KUNST CULTUUR
'Geld lenen voor behoud monumenten'
Tussen
idee en
concept
'Je leven niet door haat laten verpesten'
R7
Bob Dylan in Ahoy': hoe
ouwer, hoe meer power
Slankvol
Tgm van
Jijnsburg
Gassiek'
Ashanti
Tentoonstelling over poep
in Natuurmuseum Tilburg
zaterdag 4 MEI 2002
v
i'a
Paarse kabinetten volgens Van Volenhoven 'redders van de monumenten in Nederland'
sar Anneke Brassinga.
n jPD/Roland de Bruin
ma
zieprijs voor
)eke Brassinga
lag - Anneke Brassinga
%et haar bundel 'Ver
fde VSB Poëzieprijs 2002
hjnen. Aan de prijs is een
^van 25.000 euro verbon-
olgens de jury is Bras-
IV^ Verschiet' een 'onge-
veVolle, rijke bundel van
^jke poëzie, waarin de
vaak schitterende wijze
Mogelijkheden laat zien: in
1 jgste lyriek, in de humor
qi in de zeer mooie verta-
me. De literaire onderschei-
vaterd in 1994 voor het eerst
y tikt aan Hugo Claus voor
^%idel 'De Sporen'. Vorig
lvbn Kees Ouwens met zijn
>e~J 'Mythologieën'.
Izaam servies
r de hamer
den haag/gpd - Er is nog steeds
onvoldoende geld voor het be
houd van monumenten. Daar
om moet bij restauraties het nog
ontbrekende bedrag worden
voorgefinancierd, zodat er direct
geld beschikbaar komt. Het rijk
moet zich vervolgens garant
stellen voor het betalen van ren
te en aflossing van die lening.
Deze suggestie deed mr. Pieter
van Vollenhoven, voorzitter van
de Stichting Nationaal Restaura
tiefonds, gisteren bij de opening
van het Oudheidkundig Muse
um Amemuiden.
Volgens Van Vollenhoven gaan
veel noodzakelijke restauraties
wegens geldgebrek niet door.
Daardoor blijft het risico be
staan dat gemeenten zwichten
voor het soms aantrekkelijke al
ternatief van sloop en nieuw
bouw. Het plaatsen van een ge
bouw op een monumentenlijst
vormt daartegen geen bescher
ming.
Van Vollenhoven bestempelde
de twee paarse kabinetten als
'de redders van de monumen
ten in ons land'. Zij hebben aan
vijftien jaar van bezuinigingen
een halt toegeroepen. Door die
bezuinigingen was er een subsi
dietekort van 635 miljoen euro
ontstaan. Het tweede paarse ka
binet heeft tot 2010 extra geld
beloofd en het tekort terugge
bracht tot een bedrag van 182
miljoen euro.
muziek recensie
Louis du Moulin
Concert: Bob Dylan in het kader van The
Never Ending Tour'. Gezien: 2/5, Ahoy".
Rotterdam.
eiitDAM - Bij veilinghuis
keje's in Amsterdam komt
tainei een zeer zeldzaam
anservies uit de achttiende
oonder de hamer. Volgens
g llinghuis is het een van de
min dergelijke serviezen die
3 q elkaar zijn. De andere
o|jn in bezit van musea.
1. kht wordt dat het 83-deli-
t qpuig-servies ongeveer
:n0 euro opbrengt.
ni
ee
0 muziek recensie
al Lidy van der Spek
aj
;e;
ucert 'Rijnsburg Klassiek' met
n Stuker, viool. Marsha Molenaar,
Simone Riksma en Klaartje van
it iven, sopraan, piano begeleiding
lam Karres en Wouter Padberg.
0: 3/5, Gemeentehuis, Rijnsburg.
imeente Rijnsburg intro-
tt zijn splinternieuwe
zjtserie met twee laurea-
in het Prinses Christina
lurs. Beiden zijn door
Prinses Christina uitge-
i voor een optreden in de
zaal van Carnegie Hall
fork).
*|a Molenaar is een aan-
ind talent op de vleugel,
lar kleine elegante water
vingertjes danst ze over
In Scarlatti's Sonate
iont ze direct haar vak-
i-:hap, maar nog geen int
eken visie. Dat gebeurt in
'èlude en Fuga in Cis van
daar levert ze naast haar
^vlugheid enorme kracht
■"rositeit. Haar linkerhand
ontwikkeld waardoor de
ien links en rechts in de
tarkant aan elkaar ge-
zijn.
:ts Etude 'Un Sospiro' en
laaropvolgende razend
jke Concertétude 'Gno-
:igen' speelt Marsha be
id. Hier is sprake van
leel persoonlijke aanpak
mengebalde emotie, in-
betrokkenheid. Prachtig
:r een melodie op uit een
/al van gebroken akkoor-
ls een lange diepe zucht,
ïoompjes hopsen veder-
loor Rijnsburgs gemeen-
vallen ratelend om als
indeloos aantal domino-
1; heel knap en spetterend
eld.
Igens treedt Simone Riks-
>or het voetlicht. Ze heeft
aaie iets mollige sopraan,
en tijd nodig heeft om te
ïatiseren. Opvallend mooi
r articulatie en dictie. In
deren van Hahn, Boulan-
1 Fauré is het echt smullen
e Franse taal. Fijnzinnig
ze uiting aan de inhoud
Ie tekst. Haar klankkleur
naarmate de avond ver
warmer in alle registers,
eft een fantastische bege-
aan Wouter Padberg die
ns op de voorgrond
niettemin zeer aanwezig
it zijn muzikale en mee
lde spel. Natuurlijk kon
ticende Bloemen (en vogel)
uit Delibes' Lakmé niet
jven in Rijnsburg bloe-
tad. Maar interessanter is
uet van W. Stoppelenburg
de luiken geloken', waarin
ederlandse taal allerliefst
n recht komt. Simones te-
>eler is hier de wat scher-
sopraan Klaartje van Veld-
burg Klassiek' had zijn
irtserie niet klankvoller
en inluiden.
Met The Band vormde Bob Dy
lan eind jaren zestig, begin jaren
zeventig een fantastische twee
eenheid, waar altijd het aureool
van 'nooit meer te overtreffen'
omheen is blijven hangen. Maar
aan die exclusieve status kan
toch nog wel eens een einde ko
men indien de Amerikaanse
folkrockveteraan (60) blijft toe
ren met zijn huidige begelei
dingsgroep. Want zijn rentree in
het uitverkochte Ahoy" werd
vooral een gedenkwaardig
avondje omdat His Royal Bob-
ness en de zijnen zich open
baarden als een buitengewoon
hecht kwintet.
Natuurlijk voerde Dylan vrijwel
aldoor de boventoon, maar wel
in ongelooflijk fraai samenspel
met gitarist Charlie Sexton, mul
ti-instrumentalist Larry Camp
bell, contrabassist Tony Gamier
en drummer Jim Keltner. Waar
mee uiteraard meteen is gezegd
dat de oude meester vlijm
scherp was en zich ook niet zo
superieur opstelde als hij in het
verleden maar al te vaak deed.
Zeer veelbetekenend waren zijn
korte amicale onderonsjes met
zijn bandleden na bijna ieder
nummer. Alsof het nieuwe stu
dio-opnamen betrof in plaats
van het zoveelste optreden in
het kader van 'The Never En-
ding Tour' die dertien jaar gele
den van start ging en zijn naam
met de dag meer eer gaat aan
doen.
Hoe ouwer, hoe meer power,
geldt dus (ook) voor Dylan en
dat is extra bijzonder gegeven
zijn verwoestende levenswandel
gedurende tientallen jaren.
Sinds zijn ziekenhuisverblijf we
gens hartproblemen in 1997 lijkt
echter de rook om zijn hoofd
verdwenen en hoeft zeker aan
zijn spelplezier op het podium
niet meer te worden getwijfeld.
Imponeerde The Zim bij zijn vo
rige concertvisite aan het Rotter
damse sportpaleis (september
2000) vooral door zijn fans te
confronteren met de 'heront
dekking' van zijn stem, dit keer
werden de oren van de Bobcats
veel meer gestreeld dan ge
schuurd. Doordat Saint Bob er
op uit was om zoveel mogelijk
verse subtiliteiten te laten over
komen in het grotendeels be
kende repertoire. Mooiste voor
beeld: de voorlaatste toegift
'Blowin' in the wind', ingetogen
vertolkt als zelden tevoren, maar
ook doorspekt met verrassende
meerstemmige uithalen. Het re
lativerende, clowneske spronge
tje en de zelfspottende grijns
waarmee Dylan de vorige keer
afscheid nam bleef ditmaal (na
een dampende uitvoering van
All along the watchtower') ach
terwege. Terecht, omdat hier
tweeënhalf uur een uitgebalan
ceerd collectief op de toppen
van zijn kunnen had gespeeld.
new york - De 21-jarige Amerikaanse zangeres Ashanti is een rijzende ster aan het R&B-firmament. Met haar single 'Foolish' stootte Ashanti deze week Celine Dion van de bovenste
plaats van de Amerikaanse hitlijst, terwijl nog twee van haar andere nummers op andere plaatsen in de toptien terug te vinden zijn. Van haar debuut-cd 'Ashanti' zijn inmiddels
meer dan een miljoen exemplaren verkocht. Foto: AP Jim Cooper
Tilburg - Van 7 juni
tot 1 september is
in het Natuurmu
seum Brabant in
Tilburg de tentoon
stelling 'Poepgoed'
te zien over de ont
lasting van mens
en dier.
De tentoonstelling
is naast educatief
ook vermakelijk:
bezoekers kunnen
flipperen in de dar
men van een zebra
en een kijkje ne
men in het achter
werk van een nijl
paard. Naast de
'gewone' tentoon
stelling is er 8 en 9
juni in samenwer
king met Safaripark
de Beekse Bergen
een Keutelweek
end. In het muse
um liggen dan uit
werpselen van ka
melen, neushoorns
en leeuwen van het
dierenpark. Verzor
gers van de dieren
geven tijdens het
weekeinde uitleg
over de verschillen
de soorten poep.
door Rob Schoonen
Amsterdam - Als de conceptue-
le kunst uit de jaren zestig, ze
ventig iets heeft veroorzaakt,
dan is het wel het aanscherpen
van de waarneming. Of, zoals
Sol Lewitt het in 1968 verwoord
de: „Een geslaagd kunstwerk
verandert de waarneming van
de toeschouwer (en van de kun
stenaar)."
De samenstellers van de exposi
tie 'Conceptuele Kunst in Ne
derland en België 1965-1975', in
het Stedelijk Museum Amster
dam (SMA), willen een beeld
schetsen van de beginperiode
van de internationale kunststro
ming. En daarom zijn vrijwel al
le zalen op de benedenverdie
ping en het prentenkabinet in
geruimd met de beeldbepalers
van deze kunstrichting.
De aanleiding voor de tentoon
stelling is op zijn minst discuta
bel. Veel kunstenaars leggen
zich vandaag de dag meer toe
op processen, sociale interactie
en communicatie dan op een
materiële uitwerking van hun
ideeën, zo wordt gesteld. En dus
is hun werk verwant aan de
conceptuele kunst uit de jaren
zestig en zeventig. Vandaar dit
overzicht van de periode 1965-
1975 waarin overigens de be
trekking met het Nederlandse
taalgebied centraal staat.
Die beperking tot Nederland en
België lijkt wat bekrompen,
maar is het niet: galeries uit bei
de landen waren destijds voor
lopers als het ging om het tonen
van baanbrekende kunstenaars
als Lewitt, Lawrence Weiner,
Carl Andre en Daniel Buren. Ne
derland was een ontmoetings
plek voor kunstenaars uit alle
windstreken en bovendien was
er zo iemand als Wim Beeren
die in 1969 in het Stedelijk de
veelbesproken tentoonstelling
'Op losse schroeven' organiseer
de en twee jaar later 'Sonsbeek
buiten de perken'. Conceptuele
Kunst vormde het hart van die
presentaties.
Maar ook de Nederlandse kun
stenaars lieten zich niet onbe
tuigd want figuren als Marinus
Boezem, Ger van Elk en Jan
Dibbets speelden in die begin-
Getuigenissen van gewone mensen in oorlogstijd
TEntree de l'Exposition' van de Belg Marcel Broodthaers in het Ste
delijk Museum. Foto: GPD
tijd een bepalende rol. Dibbets
fungeerde daarnaast ook nog
eens als contactpersoon tussen
Amerikaanse en Europese colle
ga's en kunstinstituten. En dus
wordt de bezoeker haast over
donderd met een enorme hoe
veelheid conceptueel werk.
Maar liefst 281 werken zijn er
samengebracht in Amsterdam
en tezamen vormen ze een in
drukwekkend overzicht van 'de
idee' en 'het concept' zoals dat
in dat decennium is verbeeld.
Nu is 'verbeeld' in dit verband
een op zijn minst wat dubieuze
titel, want waar de conceptuele
kunst nu juist probeerde de
kunst te dematerialiseren, kwam
het verbeelden als zodanig nog
al eens op het tweede plan. De
teksten van bijvoorbeeld Josepg
Kosuth en of die van Weiner zijn
wat dat betreft goede voorbeel
den van een opvatting dat het
concept als zodanig als kunst
werk volstaat. Lewitt formuleer
de dat als volgt: „Ideeën alleen
kunnen kunstwerken zijn; ze
bevinden zich in een ontwikke
lingsreeks, die tenslotte een of
andere vorm zou kunnen krij
gen. Alle ideeën behoeven niet
gematerialiseerd te worden."
Ook voor Marcel Broodthaers
kwam de idee op de eerste
plaats en pas daarna de - zoals
hij het noemde - 'beeldende
vormgeving'. Maar de Belg
kwam al snel tot de conclusie
dat, om een idee behoorlijk uit
te kunnen voeren, je met beel
dende middelen moet kunnen
spelen.
Het is een heerlijke, bijna nos
talgische tentoonstelling waarin
veel hoogtepunten zijn opgeno
men. De aanname van de sa
menstellers dat veel hedendaag
se kunstenaars zich verwant
voelen met de ideeënstroom
van dertig jaar geleden, is op de
ze tentoonstelling - vanwege de
beperking in tijd - niet te zien.
Maar mogelijk wel daarbuiten.
Want ontegenzeggelijk worden
er vandaag de dag veel 'concep
ten' bedacht en ligt 'interactie'
inderdaad op de lippen van ie
dere zichzelf respecterende
kunstenaar. Maar of dat is terug
te voeren naar de Conceptuele
Kunst van toen? Is de 33-jarige
Martin Creed, die afgelopen de
cember de Turner Prize won
met het omstreden werk 'The
lights going on and off, verwant
aan Lewitt, of nog verder terug
aan Marcel Duchamp? Dat hij
schatplichtig is aan de Concep
tuele Kimst staat vast; hij kan
dat zelf ervaren in het Stedelijk
Museum. Maar of hij zich er
veel aan gelegen laat liggen?
Och, zoals Lewitt al schreef: „De
waarde van het conceptuele
kunstwerk ligt in zijn onvoor
spelbaarheid."
'Conceptuele Kunst in Neder
land en België 1965-1975', tot
23 juni, ma.-zo. 11.00-17.00
uur, Stedelijk Museum, Paulus
Potterstraat 13, Amsterdam.
Catalogus 40 euro.
door Rody van der Pols
leiden - Trees heeft een Cana
dees', schalt het door de straten.
Er klinkt muziek, er wordt ge
danst en gedronken. Bevrijdings
dag. Steeds minder mensen kun
nen zich de intocht van de gealli
eerden nog persoonlijk herinne
ren. De generatie die de oorlog
heeft meegemaakt is er bijna niet
meer. Wat blijft, zijn de indruk
wekkende verhalen. In het boek
'De laatste getuigen' zijn herinne
ringen bijeengebracht van gewo
ne mensen, zowel Nederlanders
als Duitsers, en hun ongewone
keuzes in oorlogstijd.
Een van hen is Kees Buis (87).
Meer van een halve eeuw na da
to treedt hij alsnog met zijn oor
logservaringen naar buiten.
Want eigenlijk heeft de beschei
den Leidenaar zijn belevenissen
altijd voor zich gehouden. „Je
wilt afstand nemen, een nieuw
leven opbouwen. En ik werd na
de oorlog volledig in beslag ge
nomen door mijn werk", vertelt
hij, zijn woorden zorgvuldig kie
zend. Pas een paar jaar geleden
besloot hij zijn ervaringen toch
nog aan het papier toe te ver
trouwen. „Ik heb geen toekomst
meer, alleen nog verleden. Op
zo'n moment ga je terugkijken
op je leven."
De eerste versie van zijn verhaal
had meer weg van een curricu
lum vitae, een verzameling fei
ten, vertelt Buis. Op aanwijzing
van zijn dochter, Suzanne Buis,
zette hij het verhaal in de hij
vorm en gaf hij de hoofdper
soon een andere naam. Deson
danks is het verhaal - op een
paar details na - waar gebeurd.
Zoals alle verhalen in het boekje
zijn opgetekend uit de mond
van bestaande personen, Ne
derlanders en Duitsers. Dat laat
ste is het werk van zijn dochter
die in Duitsland woont.
Ook het verhaal van Kees Buis
begint in Duitsland. Daar is hij,
zoals zoveel Nederlanders in de
zomer van 1939, op vakantie.
„De Nederlandse kranten schre
ven in die tijd nauwelijks over
terreur", vertelt hij. „Daarente
gen prezen ze de economische
vooruitgang in Duitsland. In
1938 waren de Olympische Spe
len in Berlijn gehouden, waar
over men lovend was. Boven
dien bestreed Hitier het com
munisme, zo werd gedacht."
Maar eenmaal in Duitsland
maakt de 25-jarige Buis kennis
met de schaduwzijde van het
nazi-bewind: de spotprenten
van joden langs de landwegen,
de propagandaberichten in de
kranten, de waarschuwingen in
de cafés dat het maken van
grapjes over Hitier zou worden
bestraft. Bovendien valt de grote
terughoudendheid van de arbei
ders hem op wanneer hij vraagt
hoe het is om in het Duitsland
van Hitier te leven. Al snel trekt
de vakantieganger zijn conclu
sie: het Duitse volk mag dan
misschien in economische
voorspoed leven, tegelijkertijd
leidt het een geknecht bestaan.
Tijdens een van de laatste dagen
van zijn vakantie bezoekt Buis
het café Hof van Holland in
Duisburg, waar hij zijn laatste
marken met de Rijnschippers
wil wisselen tegen guldens. Daar
raakt hij in gesprek met twee
Nederlanders die in een Duitse
elektriciteitscentrale werken. „Ik
vroeg ze waarom ze dat deden.
Duitsland bereidde een oorlog
voor. Daar was elektriciteit voor
nodig. Op deze manier hielpen
ze Hiüer in feite met het voeren
van zijn strijd."
Maar de twee mannen blijken
saboteurs te zijn. Al snel probe
ren ze ook Buis voor hun zaak te
winnen, want met zijn kennis
van betonconstructies komt hij
zeer van pas. Waarschijnlijk kan
Kees Buis: „Als de vijand op de vlucht slaat, neemt het aantal helden
toe." Foto: Mark Lamers
hij als bouwvakker bij de aanleg
van een elektriciteitscentrale
aan de slag, waar hij zijn mak
kers, voor zover ze te vertrou
wen zijn, kan uitleggen hoe de
betonconstructies verzwakt
kunnen worden. Hij besluit op
het voorstel in te gaan. Niet uit
idealisme of edelmoedigheid,
benadrukt hij. „Nee, ik werd
aangetrokken tot het avontuur.
Bovendien was ik mijn baan in
Nederland kwijtgeraakt, dus ik
dacht: het kan geen kwaad om
het een tijdje in Duitsland te
proberen."
Buis wordt aangenomen, gaat in
Essen wonen en smeedt gedul
dig zijn plannen voor een sabo-
tage-actie. Die slaagt uiteinde
lijk hij weet een brug te laten
verzakken. Maar door een sa
menloop van omstandigheden
wordt hij opgepakt. Hij ver
dwijnt drie maanden in de ge
vangenis, waarvan hij er twee in
de isoleercel doorbrengt. „Ge
lukkig kon ik goed dagdromen.
Wanneer Buis vrijkomt, kan hij
niet terug naar Nederland. Er
volgt een periode van loodzwaar
constructiewerk onder erbarme
lijke omstandigheden. Inmid
dels is het '43 geworden en volgt
het ene na het andere bombar
dement. Buis overleeft er elf, al
vorens hij door een list terug
naar Nederland kan. Het zijn
vervelende herinneringen, die
hij liever niet al te breed uit
meet. .Sowieso heeft de Leide
naar niet veel op met grote
woorden. „Als de vijand op de
vlucht slaat, neemt het aantal
helden toe", heeft hij na de oor
log ervaren. En als een held ziet
hij zichzelf allerminst, bena
drukt hij meerdere malen.
„Veel mensen benadrukten na
de oorlog hoezeer ze tegen de
Duitsers waren. Maar ^dertus-
sen kochten ze wel een Volks
wagen en verhuurden ze hun
huis aan Duitse vakantiegan
gers." Anti-Duits is Buis nooit
geworden. Hij is er bovendien
nog vaak teruggeweest. „Ie kunt
je leven niet door haat laten ver
pesten", zegt hij. „Bovendien: ik
heb tijdens de oorlog pracht-
Duitsers ontmoet. Veel van hen
waren tegen het nazi-bewind.
Alleen stonden ze voor de keu
ze: of gehoorzamen, of het con
centratiekamp."
'De laatste getuigen, Gewone
mensen en hun ongewone
keuzes in oorlogstijd'. Het
Spectrum. 11,95
