t
Duitse graaf twijfelt aan zijn plicht
BOEKEN
Spaanse cultuurgeschiedenis prachtig verstript
Zonder Baedeker is Europa niet te bevatten De geur van hout, pek en zeewater
Schroder componeert aangrijpende vertelling in schitterende stijl
Lastiggevallen door een
zonderlinge kletskous
Een olifantsslurf telt
wel 50.000 spieren
ZATERDAG 4 MEI 2002
lijk, dat is het bijwoord dat
Schroder zes maal ge-
om de gemoedstoestand
|n hoofdpersoon uit 'De hy-
iaf te karakteriseren. En
egd is de tweeëndertigjari-
iaf Franz von Karsch-Kur-
i hoge mate. Rondom deze
ischapper componeerde
Ier een aangrijpende ver-
in schitterende stijl.
roman recensie
Wim Vogel
ydrograaf door Allard Schroder,
verij De Bezige Bij. Prijs: €18,50.
ontevreden met het leven
j verslijt als wetenschapper
n Hamburgs instituut. On-
ien met een toekomst
OP TIEN
FICTIE
Maarten 't Hart, De bril
od.
lerspers, 12,00
Judith Koelemeijer, Het
in van Maria Zachea.
itaan, 17,50
A.C. Baantjer, De Cock
iord op bestelling,
in, 9,98
itephen King, Het geheim
Buick.
gh/Sijthoff, 17,50
Marianne Frederiksson,
i Mira.
nga, 8,00
daria Stahlie, De lijfarts,
itheus, 24,95
Kristien Hemmerechts,
:rdagmiddag, half vier.
zt, 18,50
Arthur Jap in, De zwarte
ït witte hart.
lerspers, 11,50
vf. Vasalis, De oude kust-
orschot, 20,00
Doeschka Meijsing,
chemie,
lo, 15,95
ïn 't Hart bundelde de
ns die hij onder meer
leze krant schreef tot De
in God en komt met stip
binnen. Ook de nieuwe
;n King doet het goed.
is detail: hij had net de
rondom een oude Buick
:erd toen hij het slachtof-
rd van een auto-ongeval
bijna dodelijke afloop,
profiteert met de klassie-
zwarte met het witte hart
st koninklijk bezoek aan
u De hoofdpersonen van
oek zijn twee Ghanese
5 die als onderpand voor
venhandel in 1837 naar
land emigreren. Laatste
e binnenkomer: het
familie-onderzoek van
hka Meijsing.
ekentoptien wordt weke-
imengesteld op basis van
ipcijfers van Athenaeum
andel en H. de Vries Boe
rt Haarlem, Boekhandel
er in Leiden, Plantage
andel Harkema in Hilver-
Boekhandel Los in Bus-
n Boekhandel De Ark in
waarin een bleke bruid en een
ouderlijk landgoed in het saaie
en grijze Pommeren lonkt. Maar
echt ontevreden is Franz von
Karsch-Kurwitz vooral over
zichzelf: iemand die niets van
zijn leven maakt, die vanachter
een gazen gordijn toekijkt, die
doet wat er van hem verlangd
wordt en als een model-Duitser
plicht met een hoofdletter
schrijft maar die tegelijkertijd
aan alles twijfelt wat door die
plicht wordt voorgeschreven.
Volgens sommige cultuurhisto
rici eindigde de negentiende
eeuw in Serajewo waar een re
volverschot de opmaat vormde
tot de Eerste Wereldoorlog. Dat
schot verbrijzelde de romanti
sche droom van een blijvende
wereldvrede waarin alle mensen
broeders zouden zijn. Die
droom is aan Schröders anti
held niet besteed. Als hij in het
voorjaar van 1913 met de vier-
master Posen uit Hamburg hals
overkop zijn vaderland en zijn
geschiedenis verlaat, weet hij
maar al te goed dat zijn herinne
ringen dan al belangwekkender
zijn dan zijn vooruitzichten.
Alles verveelt hem: zijn grafelijke
afkomst, zijn hydrografische on
derzoekingen van zeegang, wind
en golven, maar vooral zijn
zwakke wil die van zijn leven
één grote aarzeling maakt.
Het isolement dat Schroder voor
zijn hoofdpersoon creëert, werkt
als een katalysator. De reis met
de viermaster zal de opvaren
den, om Zuid-Amerika heen,
naar Valparaiso brengen. Naast
Von Karsch zijn er drie andere
passagiers. Moser, een Duitser
die zijn mond vol heeft over de
nieuwe orde die weldra in
Duitsland de macht zal overne
men; Ernst Totleben die er
van overtuigd is dat alle macht
in deze wereld berust bij 'een
bovenzinnelijke Eros' en de
mysterieuze Asta Maris, een
vrouw die, als eens de Vliegende
Hollander, al jaren over de zee-
en en oceanen zwerft op zoek
naar vergetelheid, naar drank en
opium. Niet voor niets komt zij
in Lissabon aan boord, de stad
van het 'spleen', van de fado en
van het lijden aan de wereld.
Von Karsch minacht de eerste,
begrijpt de tweede niet en weet
zich er nog net van te weerhou
den zich in de armen te storten
van de romantische femme fata
le die Asta Maris natuurlijk is.
De traditie, de politiek, de we
tenschap, de filosofie en de sek
sualiteit: ze worden onderzocht
en roepen uiteindelijk bij Von
Karsch 'een groot en onweer-
spreekbaar nee' op.
Hem gewordt het inzicht dat
DE LEESTAFEL
rechtstreeks van W.F. Hermans
afkomstig lijkt: de mens is 'een
toevallige minuscule woekering
op de aardkorst' die niets be
grijpt en die het werkelijke leven
maar beter aan zich kan laten
voorbijgaan. Maar toch - ook in
zijn innerlijk brandt een duister
vuur en het is dat vuur dat aan
deze roman zo'n geheimzinnige
en onderhuidse passie schenkt.
De hydrograaf is een bij uitstek
romantische vertelling: struc
tuur, vertelsituatie, wereldbeeld
en stijl ademen een sfeer van
vergeefsheid, van verlatenheid,
van een mysterie dat niet te
doorgronden is. Het is de sfeer
van Slauerhoff, de thematiek
van Hermans maar het is de
schitterende, suggestieve en
zeer beheerste stijl van Schroder
die van dat amalgaam van in
vloeden een overtuigende en
aangrijpende vertelling maakt.
Illustraties uit 'Het lugubere spel' van Paco Roca.
door Jan Kuys
Wekelijks ligt een ander genre
boeken op de leestafel. Deze
week de recente oogst stripboe
ken.
- Niets is zo onvoorspelbaar als
de kwaliteit van nieuw uitgeko
men strips. In het overstelpende
aanbod is het vaak moeilijk die
pareltjes te vinden, die de cultu
rele betekenis van het beeldver
haal onderstrepen. De enorme
hoeveelheid grijze middelmaat
bemoeilijkt het zicht op de echt
mooie verhalen, al blijft het oor
deel over kwaliteit van tekenen
en verhaal uiteraard altijd sub
jectief.
Afgelopen week leverde echter
een rijke oogst voor de striplief
hebber. Ineens was daar Het lu
gubere spel (Prestige, 6,99)
van de absoluut onbekende Pa-
co Roca. Een intrigerend verhaal
met een doordringende sfeerte
kening van het Spanje net voor
de burgeroorlog van 1936. Een
paar dagen later verscheen afle
vering tien van de serie De Duis
tere Steden van de befaamde
grootmeesters Francois Schui
ten en Benoit Peeters. Zij pre
senteerden deel 1 van De on
zichtbare grens (Casterman,
harde kaft, 14,75). En dan vie
len ook nog de laatste Sokal, Het
kindermeisje met bloed aan de
handen (Casterman, harde kaft,
9,25) en De dertig belletjes
(Dargaud, 4,99) het tweede
deel uit de Djinnserie van Du-
faux en Miralles op de deurmat.
Het meest verrassend is het
boek van Roca. Deze 33-jarige
uit Valencia afkomstige Span
jaard illustreert vanaf 1987 in
tijdschriften en in de commerci
ële sfeer. Zijn talent bleef niet
lang onopgemerkt. Al in 1990 en
1992 sleepte hij belangrijke prij
zen in de wacht. Om in zijn le
vensonderhoud te voorzien te
kende hij covers van science-fic
tion verhalen en pin-ups. Ook
was hij betrokken bij het maken
van televisiespotjes, films en
cartoons. Roca heeft inmiddels
drie strips op zijn naam staan:
Road Cartoons, Gog en Het lu
gubere speL
Zijn laatste geesteskind is een
benauwend verhaal, waarin
werkelijkheid en verbeelding
naadloos in elkaar overgaan. De
verwikkelingen handelen over
de belevenissen van de nieuwe
particuliere secretaris van de
surrealistische schilder Salvador
Dali. Zijn doeken vertegenwoor
digen het absurde, maar Roca
doet ons geloven dat ook Dali's
werkelijkheid van absurditeit
aan elkaar hing. Beklemmend
zijn Roca's beelden, waarin de
gekkigheid van Dali realiteit
wordt. Door zo nu en dan film
beelden van de bekende Spaan
se filmer Bunuel op te nemen,
versterkt Roca de gruwelijke
dreiging die van het verhaal uit
gaat. Hij bundelt een belangrijk
brok Spaanse cultuurgeschiede
nis in deze prachtige strip.
Schuiten en Peeters behoren al
lang tot de gevestigde top van
het beeldverhaal. Schuiten kreeg
dit jaar in Angoulême, waar het
grootste stripfestival ter wereld
wordt gehouden, een Grand
Prix 2002 voor zijn hele oeuvre.
Hij wordt beschouwd als een
van de belangrijkste stuwende
krachten in de vernieuwing van
het Belgische stripverhaal. Met
zijn maatje Peeters werkt hij al
sinds 1981 aan De Duistere Ste
den, waarvan aflevering twee al
eerder in Angoulême in de prij
zen viel.
Thriller met duffe anticlimax
roman recensie
Nico de Boer
'Cosmetica van de vijand' door Amélie
Nothomb. Vertaling: Marijke Arijs.
Uitgeverij Manteau/De Bezige Bij Prijs:
€12,50.
Het tiende boek van de Belgi
sche bestsellerschrijfster Amélie
Nothomb (1967, geboren in Ko
be, Japan) begint veelbelovend.
De 'held' van Cosmetica van de
vijand heet Jéröme Angust. Hij
is een zakenman, die vastzit op
een vliegveld doordat zijn vlucht
naar Barcelona voor onbepaalde
tijd is vertraagd. In de vertrekhal
wordt hij lastiggevallen door een
zekere Textor Texel, een Neder
lander die dol is op pindakaas.
Hij is een onaangename zon
derling, een kletskous die An
gust het hemd van het lijf
vraagt Hij stelt allerhande im
pertinente vragen en blijkt grie
zelig veel intieme details uit
diens leven te kennen. Angust
wil met rust gelaten worden, hij
probeert een boek te lezen, en
wil voorkomen dat hij het duis
tere leven van een wildvreemde
wordt binnengezogen. Maar de
man is onontkoombaar. Het
'prettige gesprek' ontaardt in
een intellectuele exercitie met
boosaardige trekjes. Textor
Texel is een verachtelijk sujet,
dat bekent kattenvoer te eten
om zichzelf te testen. Hij biecht
vervolgens twee moorden op
aan de wachtende reiziger. Eerst
bad hij een klasgenoot de dood
in. Geen echte moord dus; het is
het waanidee van iemand die
zijn verbeelding een dodelijke
macht toedicht. Daarna ver
moordde hij de vrouw die hij
tien jaar eerder had verkracht
op een Parijs kerkhof, na haar
eerst vergeefs te hebben ge
smeekt hém neer te steken.
Langzaam raakt Angust verstrikt
in de netten van deze psycho
paat.
Nothomb beschrijft dat op
knappe wijze. Haar boek leest
als een filmscript, blijft geloof
waardig en overtuigend. Tot op
ongeveer tweederde van deze li
teraire thriller, dan zakt de
spanning als een plumpudding
in als de schrijfster de ware
'identiteit' van de kwelgeest
'onthult'. Maar die 'onthulling'
haalt wel de angel uit het ver
haal. Weg is de dreiging, weg de
beklemmende verteltrant.
Hoe gruwelijk het ook afloopt
met de hoofdpersoon, het komt
allemaal als een tenenkrom
mende anticlimax En dat is
jammer. Al zijn de bedoelingen
van de schrijfster duidelijk: zij
wil de hoogmoedige mens een
spiegel voorhouden. Hij kan
zichzelf immers nooit helemaal
kennen. Hoeveel zelfbeheersing
hij ook denkt te bezitten, als het
erop aankomt heeft hij zichzelf
nooit helemaal in de hand.
Maar houd deze schrijfster in de
gaten. De personages van de
Brusselse Amélie Nothomb, die
in tien jaar tien romans schreef,
zijn daar interessant en boeiend
- lees: pervers - genoeg voor. In
Frankrijk wordt ze tot de jonge
schrijvende durfals gerekend,
waarbij ze in één adem wordt
genoemd met Michel Houelle-
becq en Cathérine Millet.
Tippi tussen kikkers en leeuwen
Het nu verschenen deel 1 van
De onzichtbare grens borduurt
verder op het thema van de pa
rallelwereld, die sommige fans
zoveel inspiratie heeft gegeven
dat ze gemeenschappelijk op
zoek zijn gegaan naar de plek
ken, waar de lezer De Duistere
Steden kan binnentreden. Op
websites wordt intussen gespe
culeerd over de doorgangen,
over het lot van mensen en de
mysteries, die de parallelwereld
omringen. Duidelijk is dat de
parallelwereld veel connecties
heeft met de echte wereld, maar
de vraag is ook hier waar de ver
beelding begint en de realiteit
ophoudt.
De bijzondere kleurstelling, de
fijne penvoering in de schitte
rende tekeningen en het mee
slepende verhaal geven de strips
van Schuiten en Peeters een ex
tra betekenis. Puur genieten,
kortom.
fotoboek recensie
Alice Plekkenpol
Tippi uit Afrika' door Tippi Degré.
Uitgeverij Byblos. Prijs: €23,50.
Het thema, een westerling in
Afrika, is niet uniek. De opzet
van het boek Tippi uit Afrika
echter wel. Het Franse meisje
Tippi Degré is geboren en geto
gen in Namibië, waar haar ou
ders Alain en Sylvie werken als
natuurfotografen en -filmers. Zij
hebben het leven van hun kind,
dat nu elf jaar is, vastgelegd in
prachtige foto's die ook de
schoonheid van Namibië laten
zien.
De soms paginagrote illustraties
vormen de hoofdmoot van het
boek, waarbij de toelichtende
teksten van Tippi zelf zijn. Al
thans, dat wordt gesuggereerd.
In sommige gevallen kan het
wel kloppen, als Tippi bijvoor
beeld uitlegt dat een olifants-
slurf ruim 50.000 spieren telt en
daarom zo sterk is. Dat is ook
nog eens leuk om te weten.
Maar andere teksten, vooral
over ethische thema's als racis
me en religie, zijn zo belerend
dat ze niet passen bij een 'na
tuurkind' van tien jaar 'Ieder
een heeft het recht te geloven in
de God die hij verkiest'.
De lezer die daar overheen kan
stappen haalt met Tippi uit Afri
ka een bijzonder boek in huis,
interessant voor jong en oud.
Het is namelijk uitermate fasci
nerend te zien hoe een blank,
westers kind vanaf haar babytijd
opgroeit temidden van de na
tuur in zuidwest-Afrika. Het
meisje loopt het liefst naakt
rond en is in alle opzichten één
met de bomen, de dieren en de
leden van de Himba-stam.
Vooral de dieren zijn haar vrien
den, en dat zie je op de foto's
aan de wijze waarop ze die be
nadert. Ze knuffelt net zo mak
kelijk een grote kikker als een
jonge leeuw. Een serie foto's
toont hoe ze als peuter tussen
de olifanten loopt.
Op 26 april was Tippi een dagje
in Nederland ter promotie van
haar boek. De uitgeverij had be
dacht haar mee te nemen naar
Artis. Wie dit boek leest, beseft
dat een groter contrast met Na
mibië niet mogelijk is.
Johan van Minnen 'bouwt bibliotheek op' van klassieker onder de reisgidsen
ide woensdag gaan 'De
van het Reisboek' van
ót en met 28 mei krijgt ie-
die in de erkende boek-
een reisgids koopt, gratis
boekenpocket 'Weg' daar-
te krant belicht de Reisboe
ken in een driedelige serie
in. Vandaag, in deel i, een
sw met Baedeker-verza-
1 Johan van Minnen.
ob van den Dobbelsteen
itimeter breed, zestien
ieter lang en - zolang ze
aste niet verschoten zijn -
od van kleur. Ziedaar de
ker, de klassieker onder
gidsen. Johan van Min-
7) 'bouwt er een biblio-
van op'. En dat is, zegt de
alige Europarlementariër,
dsman en televisiecorres-
ht in Duitsland 'iets an-
an verzamelen'. Hem na-
gaat het om de inhoud,
tn het bandje dat stofvrij
Jeroerd achter een glazen
In de boekenkast steeds
er staat te worden,
in Leeuwarden een 'bo-
jonair' woont, die koste
Johan van Minnen met het boek
je 'Handbagage, een gids over
gidsen' dat hij enige jaren terug
voor uitgeverij Kosmos schreef.
Het werd als relatiegeschenk
rondgestuurd en is niet in de
handel verkrijgbaar.
Foto: Hans van Weel
wat kost alle 37, tussen 1844 en
1937 verschenen drukken van
Beadekers 'Zwitserland' op een
rijtje wil hebben, ach... Dat een
tandarts uit Hamburg al jaren
lang krantenadvertenties plaatst
met de smeekbede: 'Ik bied
tienduizend Mark voor de Bae
deker 'Athene', hij doet maar...
Zijn interesse gaat veel eerder
uit naar het laatste deeltje uit de
300 titels tellende Baedeker-
reeks, de in 1943 verschenen
Reiseführer fur den Reichsführer,
Heil Hitler over het zojuist ver
worven Generalgouvemement.
Met daarin een plattegrond van
Warschau, die op de plek waar
het joodse getto lag, is voorzien
van een witte vlek met daarbij
de toevoeging: 'Zur Zeit ges-
chlossen'.
Weinig boeken vertellen de ge
schiedenis zo accuraat als een
reisgids. En die van Karl Baede
ker in het bijzonder. Van Min
nen: „Je kunt met een Baedeker
uit 1913 nog zó op reis over de
Balkan. Juist met een Baedeker
uit 1913. Omdat daar Kosovo al
op staat. En Hercegovina."
De gidsjes van Baedeker (er ver
schenen zo'n duizend verschil
lende drukken in drie talen) ge
nieten dat ongeëvenaard par
fum van uiterste nauwkeurig
heid. Van Minnen: „Een tijdge
noot als Meyer liet zijn gidsen
schrijven door academisch ge
vormde en ook formulerende
auteurs, terwijl Baedeker er zelf
op uit trok. Wetenschappers op
reis zullen hun lezers nooit ver
tellen waar ze in de trein moe
ten gaan zitten. Baedeker wel.
Schreef hij 'links sitzen', dan zat
je ook links teneinde zo goed
mogelijk van het uitzicht te ge
nieten. Verordonneerde hij ver
volgens 'und ab jetzt réchts', dan
schoof je onmiddellijk naar de
andere kant. Zijn gidsen hande
len over het doodgewone, het
alledaagse."
Daarbij verwierf de man zich de
reputatie nooit iets op te schrij
ven wat hij niet zelf had waarge
nomen. Van Minnen: „Precies.
De stoomboot van Pola naar Fi-
ume - ik citeer nu even uit mijn
hoofd de gids 'Oostenrijk', 7e
druk van 1857 - lichtte het anker
stipt om tien uur 's avonds.
Maar daar schrijver dezer rege
len het traject in het nachtelijk
donker had afgelegd, kon hij
over die tocht verder helaas
geen nadere mededelingen
doen. Hij voelde een geweldige
verantwoordelijkheid tegenover
zijn afnemers die hij niet wenste
te bedotten."
Overigens betreurt Baedeker het
ook in 1872 (15e druk) nog
steeds, dat de kust van Istrië in
het duister gehuld is. Terwijl -
ontdekte Van Minnen - de
nachtboot toen al lang plaats
had gemaakt voor een dag
dienst. „Ik ben net als Baedeker
een geweldige kommaneuker.
Daarom heb ik zo'n lol als ik bij
hem een fout ontdek. Ook al da-
teert-ie van anderhalve eeuw
geleden. Ernstiger wordt het na
tuurlijk als in 'België' - laatste
druk, 1928 - het uitmoorden
door de Duitsers van de bevol
king van Dinant in 1915 wordt
omschreven als een afschrik
wekkend en noodzakelijk ant
woord op het feit dat de bezet
ters zouden zijn beschoten door
Belgische sluipschutters. Moet
je nagaan, er zijn toen zeshon
derd burgers gefusilleerd waar
onder vrouwen, kinderen - de
jongste was nog maar vijf - en
ouderlingen van tegen de ne
gentig."
Een uitzonderlijke ontsporing?
Van Minnen: „Nou nee. De 'Bel
gië' waarover ik sprak, was van
1928. Dus nog van vóór de nazi-
tijd. Kan je nagaan wat er daar
na tijdens het Hitlertijdperk nog
allemaal is gepubliceerd. Maar
toch, of ze nou zijn geschreven
door Karl of door zijn opvolgers
Ernst, Hans en Karl-Friedricn;
wie iets wil begrijpen van het
huidige Europa kan onmogelijk
zonder de Baedekers."
fotoboek recensie
Onno Buiter
'De bouw van een schip, de VOC-replica
Duyfken' door Robert Garvey. Uitgever:
Vipmedia Publishing and Services, Breda
Prijs: €29,95.
De Australische fotograaf Rober
Garvey is niet de eerste de beste.
Zijn werk werd eerder al be
kroond met de World Press
Photo Award. Het boek De bouw
van een schip over de bouw van
de VOC-replica Duyfken beves
tigt eens te meer hoe terecht dat
was. De geur van hout, pek,
zweet en zeewater kan de lezer
bij wijze van spreken ruiken als
hij een bladzijde omslaat.
In het boek vertellen scheeps
bouwers en bemanningsleden
over hun werk om aan de hand
van zeventiende-eeuwse schil
derijen en overleveringen een
zeewaardig schip te bouwen.
Bouwtekeningen bestonden in
de zeventiende eeuw niet. Ook
doet Garvey verslag van de eer
ste reis van de Duyfken naar ei
landen in de Indonesische ar
chipel in 2000.
De Duyfken is na de Endaevour,
het schip van James Cook, het
tweede schip van de replica-
werf in Fremantle in Australië.
Micheal Young, een in Neder
land geboren amateur-histori
cus, kwam op het idee van de
bouw. Het VOC-schip was met
Foto uit besproken boek
zijn 24 meter betrekkelijk klein,
zodat de bouwkosten zouden
meevallen. Op 10 januari 1997
legde Prins Wdlem-Alexander
symbolisch de kiel. Op 10 juli
1999 ging het schip voor het
eerst onder zeil en in 2000
maakte het de eerste reis naar
historische plaatsen van de VOC
in Indonesië en Australië.
De echte Duyfken kwam in 1606
onder bevel van kapitein Willem
Janszoon als eerste westerse
vaartuig aan in Australië. In het
huidige Queensland zetten de
Nederlanders voet aan wal en
maakten contact met de Abori
ginals, op zoek naar goud dat zij
niet vonden. De ontmoeting liep
uit op een bloedbad. Negen op
varenden werden door de abori
ginals gedood.
