Balkenende kreeg 'bestuurlijk talent' van huis mee
-ÉSF*
Geest Fortuyn waart rond op feest
Balkenende topscorer van de politiek
Het grote verdriet van de paarse coalitie
Jerland in pas
trest Europa
erkiezingsdrama
am' etekent einde
i en Sn Ad Melkert
te h formatie
ha-gevecht
stemrecht
r - De politie moest er
javond bij twee Utrechtse
[bureaus aan te pas komen,
ha negen uur nog wachten-
bzers te laten stemmen. De
[bureaus dreigden hun
ten te sluiten terwijl er nog
pen mensen in de rij ston-
Door de hoge opkomst
e verkiezingen, moesten
iezers wachten. Om ne-
ur werd aanstalte gemaakt
ir dicht te doen. Een aan-
3 izers raakte hierdoor da-
eïrriteerd en ging moed-
voor de deur staan.
[uk - Nederland loopt met
Idezingsuitslag in de pas
idere Europese landen
eerder een ruk naar
1 p hebben gemaakt, zo stel-
eel buitenlandse media.
Jnerikaanse krant The
fiington Post trekt een pa-
itussen de nederla9g van
IA en de catastrofale ver-
gsuitslag voor de Franse
sten een maand geleden.
Verkiezingen 2002
donderdag l6 MEI 2002
door Bemice Breure
den haag - Jan Peter Balkenende
was een slimme, maar onopval
lende jongen. Een 'nerd' met ARP-
stickers op zijn schooltas, zegt
een oud-klasgenoot. Echt kwaad
wordt niet gesproken van de
man die onze toekomstige pre
mier kan worden. „Als het op zijn
pad komt, zal hij er niet voor op
zij gaan", zegt zijn moeder.
Wat haar kinderen er eigenlijk
van vonden dat ze door haar ve
le bestuursfuncties zoveel op
pad was, vroeg de rector van het
lyceum ooit aan mevrouw Bal
kenende. Bij haar thuiskomst
speelde ze de vraag door aan
haar oudste zoon Jan Peter. „Als
ik later de kans krijg, doe ik het
ook", antwoordde de tiener
braaf. Rebellie is onze beoogde
toekomstige minister-president
altijd vreemd geweest. „Bij mij
moet de puberteit nog begin
nen", zei hij ooit.
Verantwoordelijk, plichtsge
trouw, aimabel en loyaal zijn de
kwaliteiten die familieleden,
oud-klasgenoten, oud-docenten
en voormalige collega's keer op
keer gebruiken om Balkenende
(46) te typeren. Onopvallend,
braaf, een beetje saai zijn de
minst vleiende classificaties die
de CDA-leider worden toege
dicht.
'JP', zoals hij in eigen CDA-kring
wordt genoemd, groeide op in
een gereformeerd als 'warm'
omschreven gezin uit het
Zeeuwse Kapelle, om precies te
zijn in het buurtschapje Bieze-
linge. Hij is de oudste van drie
jongens. Zijn vader was direc
teur van een familiebedrijf; een
handel in graan en peulvruch
ten. Zijn moeder werkte als on
derwijzeres. Maar minstens zo
belangrijk waren hun maat
schappelijke functies. Zijn ou
ders zaten in allerlei besturen,
landelijk en provinciaal, varië
rend van de NCRV tot het Rode
Kruis. „We werden altijd ge
vraagd", benadrukt mevrouw
Balkenende. „Het was niet van:
wij moeten zo nodig." Het vrij
willigerswerk werd aanvaard
omdat talent nou eenmaal moet
worden benut. „Wie mooi kan
zingen, gaat bij het koor. En wij
zijn, denk ik, meer bestuurlijk
begaafd." Dus liep het echtpaar
's avonds in plaats van verjaar
dagen vergaderingen af, of be
reidde thuis een toespraak voor.
Hun oudste zoon doet later niet
anders. Ook toen hij hoogleraar
werd aan de VU in Amsterdam,
op zich al een fulltime baan, ze
telde Balkenende in vele bestu
ren. Voor het Wetenschappelijk
Instituut van het CDA werkte hij
onder meer aan een belangrijk
rapport. Ondertussen schoof hij
zestien jaar lang voor het CDA
aan bij de Amstelveense ge
meenteraad.
Ton Herstel, oud-voorzitter van
de NCRV, zag in 1989 tot zijn
verrassing een 'begin dertiger' in
een van de doorgaans grijze
provinciale commissies van zijn
omroep zitten. Herstel be
schouwt Balkenende als een
'mannenbroeder nieuwe stijl'.
„De oude mannenbroeders stel
den zich dienstbaar voor kerk,
staat en maatschappij. Jan Peter
doet dat ook, maar minder
zwaarwichtig. Bovendien laat hij
zich er niet op voorstaan." Bal
kenende was wat hem betreft
een waardige NCRV-voorzitter
geworden, maar gaandeweg
werd het Herstel duidelijk dat
diens hart toch meer naar de
Kamer uitging.
Peter ('Jan' voegde hij pas na de
basisschool aan zijn voornaam
toe) was geen uitgesproken per
soon op de Christelijke Nationa
le School in Kapelle, aldus zijn
klasgenoot Arja van Harten. „Hij
Jan Peter Balkenende met zijn vrouw Bianca. Foto: ANP/Vincent Jannink
was geen gangmaker, maar viel
ook niet buiten de boot." Balke
nende nam in de hoogste klas
het initiatief tot een afscheids
lied voor de leraren, maar echte
leiderskwaliteiten zijn haar des
tijds niet opgevallen.
Op het Christelijk Lyceum in
Goes liep hij rond met ARP-stic-
kers, de partij van zijn ouders,
op zijn schooltas. Klasgenoot
Gijs Hollestelle, zelf een 'verve
lende leerling', had het niet zo
op Balkenende. „Het was een
hele brave jongen die alleen op
viel door zijn dubbele voor
naam." Net als de rest van de
jongens in de eindexamenklas
had Balkenende 'vreselijk lang
haar'. Maar innerlijk was het be
paald geen hippie. „Hij was wat
je nu een nerd zou noemen. Ik
was dol op sport en meisjes, Jan
Peter was vooral leergierig. Tij
dens de werkweek in Oost-Ber-
lijn zat hij eindeloos te discus
siëren in het hotel."
Brave Balkenende, de saaie fat
soensrakker uit een gerefor
meerd nest; zo kijkt een groot
deel van de buitenwereld nog
steeds tegen hem aan. Hoewel
hij hoog opgeeft over zijn stu
dententijd ('Ik heb meegemaakt
dat ik de sociëteit verliet als de
Albert Heijn de deuren opende')
is het moeilijk om hem als
nachtbraker voor te stellen. In
interviews probeert hij zich na
drukkelijk te ontdoen van een
stoffig imago; hij maakt gretig
gebruik van de sms-functie op
zijn mobiel, neemt thuis het
stofzuigen, verschonen van de
luiers en de boodschappen op
zaterdag voor zijn rekening en
koketteert met zijn gelijkenis
met Harry Potter.
Wat hobby's betreft, komt hij
soms verrassend uit de hoek.
Balkenende is een liefhebber
van Aubrey Beardsley, die onder
meer bekend is van een serie
erotische tekeningen. In een se
rie van de Nieuwe Revu over
droomberoepen heeft hij zich
laten portretteren als autocou
reur.
Na alle loftuitingen over zijn
snelle denkwerk en discussieta
lent halen veel oud-collega's
Balkenendes humor aan. Als ge
volg van zijn 'krokettenmotie'
worden in Amstelveen nog
steeds warme snacks geserveerd
als de raadsvergaderingen
nachtwerk dreigen te worden.
De bijeenkomsten van het We
tenschappelijk Instituut van het
CDA werden opgeluisterd door
Balkenendes 'perfecte' imitatie
van politici. Maar dollen gebeurt
met mate. Herstel: „We hebben
samen hard gelachen, maar
nooit lang. Jan Peter was altijd
weer snel bij de les."
'Aimabel' klinkt uit vele monden
als Balkenende wordt beschre
ven. „Ik heb nog nooit iemand
akelig over Jan Peter horen pra
ten", zegt zijn moeder stellig.
„Behalve journalisten dan." Het
irriteert haar vooral dat zijn ge
reformeerde afkomst zo zwaar
wordt aangezet. „We zijn gelo
vig, en daar schamen we ons
ook helemaal niet voor, maar
we zijn het wel op een gezonde
manier."
Ze is trots op zijn loyaliteit. Bal
kenendes verjaardag op 7 mei is
geruisloos voorbijgegaan, het
was immers de dag na de
moord op Pim Fortuyn. Maar
afgelopen zondag, op moeder
dag, stond hij onverwacht met
kleindochter op de stoep van
het zomerhuis van zijn ouders.
„Hij was even ontsnapt aan de
agenten die hem bewaken. Hij
kon maar twee uurtjes blijven,
maar het gaat om het gebaar.
Kijk, dat is nou Jan Peter."
Diep in haar hart had ze liever
niet gezien dat hij lijsttrekker
werd, maar dat hij 'een gewone
baan' had. „Wel met wat verant
woordelijkheid, natuurlijk."
Maar Jan Peter doet gewoon wat
hij moet doen, en zij zal de laat
ste zijn om hem daarbij tegen te
houden. Of haar zoon het daad
werkelijk tot minister-president
schopt, wacht ze rustig af.
„Maar als het op zijn pad komt,
zal hij er niet voor opzij gaan."
Balkenendes indrukwekkende
cv wordt vaak verklaard doordat
hij zo lang vrijgezel is gebleven,
hij trouwde pas op zijn veertig
ste. „De grote liefde is laat geko
men", lacht mevrouw Balke
nende. „Wij zeiden altijd: Jan
Peter heeft geen tijd voor een
vrouw." Na zijn huwelijk en de
geboorte van zijn dochter, drie
jaar geleden, hield Balkenende
de 'echtelijke en vaderlijke agen
da's' goed in de gaten. Maar
langs de feministische meetlat
van het maandblad Opzij scoor
de de CDA'er slechts een drie.
Misschien dankt hij dat slechte
cijfer ook aan het feit dat Balke
nende toen hem na een conflict
binnen het CDA plots het lijst
trekkerschap werd aangeboden,
nauwelijks heeft stilgestaan bij
de gevolgen voor zijn gezin.
Maar zijn beslissing ademt on
miskenbaar de sfeer van Bieze-
linge uit. Je zegt immers geen
nee als er beroep op je wordt
gedaan. „Dan sta je voor die
taak." Daar kunnen ze thuis dus
maar beter aan wennen.
Dick Hofland
;/gpd - Gerard Joling is
t verre te horen.At your
£e", zingt hij, „woorden die
pit zullen vergeten." De
[knallen hotel Des Indes
sof Pim Fortuyn ze zelf
nog zou moeten kunnen horen.
„Wat je hoort, is wat je krijgt",
wil het lied verder. Een ode aan
Pim, niet aan de partij, zegt Jo
ling, die daarvoor is gevraagd
door familie en vrienden van
Fortuyn.
Het is duidelijk: De geest van de
vermoorde leider is nadrukkelijk
aanwezig bij de verkiezingsbij
eenkomst van de naar hem ge
noemde lijst in het statige, an
ders zo bedaagde Haagse hotel.
Op elke hoek staat een foto van
Fortuyn, voor wie het was verge
ten. In de centrale hal, waarop
!la, de nummer twee op de lijst, wijst naar boven bij het portret van de vermoorde leider Pim
p. Foto: GPD/Phil Nijhuis
ïail
alle camera's gericht staan, kijkt
hij de bezoekers onontkoom
baar aan vanaf een schilderij in
een gouden lijst. Met zijn twee
hondjes.
De LPF'ers zijn makkelijk te her
kennen aan de goud-blauwe
stropdas. De meesten komen
met een bus, vanaf het partijbu
reau in Rotterdam. De nummer
twee, Varela, komt met een taxi.
Zodra hij uitstapt, storten de
pers en tientallen omstanders
zich op hem. Hij wordt binnen
gehaald als een held. Enkele le
den zullen niet komen. Ze zijn
doodsbang, vertelt woordvoer
der Mat Herben. Deze leden,
onder wie beoogd fractievoor
zitter Winnie de Jong, zeggen
dat ze zich bedreigd voelen en
dat er 's nachts mensen om hun
huis sluipen. Ze hebben ge
vraagd de beveiliging te verdub
belen.
De stemming is gedrukt. Men
sen begroeten elkaar op vlakke
toon, bijna niemand lacht. Pas
als de eerste peilingen bekend
worden, wordt er voorzichtig
geklapt en gejuicht: bij het lage
aantal zetels van Groenlinks.
Naarmate het historische succes
doordringt, van nul naar groter
dan PvdA en WD, begint de
stemming er toch voorzichtig in
te komen. De mening over
heerst dat de partijen die 'dis-,
respect, die minachting hebben
getoond, zijn afgestraft'. In zijn
slottoespraak zegt Herben dat
de partij heeft gewonnen, maar
toch verloren en daarom geen
echte overwinning kan vieren.
Gerard Joling zingt nog maar
een keer en krijgt beschaafd ap
plaus.
nf«oam/gi
'gpd - De paarse
n PvdA, WD en D66 heb-
steren bij de landelijke
'zingen enorme verliezen
tn. Vooral bij de sociaal-de-
en de liberalen was de
genheid groot.
11 ten
l, die in Amsterdam
igsuitslag afwachtte,
klap niet harder kunnen
inien. „Van tevoren hiel-
'e rekening met het ergste
rio", zegt Tweede-Kamer-
iwinkel. „Maar dit..."
inkel is Kamerlid-af. Hij
op de 27ste plaats op de
latenlijst en dat bleek gis-
'nd opeens een onver
re plaats. „Ik probeer nog
•en", zegt hij met tranen
iste ogen. „Maar het lukt niet
igelooflijk."
.er
Niet alleen Rehwinkel is met
stomheid geslagen. Hij deelt
dat gevoel met alle aanwezige
PvdA'ers. Met grote verslagen
heid reageren zij later op de
avond op de mededeling van
Melkert dat hij de pijp aan
Maarten geeft. „Dit komt kei
hard aan. Zo slecht had ik het
niet verwacht", stelt minister
Vermeend van sociale zaken.
Hij buigt het hoofd diep.
Aan het begin van de avond
lijkt minister van ontwikke
lingssamenwerking Herfkens
nog optimistisch. 'There ain't
no mountain high enough'
zingt zij vanaf het podium haar
partijgenoten moed in. Maar
ook zij kan het hoofd niet lang
recht houden. Aan de zijkant
van de zaal zoekt ze later troost
bij Netelenbos. „Ik ga emigre
ren", stamelt ze.
Informeel borrelen, daar leek
de WD-bijeenkomst in het
Haagse Omniversum aanvan
kelijk nog het meest op. Gezel
lig aan de drank werden de eer
ste resultaten bekeken, hooguit
gevolgd door een bescheiden
vloek als reactie op de winst
van met name het CDA en de
Lijst Pim Fortuyn. Maar de aan
komst, rond tien uur, van een
somber kijkende fractievoorzit
ter Dijkstal maakte pijnlijk dui
delijk dat het weliswaar leuk is
om iedereen weer te zien maar
dat er niets te vieren valt.
Onopgemerkt door velen be
klimt Dijkstal een bescheiden
podium en feliciteert allereerst
CDA, LPF en ook nieuwkomer
Leefbaar Nederland. Na afloop
van zijn korte toespraak wordt
in kleine groepjes al onbe
schaamd gepraat over wie het
stokje van Dijkstal moet over
nemen.
„Dit is nou de magie van Harry
Potter", roept een D66-fractie-
medewerker als de eerste prog
noses een onverwacht grote
winst voor het CDA aangeven.
Een grote schreeuw is dan al
door de D66-zaal in het natuur
museum New Metropolis in
Amsterdam gegaan als het dra
matische verlies van de PvdA
wordt gemeld. Die ontzetting
wordt groter als blijkt dat de
Lijst Pim Fortuyn geen 24 zetels
krijgt, zoals de eerste prognose
luidt, maar zelfs twee meer.
Het resultaat van D66, een hal
vering (van 14 naar 7 zetels)
lijkt echter niemand meer te
verrassen. Fractievoorzitter en
lijsttrekker De Graaf krijgt geen
enkele beschuldigende vinger
op zich gericht. Hij komt zelfs
onder daverend applaus het
podium op. Hij kondigt een op
positierol aan, want 'de demo
cratische vernieuwing zal ook
na vandaag nog steeds van D66
moeten komen'.
Illustratie: Wim Stevenhagen
den haag-amsterdam/gpd - Veel OOOh's en
aaah's klinken even over negen uur..Alsof er
een voetbalwedstrijd met veel doelpunten
aan de gang is in mediacafé Dudok, tegen
over het Binnenhof. Het CDA houdt hier de
verkiezingsbijeenkomst. Op een muur van te
levisietoestellen zijn de prognoses te zien. Een
gejuich barst los als de christen-democraten
41 zetels worden toegedicht.
Anton van Gastel uit Breda, die al 25 jaar
CDA stemt, wil nog niet meedoen aan de
feestvreugde. „Je moet niet te vroeg juichen.
Het kan nog veranderen." Maar de Brabant
se gedeputeerde Lambert van Nistelrooy
praat al wel over 'verzilveren'. „Ik hou het
op 38 zetels. Ietsje minder dan de prognose,
maar natuurlijk erg mooi", zegt hij.
De eerste uitslagen van Schiermonnikoog
en Valkenburg krijgen een luid onthaal in
het café. Maar even over half tien is er pas
echt veel lawaai als Jan Peter Balkenende
binnenkomt. Hij wordt binnengehaald als
een topscorer; 'Peter bedankt, Peter be
dankt', scanderen de CDA'ers.
Het gejuich van de SP-aanhang die zich gis
teravond verzamelde in de Amsterdamse
Melkweg moet te horen zijn geweest in het
nabijgelegen Paradiso, waar de PvdA haar
wonden likte. Tot vlak voor het sluiten van
de stembus rekende de SP op tenminste
drie zetels winst, maar een verdubbeling
van het zetelaantal in de Tweede Kamer
durfden alleen de grootste optimisten te
voorspellen.
De uitgelaten sfeer werd alleen bMDrven
door de binnenkomende uitslagen van de
Lijst Pim Fortuyn en het CDA. „Het CDA is
een ramp", meent een SP-aanhanger.
„Ik snap het niet, wat willen de kiezers
nou", zegt Groenlinks-Kamerlid Farah Ka-
rimi vertwijfeld. „Waar haalt het CDA die
zetels vandaan?" Ze rekent bliksemsnel voor
dat een linkse coalitie van CDA, SP, Groen
links en PvdA volgens deze prognose op 84
zetels kan rekenen, vier minder dan een
rechtse coalitie van WD, CDA en LPF.
„Maar ja, de SP vragen ze natuurlijk nooit
om te regeren", zucht ze moedeloos.
Fractievoorzitter Rosenmöller vreest door
de ruk naar rechts een 'verharding' van het
sociale klimaat in Nederland. „Er groeit snel
een wij-zijcultuur. Ik vind dit onterecht. Het
snijdt me dwars door de ziel."
