te
hebben'. Op deze stelling kan
tot en met maandag gerea
geerd worden, via de post of
op www.leidschdagblad.nl.
Leiden is op zoek naar een nieu
we burgemeester. Als het aan
D66 ligt, komt de nieuwe burger
vader deze keer niet uit onder
handelingen en sollicitatiege
sprekken in achterkamertjes.
Nee, de Leidse bevolking moet
meebeslissen over wie het boeg
beeld wordt van de stad. D66 is
dan ook druk bezig met het ver
zamelen van zoveel mogelijk
handtekeningen om het burge
meestersreferendum mogelijk te
maken. Moeten we de mogelijk
heid krijgen om zelf hun burge
meester kiezen? Of laten we de
benoeming van een burgemees
ter over aan de gemeenteraad,
de commissaris van de Koningin
en de minister van Binnenlandse
Zaken?
Rik Buddenberg, oud-burge
meester Sassenheim, deed in
maart mee in een burgemees
tersreferendum in Vlaardin
gen: „Ik vind een gekozen bur
gemeester vlees noch vis. Een
burgemeesterskandidaat moet
campagne kunnen voeren op
basis van inhoud. Hij moet kun
nen aangeven wat hij aan de ge
meente wil verbeteren. Dat is
vrij lastig, want als burgemees
ter heb je weinig invloed op het
beleid, omdat dat bepaald
wordt door het college. Op zich
ben ik niet tegen een gekozen
burgemeester, maar toen ik
meedeed aan de gekozen burge
meesterverkiezing in Vlaardin
gen liep ik wel tegen een dilem
ma op. Tijdens de campagne
moet je van iedereen wel inhou
delijke vragen beantwoorden,
terwijl je eigenlijk weinig vat
hebt op die inhoud. Zo n verkie
zing draait dan vaak uit op een
populariteitsmeting.
Joop Warmenhoven, 45 jaar
raadslid in Voorhout: „Ik hecht
veel waarde aan het oude sys
teem. De vertrouwenscommis
sie, die de voorkeur uitspreekt
voor een kandidaat, sprak in het
geheim met een kandidaat. Je
kon op die manier peilen waar
Binnenkort ook voor de burgemeester naar de stembus? Foto: ANP
zijn sterke en zwakke kanten la
gen en zo een goed beeld vor
men of dit de juiste man is voor
je gemeente. Bij een burgemees
terverkiezing is een jonge, spor
tieve en dynamische vent in het
voordeel. De bevolking is eerder
geneigd om zo'n man te kiezen.
De vraag is wel of hij voldoende
kwaliteiten bezit om een ge
meente goed te besturen."
Han Polman, D66-burgemees-
ter van Noordwijkerhout: „Ze
ker een grote stad als Leiden
moet zijn burgemeester kunnen
kiezen. In kleinere gemeenten
moet de gemeenteraad een
voorselectie kunnen maken.
Toch moet ik de kanttekening
plaatsen dat een burgemeester
zijn eigen college moet kunnen
samenstellen en een flinke stem
moet hebben in de inhoud van
het collegeprogramma. Het is
overigens nu nog onmogelijk
om een burgemeester direct te
kiezen. De bevolking kan in een
referendum adviseren welke
kandidaat zij wil. Dat hoeft nog
niet te betekenen dat hij of zij
het ook wordt.
Wim Bleijie, CDA-fractievoor
zitter in Leiden:Als CDA zijn
we tegen het burgemeestersre
ferendum, omdat de burge
meester geen enkele invloed
heeft op de samenstelling van
een college en de inhoud van
een beleidsprogramma. Ik vind
het te populair om te zeggen dat
we in Leiden praten over een
gekozen burgemeester. We pra
ten over een burgemeestersrefe
rendum. Dat is iets anders, want
het is onmogelijk een burge
meester te kiezen. De vertrou
wenscommissie selecteert twee
kandidaten die het best aan de
profielschets voldoen. De burger
geeft via een referendum haar
voorkeur aan voor een van de
kandidaten."
René Vallentgoed, ex-nacht
burgemeester van Leiden:Als
er een Leidse burgemeester
moet komen, ben ik kandidaat
nummer één. Ik heb nog zat af
fiches over van de vorige keer
dat er een nieuwe burgemeester
moest komen. Die kan ik met
een weer gebruiken. Ik vind dat
een burgemeester, op een be
paald aantal taken na, bijvoor
beeld als hoofd van de politie en
brandweer, vooral een ceremo
niële functie heeft. Het moet
dus een man met charisma zijn,
die uit Leiden komt en de stad
een warm hart toedraagt. Vroe
ger hadden we de mazzel dat
Goekoop zich snel 'Leienaar on
der de Leienaars' voelde. Nu
krijgen we altijd een hoge amb
tenaar. Daar hebben we geen
kloten aan."
Jan Laurier, oud-wethouder
van Groenlinks in Leiden: „Ik
denk als je kijkt naar de huidige
omstandigheden en mogelijkhe
den dat het goed is om een refe
rendum te houden. De mense n i
zijn een stuk mondiger gewor- utii
den en willen meer invloed op
het gemeentebestuur en de aa i
stelling van een burgemeester.
Ik denk zelfs dat het op de lanj erh
termijn zal leiden tot echte vei
kiezingen. Ik vind het een raar
argument van tegenstanders d
er bij burgemeestersverkiezin
gen gekozen zal worden voor
degene met meer uitstraling di n
bestuurlijke kwaliteiten. Een b :r)d
noeming betekent niet dat je
tijd de beste keuze maakt. Dar e)
kies ik liever voor de meest de
mocratische weg, dus het direi .th(
kiezen van een burgemeester,
besef dat je ook op deze manif
altijd de kans hebt dat je niet c J
goede keuze maakt."
Stella ter Harmsel, voorzitter
van de Leidse milieuraad: ,,E< rec
lijk gezegd laat deze kwestie ra en
koud. Een burgemeester moet
gewoon een stad goed besturt
Ik heb ook niet het idee dat he .jt
onderwerp erg leeft onder de
mensen. Daarom begrijp ik niifcs
waarom de politieke partijen
zich zo verschrikkelijk druk
ken. Bovendien kan een refere
dum kandidaten afschrikken,
wil wel dat een burgemeester
een democratische manier be
noemd wordt, maar dat hoeft
niet per se direct door de bevc
king te gebeuren."
Burgemeester Pop van Haar
lem in De Volkskrant van 2 ji
„In geen enkel land zijn de ge
meenten zo machtig als bij on
In België en Frankrijk hebben
niets te zeggen. De constaterii
dat oVeral elders 'de modemis
ring heeft doorgezet en alleen
nog in Georgië en Nederland i 1
burgemeester niet wordt geko
zen' kan ik niet zoveel mee.
is veel te makkelijk om te zeg
gen: die benoeming door de j.
Kroon hebben we nu wel geha
Die riekt naar achterkamertjes
politiek, dus gaan we kiezen."
int
or A
OEN
erh
do]
ge'
be
lelij
Ier
ooi
rdt
Jelle Sett
Tertij
der
Leiden moet een gekozen
burgemeester krijgen
on
et li
[je
hu
n
voei
t de
nne
en 2
el p;
