BOEKEN
Een veenwildernis met enorme potentie
mm
&F
Afzichtelijke dad<
en bizarre situatii
De losse handjes van Willem-Alexander
Drie goede, nieuwe
Nederlandse romans
Ambitieus nieuw project over de Geschiedenis van Holland
Van de blanke top der duinen tot en met
het Gooi, van Texel tot en met Goeree-
Overflakkee strekt zich een gebied uit dat
onder de naam 'Holland' eeuwenlang een
belangrijke rol heeft gespeeld in de ge
schiedenis van ons land. Dit kloeke gewest
telt vanaf dit jaar ook een kloek historisch
standaardwerk; deze week verscheen deel
van de vierdelige 'Geschiedenis van Hol
land'.
geschiedenis recensie
Willemien Schenkeveld
'Geschiedenis van Holland' door diverse auteurs.
Deel i: tot 1572 (de andere drie delen verschijnen in
september en en november). Uitgeverij Verloren.
Prijs: €25,00 (losse delen). Setprijs €90,00.
Vergeleken met andere provinciale ge-
schiedschrijvingen van de afgelopen tien
tallen jaren, is de Geschiedenis van Hol
land een nakomertje. Maar het is wel een
flink volgroeid kind geworden. Veertig his
torici, geografen, archeologen en kunst
historici werkten eraan mee, en verwerk
ten onderzoekingen uit de laatste decen
nia. De vier delen (na de zomer verschij
nen deel 2 t/m 4) zullen dus een goede
weergave bieden van de modernste opvat
tingen. Dat geldt in elk geval voor het zo
juist verschenen Deel 1, dat de geschiede
nis tot 1572 behandelt.
Zo is het eerste hoofdstuk over de periode
tot 900 (de tijd van de Romeinen, de
Volksverhuizingen en de Vikingen) deels
gebaseerd op heel recente opgravingen en
publicaties. De kernvraag in dit hoofdstuk
is of er in het steeds van vorm veranderen
de kletsnatte kustgebied, waar bovendien
regelmatig nieuwe bewoners van buiten
op afkwamen, eigenlijk wel sprake was
van continue bewoning. Het antwoord is:
nauwelijks. En daarmee is definitief de
wankele Bataafse mythe onderuitgehaald
- het uit de zestiende eeuw stammende
sprookje dat de Hollanders directe nako
melingen waren van de Bataven.
Maar gelukkig biedt de nuchtere geschied
schrijving nog steeds wel stoere verhalen,
zoals de inname in 28 na Chr. van het Ro
meinse fort Flevum bij Velsen, dat door de
kwade lokale bevolking met de grond
werd gelijkgemaakt. Een gebeurtenis die
zowel bij de Romeinse geschiedschrijver
Tacitus is terug te vinden, als in de grond -
in de vorm van 'een intrigerend patroon
van loden slingerkogels die steeds haasti
ger gemaakt lijken te zijn naarmate de
strijd vorderde'.
Ook is er de laatste tientallen jaren veel
meer bekend geworden over de Grote
Ontginning, de indrukwekkende operatie
waarbij tussen 900 en 1300 de natte veen-
wildernis van Holland bewoonbaar werd
gemaakt. Bovendien is er veel nagedacht
over de periode daarna, toen de omslag
heeft plaatsgevonden waardoor het zich
van een onaanzienlijk natte-voetengebied
tot een grote handelsnatie kon ontwikke
len.
De verklaring daarvoor is, zo denken his
torici tegenwoordig, nog steeds dat klets
natte veen. De landbouwgebieden in dat
inklinkende veen werden namelijk al snel
weer veel te nat om graan te verbouwen.
Die omstandigheid dwong de inmiddels
gegroeide bevolking tot buitenlandse han
del (graaninvoer) en nijverheid (de pro
ductie van bier, laken enzovoorts voor de
ejqjort).
Die noodzaak, gecombineerd met het feit
dat het gebied uiterst gunstig was gelegen
aan de zee en grote waterwégen, zorgde
ervoor dat Holland meer en meer een
handelsgebied werd. Al vroeg in de Mid
deleeuwen kwam die ontwikkeling flink
op gang, in schepen gebouwd onder meer
langs het Spaarne. En in 1535 overtroffen
de vierhonderd zeeschepen van Amster-
Worstelen met Holland
dam en Waterland de vloten van Enge
land, Frankrijk en Bretagne bij elkaar.
Andere hoofdstukken gaan over politiek,
religie, schriftcultuur en kunst. En tenslot
te volgt een verhandeling over hoe Hol
land, inmiddels nauw verbonden met de
rest van de Nederlanden, in de zestiende
eeuw in opstand kwam tegen de Spaanse
vorst Filips n. Vanwege de hoge belasting
druk, kettervervolgingen, en het schrikbe
wind van Alva, die bijvoorbeeld de hele
bevolking van Naarden uitmoordde. Daar
mee zijn we aan de vooravond van de
Gouden Eeuw beland.
De beloofde rode draad van de hele Ge-
„Sommige auteurs hebben aardig zitten worstelen met Holland als invalshoek", vertelt
Thimo de Nijs, als historicus verbonden aan de Universiteit van Leiden, en samen met
Eelco Beukers verantwoordelijk voor de organisatie en redactie van de vierdelige Geschie
denis van Holland. Juist omdat Holland zo belangrijk was en is in Nederland, bleek een
geschiedenis van het gewest voor veel hoofdbrekens te zorgen. Geen Tachtigjarige Oorlog
zonder Egmond, Home en Kenau bijvoorbeeld. Dus hoe maak je daar een 'Hollands' ver
haal van en hoe baken je dat al?
„Zeker de auteurs van de latere delen hebben hiermee zitten worstelen. Die vonden het
soms moeilijk nog echt iets zinnigs te zeggen", vertelt Thimo de Nijs. „Maar goed. we
hebben ook van de nood een deugd gemaakt door de vraag 'wat was typisch Hollands en
wat is daar van over?' centraal te stellen. Daarbij kijken we trouwens ook naar regionale
verschillen."
„Het traditionele stereotiepe beeld van Hólland met molens, handelaars, dominees enzo
voorts is ontstaan naar aanleiding van de bloei van Holland in de Gouden Eeuw. Het
bleek voor die periode eigenlijk ook wel redelijk te kloppen. Logischerwijs klopt het beeld
voor de Middeleeuwen maar zeer ten dele. En wat betreft de negentiende eeuw, kun je
zeggen dat het 'rijke' Holland in die tijd juist meer last had van armoede dan de landpro
vincies,"
schiedenis van Holland, en dus ook van
dit eerste deel, is de vraag wat nu 'typisch
Hollands' is. Daarbij zijn de historici uit
gegaan van de stereotiepe beelden van
Holland, die naar aanleiding van de Gou
den Eeuw zijn ontstaan en die sindsdien
hardnekkig hebben stand gehouden -
want zo gaat dat met historische clichés -
en zelfs voor heel Nederland zijn gaan gel
den.
Het gaat om die clichés die je in souvenir
shops, in populaire politieke commenta
ren en in dagelijks gemopper tegenkomt:
tulpen, molens, overlegcultuur, vrijheid en
tolerantie, poldermodel, handelaars en
dominees, 'doe maar gewoon, dan doe je
al gek genoeg' enzovoort. Is dat de identi
teit van Holland of zit het eigenlijk anders?
is de vraag die de Geschiedenis van Hol
land stelt en wil beantwoorden.
Heel expliciet en specifiek wordt, althans
in deel 1, op die vraag niet ingegaan. Wel
wordt bijvoorbeeld duidelijk dat de strijd
tegen het water inderdaad essentieel is ge
weest en dat Holland echt geen sterke
centrale macht had. En lees je dat het ver
zet tegen de ketterplakkaten van Filips II
veel te maken had met tolerantie, maar
evenzogoed met een afkeer van vorstelijk
ingrijpen in de lokale rechtspraak. Maar
wie helder hoopt te vinden wat nu in de
Middeleeuwen al 'typisch Hollands' was,
vindt dat niet.
Soms worden de basics wel erg verwaar
loosd. Zo is er is nergens te vinden wan
neer het Gooi nu eigenlijk bij Noord-Hol
land ging horen. En wie wil weten hoe het
ook al weer zat met de moord op Floris V,
moet het doen met vijf zinnen over de po
litieke nasleep van diens 'onverwachte
overlijden'.
DE LEESTAFEL
MOOISTE BOEK VAN DE WEEK
0
m m
h
H 3
X
a
in
7T
n>
m 1 j
CfQ
P
z>
CfQ
jr~
verbouwing van zijn schouw
burg is de vermaarde akoestiek
naar de knoppen. Dat betekent
zijn ondergang, die hij in dit
boek op tragikomische manier
en met een goed oog voor detail
uit de doeken doet.
Veel personages in dit boek zijn
direct te herkennen. Het toch
redelijk positieve imago van re
gisseur Johan Doesburg en the
aterbestuurder (en PvdA-tus-
senpaus) Jeltje van Nieuwenho-
ven krijgt van Thijs een stevige
kanttekening. Maar treffend is
vooral zijn warmbloedige en
vaak hilarische schets van de to
neelwereld, waar de grootheids
waan bij alle betrokkenen eer
der regel dan uitzondering is.
De hartstochtelijke theaterro
man De revue van Kees 't Hart
heeft in Een sterke afgang een
prima opvolger gekregen.
Alex Verburg werkte jarenlang
als journalist. Vorig jaar publi
ceerde hij zijn eerste boek, een
biografie van Liesbeth List,
waarin opviel dat hij de noodza
kelijke distantie van de biograaf
verruilde voor een soort ghost
writersschap. Het zeer leesbare,
maar ook een tikje kleffe boek
was een duidelijke duoproduc
tie van de biograaf en zijn ob
ject.
Nu publiceert hij zijn eerste, al
even vlot geschreven roman:
Het huis van mijn vader (De
Arbeiderspers, €13,95). Over de
jonge Floris van Zevenhoven die
ogenschijnlijk onbekommerd
opgroeit in het Holland van de
jaren vijftig en zestig. Maar dan
overlijdt zijn vader en is er een
andere, jonge man die zich
maar al te graag over de kleine
Floris ontfermt.
Hoe anders is de sfeer in Het
waanzinnige van sneeuw van
Alex Boogers (Podium, €15,00).
Ook hier krijgt de jonge hoofd
persoon een zwaar verlies te
verwerken (de dood van zijn
zusje), maar hij reageert erop
door te gaan thaiboksen, gedre
ven door de liefde voor het zusje
van een collega-vechtsporter.
Schrijft Verburg nog vaak in po
ëtische beelden, bij Boogers is
alles recht voor z'n raap. Een
raak portret van een mannen
wereld die, afgezien van bokser-
/schrijver Armando, maar door
weinig literatoren voor vol
wordt aangezien.
door Martin Hendriksma
Wekelijks ligt een ander genre
boeken op de leestafel. Deze
week de recente oogst nieuwe
Nederlandse romans
Verschijnen er in Nederland nog
nieuwe, verrassende romans
yan relatief onbekende schrij
vers? Je zou het gezien de nomi
naties voor de belangrijkste lite
raire prijzen niet zeggen. Het is
een jaarlijkse roulette tussen ge
vestigde namen als Mulisch,
Margriet de Moor, Krol en J.
Bemlef. En ook dit voorjaar zijn
de best gerecenseerde en best
verkochte boeken afkomstig van
schrijvers die al een anderhalve
decimeter dik oeuvre bijelkaar
hebben geschreven: Doeschka
Meijsing en Maria Stahlie.
Toch verschijnen ze degelijk:
bijzondere romans van min of
meer beginnende schrijvers. Al
leen, ze worden ondanks wel
willende recensies door het gro
te publiek vrijwel genegeerd.
Neem Een sterke afgang (L.J.
Veen, €14,50) van Ger Thijs, tot
dusverre vooral bekend als to
neelregisseur. Zijn boek speelt
zich af tegen het decor van het
gerenoveerde Thalia Schouw
burg, waarvoor niet het gelijkna
mige theater in IJmuiden model
heeft gestaan, maar de Konink
lijke Schouwburg te Den Haag.
De hoofdpersoon, directeur van
het theater, heeft zich behoorlijk
in de nesten gewerkt. Door de
Gruwelijke roman Marek van der
Het enige dat ontbreekt is het zelf plaatjes plakken. Maar verder geeft het doorbladeren van 'Dierenleven in Artis' (Terra, €19,50) hetzelfde,
opwindende gevoel als de Verkade-albums van vroeger. Het boek is een heruitgave van A.F.J. Portielje's legendarische boek uit 1939, dat
toen verscheen ter gelegenheid van het eeuwfeest van de Amsterdamse dierentuin. Aan de degelijke uitleg van Portielje, van 1906 tot 1952
in Artis werkzaam als 'inspecteur levende have', is afgezien van de spelling niets veranderd. De losse plaatjes zijn prachtig gereproduceerd,
zie de hier afgedrukte reeks van de Koningstijger. Bijzondere toevoeging vormen de foto's van de hedendaagse dierenverblijven waar de te
keningen van weleer zijn ingemonteerd. Zo is mooi te zien hoe de pinguins het in hun behuizing hebben geschopt van een simpele stenen
trap tot een reeks spannende grotten. Fantastisch boek. Illustraties uit besproken boek
roman recensie
Wim Vogel
'Gstaad 95-98' door Marek van der Jagt.
Uitgeverij De Geus. Prijs: €22,50.
Wat lezers van hun werk al lang
wisten, wat ten overvloede ook
nog eens door een Italiaans wis
kundig onderzoek werd vastge
steld, is nu door de auteur zelf
bevestigd: Amon Grunberg en
Marek van der Jagt zijn een en
dezelfde. Dezelfde one-liners,
dezelfde harde humor, eenzelf
de scènische opbouw en herha
lingen, veel herhalingen.
Maar het duidelijkst blijkt het
symbiotische van dit unieke
schrijversschap als we Gstaad
95-98, de tweede roman van
Van der Jagt, vergelijken met De
Mensheid zij geprezen uit 2001,
Grunbergs herschrijving van
Erasmus' Lof der Zotheid. De vi
sie op het bestaan van de mens
die de filosofische Grunberg
ontwikkelt, demonstreert Van
der Jagt in zijn roman. De Mens
heid zij geprezen is één grote
voetnoot bij de roman: Gstaad is
de praktijk, waarvoor de Lof der
Zotheid de theorische onder
bouwing gaf.
In De Mensheid zij geprezen
neemt Grunberg het, als gedre
ven advocaat, op voor zijn cli
ënt, de mens, die naar zijn oor
deel al te vaak door het slijk is
gehaald. En omdat volgens hem
de mens altijd en overal de lief
de zoekt en dus het genot en
daardoor op vreemde plaatsen
en in bizarre situaties terecht
komt, treft de mens geen blaam,
bestaat er geen schuld zoals er
ook geen vrije wil bestaat. De
mens kan niet anders dan pijn
verzamelen en vermenigvuldi
gen om genot te verkrijgen. 'En
dat is toch het principe waarop
deze poppenkast (d.i. het men
selijk bestaan, w.v.) is geba
seerd.'
In Gstaad 95-98 komen gruwe
lijke mensen, afzichtelijke da
den, bizarre situaties en allerlei
vreemde plaatsen, de anus bij
voorbeeld, uitgebreid aan bod.
Volgens de structuur
klassieke roman (vijf ho
ken) wordt het leven bes
van Francois Lepeltier,
in de loop der jaren
Rodolpho Ceccherelli,
Müller of Bruno Ritter
Geen Bildungsroman
Van der Jagt: zijn held I
mens immers geen kem
Veel meer is dit dan ook
talogus van noodzakelij
den' die na zijn laatste
ke daad, de moord op e
jarig meisje, door de ht
soon op verzoek van zij
caten en maatschappeü
sters wordt samengesti
eindelijk belandt Fran(
peltier als Bruno Ritter,
Monster van Gstaad,
vangenis waar hij op
zijn leven vastiegt. Dat
biografie niet moeten I
een schuldbekenteni
maakte Grunberg ons a
lijk in zijn laatste boek.
Gstaad 95-98 is een onsi
verhaal vol gruwel en
melijkheden waarin de
en het schuldbewuste
opzettelijk en blijmoedi
zig zijn. Het resultaat
angstaanjagende coni
met een wereld waarin
noch hel bestaan en wa
mens, althans déze mei
andere keus had dan he
omdat hij de nabijheid
ander zocht en vond.
Wat zouden we het als
graag anders zien. Was
een plan met deze wen
er maar echt een vrije
was er schuld, dan ha
zin, dan was de mens
woordelijk voor zijn
Maar als Bruno Ritter in
zijn afzichtelijkste,
achtige misdaad plee
zwijgt alles. 'De wereld,
sen, God. Alleen mij
zweeg niet.'
Gstaad 95-98 lezen is g
verdeeld genoegen. Wé
zeer aan te bevelen aan i
nen die het nog geen ja
den zo aardig vonden ds
berg Erasmus herschre
ze naast elkaar, huiver
en kijk vervolgens in de s
TOP TIEN FICTIE
amusement recensie
Jacques Hendriks
'De prins met de losse handjes' - verhalen van Joop
van Tellingen, opgeschreven door Jan Uriot.
Uitgeverij Imagebooks Factory. Prijs: €8,95.
Het koninklijk huis en de Gooise matras
Waren vooraf gewaarschuwd: Nederlands
paparazzo numero uno Joop van Tellin
gen heeft een boek geschreven, De prins
met de losse handjes1
Met eventuele paniek in koninklijke of
showbizzkringen zal het wel loslopen,
daarvoor stelt het boekje van de foto
graaf, die voor alle vaderlandse roddel
bladen werkte, te weinig voor. Het is van
zakformaat en telt amper honderd pagi
na's. Maar wat nog erger is, het staat stijf
van de taalfouten en onjuistheden. Met
als gevolg dat de 'onthullingen' van Van
Tellingen een stuk minder overtuigend
overkomen.
De broer van prins Bemhard, Aschwin
(wordt Ashwin genoemd) zou zich ver
rijkt hebben met het verkopen van ge
schenken die - toen nog - koningin Juli
ana ontving bij staatsbezoeken en défilés.
Zangeres/kunstschilderes Therèse Stein-
metz zou in ruil voor wat publiciteit ver
klapt hebben dat haar buurmeisje Yolan-
de Adriaansens verkering had met prins
Willem-Alexander, quizmaster Willem
Ruis zou regelmatig cocaïne gesnoven
hebben en Jorge Guillermo (wordt Gui-
lermo genoemd), de ex van prinses
Christina, zou bi- of zelfs homoseksueel
geweest zijn.
Ach, Van Tellingen vertelt via zijn ghost
writer - de als schrijver debuterende ra
diomaker Jan Uriot - best olijke anekdo
tes. Koningin Beatrix kwam dankzij Joop
ooit vast te zitten in een skilift zodat hij
zijn foto kon maken. Over Prinses Juliana
zegt hij: 'Mijn God, wat kan dat mens gil
len'.
Willem-Alexander siert zelfs de cover van
het boekje, hij is 'de prins met de losse
handjes'. Twaalf jaar geleden had Alex
een geheime date met Yolande Adriaan
sens op vliegveld Kloten in Zürich. En
wie dook daar op? Ja hoor, Joop van Tel
lingen! 'Zijn ogen zagen bloed. Hij vloog
op me af en sloeg me! De Prins van
Oranje stond in de bokshouding. Als een
kat sloeg hij uit!', lezen we. Nooit gewe
ten dat een kat iets uit kon slaan, maar
dat terzijde.
Natuurlijk klopt de Utrechtse fotograaf
(57) zichzelf veelvuldig op de borst. Joop
was een huisvriend van Abba, Joop hielp
de dames van Babe met een foto op de
voorpagina van De Telegraaf aan hun
doorbraak, Joop en niemand anders was
verantwoordelijk voor de comeback van
Timi Yuro, Joop mocht de lippen van Cé-
line Dion stiften nadat zij in 1988 het Eu
rovisie Songfestival had gewonnen.
„Ik heb in elke vuilnisbak van Nederland
gezeten om maar die ene juiste foto te
maken", zei een apetrotse Van Tellingen
deze week bij zijn boekpresentatie in
Amsterdam. Er valt ongetwijfeld een leuk
boek over te schrijven. Maar dan wel
graag wat zorgvuldiger dan dit 'lekkere
boeide voor op vakantie', zoals de hoofd
persoon het noemt.
1. (1) J.M. Auel, Vuurplaats in
steen.
A.WBruna,€ 29,50
2. (6) Robert Anker, Een soort
Engeland.
Querido, 18,50
3. (2) Marten Toonder, Het bes
te van Bommel.
De Bezige Bij,€ 12,50
4. (-) Jacqui Lofthouse, Een
perfecte glimlach.
De Bezige Bij, 12,50
5. (-) Henning Mankell, Moor
denaar zonder gezicht.
De Geus, 3,00
6. (-) Marek van der Jagt,
Gstaad 95-98.
De Geus, 22,50
7. (-) Maria Stahlie, De Lijfarts.
Prometheus, 24,95
8. (5) A.C. Baantjer, De Cock
de moord op bestelling.
Fontein, 9,98
9. (4) Jonathan Safran Foer, Al
les is verlicht.
Ambo/Anthos, 19,90
10. (8) John Grisham, Het dos
sier.
A.W. Bruna, 19,95
Jacqui Lofthouse schreef een li
teraire thriller over een zeer
succesvolle schrijfster die om
mysterieuze redenen zelfrnoord
pleegt. Haar echtgenoot gaat
met zijn nieuwe vriendin op
onderzoek uit en haalt vreemde
dingen naarboven. Nu versche
nen in goedkope editie. Het
zelfde geldt voor Henning Man-
kells Moordenaar zonder ge
zicht, waarbij inspectei
Wall ander de brute mc
een Zweeds boerene
onderzoekt. Omdat asiel
tot de verdachten b
poogt hij de zaak buiter
bliciteit te houden. Tev
Ook voor Nederlandse
zeer actueel.
De boekentoptien word
lijks samengesteld op bi
verkoopcijfers van Ath<
Boekhandel en H. de Vri
ken in Haarlem, Boel
Kooyker in Leiden, F
Boekhandel Harkema in
sum, Boekhandel Los
sum en Boekhandel De
Almere.
vrijdag 24 mei 2002
Jan II van Wassenaer, Ridder in de Orde van h
den Vlies, een van de invloedrijke krijgshaftig
len van Holland. Bij het Beleg van Padua in 151
een kogel hem in het gezicht, veertien jaar lal
hij dodelijk in de zij getroffen toen hij bij Slot
gen de Friezen vocht - zie de projectielen op 1
tume schilderij.P.R.Foto
'iIan Eaenerheer. vanJMvssenaer- Bvkcmcraef Va
jftlopkk van oohden-van cvldên VUES-CaI'ITTAINCI
des' inn/rIESLANDTj/fn.no»)?2J' 22-ENDE'
