„DAIIJEBOVei,
BOEKEN
Buitensporig mooie Taaisoep van een briljant dyslecticus
De verborgen bronnen
van Hella Haasse
liefdesroman -t
Hapklaar brokje dertigersleed
Rechercheur met slaapgebrek en huilbuitjes
wg
'Finnegans wake' in Nederlands vertaald
De Oranjes in
een handomdraai
DINSDAG 23 APRIL 2002
roman recensie
n Margot Engelen
f 'Indian summer' door Jens Christian
1 Grdndahl. Vertaling: Gerard Cruys.
fE Uitgeverij Meulenhoff. Prijs: €15,00.
•r>M
Alleen al het motto van Gom-
(ihrowicz in de roman Indian
summer van de Deen Jens
Christian Grondahl is prachtig:
'?Er zouden twee afzonderlijke
;jalen moeten zijn: één voor de
genen wier leven wast, en één
andere voor degenen wier leven
^«ifneemt'. De roman zelf is al
,even weldoordacht, fraai gefor
muleerd, en treurig.
Jndian summer gaat over vier
"personen, twee mannen en twee
vrouwen, en hun onderlinge re-
laties. Er zijn liefdes, scheidin-
gen, herenigingen en opflakke
ringen, maar er heerst vooral
veel verdriet. De ene man, Gust-
av, wordt op de eerste bladzijde
begraven, de andere, August,
vertelt het verhaal van hun ver
weven levens.
Gustav was een grote, exuberan
te en anarchistische kunstenaar,
een woeste levensgenieter en
vrouwenversierder die altijd in
het middelpunt van de belang
stelling stond. Schrijver August
is een onzekere, conventionele
figuur die stilletjes vanaf de zij
lijn mensen en hun omgeving
observeert. Beiden houden van
de 'schrikwekkend mooie' Alma,
August als eerste. In hun gepas
sioneerde liefdesrelatie is Alma
buiten het bed een onaantast
bare, ongenaakbare schoonheid
die de baby die hij bij haar ver
wekt niet wil houden. Op het
moment dat hij haar voorstelt
aan zijn vriend Gustav weet Au
gust dat hij haar kwijt is.
In de relatie met Gustav straalt
Alma kalmte uit, een zelfverze
kerde rust en vertrouwen die
ongehoord geschokt worden als
hij haar volkomen onverwacht
verlaat, ook niet weerhouden
door hun kleine dochtertje. Au
gust, inmiddels getrouwd met
de succesvolle actrice Harriet,
probeert haar te troosten maar
zijn daarbij blijkende ongedoof-
de begeerte valt bij Alma niet in
goede aarde en zij stuurt hem
weg.
Vijftien jaar later, als de overspe
lige en onoprechte verhouding
tussen August en Harriet al lang
afgesloten is, ontmoeten de bei
de vroegere geliefden, de schrij
ver en de fotografe, elkaar toe
vallig opnieuw. Ze beminnen el
kaar weer, voorzichtigjes, en rei
zen samen naar Parijs om de
woesteling Gustav op te zoeken,
om wie Alma nog altijd treurt.
Hij blijkt dodelijk ziek, ze besluit
zijn sterven in hun oude zomer
huis in Denemarken te begelei
den, en weer staat August aan
de zijlijn. Een troosteloze ge
schiedenis, maar wat een genot
om te lezen. In Indian summer
worden veel rake overwegingen
over de liefde geformuleerd, als
mede over ontrouw en de pijn
na een afscheid. Het zelfbeeld
van August als hij Harriet be
trapt op overspel: 'Haar verraad
had mij eens en voor al geredu
ceerd tot een aandoenlijke, be
lachelijke of afschuwelijke kari
katuur.'
Indian summer is een buiten
sporig mooie, doordachte lief
desroman - voor de al wat ge
pokte en gemazelde lezer.
James Joyce. Illustratie uit Ireland Today
Als kinderen op een partijtje, zo
uitgelaten wordt in literair Ne
derland gereageerd op de verta
ling van het onvertaalbaar geach
te 'Finnegans wake' (1939) van de
Ierse schrijver James Joyce. Is de
roman 'een bedwelmende orgie
van taal' of 'onnavolgbaar koeter
waals'?
roman recensie
Nico de Boer
'Finnegans wake' door James Joyce.
Tweetalige editie. Vertaling: Erik
Bindervoet en Robbert-Jan Henkes.
Uitgeverij Athenaeum - Polak Van
Gennep. Prijs: €75,00.
Finnegans wake is door de jaren
heen in de kritieken en verhalen
over Joyce (1882-1941) vaak af
gedaan als een voetnoot, dom
weg omdat deze vuistdikke ro
man onleesbaar zou zijn. Zelfs
een hooggeleerde schrijver als
de Argentijn Jorge Luis Borges
vond het 'niet te doen'. Finne
gans wake is dan ook. een waan
zinnig boek van een geschift ge
nie - dat is tenminste de eerste
indruk die je van het boek krijgt.
Het is geen negatieve kwalifica
tie, want zijn waanzin en genie
niet eikaars extremen en schur
ken ze tegelijkertijd niet dicht
tegen elkaar aan?
Een en ander heeft het schrij
vers- en vertalersduo Erik Bin
dervoet en Robbert-Jan Henkes
er niet van weerhouden om de
ze onmogelijke turf in het Ne
derlands om te zetten. Van een
heuse vertaling kun je in het ge
val van Joyce niet spreken, Bin
dervoet en Henkes hebben van
het Engels (of Iers) van Joyce
Nederlands gemaakt.
Finnegans wake is een taal- en
gedachte-experiment ineen. Het
speelt allemaal in het (onder) be
wustzijn van een dromer. Een
verhaal is er niet, slechte enkele
rode draden bieden houvast. De
titel verwijst naar een Iers lied
waarin een timmerman dood
van een ladder valt. Er is een
wake bij het lijk van Finnegan,
die ontaardt in een zwaar
drankgelag en heftige ruzies.
Een aantal figuren uit een gezin
keert telkens terug, onder wie de
kastelein, zijn vrouw en drie kin
deren.
Het boek zit vol raadsels en ver
wijzingen. Het is een bombar
dement van niet-bestaande
woorden, neologismen, woor
den uit andere talen, klankreek
sen, levensgeschiedenissen, his
torische gebeurtenissen, anek
dotes, sprookjes, krantenstuk
ken, verhalen, mythen, liedjes,
reclameslogans, wetenschappe
lijke formules - van alles heeft
Joyce erin gekieperd. En zo gaat
het- 628 bladzijden lang door,
met op de linkerpagina de oor
spronkelijke Engelse tekst en op
de rechter de Nederlandse inter
pretatie.
Een willekeurige greep, en ver
gelijk. Links: 'Forfet not the pal
sied. Light a match for poor old
Contrabally and send some bal-
moil for the schizmatics. A
hemd in need is aye a friendly
deed. Remember, maid, thou
dust art powder but Cinderella
thou must return (what are you
robbing her sleeve for, Ruby?
And pull in your tongue, Polly!).'
Rechts: 'Vergiet niet die vielen.
Brand een lucifertje voor
oude Contrabally en stuur
smirolie voor de schi
Beter een goede rok dan ei
hemd. Onthou, meid, gij sti
poeder maar
moet gij wederkeren (waar
jij haar mouw voor aan hetj
roven, Ruby? En haal je
naar binnen, Polly!).'
Joyce, die zestien jaar aan
boek werkte ondanks pijnt
slechte ogen, speelt hier zo
zeten met woorden en
structies dat zijn proza de
linji
dra
nen n'n1
zo it°:
zen van de begrijpelijkheids
iidt. Techniek om
.pe
nal
overschrijdt. Techniek om
techniek. Niet het doel heili
middelen, maar de midt
heiligen het doel. Het is
koeterwaals van een onnav
bare taalvirtuoos.
Bij het lezen, hoewel je
zen in dit geval nauwelijks
spreken, zeg maar proeven
doorploegen van deze bedi ianJ
mende orgie van taal, vroe
mij af hoe tegen dit boek
zijn aangekeken als het net
geschreven door James Joyt
als dit zijn debuut was gew 13
Zou het dan ooit uitgeg;
zijn, zou men het dan niet M
ben afgedaan als de taais
van een briljant dyslecticus?
Er bestaat een bandopname
James Joyce die een frag
uit zijn boek voorleest. Mi
stem blaast hij naar verlui» i
proza leven in, zoals Luo
dat met zijn gedichten zo
strelend kon doen. Misse
moet je dat met dit boek
doen, gewoon hardop (voo
zen, en wie weet beginnei
zinnen die op papier zo
als een pier lijken dan ineei
leven.
j
DE LEESTAFEL
ede:
Sal
tee
een
sde
0lg<
roman recensie
Marjolijn de Cocq
- r 'Braaf meisje' door Saskia Profijt.
o( Uitgeverij Nijgh Van Ditmar. Prijs:
Ql 15.95
ol
jSusan (34) worstelt met de dood
van haar vader. Susan worstelt
'biet haar liefdesleven. Susan
borstelt met haar baan als on
derwijzeres. Susan worstelt met
rbaar onverwerkt verleden als
Traaf meisje naast een wilde
broer. Susan worstelt met zich-
'2elf en het leven - en komt met
'therapie en een uitbarsting van
bnderdrukte creativiteit boven
Tn de onvervalste dertigersro-
iman Braaf meisje van debutante
';5askia Profijt (1967). De brieven
rubrieken van Elle en Marie
Claire gebundeld tot een verhaal
TOP TIEN
FICTIE
1. (-) Maria Stahlie, De lijfarts.
Prometheus, 24,95
2. (3) M. Vasalis,
De oude kustlijn.
Van Oorschot, 20,00
3. (7) Kristien Hemmerechts,
Donderdagmiddag, half vier.
Contact, 18,50
4. (8) J.M. Coetzee,
Portret van een jongeman.
Cossee, 18,90
5. (-) John Grisham,
Het dossier.
A.W. Bruna, 19,95
6. (-) Per Olov Enquist,
Het bezoek van de lijfarts.
Ambo/Anthos, 22,64
7. (10) Battus, Opperlans.
Querido, 63,95
8. (-) M. Frederiksson,
Inge Mira.
Muntinga, 8,00
9. (5) Tim Krabbé,
Kathy*s dochter.
Bert Bakker, 19,95
10. (-) S. Veronesi,
In de ban van mijn vader.
Bert Bakker, 16,50
Maria Stahlie schreef een vuist
dikke roman over een dertigjarige
vrouw die haar ouders bij een au
to-ongeluk heeft verloren. Als lijf
arts van een Hongaarse dame
vindt ze een nieuwe levensinvul
ling. Al vergeleken met het beste
werk van Van der Heijden en
Tom Wolfe. Herintreder: Grisham
die de hoofdpersoon van zijn
thriller iets bijzonders laat vinden
in de la van zijn overleden vader,
respectabel advocaat. Nog meer
herintreders: Enquist en Verone
si, bejubelde romans uit Scandi
navië en Italië. Plus: de goedkope
pocket-editie van Frederikssons
Inge Mira.
De boekentoptien wordt weke
lijks samengesteld op basis van
verkoopcijfers van Athenaeum
Boekhandel en H. de Vries Boe
ken in Haarlem, Boekhandel
Kooyker in Leiden, Plantage
Boekhandel Harkema in Hilver
sum. Boekhandel Los in Bussum
en Boekhandel De Ark in Almere.
dat zich ondanks de overdosis
aan problematiek in één ruk laat
lezen.
Profijt, webdesigner en leer
kracht in het basisonderwijs,
won in 1999 Elle's literatuur-
wedstrijd. 'Sfeervol en niet
larmoyant', was het oordeel van
Renate Dorrestein over Profijts
inzending, 'rauwe emoties, ner
gens sentimentaliteitHetzelfde
geldt voor Braaf meisje. Profijt
weet Susan (alter ego?) zonder
veel opsmuk neer te zetten en
haar kortademige schrijfstijl
maakt wat al te zoet had kunnen
smaken wrang.
Slechts eenmaal gaat Profijt in
haar toon echt de fout in als ze
Susan door haar vriend, de ac
teur Louis met drie kinderen bij
drie vrouwen, bakvisachtig als
'eigenwijs domkopje' laat toe
spreken. Spits zijn de monolo
gues intérieurs van de Montes-
sori-juf op het randje van over
spannen (het klassikale Tropen-
museum-uitstapje onder auspi
ciën van de 'wicked witch of the
west', de kerstmaaltijd mét
glaasje kinderchampagne) en
ongebreidelde tirades tegen het
Enschede van Susans herkomst.
Probleem van Braaf meisje is dat
Profijt geen keuze heeft kunnen
maken uit de keur aan dertiger
thema's en ze die er daarom
maar in één keer doorheen jast.
Niet alleen rolt Susan uit de ar
men van de gevoelsarme glibber
Mark in die van de egocentri
sche artiest Louis (tot een ge
scheurd condoom en een daar
uit voortvloeiend conflict over
kinderwens ook aan die relatie
een einde maakt), ook komt ze
uit een getourmenteerd gezin
dat door ziekte en geweld in een
houdgreep werd gehouden. Het
lerarentekort en het falend be
stuur in en onbegrip voor het
onderwijs dragen eveneens bij
aan Susans onvermijdelijke in
eenstorting.
Er is een borstkankerintermezzo
en een lofzang op de reinigende
geestelijke werking van de
groepswandelvakantie naar
Santiago de Compostela. Er zijn
de sessies bij therapeute Béatri-
ce in Naarden-Bussem. 'Op weg
terug naar de trein, bedenk ik in
wat voor geweldig land ik leef.
Dat ik de kans krijg om mijn le
ven weer op de rails te zetten,
met behoud van inkomen. En
therapie, wat een geweldige uit
vinding.'
Het is een handvol potentiële
romans binnen 218 pagina's.
Profijts snelle pen houdt alles
net, maar dan ook net bijeen en
zo is Braaf meisje toch een hap
klaar brokje dertigersleed.
Zoeken naar patroon onder de chaos
literatuur recensie
Wim Vogel
'Een doolhof van relaties' door Hella S.
Haasse. Uitg. De Bezige Bij. Prijs: €19,50.
Vraag liefhebbers van het werk
van Hella Haasse naar hun favo
riete boek, tien tegen een dat zij
niet De Meester van de Neerda
ling uit 1973 noemen. Haar
meest verkochte roman is Heren
van de Thee. Oeroeg wordt door
nieuwe generaties scholieren
eveneens nog volop gelezen,
maar de auteur zelf geeft de
voorkeur aan meer fantastische
boeken als De tuinen van Bom-
arzo, De wegen der verbeelding,
Huurders en onderhuurders, Fe-
nrir, en aan De Meester van de
Neerdaling. Dat laatste be
schouwt Haasse als een oertekst
waaraan zij jarenlang heeft ge
sleuteld, op zoek naar een eigen
richting en thematiek.
Hella Haasse doet deze uitspra
ken in een interview met Aleid
Truijens, opgenomen in Een
doolhof van relaties, waarmee
de nieuwe reeks Oerboek van
De Bezige Bij van start gaat. Sa
menstellers Lisa Kuitert en Mir
jam Rotenstreich willen met de
ze reeks oerteksten van belang
rijke Nederlandse schrijvers toe
gankelijk maken en wat hun
eersteling betreft zijn zij daar
uitstekend in geslaagd.
Rudi van der Paardt toont in een
helder essay aan dat het labyrint
van relaties, het belangrijkste
leidmotief is in het oeuvre van
Haasse. De impliciete moraal
van haar werk is dat de mens al
leen aan die doolhof kan ont
snappen op de vleugels van zijn
creativiteit, van zijn fantasie. Al
even overtuigend 'bewijst' de
Belgische Dorian Cumps in haar
bijdrage De bedrieglijke wegen
der i>erbeelding hoe wezenlijk de
illusie en die fantasie zijn in de
boeken van Haasse waarin per
sonages voortdurend graven
naar de essentie van hun be
staan, naar onvermoede verbor
gen bronnen.
In haar eigen bijdrage, een inlei
ding op de oertekst De Meester
van de Neerdaling, onderstreept
Hella Haasse de vondsten en
bevindingen van genoemde es
sayisten. De kem van haar
schrijverij ligt voor haar in de
door fundamentele wezensver
schillen gestoorde man-vrouw-
verhouding, in het onophoude
lijk zoeken van de mens naar
zelfkennis, naar het onbekende,
het ontkende.
Het is een goed idee van de sa
menstellers geweest flarden oer-
materiaal, in verschillende vari
anten, op te nemen. Niet alleen
ontstaat er zo een biografie
waarvan het werk het onder
werp is, ook ervaar je de worste
ling van een auteur greep te krij
gen op iets dat kennelijk essenti
eel maar nog niet helemaal hel
der is.
De helft van dit mooi uitgegeven
boek wordt gevuld door de oer
tekst zelf, dus door een nieuwe
integrale uitgave van De Meester
van de Neerdaling. Twee verha
len, De kooi uit 1953 en De duvel
en zijn moer uit '73, zijn hierin
terecht samengevoegd tot wat
zich laat lezen als een fantasti
sche, bijna maniëristische ro
man over de ondoorgrondelijke
wegen van het goede en het
kwade.
Duidelijk is haar fascinatie voor
het romantische, huiveringwek
kende griezelverhaal, voor ter
loops gevonden manuscripten,
voor doolhoven en schijnbaar
onontwarbare patronen. De ver
teller neemt je uit grijze, naar
geestige, zwaar calvinistische
Hollandse stadjes mee naar een
aan verval onderhevig en lang
zaam maar zeker in het water
wegzakkend Venetië. Steeds
zoeken haar personages naar
zin en samenhang, naar een pa
troon onder de chaos.
Het resultaat is een fascinerende
vertelling vol herhalingen, con
trasten, verwijzingen, spiegelin
gen, misleidende ingangen en
open plekken. Duidelijk is in ie
der geval dat het kwaad voor
Hella Haasse inherent is aan de
menselijke conditie. De onvol
maaktheid hoort bij het leven en
daarmee toont zij zich een echte
Vijftiger, thematisch sterk ver
want aan de door haar bewon
derde Willem Frederik Her
mans.
Hella Haasse debuteerde in
1945. Haai' bibliografie van pu
blicaties in boekvorm, achterin
Een doolhof van relaties, telt niet
minder dan vierenvijftig num
mers. Een sterk bewijs van haar
niet-aflatende poging het men
selijk bestaan te doorgronden.
door Martin Hendriksma
Wekelijks ligt een ander genre boeken op de
leestafel. Deze week de recente oogst thril
lers.
Een beetje thriller behoort met iets schijn
baar onbenulligs te beginnen, waarvan je in
de verste verte nog niet kunt vermoeden
hoe het in een groter misdadig geheel past,
dat er onvermijdelijk zit aan te komen.
Een andere techniek is het introduceren van
zeer uiteenlopende figuren met hun eigen -
op het eerste oog huiselijke - problemen, die
echter onoverkomelijk hun tentakels uit
slaan paar de meer duistere kanten van het
bestaan. En dan moet natuurlijk op het eind
alles logisch en verklaarbaar in elkaar grij
pen. In Kringloop van geweld (Luitingh-
Sijthoff, €15,85) gebeurt het allebei, maar
dan ook nog eens tegen een voor Neder
landse lezers nog altijd niet familiair en
daarom prettig exptisch decor: het heden
daagse Moskou.
Een tamelijk domme en naïeve poging tot
chantage blijkt te leiden tot een moord, nog
een moord en een zelfmoord om ten slotte
uit te monden in een duivels project, waar
bij zich op de kaart van de Russische hoofd
stad het oneindige cijfer acht aftekent: twee
lussen met in de ene veel meer criminaliteit
dan gewoonlijk en in de andere juist veel
minder. Een, zij het niet gemakkelijk, kolfje
naar de hand van de inmiddels tot majoor
bij de politie opgeklommen
analyste/rechercheur Nastja Kamenskaja,
als altijd koffieslurpend en sigarettenrokend.
Kringloop van geweld van de schrijfster
Alexandra Marinina is de vijfde thriller met
Kamenskaja in de hoofdrol die in het Ne
derlands is vertaald. Van de schrijfster zijn
sinds 1993 meer dan 23 miljoen boeken ver
kocht, in achttien verschillende landen. Ver
wonderlijk is dat niet. Marinina schrijft, ook
al zijn haar boeken in het heden en in Rus-
cor
Sass
ver
land gesitueerd, in een ouderwetse traditie
van het thrillergenre.
Haar hoofdpersonen zijn mensen van vlees
en bloed en geen superhelden die het voort
durend van het grijpen naar de wapens
moeten hebben. Rechercheur Nastja Ka
menskaja kan zelf nagenoeg niet met wa
pens omgaan en lijdt aan slapeloosheid en
ander menselijk ongemak, waarbij een huil-
buitje nog wel eens wil helpen.
Marinina's boeken zijn apart te lezen, maar
wie er echt van wil genieten doet er goed
aan gewoon met deel een te beginnen. Dan
wordt ook duidelijk welke bijzondere per
soonlijke beslissing Nastja Kamenskaja in
Kringloop van geweld neemt, (bijdrage: Aly
Knol)
MOOISTE BOEK
Robert Goddard verruilde in 1986 zijn b
als vertegenwoordiger voor het schrijvei
schap. Sindsdien publiceert hij vrijwel j p'^
lijks een omvangrijke thriller. De Brit he
veel succes: hij haalt record-oplages en
critici lopen met hem weg.
De kracht van Goddard zit in zijn talent
een vaak wijd vertakt verhaal op een hel
wijze uiteen te zetten én in zijn alledaag
en dus zeer herkenbare personages. Oo
het pas verschenen Verboden te lezen
tóh, €19,50) is dit weer het geval. Hooft r'n^
guur is de 37-jarige, voor de vuist weg k L.
de Lance Bradley. In zijn vaste lunchcaf
krijgt hij de zus van zijn oude schoolvrii
Rupe op visite. Rupe blijkt spoorloos. E
hoewel onze Lance zijn schoolgenoot ii j.
geen jaren heeft gezien, gaat hij, met lie ;n p|
tegenzin weliswaar, toch maar eens op
derzoek uit. m
Goddard maakt het zichzelf niet makke
De zoektocht van Lance voert hem lang
Tokyo, Berlijn en Califomië, locaties diag0|
Goddard adequaat beschrijft. Het verha
ijzersterk gevlochten rondom een gehei idai
zinnige brief, waarin een familiegeheim nv o
wordt onthuld. Verboden te lezen is to en di
de laatste alinea's bloedstollend spanni Her
;sec
Uitgeverij Luitingh-Sijthoff brengt Sche nali:
zone (€14,98), een vroeg werk van suc< dag
auteur Dean Koontz, voor het eerst in digd
ling op de markt. Hoofdpersoon is de e ien.
ge, maar vroeg volwassen Penny Dawsi tijds
Haar moeder is overleden, haar vader p :r de
tie-agent die werkt aan een meervoudig regel
moordzaak waarbij de slachtoffers bijtv and
den vertonen. te n
Koontz opereert op het snijpunt van h( nen
en politieroman. De politie-agent moei I in z
niet alleen opnemen tegen de duistere rzitte
Lavelle, maar ook tegen een losgeslagei
kudde van angstaanjagende monsters.!
leen voor lezers met behalve een s
ook een sterke maag.
Wat is nou precies 'Het geheim van Noordeinde', hoe is de heri
nen koningsmantel van Beatrix gefabriceerd (en wat gebeurde
daar een vlek op kwam waar zelfs de Biotex geen raad mee wi<
gaat de muzikale smaak van de Oranjes verder dan Borsato en
Intrigerende vragen, zo vlak voor Koninginnedag. Het antwoord
vinden in het met veel zorg uitgegeven boekje 'De Oranjes in ee
handomdraai' (Balans, €15,00) van Reinildis van Ditzhuyzen. De
schrijfster behandelt op alfabetische volgorde kort en bondig all
pecten van ons vorstenhuis, van AA (het koninklijke nummerbo
Willem de Zwijger. Een boeiend vademecum.
Foto's uit besproken boek
nfUtC
ill ,ovj'
ken-I
een ge
er vai
ier w
hierd
de/
