TOERISME
Koffer
VRIJDAG 24 MEI 2002
Het even confronterende als fascinerende 'Shalechet' (Vallende Bla
deren) van Menashe Kadisman. Foto: Jens Ziehe
Gangen die ongemerkt overgaan
in zalen, zalen die ongemerkt
overgaan in torens, torens die on
gemerkt overgaan in gangen. Al
les loopt toe, wijkt, daalt en
stijgt. Een grafiek van M. C. Es-
cher, maar dan in 3-dimensionaal
beton. Het fameuze Guggenheim
in Bilbao - om maar een voor
beeld te noemen - is waanzinnig
mooi. Hetzelfde geldt voor het J.
Paul Getty-center in de woeste
Santa Monica Mountains bij Los
Angeles. Maar hier, in het Jüdi-
sches Museum in Berlijn, vormt
de expositie een onderdeel van
het gebouw en fungeert het ge
bouw niet als kapstok voor een
willekeurige collectie schilderijen.
Een wereld van verschil.
Je weet niet wat je ziet en blijk
baar toch ook weer wel. Want
waarom loop je anders al na en
kele minuten rond met een brok
in je keel? Of word je - bij het
kunstwerk Shalechet (Vallende
bladeren) van Menashe Kadis
man - zo woedend, dat je met
een wegbeent, anderhalf uur la
ter terugkeert, opnieuw boos
wordt en vlak voor het verlaten
van het museum weer gaat kij
ken? Of tuur je op de galerij 'lm
Schosse der Familie' minuten
lang verdrietig naar de zorgeloze
portretten van de jou verder vol
strekt onbekende familie Ascher
uit Berlijn?
Irriterend, provocerend, maar
altijd weer fascinerend. Twee
duizend jaar Duits-Joodse ge
schiedenis is door de Pools-
Amerikaanse architect Daniel
Libeskind, in zó'n geraffineerde
eenvoud gevat, dat je dagen la
ter nog antwoord zoekt op de
vraag waarom je zo onder de in
druk was van de holocaust toren
toch niet meer dan een paar
sereen betonnen wanden,
doodlopend in een smalle top
van waaruit aarzelend een
sprankje licht sijpelt.
Doolhof der verdoolden. Je
denkt omlaag te lopen, maar
gaat omhoog; je denkt omhoog
te lopen, maar gaat omlaag. On
telbare hoeken en gaten. Wan
den ook waarin niet vensters het
licht doorlaten maar strepen,
kruizen en kieren. Als littekens,
geslagen in eeuwen achtervol
ging. Je zou het bijna een gotspe
noemen, een onbeschaamde
brutaliteit, dat het Jüdisches
Museum precies in de stad staat
van waaruit het barbarisme
ruim een halve eeuw terug de
holocaust leidde. Maar wie er in
ronddwaalt, komt - tegenstrib
belend misschien - langzaam
maar zeker töch tot de conclusie
dat de geschiedenis van de jo
den in Duitsland uit meer be
staat dan de shoah.
En dat was precies de bedoe
ling. Vergeten doe je 't uiteraard
niet. Eenmaal terug in de be
woonde wereld, terug in het
hectische Berlijn van vandaag,
schieten de gedachten meerdere
keren terug naar die schrijnende
foto van een stoere joodse wa-
terpoloploeg - gele sterren pro
minent op de zwembroek - van
vlak voor de Tweede Wereldoor
log. En denk je aan die op het
einde van de expositie gestelde
vraag of het in het huidige
Duitsland mogelijk is grappen te
maken over joden. 'Nee', ant
woordde 69 procent van de be
zoekers.
Misschien dat daarom ook die
cartoon uit het magazine 'Schle
miel' weer voorbij zweeft, die
'spotprent waarin een menora
(de veel-armige joodse kande
laar) verandert in één van de
zinnebeelden van het christen
dom, een kerstboom met kaars
jes. Of zie je in gedachten weer
de keurig gesteven, gevouwen
en gestreken handdoek die Paul
Kuttner in 1939 van zijn moeder
meekreeg, toen hij op kinder
transport werd gezet naar Enge
land. Paul zag mamma nooit
meer terug. Vergast. De hand
doek - zijn enige tastbare herin
nering aan haar - ligt nu droef te
glanzen in een museum-vitrine.
Maar tussen al die hemelschrei
ende getuigenissen, klinkt ook
de muziek van Moses Men
delsohn, lees je de dichtregels
van Heinrich Heine, hangen de
schilderijen van Max Lieber-
man. Eveneens Duitse joden. En
REISBERICHTEN
Belfast
Nu het alweer enige tijd rustig is in Belfast, groeit het aan
zoekers. Ook vanuit Nederland stijgt de belangstelling vi
Noord-Ierse hoofdstad, zowel bij zakenreizigers als bij toe Q
Vorig jaar bezochten 14.000 landgenoten de stad die
woordig vrij eenoudig kan worden bereikt. Luchtvaart 0
schappij easyJet bijvoorbeeld, vliegt dagelijks twee keer
streeks naar Belfast vanaf 28,50 euro (boeken via www,e 0
.com). Wie liever vaart kan kiezen uit DFDS Seaways (Umi n
Newcastle), P O North Sea Ferries (Europort - Hull) Ster
(Hoek van Holland - Harwich). Vanuit Engeland (Stanrai
dan vervolgens worden overgestoken naar Belfast Kante
reis-arrangementen worden aangeboden door onder m
Jong Intra, Oad Reizen en Buro Britain.
Meer informatie; fers Verkeersbureau, telefoon 020 504 06 89 enA
www.leriand.nl,wwwxliscovernorthemireland.com en www.goti
.com.
Münsterland
Drie populaire meren in Noord-Duitsland liggen langs (Q
wieltraject door het Oldenburger Munsterland. De 219 kili
lange Drie Meren-route verbindt de Dümmer See, Thül
Talsperre en Zwischenahner Meer. De individuele ffetstcx
gereden worden met behulp van een speciale routekaart
een routebeschrijving op internet; www.oldenburger-mu
land.de.
Meer informatie; Verbund Oldenburger Munsterland, Oldenburge
246,49377 Vechta, telefoon 00 49 44 4195 650.
'of 2
Tassenmuseum
In Tassenmuseum Hendrikje, Zonnestein i m Amstelvei
nog tot begin juli een tentoonstelling worden bekekt
werk van Carmen Hempe. De 31-jarige Amsterdamse mc
werpster maakte een serie unieke handgemaakte tassei
spireerd op onder meer reizen naar zowel Mexico als Th
Opvallend zijn de vele versieringen bestaande uit bord
tjes, blikken hangers, felgekleurde stoffen en geweven
Hetzelfde geldt voor de beschilderde houten handvatten
ren hengsels. Het Tassenmuseum is op maandag geop«
10 tot 16 uur en op zondag van 13 tot 17 uur. Op afspraak
tentoonstelling ook op andere dagen worden bezocht.
Meer Informatie: telefoon 020 647 86 81 en/of internet
www.tassenmuseum.nl
Tuinengids
QQ
daarom zo nadrukkelijk ge
noemd door president Johannes
Rau tijdens de officiële opening
van het museum op 9 septem
ber vorig jaar. Sleutelfiguren in
de Germaanse geschiedenis,
noemde hij ze. Net als Kurt Tu-
cholsky, Albert Einstein, Else
Lasker en al die anderen die ge
lukkig ook naar voren worden
gehaald in dit museum, in dit -
citaat van architect Libeskind -
'symbool van de hoop'.
Rob van den Dobbelsteen
Het Jüdisches Museum ligt aan
de Lindenstrasse 9-14 in het
voormalige Oost-Berlijn, mak
kelijk te bereiken (ongeveer
tien minuten lopen) vanaf zo
wel het metrostation Halle-
sches Tor (UI, U6, U15) als
Kochstrasse (U6). De bussen
129 (stop Oraniënstrasse) en
341 (Blücherplatz) stoppen
eveneens vlakbij; bus 240 doet
dat zelfs vlak voor de deur. Het
museum is dagelijks geopend
van 10 tot 20 uur (op maandag
tot 22 uur) en de toegangsprijs
bedraagt 5 euro. Een gezinstic
ket (2 volwassenen; 4 kinde
ren) is er voor 10 euro. Meer
informatie: telefoon 00 49 30
30 87 85 681 en/of internet
www.jmberlin.de
Onlangs verscheen
voor het tweede
achtereenvolgende
jaar het gidsje 'De
mooiste tuinen tus
sen dijk en duinen'.
Beperkte de eerste
uitgave zich tot
Noord-Holland bo
ven het Noordzee-
kanaai, nu zijn ook
een aantal particu
liere tuinen in bij
voorbeeld Aerden-
hout, Bloemendaal
en Heemstede in
het door schilder
Sietse Wiersma fraai
geïllustreerde boek
je opgenomen. Alle
in de gids uitvoerig
beschreven tuinen,
kunnen worden be
zocht op de vermel
de openingstijden.
Het boekje kost 7
euro en is verkrijgbaar bij zowel een groot aantal Noord
se VW-bureau's als de boekhandel. Ook kan het worden is
door het overmaken van 7 euro op rekening!
82.65.32.799 van de Stichting Tuingids Noord-Holland on
melding van Tuingids'.
Q
North Sea Ferries
In het kader van de Campagne Only in Britain. Only in 201
P&O North Sea Ferries op een aantal geselecteerde af -s
maximaal 50 procent korting op een retourticket. De red <e
zorgt met twee splinternieuwe luxe-cfuiseferries een da
verbinding tussen Europort en Huil. De actieperiode loof
met 30 september 2002.
Meer informatie; telefoon (018^.25.55.55 en/of internet www.my
ries.nl/mvc
Pannenkoekenrondvaart
In Amsterdam kan met schepen van Holland Intematior "2U
ger vlak bij het Centraal Station) sinds kort een zogehei ie!
nenkoekenrondvaart worden gemaakt Het menu tij<
tocht bestaat u it verschillende soorten pa nnen koekt
keuze te beleggen met stroop, poedersuiker, jam of h<
kan onbeperkt worden besteld. Daarnaast is er keuze
schillende soorten drank.
Pannenkoekenrondvaarten vinden plaats op elke zaterdag en zon<
tot 15.30 uur. De prijs Is 20 euro voor volwassenen en 15 euro voo
(exclusief drankjes).
9.1
F E IT E N C IJ F E R S
Berlijn
Geen stad in Europa verandert zo snel als Berlijn.
Uit twee helften die veertig jaar lang niets met el
kaar te maken wilden hebben, ontstond in nau
welijks tien jaar een fascinerende metropool
waarin het stratenplan morgen weer anders is
dan gisteren en waarin - lijkt het wel - bijna dage
lijks een nieuw gebouw in gebruik wordt geno
men. En dan is er natuurlijk ook nog de geschie
denis die je van elke straathoek tegemoet waait.
Bereikbaarheid. Auto: Van Amsterdam is het on
geveer 700 kilometer rijden naar Berlijn. Trein:
Vanaf Amsterdam Centraal in ongeveer zes uur
naar Berlin Zoo. Er is een directe verbinding (met
de IR) en één met een overstap in Duisburg Hbf
(ICE). Een zogeheten superretour met de IR kost
138 euro en met de ICE 154 euro (in beide geval
len betaalt de 2e tot en met en de 5e persoon de
helft van de prijs en er moet een gedeelte van een
zaterdag of zondag in Berlijn worden doorge
bracht). Vliegen: Vanaf circa 170 euro met onder
meer de KLM.
Accommodatie. Hotels in Berlijn zijn net als in
andere wereldsteden vrij prijzig. Op de website
www.berlin-tourism.de staat een uitgebreide
lijst. Klik eerst op tourist center1 en vervolgens op
'unterkunjï. Aanbiedingen staan op
www.lastminutehotels.de. Tip: De art'otels, zoals
dat aan de Lietzenburger Strasse 85, zijn centraal
gelegen en bieden een grote mate aan comfort.
Prijs vanaf 79 euro per persoon doppelzimmer
inclusief ontbijt.
Vervoer. Berlijn is een enorme stad (negen keer
zo groot als Parijs) en de bezienswaardigheden
liggep wijd verspreid. Vanaf een rpetrostation
zijn ze echter allemaal in korte tijd wandelend
bereikbaar. Een metrokaartje kost 2 euro, maar
wie van plan is meer gebruik te maken van het
openbaar vervoer (metro en bus) is wellicht
goedkoper uit met een WelcomeCard (18 euro
voor drie dagen) die ook korting geeft op toe
gangsprijzen van zo goed als alle belangrijke mu
sea en andere attracties.
Excursies. Er kunnen vanaf verschillende plaat
sen in de stad rondritten per bus worden ge
maakt (onder meer vanaf de kop van de Kurfür-
stendamm en Unter den Linden). Eventueel kan
ook de 'Hundertef worden genomen, buslijn 100
die vanaf Bahnhoff Zoo dwars door Berlijn langs
tal van bezienswaardigheden naar de Michelan
gelo Strasse rijdt (gratis voor houders van een
WelcomeCard). Er kan op alle haltes naar belie
ven worden uit- en ingestapt. Wie in zo'n kort
mogelijke tijd een stevige indruk van de stad wil
krijgen, kan eventueel een beroep doen op Em
my Beuks, een Nederlandstalige gids in Berlijn
die ook privé rondleidingen verzorgt (telefoon
vanuit Nederland 00 49 30 87 31 016).
Plattegrond. Door Berlin Tourismus (de VW)
wordt een overal in de stad verkrijgbare (bij ho
tels en restaurants en dergelijke), uitstekend
bruikbare plattegrond uitgegeven.
Lectuur. Omdat Berlijn zo snel verandert, is zo
goed als elke reisgids achterhaald op het mo
ment dat hij verschijnt. Aanbevolen niettemin:
'Berlin' van Rough Guide, de Exclusief-gids van
Lannoo (met veel winkel- en restauranttips) en
de Capitooluitgave. Hoewel al in 1994 versche
nen, wordt de sfeer van stad in 'Een passie voor
Berlijn' (uitgeverij SUA) door Ineke van den. Ber
gen op treffende wijze opgeroepen. In Berlijn zelf
kan 'Berlin im Grif worden gekocht met daarin
zo'n 1000 goedkope adressen van restaurants en
winkels. In het uitgaansweekbladZitty" (2 euro)
staat een volledig overzicht van wat er in Berlijn
te doen is.
Verzorgde reizen. Een groot aantal Nederlandse
reisorganisaties organiseert volledig verzorgde
stedentrips naar Berlijn. Nadere informatie bij
het reisbureau.
Bezienswaardigheden. Hoewel je ze in een paar
dagen nooit allemaal kunt bezoeken zijn de vol
gende bezienswaardigheden min of meer musts
(zie voor eventuele openingstijden, telefoon
nummers, dichtstbijzijnde metrostation enzo
voort de achterzijde van de door Berlin Touris
mus uitgegeven plattegrond van Berlijn):
Potsdamer Platz;
Brandenburger Tor;
De eerste aanzet van het nog altijd niet voltooi
de Holocaust-monument tussen Potsdamer
Platz en de Reichstag;
De Reichstag van waaruit de bezoekers van de
glazen koepel een grandioos uitzicht hebben
over de stad (zo laat mogelijk gaan om de drukte
te ontlopen)
De weer helemaal opgeleefde Kurfiirsten-
damm met in het verlengde daarvan (Tauent-
zienstrasse) de voedselafdeling van het KaDeWe
alsmede sjieke zijstraten als de Fasanenstrasse
(waar liefhebbers zich jurkjes kunnen aanschaf
fen van nog net geen 10.000 euro);
De maquettes van oude, nieuwe en nog te bou
wen panden in Berlijn in het kantoor van de
Haupstadplanung in de Behemstrasse 39 (bij de
Bebelplatz);
Het Scheunenviertel met onder meer de gezel
lige Hackesche Höfe;
De Friedrichstrasse met Galerie Lafayette (met
daarin uniek vormgegeven liftschacht) en op
nummer 43-44 het aan de Muur gewijde muse
um Haus am Checkpoint Charlie;
De fraai gerestaureerde Gendarmenmarkt;
Het Jüdisches Museum aan de Lindenstrasse
9-14;
De zogeheten East Side Gallery aan de Spree
bij de Oberbaumbrücke (met 1,3 kilometer het
langste stuk Muur dat nog overeind staat);
Forschungs- und gedenkstatte Normannenstra-
se (Stasi Museum) aan de Ruschestrasse 103;
Kollwitzplatz en omgeving in de wijk Prenzlau-
er Berg (hoe het oude Oost-Berlijn een nieuw ge
zicht kreeg en krijgt)
Agyptisches Museum (met onder meer de ver
maarde buste van Nefertete aan de Schlossstras-
se bij kasteel Charlottenburg).
Meer informatie: Duits Verkeersburo in Am
sterdam, telefoon 020 697 80 66 en/of internet
www.beryn-tourism.de v
Mijn grootvader reisde de wereld rond met een fib
Poepsjiek. Twee kloeke sloten, twee leren riemen
en een houten handvat. Toen opa overleed, was-ie
verdwenen. Oma had hem meegegeven aan de
Het was de mooiste koffer die ik ooit heb gezien.
Ik ben dol op koffers. Als ik in de buurt ben van de
Hooftstraat in Amsterdam loop ik bijna altijd even
bij Zumpolle. Daar verkopen ze zelfs Papworth, he
merk van de Britse marine. Veel te zwaar om op ee
reis mee te nemen, maar het vakwerk spat er af. Al
deksel over de koffer schuift, hoor je pfffft. Net een >t
deur.
Zelfben ik meer dan dertig jaar de trotse bezitter v
Zero Halliburton. Die worden gemaakt van alumin on
Hoe meer deuken hij oploopt, hoe mooier hij won
er ruim dertig jaar mee rondgetrokken. Toen begoi
kuren te vertonen.
Hij staat nu alweer een jaar of wat op zolder, mijn
fer. Ook al omdat-ie - nu ik de zestig voorbij ben
zwaar wordt in het ge
bruik. Maar als ik op
Schiphol bij de lopende
band op mijn bagage sta
te wachten, kijk ik nog
altijd naar hem uit.
Rob van den Dobto
Tweeduizend jaar Duits-Joodse geschiedenis werd door de Pools-Amerikaanse architect Daniel Libeskind gevat in een zeldzaam geraffineerde eenvoud. Foto: Marion Rossner
