Identiteitsfraude: misdaad
van de toekomst
Geknoei kost Nederlanders jaarlijks miljarden euro's
Monster in
veel gedaanten
22 JUNI
2002
Interview
Reportage
Fotografische
ode aan de
hogesnelheidslijn
in wording
Kg
Reuma maakte
van Anita Witzier
een ander mens
Apostolische
voorman
voert kruistocht
tegen homo's
en moslims
Elke dag misbruiken criminelen
persoonsgegevens van vele
Nederlanders. Miljarden euro's
gaan om in het geknoei met
bankrekeningen, sofi-nummers en
paspoorten, om maar te zwijgen
van de dekmantels die criminelen
en terroristen zo verwerven. Nu al
beschikken misdadigers over de
namen van zeker drieduizend
Nederlanders, als alias. Justitie
slaat niet zomaar alarm:
identiteitsfraude is de misdaad
van de toekomst.
door Ferdi Schrooten
LOOKALIKES
Mensen die de identiteit aannemen
van een ander persoon op wie ze lij
ken. 'Lookalikefraude' neemt in Ne
derland toe sinds de introductie vorig
jaar van het nieuwe paspoort, dat veel
moeilijker is te vervalsen. Op het pas
poort van één in Nederland verblij
vende allochtoon van Chinese of Ni-
geriaanse komaf brengen mensen
smokkelaars soms wel tientallen look-
alikes het land binnen. Gemiddeld
openen elke dag drie mensen een
bankrekening onder valse naam. Ook
bankkluizen worden nu en dan braaf
geopend voor lookalikes.
KATVANGERS
Tussenpersonen die tegen betaling
bewust hun identiteit uitlenen aan cri
minelen, die zo zichzelf buiten schot
houden. In Amsterdam pakte de poli
tie november vorig jaar tientallen
scholieren op die hun bankrekening
en pinpas met code verhuurden aan
oplichters. Die visten overschrijvings
formulieren uit brievenbussen waarop
ze de bedragen verhoogden en het
bankrekeningnummer van een kat
vanger invulden. Met de geleende pin
pas en -code haaldto de oplichters
hun buit van bij elkaar zo'n 200.000
euro af bij de geldautomaten. Een an
dere beruchte vorm van katvangers
zijn de vele junks die tegen betaling
kentekens van auto's op hun naam la
ten zetten. De eigenaar van de wagen
ontduikt zo boetes.
FRANKENSTEINS
Mensen die - soms uit het 'niets' - een
compleet nieuwe identiteit creëren.
Een lastige klus. die soms jaren inves
tering vergt. Het begint met het aan
vragen van een bibliotheekpasje, lid
maatschapskaarten van verenigingen,
om met die persoonsbewijzen uitein
delijk op te klimmen naar sleuteldocu
menten als paspoorten en rijbewijzen.
Niet zelden worden buitenlandse
'brondocumenten' als (vervalste) ge
boorte- en huwelijksaktes gebruikt.
Als illegaal In Nederland werken en
ook nog een ziekenfondsverzekering
krijgen plus studiegeld voor de kids?
Of met gekloonde pinpassen tientallen bank
rekeningen leegroven? Auto's huren en verpat
sen zonder dat iemand je kan pakken? Een le
ning, ja zelfs een hypotheek van een paar ton
opnemen zonder ooit een cent te dokken? En
al die fraude - als het even kan - op naam en
kosten van argeloze burgers? Het kan. Met
identiteitsfraude.
Nu al kost dit veelkoppige monster de Neder
landse burgers jaarlijks miljarden euro's.
Schattingen spreken van twee a drie miljard
euro. Maar die cijfers zijn alweer een paar jaar
oud en experts spreken van een 'explosief
groeiende vorm van criminaliteit'. Alleen al
het aantal verdwenen paspoorten - een van de
belangrijkste documenten voor misdadige
praktijken - groeit in Nederland jaarlijks met
rond de tien procent, tot 131.000 in 2001.
Binnen het ministerie van justitie wordt ervan
uitgegaan dat 'de hele zwarte economie op
identiteitsfraude draait'. De schaduwecono-
mie - van illegalen in de tuinbouw tot zware
criminelen die inkomsten uit drugshandel en
mensensmokkel witwassen - wordt geschat op
vijf tot tien procent van het Bruto Binnenlands
Product. Identiteitsfraude is daarmee de sleu
tel tot een schadepost van tussen de veertig en
tachtig miljard euro. „Het is de moeder aller
misdrijven, de dekmantel van alle criminali
teit", zegt Jan Grijpink, strategisch adviseur bij
het ministerie van justitie. „Als dit uit de hand
loopt zoals nu dreigt, kunnen we de opsporing
wel op onze buik schrijven."
Angstwekkend
Groter dan de financiële pijn is misschien wel
de maatschappelijke schade. Terroristen die
de hand weten te leggen op de juiste per
soonsgegevens en bijbehorende documenten,
kunnen een compleet nieuwe identiteit ver
werven. Een angstwekkend gegeven, zeker na
de terroristische aanslagen in Amerika van vo
rig jaar. En actueel bovendien: de van terroris
me verdachte Algerijn die de politie onlangs
oppakte in Groningen, had in zijn woning -
vermoedelijk valse - paspoorten liggen.
En wat te denken van andere zware jongens,
die hun criminele handel en wandel onzicht
baar maken door te strooien met steeds weer
andere paspoorten, telefoonnummers en
bankrekeningen. De Nederlandse Vereniging
van Banken (NVB) maakt zich grote zorgen dat
zware criminelen meeliften op andermans
persoonsgegevens. „Het is het omgekeerde
marsmannetjesverhaal," zegt NVB-directeur
Hein Blocks. „Marsmannetjes bestaan niet,
bewijs het maar. Maar van het bestaan van de
ze figuren zijn we overtuigd, vraag me alleen
niet hoeveel het er zijn."
Hele volksstammen reizen tegenwoordig van
het ene naar het andere continent, op zoek
naar een beter leven. Een illegale miljardenin
dustrie staat klaar om deze 'goudzoekers' aan
de benodigde documenten te helpen. Ze profi
teren van de afnemende sociale controle en de
groeiende anonimiteit. Wie weet nog wat de
overbuurman voor werk doet, welke bankem
ployé kent zijn klanten nog van gezicht? Ont
moetingen en deals vinden steeds meer op af
stand plaats. Hoe weet je of iemand de per
soon is die hij zegt te zijn als je hem nooit hebt
gezien, of niet kunt zien omdat hij verborgen
zit achter een telefoon of internetverbinding?
Is iemand wel de eigenaar van een bankpas,
een paspoort of een rijbewijs?
In Amerika hebben lustmoordenaars zelfs al
slachtoffers gemaakt door van achter de com
puter ogenschijnlijk onschuldige afspraakjes
te maken. In Nederland speuren cybercops
dagelijks het internet af op zoek naar pedosek
suelen die - digitaal vermomd als leeftijdge
nootje of clown - contact zoeken met potenti
ële slachtoffertjes.
Slimme technofreaks kunnen op internet al
lerlei persoonsgegevens achterhalen voor cri
mineel gewin. Het naïeve slachtoffer helpt
graag een handje. Berucht zijn de valse e-
mails. Of de klant nog eens het nummer van
zijn betaalkaart en pincode terug wil mailen
wegens een zogenaamde storing. Nog slinkser
zijn nep-internetpagina's. Terwijl de klant
braaf zijn betaalgegevens aan een gerespec
teerd bedrijf denkt toe te vertrouwen, kijkt de
crimineel doodleuk mee.
Het summum van fraude is het manipuleren
van een complete identiteit, bijvoorbeeld door
iemand een strafblad of op zijn minst een twij
felachtige reputatie aan te smeren. Door het
kraken van computerbestanden wordt in de
Illustratie: Paul Kusters
film The Net het leven van hoofdrolspeelster
Sandra Bullock compleet op zijn kop gezet.
„Dat leek aanvankelijk ver gezocht, iemand
een misdaad in de schoenen schuiven die hij
of zij niet heeft gepleegd", zegt privacy-des-
kundige John Borking. „Maar inmiddels zijn er
heel wat experts die daar anders over den
ken."
De ouderwetse vakman heeft geen trucs op in
ternet nodig om de kluit te belazeren. 'Mr. NL'
- een bijnaam te danken aan het veelvuldig ge
bruik van het woord 'namelijk' - fraudeerde
een paar jaar geleden voor miljoenen in de re
gio Amsterdam. Door zich aan de telefoon tot
in detail voor te doen als een bankmedewerker
wist hij een autodealer te overtuigen dat de
betaling voor een prijzige bolide - die hij kort
ervoor had uitgezocht - onderweg was. Weg
wagen.
Domino-effect
Vaak gebeurt identiteitsfraude met een (ver
valst) document. De handel daarin floreert.
Een paspoort kost op de zwarte markt honder
den tot duizenden euro's, zeker spiksplinter
nieuwe blanco exemplaren. Het document
opent immers tal van deuren, zeker sinds het
medio jaren negentig het sofi-nummer ver
meldt, een van de sleutels tot de geneugten
van de Nederlandse maatschappij. Wat volgt is
een domino-effect. Werk, ziekenfondsverzeke
ring, uitkering, studiefinanciering, allemaal
dankzij een gepikt sofi-nummer.
De excessen halen nu en dan de media. Op so
fi-nummers van reeds overleden personen
werken jaren na dato nog illegalen, die overi
gens braaf belasting en premies afdragen. „Er
zijn sofi-nummers in Nederland waarop hon
derden mensen per dagwerken", zegt Fons
Knopjes, ex-rechercheur en expert document
vervalsingen. „Het wemelt van de identiteits
fraude door gebrek aan controle, lekke regel
geving en onvoldoende beveiligde documen
ten. Daardoor weten mensen zelfs met com
plete fantasiedocumenten, massaal te verkrij
gen via internet, de boel te flessen."
De overheid wordt wakker. De nieuwe Sociale
Inlichtingen- en Opsporingsdienst (Siod) trekt
sinds kort ten strijde tegen massale ontduiking
van belasting en premies. In zijn laatste weken
als minister van justitie heeft Benk Korthals
identiteitsfraude de oorlog verklaard.
Het is geen kretologie, verzekert procureur-ge
neraal Dato Steenhuis, bij het openbaar minis
terie (OM) verantwoordelijk voor bestrijding
van identiteitsfraude. „Wie eenmaal een valse
identiteit weet te bemachtigen, krijgt ook een
bankpas, een NS-kaart, noem maar op. Zo ie
mand gaat onder in de massa, terwijl het de
grootste crimineel of terrorist kan zijn. Ver-
domd bedreigend. Zit iemand er eenmaal in,
dan haal je hem er niet zomaar weer uit."
En dus klinkt de roep om identiteitsbewijzen
beter te controleren. Na een dagje cursus kan
iedere leek een nepdocument van een echt
exemplaar onderscheiden, meent Rob van Es
sen. Hij is chef van het Regionaal Coördinatie
punt Documentherkenning van de politie Am-
sterdam-Amstelland. Zijn afdeling heeft kasten
vol nepdocumenten.
„Kijk hier, een vervalst document van een uit
geprocedeerde asielzoeker. De naam is zicht
baar vervalst en hup, meneer kan weer wer
ken. En deze dan, het paspoort van ene me
neer Stefanov. Gek zeg, daar staat toch echt de
handtekening van meneer Fokkema. Er staan
nog 36 fouten op. Toch kun je met zo'n docu
ment gewoon een auto huren die je nooit
meer terugbrengt. Of een hypotheek afsluiten
bij de notaris. Mag u raden of de bank daar
ooit nog wat van terugziet."
Instellingen en bedrijven nemen al hun eigen
maatregelen. Banken wantrouwen Nigeriaan-
se documenten tegenwoordig standaard. Au
toverhuurbedrijven vragen klanten om een
paspoort èn rijbewijs, plus een verklaring met
telefoonnummers om ter controle de werkge
ver te kunnen bellen. Aanbieders van mobiele
telefoons eisen voor een abonnement behalve
een paspoort ook een borg van tientallen eu
ro's.
Een waterdichte controle op identiteitsfraude
is een illusie. In Amsterdam kunnen ambtena
ren 175 nationaliteiten aan de balie krijgen
met 3.500 documenten waaraan een identiteit
te ontlenen valt. Daaronder alleen al 400 soor
ten geboorteaktes uit India en 47 verschillende
vormen van rijbewijzen uit de Verenigde Sta
ten. Toch is de fraude met valse papieren door
het verscherpte toezicht afgenomen. In Am
sterdam althans, want de fraudeurs wijken net
zo makkelijk uit naar Zaanstad, Haarlem en
Alkmaar.
Biometrie
Bij een betere beveiliging draait alles om bio
metrie. Unieke lichaamskenmerken worden
opgeslagen op een chipcard en zijn te checken
met een scan van bijvoorbeeld vinger, gelaat
of iris. Justitie-adviseur Grijpink, op zich een
groot voorstander van biometrie, waarschuwt
voor verkeerde toepassingen. „Is het te ma
ken, dan is het te kraken. Een versleuteld li
chaamskenmerk op een paspoort kan de situ
atie dan alleen maar erger maken. Je bewaart
je pinpas en je pincode toch ook gescheiden?
Oppassen dus, want heb je dan iemands bio-
metrische identiteit gekraakt, dan ben je ook
echt binnen. Dat geldt ook op internet; het af
tappen van een biometrische code op de digi
tale snelweg is niet ondenkbaar."
Internationale contacten compliceren een
succesvolle inzet van biometrie verder, want
in Griekenland en Portugal is men bijvoor
beeld nog niet zo ver. Terwijl wel geregeld val
se paspoorten uit deze EU-landen opduiken.
En al zijn ze zo ver, dan komen dezelfde pro
blemen wel weer uit nieuwe EU-lidstaten in
Oost-Europa.
Beveiliging door biometrie is niet tegen te
houden, meent privacy-expert Borking. „Het
dringt de fraude absoluut terug. Maar naarma
te het door biometrie moeilijker wordt om aan
persoonsgegevens te komen, worden de opge
slagen data steeds waardevoller. De criminali
teit zal zich de middelen verschaffen om die te
achterhalen en te ontcijferen, om toch te ro
ven en plunderen."
Bij zowel het OM, het ministerie van justitie,
de banken als privacywaakhond CBP is de
angst groot dat identiteitsfraude een zaak van
grof geweld wordt. Deskundigen verwijzen
naar de autofabrikanten. Die hebben dure bo
lides zo extreem beveiligd dat ze alleen te ste
len zijn met de eigenaar er nog in. Maar wat
wil je met een biomedisch slot, dat alleen
open gaat als het de vinger van de eigenaar
voelt. Fred Speijers, landelijk fraudeofficier bij
het OM: De criminaliteit past zich aan. Dan
bellen ze straks dus 's avonds bij je aan en
krijg je een pistool tegen je slaap."
