GELOOF SAMENLEVING
"E
'Leiden is zo plat als een
Rampritueel weerspiegelt onhandigheid
Nieuwe n;
'Bisschop, wilt u opscheppen?'
voor prijs
moslima's
Ravensbruckmonument is
beklad door een randdebiel
Wachtkamer heeft weinig
met wachtlijst te maken
Compliment voor LD voor
opluisteren van marathon
door Paul de Schipper
breda - De herder taxeert glim
lachend zijn kudde. „Mooi volk,
hè", zegt hij, „en sociaal zo
warm." Dan komt de kok met
een kanetje. De soep. „Bis
schop, wilt u opscheppen?"
Honderd mensen zitten aan drie
lange tafels tussen de perenbo
men op het gazon in de kloos
tertuin van de Bredase Kapucij
nen. Uitgenodigd door bisschop
Muskens ter gelegenheid van
zijn veertigjarig priesterjubile
um. Gratis lekker en veel eten.
Muskens: „Er is genoeg, hoor."
Toch, de doelgroep van Tiny
Muskens (66) is een tamelijk on
grijpbaar deel van de samenle
ving. Dat blijkt wel uit het feit
dat lang niet alle genodigden
zijn komen opdagen.
Cornelia van den Bruele, die
met haar man van honderd gul
den in de week moet leven wel.
Ze zet een lepel in de soep. „Wij
zijn arme mensen. Die zijn er
een heleboel in Nederland.
Mensen die blij zijn als het eind
van de maand komt, en ze weer
een beetje geld krijgen."
Er zitten dak- en thuislozen, de
aardige travestiet die zijn of haar
naam niet wil noemen, zwer
vers, mannen met grote baar
den en een tandenloze mond.
Ze blussen de hitte van de tro
penzon met veel ijskoud water.
Kijk, daar is ook Birgitta met
haar man Marian en hun vijf
kinderen. Dat is een Romagezin
uit Slowakije, dat onlangs nog in
Breda op straat sliep. Muskens
weet zijn gasten wel te vinden.
„Mooi", zegt Birgitta, die maar
een paar woorden Nederlands
spreekt. Haar man: „Hier goed,
in Slowakije veel problemen."
Hij spreekt in losse woorden:
„Slaan, politie racist, hier bis
schop, goede man."
Tussen soep en hoofdgerecht
zegent de bisschop het eten:
„Door Christus onze Heer,
amen." „Amen", antwoorden
zijn gasten.
Jolanda van Osta, pastoraal
werkster van het bisdom Breda:
„De bisschop wil met deze
maaltijd alle mensen die in onze
maatschappij op een of andere
manier met uitsluiting te maken
hebben onder de aandacht
brengen. Vooral omdat die
groep mensen zo vaak onzicht
baar blijft."
Muskens ziet het goedkeurend
aan. Wachtend op de aardappe
len met kip en spinazie om
schrijft hij zijn bijzondere gas
ten: „Ik noem het een rijke geva
rieerdheid aan zorgbehoeven-
den, mensen die niet aan alle ei
sen voldoen die onze maat
schappij stelt."
door Wim Schrijver
De stille tocht heeft zich in een
paar jaartijd ontwikkeld tot hét
Nederlandse rampritueel. Het is
een veilig, algemeen ritueel dat
het onvermogen toont om wer
kelijk collectief te rouwen, aldus
onderzoeker Tineke Nugteren.
Ze zijn als paddestoelen uit de
grond geschoten, rituelen na
rampen, maar ondanks alle me
dia-aandacht bleven de achter
gronden onderbelicht. Het is
deze constatering die de weten
schappers Tineke Nugteren,
Paul Post en Hessel Zondag er
toe bracht wel ramprituelen te
onderzoeken.
Het onderzoek van het drietal,
verbonden aan de Theologische
Faculteit Tilburg, werd het vorig
najaar reeds afgerond. Dezer
dagen verscheen pas hun boek
'Rituelen na rampen', de weer
slag van hun 'verkenning van
een opkomend repertoire'.
De ramprituelen waren er 'zo
maar' tien jaar geleden na de
Bijlmerramp, aldus de onder
zoekers. En zeker na 1996 met
de dood van prinses Diana, de
affaire-Dutroux en diverse ge
vallen van 'zinloos geweld' was
er al sprake van vier vaste pij
lers: de stille tocht, de collectie
ve rouwdienst, het monument,
en de jaarlijkse herdenking.
En, zegt Nugteren, er is nog een
reeks variabele factoren als het
afbakenen van de rampplek of
het ontstaan van spontane ge-
dachtenisplekken. Opvallend is
dat de rauwe boosheid zelden
vorm krijgt in die rituelen. Hoe
wel: „Het onderzoek naar de
oorzaken van de ramp en het
benoemen van de schuldigen
kan bijna een ritueel karakter
krijgen."
De stille tocht is volgens de on
derzoekers een typisch Neder
lands crisisritueel. „Het is een
uiterst krachtig en algemeen in
zetbaar ritueel, maar ook een ri
tueel dat juist door het algeme
ne karakter steeds meer als ge
zichtloos wordt ervaren", aldus
Nugteren. Zij wijst op de protes-
ten die al klinken tegen de 'wild
groei'.
Vergeleken met de collectieve
verwerking van rampen in het
buitenland spelen de kerken in
Nederland nauwelijks een rol.
„Kerkgebouwen vormen in ons
land geen publieke podia of
platforms", illustreert Nugteren.
Dat was bijvoorbeeld bij de Brit
ten na de dood van Diana of in
de Verenigde Staten na 11 sep
tember beduidend anders.
Eén van de voornaamste vragen
was voor de drie onderzoekers
of ramprituelen helpen bij de
verwerking, de psychosociale
aanpassing. Daar is volgens hen
nauwelijks onderzoek naar ge
daan. Hun conclusie: „Rituelen
kunnen een zinvolle bijdrage le
veren, maar ze zijn geen pana
cee."
De stille tocht en herdenkings
dienst na de brand in de oude
jaarsnacht in Volendam tonen
volgens de onderzoekers aan,
dat zulke rituelen goed kunnen
werken. Zo was er de 'confron
terende dimensie': met de gang
langs de rampplek konden
mensen in een veilige omgeving
en in verbondenheid met ande
ren de ramp 'herhalen'.
En er was de sociale kant. „De
deelnemers aan de tocht en de
dienst ervoeren dit ritueel als
een erkenning van hun leed."
Tenslotte was er de 'mythologi
sche dimensie': met de verhalen
tijdens de dienst werden moge
lijkheden aangereikt om het ei
gen leed tegemoet te treden.
„Dat kan het gevoel van mach
teloosheid helpen inperken."
De rol van de media kan volgens
Nugteren nauwelijks overschat
worden. „Rampritueel is voor
een belangrijk deel mediaritu-
eel. De media zelf zijn een inte
graal onderdeel van het ritueel
geworden." Via de televisie wa
ren de rituelen en de emoties
van de slachtoffers na de grote
rampen voor iedereen mee te
maken.
Daar schuilt een risico in, vin
den de onderzoekers. In feite is
het een 'schijnwereld'. De tele
visiemakers hebben immers ge
selecteerd en bewerkt. „Het ri
tueel wordt geïdealiseerd. Daar
door zijn er te hoge verwachtin
gen van ritueel. De werkelijk
heid van alledag is meestal nog
al mager en middelmatig."
Volgens Nugteren is de gang van
zaken rond het oprichten van
monumenten of bij de jaarlijkse
herdenking een apart onderzoek
waard. Na de 'veilige' rituelen
direct na de ramp blijken de
geesten snel uiteen te gaan.
„Duidelijk is dat zulke monu
menten pas na heel wat overleg,
strubbelingen en botsende me
ningen tot stand konden ko
men."
Kritisch zijn de onderzoekers
over het geprezen pluriforme
karakter van de moderne riten.
Van werkelijk multiculturele
rouwrituelen was alleen sprake
na de Bijlmerramp. Volgens
Nugteren is bij ramprituelen na
dien louter geprobeerd om zo
veel mogelijk betrokken groepen
een bijdrage te laten geven of
aan het woord te laten komen.
Ramprituelen vallen onder wat
'civil religion' (burgerlijke reli
gie) heet: de manier waarop in
de moderne samenleving naar
zingeving wordt gezocht. Bij
ramprituelen worden geen
'zware godsdienstige stellingen'
ingenomen. „Wat gedeeld wordt
zijn geen schriftuurlijke zeker
heden, maar legt de menselijke
onmacht bloot."
De onderzoekers hebben daar
bij wel de kritisch vraag voor wie
al het publieke rouwvertoon nu
eigenlijk is bedoeld. „Is er mis
schien sprake van een zelfrecht-
vaardigende spiegeldans van
diegenen die met de schrik vrij
gekomen zijn? De erkenning
'het had ook mij kunnen over
komen' moet niet worden on
derschat."
'Rituelen na rampen' van P.
Post, A. Nugteren en H. Zondag
is uitgegeven door Gooi en
Sticht in Kampen, telt 267 pa
gina's en kost 24,50 euro.
den haag - De Nana Asa
prijs voor moslimvrouwen
iamitische vrouwenorganii
die vrijdag voor het eerst' dfilf
uitgereikt, krijgt een ai
naam. Er is discussie oni i -V
over de opvattingen va: lfn o
naamgeefster, de 19-et l
West-Afrikaanse moslim:1
Nana Asma'u. el*1
Dat heeft medewerkstei mol
Lammers van het project «nt
en Burgerschap bevestigd
organisatie heeft de prijs
steld om de maatschapp am'
rol van moslimvrouwen i ft1
muieren. Nana Asma'u wai Ma;
een voorvechtster van,
heeft vrouwen ook opgeri j
om hun man te gehoon
en zoveel mogelijk binneiran
te blijven, meldde het daj g 16
Trouw dinsdag. Ook stel i
ongelovigen hel en verdoe
in het vooruitzicht.
Om verder 'gehakketak' oi
opvattingen van Asma .Cl
voorkomen, heeft de orgai t la
de onderscheiding voc jwe
omgedoopt in Islam en B ar i
schapprijs voor vrouwen, itus
Lammers. De organisatie pn v\
op zoek naar een nieuwen veel
„We vinden nog steeds dj te ii
na Asma'u bepaalde kwaï verg
had die passen bij de do iting
ling van de prijs: moslinten
wen stimuleren om maats dien
pelijk actief te zijn", zei mjvi
mers. Maar een discussii omr
de naamgeefster trekt u ik o
haar de aandacht van de „We
stelling van de prijs weg. omi
Islam en Burgerschap hee ntei
bij de keuze voor Nana h nak<
door deskundigen laten a ite.
ren. Lammers heeft naar Doo
zeggen positieve reacties turb
gen van Afrikaanse moslin loer
wen. De organisatie wil n d
vrouw die nog leeft als n me
naamgeefster. Daarvoor i in 1
ervaring met de Singh - Cl
prijs volgens Lammers ma
vers in het geheugen. ven
Islam en Burgerschap ste „We
ten doel het debat over vi ïyve
en normen in de mos agd
meenschap te stimuleren, tniai
tipje
MENINGEN
In het Leidsch Dagblad van
dinsdag 28 mei stond een aan
grijpende foto van het Ravens
bruckmonument op het Muse
umplein in Amsterdam. De tekst
op het monument is beklad
door een beklagenswaardig
mens. Iemand van het soort dat
in bibliotheekboeken meent
correcties te moeten aanbren
gen. Of - denk ik - dat meent op
snelwegen medeweggebruikers
te moeten corrigeren.
Op een oorlogsmonument! Hoe
diep kan een mens zinken? De
tekst op het monument luidt:
Voor haar die tot het uiterste
neen bleven zeggen tegen het
fascisme'. Ik heb daar ook
vreemd tegen aangekeken. Zo
van: wat gênant dat zo'n taal
kundige fout op zo'n monu
ment staat. Dat moet toch
'bleef zijn? Het is toch enkel
voud? Of 'hen', als het meer
voud moet zijn? Maar het is
nooit in me opgekomen om dat
ter plekke te corrigeren zoals de
vandaal (die zichzelf waar
schijnlijk ook nog een schouder
klopje gegeven heeft) heeft ge
daan.
'Sgreiffouten zijn denkvauten'
heeft de randdebiel geschreven.
Beschaamd - zoals het betaamt
- heb ik na enige reflectie mijn
eerste reactie in de prullenbak
gegooid. Waar die vandaal ook
thuishoort. Want het is het mo
nument "Vrouwen van Ravens-
bruck 1940 - 1945'. Vrouwen,
dus. De betreffende taalkundige
vervoeging luidt dus: Zij - haar -
haar. De meervoudsvorm van
'zij' is 'haar'.
Ik heb me geschaamd omdat ik
eventjes heb gedacht dat ik het
beter wist. Maar wat moet ik
denken van zo'n gedegenereer
de soortgenoot die halverwege
dat denkproces meent de we
reld te moeten verbeteren naar
zijn (of haar) beeld? Gemeente
Amsterdam, zorg alsjeblieft dat
het monument weer in zijn -
neen: haar! - waarde wordt her
steld.
Ben Meijer,
Zandvoort.
In de bijlage van het Leidsch
Dagblad van zaterdag 8 juni
stond een artikel over de ge
zondheidszorg. Daarbij stond
een foto afgedrukt van een
wachtkamer in een ziekenhuis
waar veel mensen zitten te
wachten, met het onderschrift:
'Terwijl de wachtlijsten in Ne
derland zorgen voor overvolle
wachtkamers in de ziekenhui
zen, kunnen patiënten in België
direct worden geholpen'.
Ik kom, samen met mijn vrouw,
vrij regelmatig in het ziekenhuis
eh inderdaad zitten daar steeds
veel mensen in de wachtkamer
en moeten wij wel eens een
kwartier of soms nog wel eens
wat langer wachten. Maar toch
zijn wij altijd dezelfde dag nog
thuis en ik neem aan dat na
17.00 of 18.00 uur de wachtka
mer wel leeg zal zijn.
Ik geloof best dat de wachtlijs
ten in Nederland lang zijn, maar
dat die mensen van die wacht
lijst met zijn allen een paar we
ken of maanden in die wachtka
mer zitten of staan te wachten
gaat me toch wel erg ver.
AJ. van Duijn.
Katwijk.
Marathon 2002. Onze vaste plek,
hoek Maresingel/Haarlemmer-
trekvaart, was wederom het do
mein van het Leidsch Dagblad.
Het LD verzorgde een band die
inspeelde op de lopers, de kin
deren konden worden ge
schminkt en het was gezellig
aangekleed.
Voor de vele toeschouwers een
leuk sfeertje en het bleef gezellig
totdat de laatste loper langs
kwam. Kortom een compliment
voor het LD voor het opluisteren
van de Leidse marathon.
Trudi Zoet en Ellen Blok,
Leiden.
Bisschop Muskens schept op. Foto: GPD/Johan van Gurp
KLANKBORD
Leiden is niet gelukkig met de laatste
herindelingsontwikkelingen. De grootste
gemeente in de regio wil graag meer
grond voor extra woningen, maar de
buurgemeenten staan niet echt te trap
pelen. Marinevliegkamp Valkenburg, het
glastuinbouwgebied bij Rijnsburg en de
Grote Polder bij Zoeterwoude zijn plek
ken waar Leiden de laatste jaren een
wellustig oog op heeft laten vallen.
Maar door tegenwerking van de buurge
meenten en de politieke perikelen in
Den Haag blijft dat voorlopig zonder suc
ces. Moet Leiden er meer grondgebied
bij krijgen? Of moet Leiden het zelf maar
uitzoeken?
Hans Moolenburgh uit Katwijk, orga
niseerde een handtekeningenactie
voor behoud van Marinevliegkamp
Valkenburg: „De expansie van Leiden
moet niet ten koste van alles gaan. In
de kuststreek moet de culturele en na
tuurlijke diversiteit behouden blijven.
Als Katwijk, Valkenburg, Rijnsburg en
Wassenaar worden ingelijfd door Lei
den dan worden het eigenlijk buiten
wijken van die stad. Daardoor verliezen
zij hun identiteit. Ik vind Leiden tot op
bepaalde hoogte arrogant. De voorma
lig wethouder Van Rij heeft wel eens
gezegd dat Leiden zich maar minder
moet laten afremmen door de regio. Ik
noem dat machtsdenken van een grote
stad."
Ton Kohlbeck, voormalig wethouder
in Oegstgeest: „De gemeenten in de re
gio wülen erg krampachtig samenwer
ken en passeren Leiden daarmee. Ze
kijken te veel naar zichzelf en te weinig
naar de problemen die Leiden heeft
Eigenlijk laat de regio de stad in de
steek. Het hoeft niet te gaan in de vorm
van 'landjepik' maar een samenwer
king om Leiden te helpen, lijkt mij een
goede zaak. Had ik dit overigens tien
jaar geleden geroepen, dan was dat po
litieke zelfmoord geweest; annexatie
was toen een heet hangijzer. Het is een
beetje laf van mij maar in de loop der
De Leidse Merenwijk grenzend aan het Warmondse polderland. Rechtsonder: Leidse volkstuinen. Foto: Frans Roomer
jaren ben ik ervan overtuigd geraakt dat
we niet zonder elkaar kunnen."
Jacques de Coo, raadslid Leiden Weer
Gezellig/De Groenen: „Onzin. Veel
mensen die in Leiden wonen, werken
in Rotterdam of Amsterdam. Laten ze
daar maar gaan wonen. Ik zeg het mis
schien kort door de bocht maar we zijn
een beetje gek aan het worden. We
bouwen huizen van een half miljoen
voor yuppen terwijl er bij de jongeren
enorme behoefte bestaat aan sociale
woningbouw."
Jan Nederpel, voorzitter van de ver
eniging Kloosterschuur uit Rijnsburg:
„Ik ben best bereid om mee te praten
over een uitbreiding van Leiden, maar
eerst nadat er een grondige studie is
verricht naar andere alternatieven in de
regio. Als ik door het Groene Hart rijd
dan denk ik dat daar veel ruimte is,
maar dat mag niet bebouwd worden
omdat het groen moet blijven. Dat vind
ik raar, want het is wat natuur betreft
niet zo'n interessant gebied. Als er na
een studie uitkomt dat Rijnsburg en
Valkenburg toch opgeofferd moet wor
den ten gunste voor woningbouw uit
Leiden, dan ben ik niet te beroerd mijn
maatschappelijke verantwoordelijkheid
te nemen. Dan praat ik mee."
Niek Stikkelorum, hoofd vastgoed van
Stichting Leidse Studentenhuisves
ting: „Ik vind ook dat Leiden meer
grond moet krijgen om woningen te
bouwen. Maar je moet ook kijken bin
nen de stadsgrenzen. Als ik op een
hoog punt in Leiden sta dan valt het
mij op dat Leiden zo plat is als een
pannenkoek. Alleen bij het station
staan hoge gebouwen. De woningen
mogen best wel wat hoger de lucht in,
zonder dat het gelijk een ManhatË J
wordt. De Willem de Zwijgerlaan
een goede locatie zijn."
Jan Sevenster, platform Warmot
Zelfstandig: „De argumentatie va
den, 'als jullie Valkenburg niet ge
dan gaan we failliet', vind ik slecl
Leiden moeite heeft zijn financia
orde te krijgen dan moet het niet
zijn dat de stad grond erbij krijgt
woningen te bouwen om de kast ragi
spekken. Want dan zit je over tiet e di
weer in precies dezelfde situatie.'
Ton Dupuis, voorzitter huurder
eniging Ons Doel in Leiden: „Ja,
den moet grond erbij krijgen. De w
structurering speelt hier een bela eke
ke rol. De huizen zijn erg oud en ya
ten worden gesloopt en vervangt
de bewoners die moeten vertrek!
te vangen, moeten er extra huizei
den gebouwd. Dus is er meer gro
nodig. Het vliegkamp lijkt mij de woo
reële optie voor uitbreiding.ten
Wethouder Ates van Zoeterwoui lers.
„Misschien dat Leiden dat wel wi die
maar ik ben er niet van overtuigd ami
het moet. Ik vind het argument d od«
woningen de financiële positie va >jes
den kunnen verbeteren niet goed twe
vind wel dat er woningen in de re t na
moeten en we doen ook ons besi naa
dat te realiseren. Maar meer won use
hoeven niet gepaard te gaan met mi
grenscorrectie ten gunste van Lei «se i
Cees Waal, oud-wethouder in Li dsc.
en voorzitter van de vereniging ^et-
Leiden: „De provincie laat Leider it
zijn lot over. Zij moet duidelijker: <akl
net zoals bij Den Haag naar eeni alti
sing zoeken. Het gaat eigenlijk or n b,
bouwmogelijkheden. In Leiden is toi
weinig ruimte voor. Daarom moe df
het in regionaal verband plaatsen erk
discussie moet daarbij het niveau iser
stijgen van 'landjepik' en gaan ov acy
problemen die deze regio en Leid alle
het bijzonder kent.N
len
Jelle Settels erV(
tal
De stelling 'Leiden moet er snel grondge
bied bij krijgen' kan in de LD-opiniepeiling
op niet al te veel steun rekenen. Slechts 18
procent van de bezoekers van www.leid-
schdagblad.nl onderschrijft de stelling, 82
procent is het ermee oneens. Een selectie
uit de reacties:
Niels van Weeren, Oegstgeest: „Uitbrei
ding van grondgebied is geen wonder
middel. Trouwens, Leiden heeft voorlo
pig even genoeg aan zichzelf als het om
besturen gaat."
J. Jansen, Leiden: „Oneens. Woningen
kunnen ook in en door buurgemeenten
worden gebouwd. Weg met de 'Groot-
Leidse Gedachte'."
G.F.M. van der Hulst, Zoeterwoude:
„Met de stelling ben ik het niet eens. De
gemeente Leiden heeft bij vorige annexa
ties (denk maar eens aan Voorschotens
en Zoeterwouds grondgebied in 1966)
aangetoond dat een en ander niet per de
finitie leidt tot een gemeente met een be
ter leefklimaat of betere economie. Lei
den heeft nauwelijks iets gedaan met het
van Zoeterwoude geannexeerde gebied:
Vrouwenweg en omgeving, Vlietweg,
Cronestein. Nergens is er sprake geweest
van een kwalitatief hoogstaande woning-
bouwinvulling. Leiden heeft steeds te
eenzijdig gebouwd en burgers letterlijk
de stad uitgejaagd in plaats van meer
energie te steken in het verbeteren van
de kwaliteit van de bestaande wijken (in
clusief de binnenstad). Leiden moet op
lossingen vooral zoeken in samenwer
king met de regio in plaats van het voort
durende claimen van grond in de buur
gemeenten."
W. Kivits, Sassenheim: „Oneens. Je kan
ook ergens anders gaan wonen. Blijf van
de dorpen af!"
Linda van den Berg, Valkenburg: „Lei
den moet eerst oude industriegebieden
(bijvoorbeeld De Waard) herinrichten cq
herbestemmen. De gemeente moet beter
zoeken naar andere binnenstedelijke op
lossingen."
P.B. Dirksen, Leiden: „Er bestaat geen
natuurrecht om in Leiden te wonen."
J. Gahrmann, Zoeterwoude: „Oneens.
Wees tevreden met wat je hebt. Werk re
gionaal maar goed samen, dat lost veel
op."
J. Pen sr., Zoeterwoude-Dorp: „Eens. De
Grote Polder is een heel goede locatie.
Vlakbij de NI 1 en A4. Valkenburg daar
entegen is een heel slechte optie. Daar
zijn niet voldoende uitvalswegen en het
toeristenverkeer zal lange files veroorza
ken wanneer in Valkenburg een nieuwe
wijk wordt gebouwd. Dat Zoeterwoude
prefereert een zo'n groene gemeente te
zijn, is onzin. In de winter heeft deze
plaats meer weg van een smeulende vuil
nisbelt. Honderden allesbranders en
open haarden verzieken dan de lucht.
Daarin wordt het huisvuil verbrand dat
anders per kilo moet worden afgere
kend."
G. Kuijt, Katwijk: „Oneens. Als alle hui
zen die worden onderverhuurd weer op
de markt komen, zijn we al een eind op
de goede weg."
De nieuwe stelling waarop tot en met
maandag kan worden gereageerd luidt:
Om seksueel misbruik te voorkomen, moet
de katholieke kerk het celibaat afschaffen.
Leiden moet er sni
grondgebied bij k
