'Hier geen geklaag
over nangborsten'
P
Interplast Holland opereert verminkingen en
geboorteafwijkingen in ontwikkelingslanden
ZATERDAG
1 JUNI
In drie weken tijd voert een team van Interplast Holland zo'n 150 reconstructieve operaties
uit. Foto's: Interplast Nederland
Tamira in Oeganda kan de mensen
weer recht in het gezicht aankij
ken. Met opgeheven kin, wel te
verstaan. En dat was lange tijd niet
mogelijk voor haar. De onderkaak
van dit brandwondenpatiëntje was
door littekenvorming vergroeid
met haar borst. Tamira's trieste
verschijning was voor haar ouders
een reden om hun kind voor de
buitenwereld zoveel mogelijk ver
borgen te houden. Uiteindelijk kon
het meisje aan haar sociaal isole
ment ontsnappen. Dankzij het
werk van een Nederlands operatie
team.
door Nancy Ubert
lastisch chirurg Rein Zeeman (55) uit
Oegstgeest vliegt sinds 1989 regelmatig naar
Kampala, Oeganda, om in drie weken tijd
zo'n honderdvijftig operaties uit te voeren.
Die behandelingen staan in schril contrast
met de borstvergrotingen, facelifts en lipo-
sucties waarmee de plastische chirurgie in
ons land doorgaans wordt geassocieerd. In
Oeganda verricht Zeeman geen cosmetische
operaties maar wordt hij geconfronteerd
met levensbedreigende verminkingen en
ernstige geboorteafwijkingen. Over hangbor-
sten heeft hij daar nog nooit een vrouw ho
ren klagen.
Bijna elke medicus in Oeganda kent de
Oegstgeestse arts die eerbiedig The Chief
wordt genoemd. De collega's die hij vanuit
Nederland meeneemt naar de 'Parel van
Afrika', zeggen na een week zwoegen in pri
mitieve omstandigheden dat hij niet met
chief maar met slavendrijver moet worden
aangesproken.Ik weet het, ze moeten me
dikwijls afremmen", bekent Zeeman. Maar
or littekenvorming vergroeiden huiddelen van dit Oegandese
hd met elkaar. Na een operaties kan het zijn hoofd weer hele-
aal bewegen. Voor verdere behandeling zijn meer ingrepen no-
J. Foto's: Interplast Holland
wie hem een halt wil toeroepen, moet wel
van heel goeden huize komen. Zeeman heeft
een missie. En zijn vrouw, oud-verpleegkun
dige Thil steunt hem daarin onvoorwaarde
lijk. De naam van Zeemans levensopdracht
luidt: Interplast Holland.
Interplast is een organisatie die medische
hulpprogramma's in ontwikkelingslanden
organiseert, coördineert en uitvoert. De
Stanford University in Californië legde in
1960 de basis voor het groeiende, wereldwij
de Interplast. Successievelijk zijn in andere
landen zusterorganisaties opgericht. Inter
plast Duitsland polste Zeeman in 1989 voor
een werkvakantie in Oeganda. Twee jaar la
ter had hij de Nederlandse afdeling van In
terplast opgericht.
Dankzij hem en de andere vrijwilligers wor
den niet alleen in Oeganda maar ook in Gha
na en Vietnam, Yemen, Bhutan en India be
langeloos reconstructieve operaties uitge
voerd. Dat gebeurt vooral bij kinderen met
brandwonden en lipspleten. Maar ook aan
geboren afwijkingen van ogen, oren, han
den, benen en genitalia vallen onder het
programma. „Onze patiëntjes behoren tot
de armste bevolkingsgroepen" vertelt Zee
man. „Zij hebben echt geen geld voor een
operatie. En in ontwikkelingslanden bestaan
geen zorgverzekeraars. We voeren daarom
alle behandelingen gratis uit."
Als in Nederland een baby met een lipspleet
(in de volksmond 'hazenlip') wordt geboren,
komt direct een groep specialisten in actie.
Plastisch chirurg, kaakchirurg, KNO-arts, or
thodontist, logopedist en maatschappelijk
werker slaan de handen ineen. Hun geza
menlijke behandeling leidt in de meeste ge
vallen tot volledige genezing, al kan er een
(licht) spraakprobleem of een litteken over
blijven.
In ontwikkelingslanden worden baby's met
een lipspleet zelden geopereerd. Een zoge
noemd schisis-team staat al helemaal niet
klaar. Met alle gevolgen van dien. Het kind
overlijdt aan ondervoeding (door het gat in
het gehemelte komt het voedsel door de
neus weer naar buiten) of het gaat een een
zame toekomst tegemoet doordat het niet
wordt opgenomen in de dorpsgemeenschap.
Ook voor brandwondenpatiënten is een wei
nig rooskleurig leven weggelegd. „In ontwik
kelingslanden worden de slachtoffers van
verbrandingen zelden deskundig behan
deld", stelt Zeeman. „Terwijl brandwonden
daar juist sneller worden opgelopen. Veel
vaker dan in Nederland. Neem Oeganda.
Een groot deel van de bevolking woont in
rieten hutten, die met paraffinebrandertjes
worden verlicht. Gekookt wordt er op open
vuur. In een onbewaakt ogenblik komt een
spelende peuter in de smeulende as van de
kookplaats terecht. Of kinderen lopen
brandwonden op doordat ze het vuur bran
dend moeten houden en dat op een totaal
verkeerde manier aanpakken." Omdat ner
gens adequate eerste hulp beschikbaar is,
leiden die verbrandingen bijna altijd tot in
validiteit. Daardoor veroveren de meeste
slachtoffers geen plaats op de arbeidsmarkt.
Zij zijn veroordeeld tot de bedelstaf.
Vakanties
Onder de vlag van Interplast Holland offeren
Nederlandse artsen, anesthesisten, operatie
assistenten en verpleegkundigen hun vakan
ties en vrije dagen op om de ldnderen die
dringend plastisch chirurgie nodig hebben,
in hun eigen land te opereren. Jaarlijks zendt
de stichting acht tot tien medische teams
uit. Voor eind dit jaar staan uitzendingen
naar Oeganda, Ghana en Jemen gepland. Ti
bet, waar in verhouding tot andere landen
veel kinderen met een lipspleet worden ge
boren, staat eveneens op de rol. Vanwege de
ontwrichte verhouding met China is het nog
onzeker of een team naar dat land kan afrei
zen.
„We waarschuwen altijd voor een grote cul
tuurschok", vertelt Thil Zeeman die achter
de schermen veel werk voor de organisatie
verricht. „Want de omstandigheden waaron
der we moeten werken zijn behoorlijk primi
tief. We nemen bijvoorbeeld altijd een zak
lantaarn mee. De elektriciteit wil nogal eens
uitvallen. En als het noodaggregaat niet met
een in werking treedt, heb je een probleem.
Verpleegkundigen die voor het eerst mee
gaan, weten niet wat hen overkomt. Steriel
verplegen is een lachertje en een schoon bed
een unicum."
Oeganda wordt al twaalf jaar achtereen door
operatieteams bezocht. Zelf probeert Zee
man twee keer per jaar naar het Afrikaanse
land af te reizen. Het aantal keren dat hij is
overgevlogen, is hij vergeten te tellen. „In
Oeganda is het voor mij allemaal begonnen.
In de loop der tijd hebben we daar zoveel
goede contacten opgebouwd dat we niet al
leen komen opereren, maar ook kunnen bij
dragen aan een daadwerkelijke verbetering
van de gezondheidszorg. Zo willen we in
Kampala een brandwondencentrum bou
wen. De aanbesteding is gedaan, maar he
laas hebben we de exploitatie nog niet rond.
Ik ben nog op zoek naar anderhalf miljoen
euro om de komende vier jaar door te ko
men."
Zoals bijna elke charitatieve instelling komt
Interplast Holland altijd geld tekort. „Lang
zamerhand groeit onze bekendheid, daar
door krijgen we wel eens een legaat." Als
voorzitter van de stichting is Zeeman op
zoek naar 'grote-vermogenbeheerders' die
Interplast een stabiele financiële basis willen
bieden. Serviceclubs leveren met regelmaat
ook een bijdrage, maar volgens de arts is dat
lang niet toereikend."
Selectie
Van de witte dokters die naar Oeganda afrei
zen, wordt veel verwacht. „Ze denken soms
dat je God bent. Het valt niet mee om hen
duidelijk te maken dat wij ook onze beper
kingen hebben. Soms zijn de problemen zo
groot, dat er niets meer te redden is. Een
schedelverbranding is ook voor ons onbe
gonnen werk. Als je dan moet zeggen 'ik kan
hier echt niets mee', bekruipt je het gevoel
dat je faalt."
Wanneer het Interplast-team bij een zieken-
Plastisch chirurg Rein Zeeman: „Ze denken soms datje God bent." Foto: Mark Lamers
huis arriveert, wordt het opgewacht door
zo'n driehonderd mensen. Stuk voor stuk
hopen die voor een operatie in aanmerking
te komen. „Onze komst wordt aangekondigd
door de radio en de bushtelefoon. En de Oe-
gandezen vertellen het aan elkaar door.
Sommige patiënten hebben er drie dagen lo
pen voor over om ons te bezoeken", aldus
Zeeman. Per week kan een team ongeveer
vijftig operaties aan.
Thil Zeeman: „Het is keihard, maar we moe
ten een selectie maken. En dat geeft altijd
spanningen. Want we zijn natuurlijk geko
men om zoveel mogelijk mensen te helpen.
Waar leg je de grens? Wat voor een onmens
ben je eigenlijk als je een vrouw, die hon
derd kilometer heeft gelopen om geholpen
te worden, onverrichter zake weer naar huis
stuurt. Dergelijke beslissingen hakken er al
tijd diep in. De artsen bepalen wie wel en
wie niet voor een operatie in aanmerking
komt. De eerste schifting wordt door ande
ren gedaan."
Als Thil meegaat, neemt zij die klus voor
haar rekening. „Ik moet helaas hard zijn.
Veel donkere mensen krijgen last van keloï-
den. Dat zijn, zeg maar, grote littekens en
bulten die na een beschadiging van de huid
optreden. Een operatie verergert de aandoe
ning alleen maar. De mensen die met dat
probleem bij ons komen, moet ik jammer
genoeg wegsturen. Al hebben ze vierhon
derd kilometer afgelegd, we kunnen echt
niets voor hen betekenen."
Kinderen krijgen prioriteit. „Maar je kunt
geen doodziek kind op de tafel leggen. Als
het na een operatie overlijdt, is dat voor nie
mand te verdragen. Per slot van rekening
doen we dit werk vooral omdat we die an
ders kansloze kinderen een betere toekomst
willen geven."
De kinderen die voor een operatie in aan
merking komen, moeten goed in de gaten
worden gehouden. „Voor je het weet, heb
ben ze van hun ouders te eten gehad en
hebben we grote problemen in de o.k. Je
kunt honderd keer 'no food' roepen, maar
de ouders blijven ze volstoppen. Ze denken
dat het kind de operatie dan beter aankan.
Terwijl het natuurlijk heel gevaarlijk is als ze
niet nuchter zijn."
J Opleiding
Lipspleten zoals deze jongen heeft gehad, zie
je in Nederland niet meer. Als in ons land een
baby met deze geboorteafwijking wordt ge
boren, staat direct een specialistenteam klaar.
Foto's: Interplast Holland
Zes dagen achtereen, van acht uur 's mor
gens tot zeven uur 's avonds, zijn de Inter-
plast-medewerkers in touw. Na een dag vrij
begint het schema van voor af aan. De lokale
artsen en verpleegkundigen draaien in het
project mee. Zo helpen ze tijdens de spreek
uren en zijn ze bij de operaties aanwezig.
Dankzij praktijkonderwijs maken de plaatse
lijke artsen zich een aantal reconstructief
chirurgische technieken en anesthesietoe-
passingen eigen.
„Na een paar keer kijken, kunnen ze een
operatie of handeling zelf uitvoeren. Dan as
sisteren wij", verduidelijkt Zeeman. Ook
wordt, in samenwerking met de plaatselijke
universiteit, college gegeven over de behan
deling van brandwonden en lipspleten, de
anesthesie en de verpleegkundige aspecten
van de specialistische operaties. „Want wat
schiet een ziekenhuis ermee op als het voor
de plastisch chirurgische ingrepen afhanke
lijk blijft van de Westerse artsen?" Volgens
Zeeman is het de bedoeling dat de Inter-
plast-teams overbodig worden. „Dan kun
nen we in een volgend land projecten star
ten."
De nazorg kan het Nederlandse team nage
noeg niet voor zijn rekening nemen. „Dat is
wel eens moeilijk te accepteren", vindt Zee
man. „Vragen als 'wat komt er verder van de
behandeling terecht?', moet je jezelf dan ook
niet al te vaak stellen. Wanneer een verbrand
kind door littekenvorming maandenlang zijn
.arm niet heeft kunnen gebruiken, is de ope
ratie slechts het begin. Daarna moet er flink
worden geoefend om de functie weer terug
te krijgen. In Oeganda zijn we gelukkig zo
ver dat we goede nazorg en revalidatie heb
ben opgezet."
Voor sommige aandoeningen, zoals ver
branding van hoofd en hals, zijn meerdere
ingrepen nodig. „De kinderen die daarvan
slachtoffer zijn, zien we bij ons volgende be
zoek zeker terug. Maar de kleintjes die aan
een lipspleet zijn geopereerd, ontmoeten we
Tijdens een van de uitzendingen naar Jemen opereerde Rein Zee
man een moeder en haar twee kinderen aan een lipspleet.
Foto's: Interplast Holland
zelden een tweede keer. Als het goed is spe
len die eindelijk met hun vriendjes en gaan
ze weer naar school."
„We kunnen niet iedereen helpen", vervolgt
Zeeman. „Soms is het een druppel op een
gloeiende plaat. Maar dan geeft die drupp#
nog altijd een hoop gesis. En vele druppels
vormen tezamen een rivier, een zee, een
oceaan."
Zijn werk in landen als Oeganda laat zich
niet vergelijken met de cosmetische opera
ties en behandelingen die Zeeman in Neder
land uitvoert. „Je moet wel realistisch blij
ven", zegt hij daarover. „Per slot van reke
ning houdt het werk van een plastisch chi
rurg meer in. Ook in ons land voer ik uiter
aard operaties uit die blijvende invaliditeit of
andere problemen voorkomen. Dankzij de
facelifts en borstverfraaiingen in de particu
liere kliniek ben ik wel financieel in staat
naar de Derde Wereld af te reizen. En als in
Nederland een vrouw met cup G dankzij een
borstverkleining zonder rugklachten weer
naar de sportschool kan, dan heb ik haar wel
een stukje levensplezier teruggegeven."
Interplast Holland: telefoon 071 - 5210165,
fax 071- 5214458. De stichting ziet donaties
graag tegemoet op gironummer 1520638
t.n.v. Interplast Holland.
