GELOOF SAMENLEVING
NIK: godsdienstvrijheid joden in gevaar
Catharijneconvent trots op expositie Schittering van de tsareib
Islamitische
verlichting
Bisschop Punt erkent
Mariaverschijningen
Bidden in
Bethlehem
Samen op Weg-kerk voert steun aan Chinese protestanten op
'Leden worden nageroepen, uitgescholden, bespuwd en belaagd'
art-
Gastdoncenten naar Nanjing om predikanten op te leiden
Bijzondere kunstschatten uit een rijk gevulde schatkamer van het Novodevicij-klooster
amsterdam/anp - Het Nederlands-lsraë-
litisch Kerkgenootschap (NIK) wordt
steeds meer geconfronteerd met signa
len van een afnemende godsdienstvrij
heid. Aan de uitoefening van de joodse
religie dreigen beperkingen te worden
gesteld die hun precedent niet kennen,
aldus het NIK in een brief aan informa
teur Oonner.
Het kerkgenootschap, waarbij ongeveer
dertig (orthodoxe) joodse gemeenten
zijn aangesloten, wijst op de belemme
ringen die de overheid lijkt op te gaan
werpen ten aanzien van het huwen met
buitenlanders. Ook wijst het kerkge
nootschap op de in het geding zijnde
voortzetting van eeuwigdurende graf
rechten. Verder is het NIK bezorgd over
het toenemend verbaal en fysiek ge
weld tegen joden.
Het NIK vraagt de informateur en de
fractieleiders van CDA, LPF en WD te
bewerkstelligen dat joods-religieuze ri
ten en uitingen ongestoord kunnen
worden voortgezet.
Het voornemen een drempel op te wer
pen ten aanzien van het huwen met
een buitenlandse partner, raakt de
joodse gemeenschap van ongeveer
35.000 personen. Vooral Nederlandse
joden die zich meer dan gemiddeld be
zighouden met het belijden van hun
religie, hebben volgens het NIK de be
hoefte om buiten de landsgrenzen een
huwelijkspartner te vinden. Omdat de
groep te klein is, kan een keuze niet tot
Nederland beperkt blijven.
De minister van Binnenlandse Zaken is
van plan de mogelijkheid tot uitgifte en
het behoud van bestaande eeuwigdu
rende grafrechten ter discussie te bren
gen. Volgens de joodse ritus worden
overledenen uitsluitend in een graf met
eeuwigdurend recht begraven, aldus
het NIK
Het kerkgenootschap constateert ver
der de sterk in aantal en grimmigheid
toegenomen aanvallen op leden van
joodse gemeenten, omdat zij door hun
uiterlijk (keppel, hoed, baard) als joden
herkenbaar zijn.
Tot enige jaren geleden was het on
denkbaar dat het dragen van joodse
'uiterlijkheden' gepaard ging met ge
vaar voor de lichamelijke integriteit.
„Nu worden onze leden nageroepen,
uitgescholden, staande gehouden, be
spuwd en belaagd", enkel en alleen
omdat zij joods zijn of als zodanig her
kenbaar zijn. Ook zijn er joodse kinde
ren die zich op niet-joodse scholen be
dreigd voelen. „Dit zijn ontoelaatbare
toestanden", schrijft het kerkgenoot
schap.
amsterdam/anp Bisschop
Punt van Haarlem heeft de ver
schijningen van Maria in de
Amsterdamse Rijnstraat als au
thentiek erkend. Dit heeft Punt
aan collega-bisschoppen in de
hele wereld geschreven, zo
meldt deze week het Katholiek
Nieuwsblad.
In een schilderij in de Thomas
van Aquinokerk in de Rijnstraat
is Maria voor het eerst in 1945
aan de Amsterdamse kantoor
medewerkster Ida Peerdeman
verschenen. Dit zou zich tot
1961 in totaal 56 maal voordoen.
In boodschappen gaf Maria aan
dat ze Vrouwe van alle Volkeren
genoemd wilde worden en
vroeg ze erkenning voor haar
zending als 'Medeveriosseres,
Middelares en Voorspreekster'.
Peerdeman overleed in 1996.
Al in 1996 hadden de toenmali
ge bisschop en hulpbisschop
van Haarlem, Bomers en Punt,
toestemming verleend voor de
openlijke verering van Maria
onder de titel Vrouwe van alle
Volkeren. Over het bovenna
tuurlijke karakter van de ver
schijningen wilden ze toen nog
geen oordeel uitspreken. Na rijp
beraad is Punt nu tot de conclu
sie gekomen dat de verschijnin
gen van bovennatuurlijke oor
sprong zijn.
De verering van Maria als mede
veriosseres heeft de laatste jaren
een enorme vlucht genomen.
Bisschoppen in veel landen
hadden Punt gevraagd zich uit
te spreken over de authenticiteit
van de Mariaverschijningen in
de periode 1945-1961.
In Nederland concentreert deze
vorm van Mariaverering zich in
de kapel in de Amsterdamse
Diepenbrockstraat. In die kapel
hangt ook het bewuste schilde
rij. Jaarlijks vinden er in Amster
dam Mariagebedsdagen plaats,
bijgewoond door duizenden ge
lovigen.
bethlehem - Een Amerikaanse or
thodoxe bisschop bidt tijdens de
zondagsmis in de Geboortekerk
in Bethlehem. De kerk, één van
de heiligste christelijke plekken
op aarde, werd beschadigd tij
dens een 42 dagen durende be
zetting in april. Slechts een hand
jevol Palestijnse christenen be
zochten sindsdien de kerk, die al
tijd één van de grootste publieks
trekkers in de omgeving was.
Foto: Reuters/Yannis Behrakis
utrecht/anp - De Samen-op-
Wegkerken voeren de steun aan
de officiële Protestantse Kerk in
China fors opvoeren. Ze willen
vooral een bijdrage leveren aan
de opleiding van predikanten.
De Chinese Protestantse Kerk
groeit snel en kampt met een
nijpend tekort aan goed opgelei
de voorgangers. Dit heeft een
delegatie van de SoW-kerken
maandag na terugkeer van een
elfdaags bezoek aan China ge
zegd.
De kerken willen onder meer in
de komende twee jaar twee Chi
nese theologen in Nederland la
ten promoveren. Daarvoor is al
gauw een vervijfvoudiging van
de huidige steun aan China no
dig, denkt A Mook van de orga
nisatie Kerkinactie. Het China-
budget van de kerkelijke hulpor
ganisatie bedraagt nu 40.000 eu
ro per jaar.
De kerken denken verder aan
het uitzenden van Nederlandse
gastdocenten naar de nationale
predikantsopleiding in Nanjing
en een programma voor de ver
taling van theologische boeken
in het Chinees. „De groei van de
Chinese kerk en de problemen
waar zij mee kampt, rechtvaar
digen een grotere inzet van de
SoW-kerken", zei SoW-secreta-
ris dr. B. Plaisier. Met Mook en
prof. dr. F. de Lange, rector van
de Theologische Universiteit
Kampen (ThUK), vormde hij de
eerste officiële kerkelijke delega
tie naar China.
De delegatie is volgens Plaisier
onder de indruk geraakt van de
geweldige groei van de officiële,
door het Chinese bewind erken
de Protestantse Kerk. Die telt nu
vijftien tot twintig miljoen leden
en krijgt er jaarlijks een miljoen
leden bij. China telt ook een on
bekend aantal niet-geregistreer-
de protestanten, die vaak aan
vervolging blootstaan.
Volgens Plaisier heeft de delega
tie in alle gesprekken met kerk
leiders en overheidsfunctiona
rissen de kwestie van de gods
dienstvrijheid aangeroerd. „Er is
in China meer godsdienstvrij
heid dan we gezien de omstan
digheden verwacht hadden", al
dus de SoW-secretaris. Chine
zen zijn volgens hem redelijk
vrij om christen te worden en
als christen te leven.
De kerkleiding heeft volgens de
delegatie nauwe banden met de
staat. „Kritiek op de staat, bij
voorbeeld op de één-kindpoli-
tiek of het abortusbeleid, lijkt
voor de kerk ook ondenkbaar te
zijn", zei Plaisier.
Het onderhouden van banden
met de officiële kerk betekent
volgens Plaisier geen keuze te
gen de 'ondergrondse' kerken in
China. „Maar we voeren geen
twee-sporenbeleid. We gaan
niet tegelijkertijd contacten on
derhouden met de officiële kerk
én een lijn met de ondergrondse
kerken leggen. We willen be
trouwbare partners zijn zonder
naïef te wezen."
HA
West-Europa is de laatste vijf
honderd jaar door een aantal
pijnlijke en rommelige proces
sen heen gegaan: de reforma
tie, de renaissance, de verlich
ting. Dat zijn mooie woorden
die in onze ogen naar geestelij
ke rijkdom en intellectuele ac
tiviteiten verwijzen, maar voor
veel tijdgenoten van die pro
cessen lag het anders. Voor
hen was wat wij nu aan hun
tijd zo mooi en interessant vin
den, niet veel anders dan een
reeks van onwelkome verande
ringen, moeilijk te volgen de
batten, bloe
dige twisten,
uitzichtloze
conflicten, en
zelfs oorlo
gen.
Zonder de
verlichting
zou Europa
nooit gewor
den zijn wat
het nu is.
Achteraf lijkt
de verlichting
een historisch
noodzakelijke
en vanzelf
sprekende
ontwikkeling.
Godsdienstig, JAN
politiek en
wetenschap
pelijk gezag -
het kon niet anders of die zou
den ooit van elkaar los raken.
Ware beschaving is immers
niet mogelijk als alle gezag op
alle gebied in één hand is.
In de meeste moderne landen
staat scheiding van de mach
ten zelfs in de grondwet Gods
dienst en wetenschap laten
zich niet door politici de wet
voorschrijven. Godsdienstige
leiders proberen niet de we
tenschap en de politiek te dic
teren wat wel en wat niet kan.
Ieder heeft zijn eigen taak, en
het brede publiek ziet dat het
zo goed is. Ieders macht is be
perkt tot zijn eigen terrein. On
beperkte macht bestaat niet
meer.
Hebben andere culturen ook
dergelijke processen als de ver
lichting doorgemaakt? Of, als
ze die niet hebben doorge
maakt, zal dat dan nog gebeu
ren? Zeker ten aanzien van de
islam is dat een belangrijke
vraag.
De huidige situatie in de lan
den van de islam biedt weinig
uitzicht op verandering. Er
heeft zich daar geen verlich
ting in Europese zin voorge
daan, en dat er zo'n verande
ring op komst zou zijn gelooft
haast niemand. Waarom is dat
zo?
In de landen van de islam q KL
drie partijen, die met elkaar ld1
een gevecht op leven en dt
verwikkeld zijn. Het gaat ortjtfi
de heersende regimes in de
hoofdsteden, om de islamiti
sche godsdienstige leiders,,
de fundamentalistische opp
sitie die de zittende regering
verdrijven wil. Het gaat er
daarbij niet zachtzinnig aa
toe. Dagelijks vallen er dode eid
Wanneer de godsdienstige scl
ders geconfronteerd worder i,d
met hervormers van welke
aard ook, laten ze die door ui
regering he lu
zwijgen op, ort
gen. Inheijwv
lang van de
rust op konjorl
termijn gen
de regering
de godsdiei ati
stige leiden ui
meestal hu
zin. Inruil
daarvoor si li
nen de god le
dienstige le exp
ders de reg-; pe
ringen in h: mei
NS
SEN
strijd tegen jrvei
fundament|e 1
listen.
Europeane
hebben vaa
het gevoelt
ze hier iets aan moeten doe MB
Het is toch niet goed wanne ral
bij onze buurlanden origine 11
gedachten op welk terrein 0 tvt
door de politie de kop word
ingedrukt, op verzoek van
me ayatollah's met baarden
Maar de buitenwereld kan
niets bijdragen aan de oplo^NV
sing van de interne aangek udi
genheden van de islamitisd vis
wereld. Westerse steun voor
wat wij originele ideeën nor ira;
men, bevestigt in de ogenv nd
veel bewoners van het Mid
den-Oosten dat die ideeëni Mat
derdaad afstammen van de
foute wereld van het verkeet wo
de, onzedelijke Westen. Die
stamboom staat in het islan 10:
tische Midden-Oosten niet Ier?
een goede reuk.
De Franse islamoloog Gilles
Kepel meent dat er ondank
alles geen reden is tot somb
heid. Volgens hem zijn deh
dige immense interne coi
ten tussen regeringen en
mitische fundamentalisten
juist het hoopvolle begin va
een islamitische verlichting
De Westerse verlichting be
stond immers ook uit eem
otische reeks intellectuele,
soms bloedige aanvaring
Wie hoopt er niet dat hij
zal krijgen.
ere
ad»
Ip h
door Peter ter Veer
utrecht - Praat een half uur met
Catharijneconvent-directeur
Guus van den Hout en gastcon-
servator/ikonenexpert Désirée
Krikhaar, en je weet dat er iets
bijzonders aan de hand is in het
museum. Hun enthousiasme is
onstuitbaar en, gezien de ten
toonstelling 'Schittering van de
tsaren' met negentig iconen en
vijftig andere voorwerpen uit het
Novodevicij-klooster te Moskou,
volkomen terecht
.Afgelopen september bezoch
ten wij het prachtige Novode
vicij-klooster, een oase van rust
in de Russische hoofdstad", be
gint directeur Van den Hout
trots zijn verhaal. „We hoopten
een paar mooie dingen te krij
gen, maar alle laden, kasten en
depots werden geopend: we
hadden het voor het uitzoeken.
Zelfs het mooiste en historisch
belangwekkendste stuk uit de
collectie, de 17e eeuwse iconos-
tase van tsaar Aleksej Michail-
ovic, kregen we uiteindelijk
mee. Onze collegae in Moskou
zijn zeer genereus geweekt."
Het Novodevicij-klooster (Nieu
we Maagdenklooster) dateert uit
1524 en werd gebouwd in op
dracht van grootvorst Vasilij III.
Het kent een rijke historie, die
mede werd bepaald door de vele
tsarina's en tsarevna's - echtge
notes en dochters van de Russi
sche tsaren - die er, vrijwillig én
gedwongen, verbleven. Zo sleet
de kinderloze Solomonia., vrouw
van Vasilij Hl, er de laatste jaren
van haar leven. Maar ook de
dochters van tsaar Aleksej - Ev-
dokia, Ekaterina en Sofia - stier
ven er als non en werden er be
graven.
Bij hun intreden in het klooster
namen deze en vele ande re
hooggeboren vrouwen tallloze
kostbaarheden mee om hun so
Bezoekers van het Catharijneconvent in Utrecht bewonderen een ikonenwand op de expositie 'Schittering van de tsaren'. Foto: ANP/Juan Vrijdag
bere kloostercellen mee te deco
reren. En wat zij meebrachten
naar het Novodevicij-klooster is
er nooit meer weggegaan. En
dat is nogal bijzonder, gezien
het feit dat ongeveer alle kloos
ters en kerken na de Russische
revolutie werden leeggehaald
om er de musea in het Kremlin
en elders mee te vullen.
De pronkstukken van de ten
toonstelling zijn zonder enige
twijfel de iconen. Ze hangen niet
keurig naast elkaar op ooghoog
te aan de wand, maar zoals het
eigenlijk hoort in rijen van on
der naar boven. Precies zo wor
den de iconen in Oost-Christe
lijke kerken opgenomen in de
iconostase: de wand die het al
taar scheidt van de gelovigen in
het schip van de kerk. De ico
nostase van het zijaltaar van de
kerk van de Moeder Gods van
Smolensk, de centrale kerk van
het klooster, omvat drie rijen
prachtige, heldere iconen van,
onder andere, heiligen en scè
nes uit de levens van Maria en
Christus. Behalve deze iconosta
se zijn op de tentoonstelling vier
zogenaamde graficonostasen te
zien: beeldenwanden voor bo
ven het graf van een overledene.
Moeder Gods met Kind, Chris
tus en heiligen die voor de over
ledene belangrijk waren, komen
in de graficonostasen veelvuldig
voor. Veel van de iconen zijn
versierd met schitterende edel
stenen, email en parels. Alleen
de zilveren bekledingen ('oklad')
van de iconen zijn al kunstwer
ken op zich.
Veel van deze iconen werden
vervaardigd buiten de muren
van het klooster in de grote in
ternationale kunstenaarsateliers
in het Kremlin, de zogenaamde
Wapenkamers. De nonnen in de
kloosters hielden zich bezig met
werken van barmhartigheid zo
als het stichten van scholen, zie
kenhuizen en weeshuizen.
Naast deze sociale taken be
steedden zij hun tijd aan het
vervaardigen van religieuze bor
duurwerken, die een rol speel
den tijdens de liturgie. Zo is op
de tentoonstelling een wonder
schone, met zilverdraad gebor
duurde doek te zien met, tegen
een donkerblauwe achtergrond,
de graflegging van Christus. Ook
de 'pelena' - een liturgische
doek vergelijkbaar met een
icoon - van de Moeder Gods
met Kind is indrukwekkend in
zijn eenvoud.
Minder eenvoudig zijn de litur
gische gewaden van de kerkelij
ke hoogwaardigheidsbekleders,
die oorspronkelijk zijn geïnspi
reerd op de feestgewaden van
het Romeinse en later het By
zantijnse hof. Naast een kazuifel
en een tunica van fluweel, aan
de kragen afgezet met parels en
edelstenen, spant vooral het
hoofddeksel van de bisschop de
kroon. De bolvormige mitra van
goudweefsel is bezet met glas,
edelstenen, parels en een di P^r
tiental zilveren gegraveerde
quettes. Het is een en al pra
en praal. En alsof het nogni
genoeg was droegen de bis mof
schoppen ook nog borstkn
of borsthangers. De hanger Vrf
staan uit kleine icoontjes v-F
bijvoorbeeld Maria met Kir.fP,
een heilige, soms uit hout?
sneden. Deze zijn gevat ine j1 n
of goud, gecombineerd meiflezi
reis en edelstenen.
Het mag duidelijk zijn dat ii ïe
mooi vormgegeven en belit 5
zalen van het Catharijneco:
schitterende objecten zijn
zien. Maar er wordt óók eet
spannend verhaal verteld:
een uniek klooster waar vor
lijke vrouwen onder saillant
omstandigheden als nonne
woonden, van waaruit polit
werd bedreven en familievf
werden uitgevochten. In da
de klooster, filiaal van het S
Historisch Museum aan hu
ebt
de Plein, wordt op dit mon) ner
laatmiddeleeuwse kunst ui
Catharijneconvent getoond
is bijzonder, want erg beh^
met westerse christelijke
is men er niet. Deze uitwis*
heeft de contacten die al tu:
het Catharijneconvent enh
Staats Historisch Museuml
stonden alleen nog maarvt
sterkt. In Moskou spreekt n
zich al uit voor verdergaan:
menwerking en uitwissel^
een echt partnership. Direc
Van den Hout zal er waarsc
lijk alles aan doen om dieet
tacten warm te houden. Hf „j"
Staats Historisch Museum:
Moskou heeft een collectie ena
vier en een half miljoen ob| ,je n
ten, waarin hij vast nog we!
wil grasduinen voor een tet
toonstelling in zijn Cathaif nur
convent.
pol
Museum Catharijnecomf
Lange Nieuwstraat 38, Utr fen.
T/m 22 september. Opend^
t/m vr 10.00-17.00 uur, z*> 3nf
zo 11.00-17.00 uur.
1
