Thuis komen
in
TOERISME
Ecotoerisme vaak verre van milieuvriendelijk
Tk hou1
an wijn5
Oosterdel
303
VRIJDAG 10 MEI 2002
De kust is een goed voorbeeld van de grilligheid, de schoonheid en de afwisseling die het Calabrese landschap kenmerkt. Foto: CPD
De oude Grieken waren er als de kippen
bij om het naartamarint en rijpe citrus
vruchten geurende land toe te voegen
aan hun Magna Craecia, het grote Griek
se Rijk. En ook de Romeinse centurion
Megonio stuurde in het jaar 60 na Chr.
enthousiaste brieven naar zijn familie.
Toch behandelden de Italianen hun
bloedeigen provincie Calabrië daarna ge
durende 2000 jaar als een ondergescho
ven stiefkind. Maar die tijd is voorbij.
Heel Rome, Milaan, Bologna en Turijn
heeft het zuiden (her)ondekt en loopt in
augustus leeg op de punt van de laars
die dan opnieuw glimt als de parel uit
vroeger dagen.
Calabrië - eerst maar voor de goede or
de - is het meest zuidelijke deel van Ita
lië. De voet van de laars, maar dan zon
der hiel of hak, want bij Bari vormt zich
naar Napels toe weer een andere pro
vincie. De hoofdstad Reggio di Calabria
ligt aan de Straat van Messina, recht te
genover het eiland Sicilië en schuin te
genover de vulkaan Stromboli, en
dankt zijn faam vooral aan de contai
nerhaven, na die van Rotterdam de
grootste ter wereld.
Maar daar moet je niet zijn. Honderd
kilometer hoger, waar de Apenijnen in
een laatste oprisping 2000 meter boven
de zeespiegel uittorenen, is Calabrië op
zijn allermooist. Maak van die zeespie
gel er trouwens meteen maar twee.
Want de Ionische Zee en de Tyrrheense
Zee liggen tussen de plaatsen Capo Va-
ticano en Crotone nog geen 37 kilome
ter van elkaar. Alleen al het hebben van
twee van zulke verschillende kusten
met volstrekt aparte kenmerken en een
volkomen eigen sfeer is een luxe die je
als vakantieganger niet overal in de we
reld aantreft. Het is hier dan ook met
recht: twee voor de prijs van één.
Maar hoewel de Italiaan uit de noorde
lijke metropolen daar absoluut anders
over denkt - hij komt voor de zon en
om te flaneren langs de boulevards -
zijn het niet alleen de schone stranden,
de bevallige baaien, het kristalheldere
water en de strakblauwe luchten die de
charme en aantrekkingskracht van Ca
labrië vormen. De oude Grieken, de
Romeinen, alsmede de passerende
Carthagers, Byzantijnen, Noormannen,
Schwaben en Aragonezen, apprecieer
den het ruige land vooral vanwege zijn
vruchtbare bodem en zijn culinaire ge
noegens. En als dank daarvoor verrjjk-
ten zij het op hun beurt weer met tallo
ze cultuurschatten in de vorm van ker
ken, kloosters, paleizen, burchten en
versterkingen, dikwijls voorzien van or
namenten als beelden, schilderingen
en fresco's. Het is juist die combinatie
van cultuur culinair waarop Enotria
Travel (zie kader) de nadruk legt. Om
dat men denkt dat die specifieke aspec
ten van Calabrië de Hollandse toerist
buitengewoon zullen aanspreken.
Agritoerisme is daarbij het sleutel
woord. Je bent er bij - op de boerderij.
Je komt bij de mensen thuis. Je eet bij
ze aan tafel, je slaapt in de voormalige,
geheel gerenoveerde stallen of in het
voorhuis zelf. Maar vergis je niet - de
geur van mest is allang vervlogen, het
begrip boerderij moet je hier beslist
niet al te letterlijk opvatten. De luie luxe
van een hereboer, zo zou je het gevoel
misschien nog het beste kunnen om
schrijven. Genieten in een zeer comfor
tabele en rustieke omgeving. De stilte 's
avonds is oorverdovend.
Neem bijvoorbeeld 'Le Puzelle', één
van de vier agri's waar Enotria mee
werkt. Vanaf 500 meter hoogte kijk je
uit over de uitgestrekte vallei waar zich
naar verluidt de laatste wolf van West-
Europa ophoudt en die zo ver reikt als
het oog maar kan zien. De olijven aan
de eeuwenoude bomen voelen bijna-
rijp aan, een ezel balkt ergens zijn on
genoegen over uit en de bel voor het
avondeten luidt. Aan de rand van het
zwembad geniet je van de Sardella (een
pittige visspecialiteit), van de Filleja (de
plaatselijke pasta die die middag hand
matig en met een stokje is gerold), van
de voortreffelijke ham en van de Pecco-
rino, de schapenkaas. Alles vers, alles
uit eigen keuken. In ongedwongen
sfeer opgediend en overgoten met een
stoere Librandi, de trots van de streek.
Als de zon uiteindelijk ondergaat, lijkt
de burcht van Santa Severina in de ver
te zo weggelokt uit de verhalen van
Duizend en één Nacht - betoverend
mooi.
De geschiedenis van het schilderachti
ge bergstadje laat zich aflezen aan de
verschillende stijlen waarin het impo
sante kasteel is opgetrokken. Driedui
zend jaar geleden legden de Grieken de
fundering, vervolgens voegden Byzan
tijnen, Romeinen, Noormannen en
Schwaben daar hun eigen metselwerk
aan toe. De 20 miljoen gulden van de
EG zorgde er in de jaren negentig voor
dat de burcht is uitgeroepen tot Werel
derfgoed van de Unesco en een be
zienswaardigheid is van de eerste orde.
Dat geldt ook voor het paleis van de de
ken aan de overkant van het gezellige
plein. Het is tegenwoordig een muse
um. De bibliotheek bezit een originele
brief van paus Lucius III uit 1184, er is
een doopvont uit 1020, er is een schit
terende collectie kerkzilver en relikwie-
en van door de eeuwen heen en het
wapen van Papa Zacharia, de enige Ca
labrese paus uit de geschiedenis, prijkt
tussen die van alle andere bisschoppen
van Santa Severina terug tot het jaar
997. Een absolute aanrader dit kleine,
maar buitengewoon interessante Mu-
seo Diocesano.
Is Santa Severina exemplarisch voor die
samensmelting van eeuwenoude cultu
ren - de Aspromonte is een goed voor
beeld van de grilligheid, de schoonheid
en de afwisseling die het Calabrese
landschap kenmerkt. De Italiaan zelf is
niet bijster geinteresseerd in dit aspect,
wat als voordeel heeft dat de natuur
liefhebber het rijk alleen heeft. De wa
tervallen van Marmorica mag je zeker
niet missen. Al dien je, om er te komen,
wél over stalen zenuwen te beschikken.
De tocht in een overjarige jeep voert
namelijk over een smal, steil en rots
achtige pad langs duizelingwekkende
afgronden. Het gaat gelukkig allemaal
goed en de beloning voor het afzien is
er naar. Op meer dan 1000 meter hoog
te, plenst koel, helder water vanaf een
richel 100 meter onafgebroken naar be
neden in een meertje dat uitnodigt
voor een zwempartij. Wat mag.
Wie het ruige, onherbergzame gebied
met z'n kloven, spelonken en spleten in
ogenschouw neemt, begrijpt dat de
maffia dit zag - en ziet - als een ideaal
verdwijningsoord van zowel tijdelijke
als van permanente aard. Ndrangheta
heet de plaatselijke tak en die zit diep
ingeworteld in het dagelijkse leven van
de Calabrees. Zoals dat trouwens overal
het geval is in Zuid-Italië. De systemati
sche onderdrukking van het rijke geïn
dustrialiseerde noorden ten opzichte
van de arme zuidelijke provincies
vormde eeuwenlang een prima voe
dingsbodem voor dit fenomeen. Dat
zich ondanks verwoede pogingen van
de overheid maar niet laat uitroeien.
De toerist merkt er overigens niets van,
de middenstand des te meer. Capo
Rizzuto aan de kust bij Crotone is hét
maffia-dorp bij uitstek. Je herkent het
aan de vele dure terreinwagens en
BMWs. En aan de stenen leeuwen of
arenden voor de trap bij de deur. Daar
wonen ze.
Naast zo'n verborgen gebrek telt Cala
brië nog vele verborgen schoonheden.
Zoals het Albanese bergdorp Civita, dat
al honderden jaren lang zijn eigen
identiteit in den vreemde handhaaft, de
grieks-orthodoxe kerk incluis. Of de
Pollino, prachtig natuurpark in het
noorden met een hoogste top van 2248
meter. De wijngaarden rond het stadje
Strongoli herbergen het geheim van de
familie Librandi die hier al generaties
lang de authentieke Calabrese druif in
ere houdt. Wat het geheim precies is,
wist ook Hannibal niet te ontrafelen.
De Carthaagse veldheer belegerde de
hooggelegen vesting gedurende enkele
maanden, maar droop uiteindelijk on-
verrichterzake af naar Afrika.
De steden Cosenza, Reggio en Catan-
zaro halen het niet bij hun Toscaanse
equivalenten, dus die kun je net zo
goed links laten liggen. Maar wie in het
voorjaar of het najaar zoekt naar een
ongerept en vooral nog onontdekt
stukje Europa vindt in Calabrië alles
van z'n gading. Enfin, daar waren de
Grieken 3000 jaar geleden al achter.
Ad van Kaam
Enotria betekent: 'ik hou van wijn'. Een toepasselij
ke naam voor het pas verworven gebied, zo vonden
de oude Grieken, liefhebbers van - toen al - een
mooie slok. Een Mag die de lading nog altijd dekt, zo
redeneerden Lex Raymakers, zijn vrouw Tina Altieri
en Vincenzo Dioguardi een paar duizend jaar later
toen zij in Amsterdam het reisbureau met die naam
van de grond tilden. Dat opereert, het zal duidelijk
zijn, uitsluitend in en rond Calabrië. Enigszins voor
de hand liggend als tweederde van het personeel
daar is geboren en getogen en er als geen ander de
weg kent.
En weten ze iets niet - dan woont en werkt er altijd
wel een familielid, een kennis of een vriend van een
vriend die wél een antwoord, een aanknopingspunt
of een oplossing voor handen heeft.
Het is de liefde voor het (eigen) land, die het drietal
er drie jaar geleden toe aanzette om vanuit de com
puterbranche de stap naar het reis- en verblijfwezen
te wagen. „Het is niet louter idealisme, hoor, we
moeten er vanzelfsprekend een boterham mee ver
dienen", zegt Raymakers eerlijk. „Het is eerder een
combinatie van. We kennen Calabrië en zijn vele
fantastische mogelijkheden en we weten van de
Hollandse smaale We zien niets in toerisme op grote
schaal, maar kunnen veel betekenen voor de lief
hebber van natuur, van cultuur en van culinaire ge
noegens. Dat, in samenhang met de zon, de zee en
de aangename temperatuur maakt Calabrië tot een
bestemming die uiterst geschikt is in met name het
"voor- en het najaar. In de zomer is het er druk ge
noeg. Wat wél als bijkomend als voordeel heeft dat
de faciliteiten - de verbindingen, de hotels - er goed
zijn." Enotria biedt de reiziger een compleet pakket
Calabrië aan. De nadruk ligt op het agritoerisme,
maar ook zon en zee en de natuur komen ruim
schoots aan bod. Daartoe heeft Enotria zogenaamde
villagio's in eigen beheer in kustplaatsjes als Capo
Vaticano, Tropea en Parghelia. Vliegen gebeurt met
Alitalia vanaf Amsterdam via Rome of Milaan naar
Lamezia del Terme en vandaar verder per huurauto.
Of per groep. Prijs voor 14 dagen ligt rond de 1150
euro.
Meer informatie: Enotria Travel - Loodskotterhof 147, Am
sterdam, telefoon (020). 779.83.38 en/of internet
www.enotria.nl.
aangeboden onder de noe
mer ecotoerisme. Maar ze
worden doorgaans hier ge
boekt en betaald. Bovendien
zijn ze meestal van bovenaf
georganiseerd waarbij de lo
kale bevolking slechts als de
cor fungeert. Of erger nog: als
lijdend voorwerp.
Zodra de toerist weg is, zitten
ze weer op de blaren." Om
dat de laatste jaren nogal luk
raak is omgesprongen met de
term ecotoerisme (de onder
dat label verkochte natuur
reizen zijn vaak zelfs slecht
voor het milieu) propageert
Stichting Retour nadrukkelijk
het zogeheten duurzame toe
risme.
„De Man: „Want dat gaat veel
verder. Ons idee is dat uitein
delijk alle vormen van toeris
me duurzaam zouden moe
ten worden al geef ik toe dat
dat doel wel eens onbereik
baar zou kunnen zijn. Als ooit
alle miljard Chinezen op reis
gaan, kunnen we het wel ver
geten".
De Man en zijn stichting be
pleiten een dusdanige vorm
van rondreizen, dat de lokale
bevolking van het (ontwikke
lingsland er de vruchten van
plukt, de natuur niet wordt
aangetast en het milieu niet
wordt vervuild. Kortom, dat
ook komende generaties er
kunnen leven. „Ons doel is
de toerist bewust te maken
van wat hij zelf kan bijdragen
aan een gezonde ontwikke
ling van een land. Wij zeggen
dus niet dat je nooit naar een
ver land op vakantie mag
gaan. Maar moet dat ieder
jaar? En altijd met het vlieg
tuig?"
Misschien moet je zelfs wel
gewoon thuisblijven. De
Man: „Er zijn mensen die dat
inderdaad zeggen. Waarbij
wordt gewezen op bestem
mingen als Bali, Isla Margari
ta en Costa Rica. Daar zijn re
gio's waar de lokale bevolking
domweg is weggejaagd om
de bouw van toeristische
voorzieningen mogelijk te
maken. Maar het kan ook an
ders. Toerisme is voor veel
ontwikkelingslanden een
makkelijke en belangrijke
bron van inkomsten. En ook
zij hebben, net als wij, recht
op economische groei. Je
moet er alleen voor zorgen
dat het toerisme in goede ba
nen wordt geleid, dat het geld
daar terecht komt waar de ar
moede het hoogst is."
Gerard Chel
Informatie over duurzaam toeris
me is onder meer te vinden op:
www.retour.net;
www.snv.nl;
www.duurzaamtoerisme.com
www.nciv.net; www.tourismcon-
cem.org.uk;
www.vakantiespiegel.nl of bij
Stichting Retour,
telefoon 024 360 62 24 en/of e-
mail: frans@retour.net
REISBERICHTEN
Limburg
Limburg is er in geslaagd een aantal fietsroutes met eei
lengte van 1.850 kilometer op elkaar te laten aansluiten. D<
ten voeren langs zogeheten knooppunten waarvan de nt
op een kaart staan vermeld. Dat biedt fietsers de mogelijkh
een tocht uit te stippelen. Het gehele netwerk staat op dr
kaarten en is verkrijgbaar bij:
Plaatselijke VW-kantoreri ze kosten per stuk vijf euro.
Rijnromantiek
Duitsland schenkt dit jaar extra aandacht aan tweehonc
Rijnromantiek. Dat gebeurt met tal van bijzondere evene
op en langs de Rijn. Ook is in drie op de oever van de riviei
de steden (Bonn, Düsseldorf en Keulen) een 'welcome car
troduceerd. De pas geeft toegang tot veel musea, verschat
bruiker recht op vrij openbaar vervoer en biedt korting op
voorstellingen, rondvaarten en stadsrondritten.
De kaart kost 9 (één etmaal geldig), 14 (twee etmalen geldig) of 19 euro
malen geldig). Er zijn ook gezinskaarten te koop. De welcome card it
baar bij de WV's in de Rijnsteden.
Groot-Brittannië
Per postkoets door Stamford, in een paardentram over di
vard van Douglas, overnachten in een ananas. Je kunt he
niet verzinnen of het is mogelijk in het Verenigd Koninkri
brochure 'Onontdekt Groot-Brittannië' staan veertien toe
routes waarin deze en andere attracties zijn opgenomi
daarvan kunnen bezocht worden met de Great British I
Pass. De brochure is gratis te bestellen bij;
Het Brits Toeristenbureau, Stadhouderskade 2, 1054 ES Amsterdam,
020 689 00 02 en of e-mail: britinfo.nl@bta.org.uk
Familiehotels
Holland Hotels, een keten van ruim honderd vriendelijk g
familiehotels met doorgaans twee of drie sterren, heeft 1
chure uitgegeven met informatie over alle aangesloten act
daties. Ook worden in de folder arrangementen aangebodi
De prospectus is op te vragen onder telefoonnummer 01 72 53 60 81.
staan ook vermeld op website www.hollandhotels.nl
Zweden
Wonen op de boerderij is de letterlijke vertaling van de
brochure Bo pa lantgard. Daarin staan honderden logeera
op het platteland in Zweden, speciaal bedoeld voor rondi
toeristen.
De brochure kan worden aangevraagd via internet: www.bopalantgarr
Q
Voorverkoop
Zin om tijdens de vakantie in het buitenland een pretpar
zoeken, maar geen trek om lang voor de kassa te wachten
in Nederland zijn tickets te koop voor zo goed als alle grot<
tieparken, maar ook voor musicals en voetbalwedstrijdei
voorbeeld Engeland en Spanje. Soms wordt zelfs korting g
(Six Flags in Biddinghuizen kost normaal 22,50 euro, in dei
koop 19,50 euro).
Meer informatie bij Keith Prowse in Amsterdam, telefoon (o2o).638.39
e-mail: amsterdam@keithprowse.com
o
Duitsland
Het station van de Duitse stad Dortmund wordt fors uit
met een groot winkel- en vrijetijdscentrum. Met de bouw
is een half miljard euro gemoeid. Het complex krijgt een hi
twintig meter hoge hoteltoren als herkenningspunt. De b
hebben nog even de tijd want de opening is voorzien voor
voetbal, dat in 2006 in Duitsland wordt gehouden. Berliji
al veel faam als winkelstad. Er is daarom een winkelgids
len in Berlijn' verschenen in zowel een Duitstalige en Engi
versie.
Het boekje is verkrijgbaar bij Berlin Tourismus Marketing, Am Karlsbad
Berlijn, Duitsland, telefoon 00 49 18 05 75 40 40 en/of internet www.b
risme.de
Raderboten
Wie op reis gaat naar het Het 'Diepe Zuiden' van de Ve
Staten (Alabama. Georgia, Mississippi en Tennessee) en w
wil weten over onder meer de statige landhuizen daar,
rassen, jazzmuziek, de cajunkeuken en grote raderboten 0
rivieren, kan een gratis informatiepakket aanvragen bij:
Deep South USA, Postbus 872,3700 AW Zeist, telefoon 030 692 53 52.
Erfgoed
De Stichting Erfgoed Logies Nederland heeft een dikke, li
chure uitgegeven met ruim honderd bijzondere accomm
Nieuw zijn de pronkkamers in Friesland en Groningen. Tej
bijdrage van 5 euro kan de gids aangevraagd worden bij: f
Erfgoed Logies Nederland, Rijksstraatweg 18, 9752 AD Haren, telefoon
02 02 en/of internet www.erfgoedlogies.nl
o
Lingepad
In het voorjaar is de Betuwe op z'n mooist. Wandelaars ku
een 98 kilometer lange route volgen van Leerdam naar d
nabij het Duitse Kleef. Onderweg passeert men charmante
jes als Asperen en Buren. Het gaat om een traject dat fi
maakt van de Europese wandelroute E8. De tocht staat b
ven in de vernieuwde wandelgids Lingepad (LAW 6-2),
baar bij onder meer:
VW- en ANWB-kantoren voor 11,50 euro.
De mooiste plek op aarde? Hangt af van het tijdstipr
stille zondagochtend in de lente is dat de Oosterdeljf
Broek op Langedijk. Het is een allerliefst doolhof va
jes, eilandjes en poeltjes met - in het midden - een
meer. In en langs de brede rietkragen wriemelt, sch
zwemt van alles. Eenden, futen, zwanen, aalscholvf
gers, snorren (ik wist tot voor kort niet eens, dat dal r
gels waren), kleine karekieten Ook zag (en hoorde) e
meerdere keren de roerdomp. Schuwer waterwild i: a
a
Je mag niet met een motorboot in de Oosterdel. Du l
per kano door het gebied. Alles wat ik hoor, is het g
mei van mijn door het water trekkende peddels. To jj
bij een stel meerkoeten kom. Ze zitten ook rond mi
en kijven dag en en nacht met iedereen die in hun 1 j
komt. Dat gaat gepaard met zoveel kabaal, dat ze mi
uit mijn slaap houden. Eigenlijk heb ik een hekel aa j<
zwarte mormels. ie
l
Maar dan zie ik hun uit louter dons opgetrokken jol 1
schieten kwetterend, als voetzoekers zigzaggend vo
kano uit, voorafgegaan door mormelmannetje en n e
vrouwtje die elkaar op de vlucht nog even nijdig in k,
ken. Dan schiet het opgewonden troepje linies uit du{
ruziet nog even na en verdwijnt zachtjes mopperen^
een paar in de wind wiegende wilgenkatjes. Wat re^d
een paar belletjes die
wegkringelen in het
donkere water.
De Oostderdel op een stille
zondagochtend in de lente.
Waar is het mooier?
„Kijk", zegt Frans de
Man van
Stichting
Retour,
„als je
werkelijk
een mi-
vakan-
met de bus
naar Benidorm. Daar is al
les goed geregeld. Het vuil
wordt er verantwoord ver
werkt en de bussen zijn mi
lieuvriendelijk. Dat is duur
zamer dan met het vliegtuig
naar Costa Rica. Of het ma
ken van een safari-tripje
door zuidelijk Afrika. Dat
soort vakanties wordt vaak
Niet in een door multinatio
nals geëxploiteerde luxe-tou
ringcar door Tanzania, maar
op de rug van een kameel die
hier wordt gezadeld door een
boer uit Mount Menu.
FOTOGPD
