GELOOF SAMENLEVING
'Wij zijn beesten'
Dominee Hakvoort naar
Gereformeerde Gemeente
Amerikanen gaan Amsterdi
evangeliseren vanaf woonboi
Reuzentelescopen vinden eerste zonnestelsel in wording
Centraal Joods Overleg geschokt door nazi-vergelijking
Wilde appels gedijen
op Schiermonnikoog
Botanicus: Opfleurend bloemetje kan zieke nare besmetting gevejï
Drees roemt religieus winkelen
Tien gezinnen volgen predikant
WETENSCHAP
woensdag 5 JUNI 2002
leiden - „Wij zijn, zo weten we
nu, beesten, nauw verwant aan
de chimpansee en bonobo. In
onze cellen zitten dezelfde ge
nen als in gist. De werking van
onze hersenen kunnen we met
scans volgen. Dat leidt tot de
uitdaging zelfkennis."
Deze voor een theoloog niet
heel gebruikelijke woorden
sprak prof. dr. Willem B. Drees
gisteren in zijn Leidse oratie als
hoogleraar wijsbegeerte van de
godsdienst, zedenkunde en en
cyclopedie van de godgeleerd
heid. Drees - natuurkundige en
theoloog - volgt prof. H.J. Adri-
aanse op. Drees sprak over de
twee aspecten van zijn vak; wijs
begeerte van de godsdienst én
de godsdienst zelf.
De hoogleraar, kleinzoon van
premier W. Drees en zoon van
de DS'70-minister van die
naam, sprak over 'Het Christe
lijk barbarendom in Europa'.
Drees is voorstander van een
vrijzinnig, verlicht christendom.
Als natuurkundige probeert hij
de inspiratie van het geloof te
combineren met de kritische re
delijkheid van de moderne we
tenschap. De geschiedenis van
dominee Béhler, die eind ne
gentiende eeuw met zijn 'verta
ling' van het boeddhistische ge
schrift de nodige opschudding
veroorzaakte in Christelijk Ne
derland, gebruikte hij als voor
beeld van een meer open, ver
lichte benadering van het ge
loof.
De hervormde ds. Louis A. Béh
ler uit het Friese Oosterwolde
vertaalde een pamflet van een
boeddhistische monnik uit Ti
bet, Het 'Christelijke' Barbaren
dom in Europa. De vertaler
vond de Nederlandse koloniale
politiek en de christelijke zen
ding zedelijk verwerpelijk. Hij
juichte het toe dat de 'Ooster-
schen zuurdesem ons Christelijk
meel doortrekken gaat' en vond
dat wij spiritueel veel van de
Aziatische culturen konden le
ren. De brochure en Béhlers in
leiding leidden ertoe dat het
provinciaal kerkbestuur hem
schorste.
De algemene synode handhaaf
de hem echter als predikant. Die
gang van zaken had de oprich
ting van de Gereformeerde
Bond tot gevolg, al meende de
predikant dat 'ware christenen'
aan deze teksten geen aanstoot
zouden nemen. Zij zullen 'daar
in diezelfde heerlijke heilswaar
heden ontdekken, waarin hun
ne eigene ziel zich verheugen
mag". Béhler viel de auteur bij in
diens visie op de mens. De
christelijke 'barbaren van het
Westen' kenden slechts de bui
tenkant, maar veronachtzaam
den het belangrijkste, de ziel.
Drees vond de 'zaak-Béhler' nog
steeds actueel. Historici kunnen
dit plaatsen in het kader van de
moderne 20e eeuw. 'Boeddho-
logen' vinden hier wat men toen
wist van het boeddhisme. Bij
belwetenschappers kunnen la
tere geloofsovertuigingen con
fronteren met precies bronnen
onderzoek. Godsdienstweten
schappers - zoals Drees - kun
nen de 'godsbeelden' van Oost
en West onderzoeken en gods
dienstsociologen ontdekken dat
de strijd van Béhler eigenlijk
binnen het christendom werd
gevoerd.
Wat voor bedoelingen allemaal
een rol speelden in dit optreden
van de hervormde dominee uit
het Friese Oosterwolde, is object
van de godsdiensthistorie. Sa
men met de godsdienstsociolo
gie, de godsdienstpsychologie
en andere disciplines maakt de
ze deel uit van het geheel aan
godsdienstwetenschappen, dat
sinds jaar en dag één van de
twee pijlers vormt van de Leidse
theologische faculteit. De ande
re pijler is de theologie, die zich
baseert op openbaring en tradi
tie. De godsdienstfilosofie staat
daartussen.
Aan de ene kant doet zij méér
dan vormen van godsdienst be
schrijven en herleiden tot socia
le, historische en psychische
factoren. Zij stelt de vraag naar
de waarheid en de waarde van
het geloof. Wat dat betreft voegt
zij toe aan wat de wetenschap
kan. Aan de andere kant beperkt
de godsdienstwijsbegeerte zich
tot wat door middel van kriti-
amsterdam/anp - Het Centraal Joods
Overleg is 'geschokt' door de opmerking
van S. Agterhuis, volgens wie Israël in
Jenin dezelfde methodes heeft toegepast
die de Duitsers gebruikten om getto's uit
te kammen. Agterhuis is burgerwaame-
mer in Israël en Palestijns gebied namens
Novib en vijf kerkelijke organisaties.
Het CJO, waarin de drie joodse kerkge
nootschappen, Centrum Informatie en
Documentatie Israël, Federatie Neder
landse Zionisten en Joods Maatschappe
lijk Werk zijn vertegenwoordigd, vraagt
rie zes organisaties of zij achter de woor
den van hun gezant staan. Het CJO ver
wacht dat zij zich distantiëren van Agter
huis, die de gewraakte opmerking maak
te in het Amsterdams Stadsblad.
In Palestijnse kring wordt Jenin de 'zelf
moordhoofdstad' genoemd wegens de
grote aantallen zelfmoordacties die er
sche, redelijke en publieke toet
sing kan worden vastgesteld.
Wat dat betreft doet zij minder
dan de theologie. In het geloof
zelf is rationaliteit wellicht niet
het eerste. De emoties spelen
daar een minstens zo belangrij
ke rol.
worden beraamd. Joodse burgers hebben
in de Tweede Wereldoorlog nooit zelf
moordaanslagen gepleegd, noch wapens
gemaakt om onschuldige burgers te ver
moorden. Verder noemt het CJO de ho
locaust een 'unieke wandaad' in de mo
derne geschiedenis.
alphen aan den rijn - Dominee
E. Hakvoort is uit de Christelijke
Gereformeerde Kerken getre
den. De predikant van de ge
meente in Alphen aan den Rijn
is van plan zich met zijn gezin
aan te sluiten bij de Gerefor
meerde Gemeenten. Ook wil hij
graag predikant in dit kerkver
band worden.
Ds. Hakvoort heeft dat meege
deeld in een brief aan de chns-
telijk-gereformeerde classis Den
Haag, zo bevestigt ds. K. Hoef
nagel uit Katwijk. Gisteravond
heeft de classis over de brief ver
gaderd en bekeken hoe het nu
in de gemeente van Alphen ver
der moet.
Helemaal onverwacht kwam de
stap van de Alphense dominee
niet. „We zagen dit al een tijdje
aankomen", aldus ds. Hoefna
gel. Al langere tijd was bekend
dat Hakvoort zich qua prediking
meer thuisvoelt bij de Gerefor
meerde Gemeenten. Zo zou hij
leren dat verbond en uitverkie
zing samenvallen, wat als con
sequentie heeft dat Gods belof
ten van redding in de prediking
alleen bestemd zijn voor de uit
verkorenen.
Hakvoort is niet de enige Alphe-
naar die de Christelijk Gerefor
meerde Kerken vaarwel heeft
gezegd. „Er zijn zo'n tien gezin
nen, waaronder enkele grote, uit
de kerk gestapt", aldus Hoefna
gel. „Hoe groot de schade is we
ten we pas volgende week, na
dat aanstaande zondag een
compleet nieuwe kerkenraad is
bevestigd."
De nieuwe kerkenraad is nodig,
aangezien de oude samen met
ds. Hakvoort is teruggetreden.
Kerkenraad en predikant beslo
ten 21 maart zich af te scheiden
van de Christelijke Gereformeer
de Kerken. Onder druk van de
classis keerden ze op hun schre
den terug. De predikant werd
tot oktober op non-actief ge
steld en de kerkenraad trad te
rug. Het werk in de de gemeente
werd tijdelijk overgenomen
door de kerkenraad van Nieuw
koop.
Vorige week stuurde de classis
een brief aan alle gemeentele
den in Alphen, waarin erop
werd aangedrongen lid van de
kerk te blijven. Aan ds. Hakvoort
ite
was gevraagd deze brief yji
dertekenen. „Omdat wijp
over geen antwoord vajfca
kregen, wilden wij er i%n
met hem over spreken", fa
Hoefnagel. „Dat gesprekfc
doorgegaan, omdat hij oije
een brief van zijn ontt
stuurde."
Onduidelijk is wat de tiei^
nen gaan doen die uit
zijn gestapt. Vorige weekt
reerde ds. Hoefnagel
wellicht een Gereformed
meente zouden vormen.|t
de Gereformeerde Gen
werd ontkend dat er i
vraag voor een nieuwe g
te in Alphen zou zijn. In
formatorisch Dagblad
ambtsdrager L. Huisir
ongeveer tachtig mensej
der wie hijzelf- 's zonqi
diensten in de Gerefor»
Gemeente van Boskooph
nen. Ook zouden nog zoje
tig mensen naar de
meerde Gemeente in 1
zen en de Alphense Oui
formeerde Gemeente gal
minee Hakvoort was i
commentaar bereikbaar, y
Amsterdam - De Amerikaanse
evangelische organisatie 'Great
Commission Ministries' (GCM)
wil volgend jaar vanuit Amster
dam een grote Europese evan
gelisatiecampagne beginnen,
het 'Amsterdam Project.' Die
moet leiden tot het stichten van
een jongerenkerk in de hoofd
stad. Van daaruit wil men dan
jongeren in Europa bekeren.
Voor dit 'Amsterdam Project'
van de GMC - wat staat voor
'Bedieningen van de Grote Op
dracht' - zal binnenkort een
groep van negen gezinnen en 21
alleenstaanden uit de VS in Am
sterdam aan de slag gaan, voor
lopig vanuit een woonboot in
een van de grachten. Die boot
moet dag en nacht beschikbaar
zijn voor inwoners en toeristen
'om hier elkaar en God te ont
moeten'.
Het project moet uitlopen op
het stichten van jongerenkerken
in Europa, eerst in de grote ste
den, later ook op het platteland.
Leiders van dit project worden
de evangelisten Steve en Ali
Bush. Steve Bush is leider van
een, volgens GCM snelgroeien
de, jongerenkerk in Fort Collins
(Colorado). Daar wordt nu de
groep medewerkers voor Am
sterdam getraind. Een aantal
van hen spreekt al Nederlands.
In het maandblad Uitdaging
zegt Bush, dat er in Amsterdam
zo'n 400.000 jongeren zijn tus
sen de 18 en 30 jaar, 'e#
heel weinigen van he|D
naar de kerk. Denk je 4>sl
zoveel mensen die we raps
opzet kunnen bereikenM
niet fantastisch?' Bush dfl 1
God iets geweldigs gaat f -
Amsterdam. Hij zegt dfw
Zelf 'hen met zijn projrf2-
Amsterdam brengt'. ee
In een toelichting van Gil10!
Amsterdam een van de j ft
en meest artistieke sterf'
de wereld, 'met een ope
ding tegenover nieuw#
beelden'. Daarom zou i
tematieve stijl van get
gemeenschap in deze si
kom zijn, een kerk met I
zichten in hartje AmsterJ
door Anko de Jong
Schiermonnikoog - Plotseling
doken ze op langs de paden
door de duinen op Schiermon
nikoog: wilde appels. Nergens
in Nederland komt een zo om
vangrijke concentratie van
zaailingen voor, en waar
schijnlijk zelfs niet in Europa,
zegt fruitdeskundige Thijs Vis
ser uit Wageningen.
Bloeiende wilde appels tegen
een achtergrond van duinen
en een vuurtoren, waar vond je
dat anders dan op Schiermon
nikoog? Oud-Schiermonniko-
ger Thijs Visser (79), gepensio-
eerd pomoloog, zou het niet
:en. „Het meest verrassende
wel dat de zaailingen soms
met de voeten in het water
staan. Ik heb ze zelfs gevonden
tussen twee berken in."
In 2001 werd het aantal wilde
appelbomen geschat op zeker
iehonderd. „Een paar weken
leden ging ik weer een mid-
op zoek en ik vond in een
uur meer dan veertig
ieuwe. Het werkelijke aantal
nog veel hoger liggen."
ederland is een land van mo-
culturen, met een enkel ge-
op een vrij groot opper-
Dit is bijvoorbeeld het ge-
met dennenbossen en
lappelvelden, maar ook
met appelbomen. Zo kunnen
de gewassen onder gecontro
leerde omstandigheden groei
en. „Maar de appel komt van
oorsprong uit de bossen van
-de Kaukasus", vertelt Visser.
^Appels groeien van nature
dus niet zoals ze in de Betuwe
sta
lei
:n zaailing is een boompje
dat groeit uit een van de pitten
van een klokhuis. Is dit bij
voorbeeld van een Elstar, dan
zal de zaailing erop lijken,
maar een echte Elstar is het
niet meer. „Eigenlijk verschil
len alle zaailingen van elkaar.
Zie het maar als kinderen, die
wel wat op de ouders lijken,
maar niet dezelfde zijn."
In zijn jeugd kwamen wilde
appels niet voor op Schier; dat
herinnert Visser zich heel
goed. Maar in de jaren vijftig
gebeurde er iets dat de wilde
appel ruim baan gaf: op het ei
land brak de konijnenziekte
myxomatose uit. Vrijwel de
volledige populatie van
150.000 tot 200.000 konijnen
ging eraan. De boompjes wer
den nu niet langer aangevre
ten.
Het kaartje dat Visser van de
zaailingen maakte, laat zien
dat ze vooral langs de paden
en bij de camping voorkomen.
Daar komen veel toeristen, die
appelts eten en klokhuizen
weggooien. Zo moeten in de
loop der jaren vele tienduizen
den pitten in de eilander na
tuur terecht zijn gekomen.
Want volgens de berekeningen
van Visser zijn minstens tien
duizend klokhuizen nodig om
een enkele zaailing succesvol
te laten groeien. Dat ze afkom
stig zijn van consumptieappels
blijkt uit de aangetroffen soor
ten: Golden Delicious, Benoni,
James Grieves, Granny Smith
en sinds 1988 de Elstar.
Dat de wilde appel juist op
Schier voorkomt, en bijvoor
beeld weinig op Ameland,
heeft te maken met de onder
grond. De grond op Schier is
rijk aan kalk. De appelboom
gedijt daar goed op. Bovendien
is de lucht rijk aan stikstof, een
gevolg van verontreiniging, die
voor het appelblad juist heel
nuttig is.
Het doel is nu om Schier zijn
eigen appel te geven. Visser en
zijn collega's Louis Michiel-
sens en Rob Koning hebben
vele tientallen zaiaifingen op
een onderstam geënt. Dit ge
beurt al sinds de jaren tachtig.
Slechts één ras bleek zo goed
dat het tot beschermd ras werd
verklaard - de 'Ambro', naar
Vissers grootvader Ambrosius.
Het ras is echter beperkt houd
baar en de commerciële waar
de is nog niet bewezen. De
zoektocht naar een goede ap
pel van Schier gaat door.
door Ben Apeldoom/gpd
garching - Europese en Ameri
kaanse astronomen hebben met
twee reuzentelescopen het dui
delijkst zichtbare zonnestelsel in
wording tot dusverre gevonden.
Het bij toeval gevonden stelsel,
bestaande uit een enorme mate
rie-ring rond een piepjonge ster,
blijkt te zijn weggedreven uit de
stof- en gasnevels waaruit het
gevormd werd. Mede daardoor is
de ring, waar we vanaf de aarde
van opzij tegenaan kijken, duide
lijk te zien.
Zo moet ons eigen zonnestelsel
er vóór zijn ontstaan, pakweg zes
miljard jaar geleden, hebben uit
gezien.
De sterrenkundigen stuitten met
de Europese New Technology
Telescope (NTT), die opgesteld
staat op de top van de Chileense
berg La Silla, bij toeval op een
merkwaardig object in het ster
renbeeld Ophiuchus (Slangen
drager). Dat gebied is rijk aan
stof en gas, en bijgevolg ook aan
piepjonge sterren die daaruit
nét zijn ontstaan, of bezig zijn te
ontstaan. Het 500 lichtjaar van
ons verwijderde, uitgestrekte
gas- en sterrencomplex is de
dichtst bij ons gelegen kosmi
sche 'kraamkamer' die we ken-
nqn, en staat bekend als het
Rho-Ophiuchi-complex.
Toen men het object met een
nog veel grotere telescoop be
keek, bleek dat het een schotel-
vormige structuur had, wat on
vermijdelijk leidde tot de bij
naam 'Flying Saucer'. Bestude
ring van het object in het infra
rood, bracht aan het licht dat
het schotelvormige uiterlijk ver
oorzaakt wordt, doordat we te
gen de zijkant van een grote
stof- en gasnevel aankijken, die
zich rondom een centrale, jonge
ster bevindt.
Door het stof kunnen we de ster
zelf niet zien, maar zijn aanwe
zigheid blijkt uit verstrooiing
van zijn licht in het bovenste en
het onderste deel van de nevel.
Dat geeft de daardoor ogen
schijnlijk in tweeën gespleten
nevel het uiterlijk van een vlie
gende schotel.
„Deze nevel kunnen we door
een gelukkige samenloop van
omstandigheden zo goed zien,"
aldus de Duitse astronoom Ni
colas Grosso, leider van de on
derzoeksgroep, en verbonden
aan het Max-Planck-Institut für
extraterrestrische Physik in Gar
ching. „Enerzijds is het object
door een of andere oorzaak vrij
wel geheel uit de wolken van het
Rho-Ophiuchi-complex wegge
dreven. Anderzijds wordt de
flauwe gloed van de nevel zelf
niet overstraald door hetje c
van die centrale ster." p.
De materieschijf waar weee
aan kijken heeft een midjer|
van ruim 90 miljard kiloDers
Dat is acht keer groter d^aa
doorsnede van ons hele fc K
stelsel. De schijf bevat tui
zoveel materie als de grOmi
planeet in ons zonnestelfe c
piter. Analyse van het dofls i
stof verstrooide licht vanfer 1
centrale ster, leert dat hefalti
ster is, ongeveer even gr< igs
onze zon, maar met een roi
vlaktetemperatuur vanine
3000 graden Celsius. Hij on
dan ook veel minder int ede
de zon. Zowel de materitort
als de ster zelf zijn naar i di
waarschijnlijkheid mind ;oe
een miljoen jaar geléden )m
vormd. Dat is naar kosn|;oi
maatstaven piepjong, jtie^
„Met deze Flying Saucei ie
moeder natuur ons een nd
studieobject gegeven, wtr e
we in staat zijn de condi co
bestuderen zoals die be: ier
ten tijde van de vormingkoe
ons eigen zonnestelsel," mi
Grosso. Hij en zijn collej elt
bliceren hun onderzoek
ten in het juni-nummerleic
tijdschrift Astronomy i vei
hysics. Daarin maakt meina
vens melding van het vo live
men de Flying Saucer bi ;oe
golflengten te bestudere ste
structuur en beweginge in 2
materieschijf zichtbaar 1 lus
ken. Men verwacht ovei iet
geen kant-en-klare plan me
de materieschijf aan te daar
In een miljoen jaar tijd HDe
iswaar veel gebeuren, m er c
de vorming van een plai liji
toch echt meer tijd nodipn 1
aid
eldi
ider
breda - Bloemen houden van mensen, althans
van gezonde mensen. Bij zieken ligt dat ingewik
kelder. Worden bloemen naast een ziekbed niet
goed verzorgd, dan verspreiden zich giftige stoffen
die goed gedijen op natte verbanden en wonden.
Daardoor kunnen nare besmettingen ontstaan.
Dat beweert althans de botanicus Kees Boele in
het blad Gezondheidsnieuws. Volgens Boele vormt
met name bloemenwater een ideale voedingsbo
dem voor schimmels en bacteriën die giftige stof
fen afgeven. Gezonde mensen hebben van die
stoffen niks te vrezen, bij verminderde weerstand
van een patiënt kan een schimmel tot een lastig te
bestrijden besmetting leiden.
De Gezondheidsraad ken het probleem en advi
seert dan ook het water waarin bloemen staan el
ke dag te verversen. In de meeste ziekenhuizen
gebeurt dat ook. „Ten minste, als er tijd voor is",
aldus een verpleger.
Volgens P. Rademacher van ziekenhuis De Honte
in Temeuzen wordt de verzorging van bloemen
zeer serieus genomen. „De hygiëniste hier in huis
heeft er zelfs een protocol voor opgesteld. De ver
versing van het bloemenwater wordt daar expli
ciet in genoemd."
Bovendien geldt in De Honte net als in andere
ziekenhuizen een verbod op bloemen op kwets
bare afdelingen, als de intensive care en hartbe-
waking.
Familieleden van patiënten moeten zich zeker
be
iko
niet laten afschrikken door mogelijke 2^
men die hun bloemetje kunnen bevatti j
men kunnen ook een heel opbeurend h<
dat is weer goed voor het genezingsproce GJ.
nog, in hetzelfde artikel in Gezondheid
pleit een Amerikaanse arts voor het regeli
pen van een bloemetje door gezonde,,l
Daarmee kunnen ze volgens hem v<
weerstand tegen ziekten en kwalen opboiT-'
zo blijven ze langer uit het ziekenhuis.
