'Gekozen burgemeester is van alles net niets'
Rik Buddenberg blikt terug op 'burgemeestersverkiezing' in Vlaardingen
e stond zomaar voor mij, vale spijker
broek, strak truitje en daarboven grote blau
we ogen. Wat een uitstraling. Ik stond tussen
bekende Leienaren tijdens het jaarlijkse 3
Octobergala in de Pieterskerk, het feest van
Menno Smitsloo. De haring gleed soepel
door de vele luidruchtige kelen.
'Dag dokter Meijer.'
Ik keek verrast.
'Dag...'
Ze gaf mij een hand en drukte en passant
een volle kus op mijn wang.
'Olga, Olga Wijsman.'
Haar ogen onder het in
een knotje eindigende
haai- keken mij stralend
aan. Het Leidse wereldje
wierp gretige blikken op
de schitterende creatie.
Was die Meijer nou zo
dom, of deed hij maar
alsof? Zo'n vrouw niet
kennen!
'Weet u het weer?'
Nou, of ik het wist. Drie
jaar geleden was zij op
haar achttiende naar
Amsterdam vertrokken.
Los van haar ouders wil
de zij op eigen benen
staan. Ze vroeg mij naar
een huisarts in Amster
dam. Of ze in noodge
vallen een beroep op mij
mocht doen. Met een
'Pas goed op jezelf nam
ik afscheid.
Meer dan twintig jaar
geleden kwam haar
moeder meteen ochtend
plasje in de praktijk.
Hoewel gesteriliseerd,
was ze drie weken over tijd. Ze had gespan
nen borsten, was misselijk. Ze kon toch niet
zwanger zijn? Dat kon toch niet waar zijn?
Zesendertig jaar, gesteriliseerd, drie kinderen
en dan zwanger. Ze bleef het maar herhalen:
'Dat kan toch niet waar zijn?' De test was on
verbiddelijk: zwanger. Het inwendig onder
zoek duidde op een graviditeit van zeven tot
acht weken. Stil voor zich uit kijkend ging zij
naast mijn bureau zitten.
'Dat kan toch niet waar zijn? Ik ben toch ge
steriliseerd. Jezus, dokter, dat kan toch niet
waar zijn. Mijn man zit veel in het buiten
land en ik sta bijna alleen voorde opvoeding
van de drie jongens. Dit inag niet doorgaan.
Dit kan ik nooit aan. Mijn man mag dit
nooit weten. Wat nu? Ik wil een aborti4S. Dit
kan toch niet waar zijn?'
Waarom mag je man het niet weten?'
'Hij wilde altijd graag een dochter hebben. O
nee, dit kan ik niet aan. Nee, nee, dit kan
niet.'
De paniek nam bezit van haar gezicht.
'Hoe kan dat nou, ze hebben toch die ringe
tjes om mijn eierstokken gedaan?'
'Soms lukt dat niet goed,probeerde ik.
'Bel die gynaecoloog maar op. Het is zijn
schuld en nu moet hij mij helpen. Ik doe die
man wat.
'Zesendertig ben je, je hebt het lichaam van
een jonge meid. Zou je...', verder kwam ik
niet.
'O, nee, nooit, dat kan ik niet aan. Denk nou
eens na, Meijer. De jongste, Frank, is negen,
als zij geboren wordt tien.
'Zij', antivoordde ik, 'misschien een meisje?'
Praktijkverhalen van
de Leidse huisarts
Har Meijer (aflevering 16)
Haar ogen glansden.
Wat zou hij het mooi vinden. U heeft twee
meiden, hè.Wat moet ik nou doen?'
'Helemaal niets. Denk er nog eens over na en
kom over een week terug.
'Ik moet wel alleen beslissen, want mijn Kees
zit voor de zaak in Japan. U houdt van kin
deren, hè? Mijn jongens zijn dol op u en de
oudste wil ook dokter worden. Wat zou u
doen? Wij wilden toch echt geen kinderen
meer. Hoe kan dit nou?'
'IK denk dat een ringetje niet vast genoeg
heeft gezeten of heeft losgelaten. Eén eicelletje
hoeft er maar doorheen te schieten.
'Ben ik niet te oud?'
'De vorige zwangerschappen zijn toch perfect
verlopen en de bevallingen waren een feest.
Ik had haar nog niet gelukgewenst en stak
mijn hand uit. 'Gefeliciteerd!'
Tegelijk werd ik mij bewust van het feit dat
ik voor haar zat te beslissen. Ging ik niet te
ver? Gek op kinderen had ik altijd een enor
me moeite met abortus gehad. Niet alleen
wegens mijn katholieke achtergrond, maar
meer nog vanwege de problematiek na de
abortus. Jaren en jaren sleepten vrouwen dit
trauma vaak met zich mee. Door de jaren
heen was ik daarom zeer kritisch geworden.
Praten, praten en nog eens praten. Het aantal
abortussen was bijna tot nul gereduceerd.
Had ik hier goed aan gedaan?
'Kom over een week nog eens terug.
Met een 'Dat kan toch niet waar zijn?' vertrok
ze.
De volgende patiënt leidde mijn aandacht af
van mevrouw Wijsman. Enkele dagen later
kwam ze weer.
'Heb je je man nog gesproken?'
'Ja, hij heeft uit Tokio gebeld.
'En...?'
'Ik heb niets gezegd. Ik weet het nog steeds
niet.
Olga was niet alleen bloedmooi geworden,
ze straalde ook elegantie uit.
'Heeft u mij daarnet gezien?'
'Gezien, waar?'
'Bij de modeshow van Frank Govers.'
■üj?'
'Ja ik, dokter Meijer, ik ben zijn stermanne
quin.'
'Jij was het in die schitterende bruidsjapon?'
'En in die mooie pakjes met die prachtige
hoeden, ja dat was ik. En in die schitterende
jurken.'
'Jij bent de ster van Frank Govers? Jij, Olga
Wijsman?'
Ik zei het wat te luid. Het 'Leidse clubje' keek
verlekkerd.
'Wil je wat drinken?'
'Graag.'
Ze bleef het maar weer herhalen: 'Hoe kan dit
nou? Dit kan toch niet waar zijn?' Ik voelde
mij ongemakkelijk.
'Doet een abortus pijn? Heeft u die gynaeco
loog nog gebeld?'
'Ja, hij was met vakantie.
'Hoe moet het nou verder?'
Ze was niet in paniek, eerder berustend.
'Zegt u het nooit aan mijn man als ik het laat
doen.
'Nee, maar kun je er zelf mee leven?'
'Ik wil het kindje dolgraag, maar...'
Ze zweeg.
'Vier kinderen.
Wat een weelde', vulde ik aan.
Ze glimlachte. Nu moest de kogel door de
kerk.
ZATERDA
18 MEI
2002
'Zullen we het toch maar proberen?'
'Hoe ben je mannequin geworden?', vroeg ik
aan Olga.
'Ik zat met een vriendin in Americain. De he
le avond zat er een vent naar mij te kijken.
Hij stelde zich voor als de assistent van
Frank Govers. Of ik auditie wilde doen. Ik
vind het fantastisch. Iedere dag is een feest.
Altijd prachtige kleren aan je lijf; heerlijk.'
Ze bloosde. Wat was ze mooi.
'Hoe lang ben je alweer weg uit Leiden?'
'Twee jaar.'
De zwangerschap liep als een trein en na
twee forse weeën lag Olga in bed. Nageboorte
volgde direct en gehecht hoefde er niet te wor
den, precies als de vorige bevallingen, 'poe
pen zonder douwenVader stapelgek en
moeder dolgelukkig. De champagne smaakte
heerlijk en moeder gaf mij een dikke zoen:
'Bedankt voor alles!' Alleen wij tiveeën begre
pen het.
De broertjes koesterden haar. Ieder jaar op
Olga's verjaardag stond moeder in de prak
tijk en plantte ze een zelfgebakken appeltaart
op mijn bureau.
'Het is zo'n heerlijk kind. We zijn er zo blij
mee.
Naast de appeltaart lag altijd een briejje:
'Voor de dokter die zo goed weet wat goed
voor mij is.
'Nog een drankje?'
'Graag.'
Ik haalde een biertje en een wit wijntje.
'Ik weet alles,' begon ze. 'Na een van mijn
eerste shows ben ik 's nachts met mijn moe-
Tekening: Bert van der Meij
der wezen stappen. Heel Amsterdam gezien.
Onwijs gaaf. We hebben de hele nacht ge
praat. Ze heeft me alles verteld. Dat ze zo
vreselijk blij was dat ik er ben. En hoe het al
lemaal gegaan was.'
Ze lachte.
'Deed ik het goed? Liep ik mooi?'
'Subliem.'
Wat was er uit zo'n spichtig meisje een zelf
bewuste jonge vrouw gegroeid. Ze raadde
mijn gedachten.
'Ik train iedere dag in de sportschool.'
'Je ziet er fantastisch uit.'
Ze keek me ernstig aan: 'Wat er ook gebeurt,
ik zal nooit abortus laten doen. Ik wil later
veel kinderen. O, ik moet gaan, de bus ver
trekt. Nou dokter Meijer, tot ziens.'
Ze gaf me een heerlijke zoen. Mijn Leidse
vriendjes snapten er niets van.
Rik Buddenberg (links) fietst samen met zijn opponent Tjerk Bruinsma door Vlaardingen. Foto: Roel Dijkstra
dat hij niet of nauwelijks beschik
baar was geweest voor zijn eigenlijke
werk, terwijl hij dat van tevoren toch
had aangekondigd.
Het feit dat hij in de spotlights van
de media een nederlaag leed, waar
bij bovendien ook bekend werd dat
hij in Den Helder, Emmen en Gouda
al eerder tweede werd, was verve
lend, zegt hij. Een geluk bij een on
geluk was dat de sollicitatie in Pijn-
acker-Nootdorp direct aansloot op
de campagne in Vlaardingen. Daar
door was Pijnacker-Nootdorp niet
nadrukkelijk een troostprijs. „Maar
ik heb me tijdens de procedure in
Pijnacker-Nootdorp wel afgevraagd
of Vlaardingen in mijn voor- of na
deel zou werken. Ik was bang dat het
een nadeel zou blijken te zijn. Ik
kreeg wel signalen dat er waardering
voor was dat ik mijn nek had uitge
stoken. Maar toen mijn benoeming
reëel werd, werd me ook steeds weer
in de mond gelegd dat Pijnacker-
Nootdorp maar een tweede keus
was. Het effect van een aantal malen
tweede worden, heb ik onderschat."
De campagne in Vlaardingen heeft
hem vooral doordrongen van de
spagaat waarin een burgemeesters
kandidaat onvermijdelijk komt te
staan. Van oudsher is de burgemees
ter een bestuurder die boven de par
tijen staat en die een bindend ele
ment is in de consensusdemocratie
in Nederland. Maar in een verkie
zingscampagne moeten mensen iets
te kiezen hebben. En daarin past dat
noodgedwongen bleke politieke pro
fiel nu juist niet. Dus wat moet je
doen?
Buddenberg wilde een inhoudelijke
campagne, waarin hij duidelijk wilde
maken dat hij de zaken in Vlaardin
gen anders wilde gaan aanpakken.
Zijn leuze: kies voor verandering.
Bruinsma, als wethouder wél een
politieke bestuurder met een bijbe
horend profiel, koos daarentegen
voor een a-politieke campagne. Een
luisterend oor en een warm klop
pend hart, was het motto waaronder
Bruinsma zich etaleerde als, zoals
Buddenberg het uitdrukt, 'een tradi
tionele burgervader'.
Buddenberg, zegt hij, zocht steeds
de grenzen op van de afspraken die
over de inhoud(elijkheid) van de
campagne waren gemaakt. Bewust.
Zo kaartte hij het probleem van de
allochtonen in buurten als de West-
wijk openlijk aan. „Als in een wijk
meerdere bevolkingsgroepen van
een verschillende cultuur of overtui
ging naast elkaar wonen, dan geeft
dat fricties. Dat moet je niet ontken
nen. De PvdA heeft dat jarenlang wel
gedaan en heeft daar ook de prijs
voor betaald. Wijken in Rotterdam
die traditioneel op de PvdA stemden,
stemden in maart massaal op Pim
Fortuyn."
Of de politiek gekleurde campagne
achteraf in zijn voordeel heeft ge
werkt, is moeilijk te zeggen. De men
sen die op hem stemden, deden dat
voor een belangrijk deel vanwege de
inhoud van de campagne. Maar te
gelijkertijd hebben relatief weinig
CDA'ers op 'hun' kandidaat ge
stemd. Een deel van CDA-stemmers
is traditioneel ingesteld, stelt Bud
denberg, en hij kreeg - zeker toen hij
zijn ambtsketting in de strijd wierp
in een etalagewedstrijd - te horen
dat hij in strijd handelde met de
'waardigheid van het ambt'. „Mis
schien heb ik daarmee een aantal
CDA'ers van me vervreemd. Maar
dat blijft natuurlijk giswerk."
Hoe moet het verder met de gekozen
burgemeester? Buddenberg ziet er
weinig in. Kies je voor een a-politie-
ke campagne, dan krijg je daar naar
zijn inschatting weinig mensen voor
op de been. Want waarom zou je
naar de stembus gaan als je niet
eens weet waar de personen op wie
je gaat stemmen eigenlijk voor
staan?
Maar bij een politieke campagne is
de burgemeester daarentegen niet
langer onpartijdig, maar wordt hij in
feite een soort super-wethouder.
Buddenberg zei het al tijdens zijn
campagne: de winnaar in Vlaardin
gen is de enige rechtstreeks en door
een meerderheid gekozen bestuur
der in het college. De burgemeester
heeft meer democratische legitima
tie dan wie van de wethouders dan
ook en kan dus aanspraak maken op
een stevige portefeuille. Zou hij het
worden, dan wilde Buddenberg
graag financiën.
Bovendien: „Wil het burgemeesters
referendum tot volle wasdom ko
men met een daarop toegesneden
campagne dan zal het moeten gaan
over lokale politieke zaken en de
toekomst van de gemeente. Het is
dan niet logisch om met kandidaten
van buiten, die de gemeente op dat
moment slechts oppervlakkig ken
nen, de strijd aan te gaan maar met
de lokale voormannen en -vrouwen.
In dat geval verandert de positie van
de burgemeester fundamenteel in
ons gemeentelijk bestel. Hij of zij
wordt dan een verlengstuk van de
lokale politiek en verliest daarmee
zijn onpartijdigheid en onafhanke
lijkheid", constateert Buddenberg in
zijn analyse voor Bestuursforum. En
dat, zegt hij in zijn werkkamer in
Sassenheim, bergt weer het gevaar
van cliëntelisme in zich.
De VS kennen wel een gekozen bur
gemeester en een gekozen president,
zaken waar D66 zich zo sterk voor
maakt. Maar dat systeem is in elk ge
val consistent, zegt Buddenberg: de
gekozen bestuurder heeft een duide
lijk politiek profiel en benoemt bij
voorbeeld zijn eigen ambtenaren.
Het huidige Nederlandse systeem is
ook innerlijk consistent, maar dat
verdwijnt als de burgemeester wordt
gekozen in plaats van benoemd. In
feite zou je moeten kiezen voor het
een of voor het ander. „Maar het
punt is", zegt Buddenberg, „dat wij
van oudsher een land van minder
heden zijn en dat we het hier moe
ten hebben van een consensusde
mocratie: compromissen sluiten.
Het Amerikaanse systeem past heel
goed in de Amerikaanse cultuur,
maar ik denk dat wij niet voor niets
een ander systeem hebben."
Wat hem betreft blijft de burgemees
ter daarom een benoemde bestuur
der. Al moet dat dan wel gebeuren
door de gemeenteraad en niet langer
door de minister van binnenlandse
zaken. In kleinere gemeenten is dat
in de praktijk al een feit, maar in de
grote gemeenten houdt 'Den Haag'
een vinger in de pap. Dat hoort niet,
vindt Buddenberg. Blijft de benoe
ming van de burgemeester een zaak
voor de minister, dan moet in elk ge
val de vorig jaar ingevoerde regel van
tafel dat op de voordracht de num
mers een én twee komen te staan.
Dat is in veel gevallen onnodig be
schadigend voor die nummer twee
die het tóch niet wordt, vindt hij.
Voor hem was in elk geval één ding
duidelijk: als hij in Pijnacker-Noot
dorp als tweede op de voordracht
zou komen, zou hij zich terugtrek
ken. „Ik had het gevoel dat ik het me
niet kon permitteren om nog een
keer in het openbaar als tweede te
eindigen."
Voor Rik Buddenberg hoeft de gekozen bur
gemeester niet. Niet omdat hij in Vlaardin
gen met minder dan lege handen achter
bleef, maar omdat het in de Nederlandse si
tuatie gewoon niet werkt. Voor het CDA-
blad 'Bestuursforum' stelde de Sassenheimse
burgemeester zijn bevindingen tijdens een
weekje vakantie op schrift. „Het burgemees
tersreferendum in de huidige constellatie is
van alles net niets."
door Sjaak Smakman
De politieke schade is hem tegenge
vallen, zegt Rik Buddenberg twee
maanden na het verlies in Vlaardin
gen en een maand voor zijn aantre
den in Pijnacker-Nootdorp. Toen
eind januari bekend werd dat hij
met de Groningse PvdA-wethouder
Tjerk Bruinsma ging strijden om het
burgemeesterschap van Vlaardin
gen, sprak hij nog de verwachting uit
dat hij bij een verlies niet meteen
aangeschoten wild zou worden. „De
vertrouwenscommissie heeft mij be
noembaar genoemd voor een ge
meente van 74.000 inwoners. En als
je in zo'n procedure dan uiteindelijk
tweede wordt, ben je dan afgebrand?
Ik vind dat we daar in Nederland
veel te krampachtig mee omgaan",
zei hij toen.
Maar de praktijk was anders. Ten
eerste was er de persoonlijke teleur
stelling. „Je bent zes weken heel in
tensief in de weer. Het slokt je hele
maal op en het resultaat is uiteinde
lijk helemaal nul, je blijft met lege
handen achter." Maar daarnaast vie
len ook de reacties in zijn eigen ge
meente Sassenheim hem tegen. Hij
noemt het 'niet chique' dat er ach
teraf werd geklaagd over de vele tijd
