Piramide
in het
middelpunt
Onderzoeker
Sa bet ontdekt
'verbluffend
lijnenspel' vanuit
Austerlitz
De piramide van Austerlitz
is vooral bekend van
schoolreisjes. Een
restauratie moet het in
verval geraakte
monument in
oorspronkelijke staat
terugbrengen.
Oorspronkelijk? Daar
denkt piramide
onderzoeker Mohamed
Sabet heel anders over. Hij
wil er alles aan doen om
het 'unieke monument,
dat zo rijk is aan geheimen
en verhalen' te redden.
door Gitte Brugman
ten zanderige ciikel in het bos
bij Zeist, met in het midden
een vreemdsoortige heuvel
waarop een stenen torentje staat.
Het is moeilijk voor te stellen dat dit
de strakke piramide van Austerlitz
was die hier tweehonderd jaar gele
den boven het landschap uittorende.
Dat vanaf de obelisk op de top de
kerken van Amersfoort en Utrecht in
de verte zichtbaar waren.
De provincie Utrecht heeft de res
tauratie van de piramide opgepakt
door het groen en de bomen op en
rond het vroegere monument te
kappen. De uitkijkpost bood tot voor
kort uitzicht over boomtoppen in
plaats van de weidse heidevelden die
er in de Bataafse tijd lagen. Over
twee jaar, als het bouwwerk zijn
tweehonderdste verjaardag viert,
moet hij er weer keurig bij liggen.
De piramide van Austerlitz is een be
grip vooral vanwege het nabijgele
gen attractiepark met dezelfde
naam, dat landelijk veel schoolreis
jes trekt. De piramide met obelisk
werd in 1804 gebouwd door de troe
pen van Napoleon, die zich voorbe
reidden op een inval in Engeland.
Toen hun generaal Auguste de Mar-
mont vond dat zijn twintigduizend
soldaten voldoende waren getraind,
wilde hij hen nuttig bezighouden.
Hij besloot een herdenkingsteken te
laten aanleggen ter ere van Napole
on. Zelf beschreef hij het in zijn dag
boek als 'een duurzaam monument
dat de komende eeuwen zou herin
neren aan ons verblijf op deze vlak
te, aan het doel van ons oponthoud,
en dat de herinnering aan de over
winningen levend zou houden die
Frankrijk en zijn bevelhebber zo be
roemd hebben gemaakt'. Hij koos
voor een piramide en maakte ge
bruik van de kennis over de pirami
de van Gizeh. De Fransen hadden
die uitgebreid bestudeerd toen ze in
Egypte waren gestationeerd. Het
monument werd in 27 dagen 'in ge
strekte draf uit zand en heideplag
gen opgetrokken.
De piramide kreeg pas twee jaar la
ter de naam Austerlitz mee, toen Na
poleon een grote overwinning had
geboekt bij deze plaats in het huidi
ge Tsjechië. Ondanks de mooie
woorden van Marmont raakte de pi
ramide, vanwege het materiaal en de
korte bouwtijd, in verval en over
woekerd. De houten obelisk die op
de top stond, stortte al spoedig in.
Bij een restauratie in 1894 kwam er
een stenen obelisk voor in de plaats.
Verval
De opknapbeurt kon niet voorko
men dat het verval doorzette. Tien
jaar geleden bekeken prof. Frits van
Voorden en zijn van oorsprong
Egyptische medewerker Mohamed
Sabet de bestemmingsplannen in de
regio. De gemeente had destijds pro
blemen en riep de hulp in van deze
mannen van de Technische Univer
siteit Delft. Zo kwamen ze op het
spoor van deze wonderlijke pirami
de. Van Voorden is onlangs overle
den, maar Sabet doet er nog steeds
onderzoek naar.
Twee jaar geleden kwam hij naar
buiten met de ontdekking dat de pi
ramide van Austerlitz een 'zusje' is
van die in Gizeh. Binnenkort ver-
PA* L'KMfAAKt'A
PYR AMIDE
ki.kvèr. i. icccsrx kmpkrkcji nss r/u.\c*rs
NAPOLEON IV
^Al La fUtl. Ja ZaVllf
MARMONT.
Illustratie: GPD
De piramide van Austerlitz vroeger en nu. Op een oude gravure van Baltard is de oorspronkelijke piramide te zien, met rechts de entree. Daaronder de piramide
nu. De dichte, hoge begroeiing is weggehaald. In plaats van de vroegere heidevelden komen grasvelden. Foto: GPD/Jaap de Boer
schijnt een nieuw rapport van hem,
waarin hij aantoont welke nauwe
banden het monument heeft met
Parijs en Jeruzalem.
Berekeningen of verwijzingen naar
de Egyptische grote zus heeft Sabet
niet kunnen vinden. Het enige dat
Marmont aan cijfers achterliet, is de
aanwijzing dat de vier zijden een
hoek van 45 graden maken met de
basis. Maar dat die basis 150 voet
groot was, heeft Sabet pas na lang
puzzelen weten uit te vogelen. Als
belangrijke bron gebruikte hij een
plattegrond van het Franse leger
kamp en zijn omgeving.
Sabet kwam er achter dat de afstand
van de piramide tot de Onze Lieve
Vrouwekerk in Amersfoort, die er
toen al stond, precies 225 keer de
hoogte van de piramide bedraagt.
Om de exacte afstand tussen Auster
litz en Amersfoort te berekenen,
raadpleegde hij het Rijks Driehoek
coördinatenstelsel. Op basis van dit
systeem werd Nederland destijds in
kaart gebracht. Met de afstand in
meters kon Sabet uitrekenen wat de
voetlengte was die Marmont had ge
hanteerd en nu wist hij ook de exac
te hoogte van de piramide inclusief
obelisk.
Een 'verbluffend lijnenspel' in de vorm van een potlood toont volgens onderzoeker Sabet de verbintenis tussen Auster
litz, Parijs, Jeruzalem, Gizeh en Mekka. Foto: GPD
In 1799, dus niet lang voor de bouw
van de piramide, was de meter geïn
troduceerd in Parijs. Sabet denkt dat
de piramide heeft bijgedragen, mis
schien zelfs bedoeld is geweest, om
het metrieke stelsel in Nederland te
introduceren. De Austerlitz-voet
heeft namelijk een gulden-snedever-
houding met deze toen nieuwe
Franse meeteenheid (zie kader).
Sabet meent bovendien dat de Fran
sen de Nederlandse landmeters heb
ben gecorrigeerd. De Onze Lieve
Vrouwekerk in Amersfoort gold des
tijds als het centrum van het land.
Sabet vermoedt dat de Fransen be
cijferden dat dit niet klopte, en dat
het middelpunt zeven kilometer zui
delijker lag. Austerlitz was de navel
van de Bataafse Republiek.
Het vormde in ieder geval voor de
Fransen het middelpunt voor de in
richting van het landschap. En daar
bij hanteerden ze ook weer de gul
den snede. .Alle bewijzen duiden op
een code met het landschap, waarin
de piramide een soort kompas is.
Die mensen waren echt bezig met
het inrichten van het landschap",
zegt hij enthousiast.
Geheimen
Sabet verdiepte zich nog verder in
het verbluffende geografische lijnen
spel. Zo ligt de piramide precies drie
lengtegraden verder op de aardbol
dan de nulmeridiaan van Parijs. Bij
het verbinden van Austerlitz met Pa
rijs ontstaat een driehoek met hoe
ken van 30, 60 en 90 graden. De
schuine zijde staat loodrecht op de
zijde van de piramide, waarin een
ingang zat.
Deze entree is te zien op een gravure
van Baltard. Die bron geeft nog meer
geheimen prijs. Bij nadere inspectie
van de gravure heeft Sabet op de top
van de piramide, aan de voet van de
obelisk, twee poppetjes ontdekt. Ze
strekken hun armen en lijken een
plek op het gebouw aan te geven.
Sabet kwam erachter dat het eerste
mannetje zijn hand precies houdt
op de hoogte van de top van de pira
mide, als de obelisk er niet zou
staan. De andere figuur staat op de
balustrade aan de voet van de obe
lisk en geeft aan waar de eerste trans
van die pilaar begint. Het is niet zo
maar een tekening, benadrukt Sabet
daarom.
Behalve de band met Parijs is er ook
een link met het Midden-Oosten.
Vanuit Parijs loopt een lijn naar de
piramide van Gizeh en exact parallel
daaraan loopt de lijn van Austerlitz
naar de Rotskoepel in Jeruzalem. Sa
bet deed eerder onderzoek naar de
piramiden in Egypte en kwam er
achter dat de piramide van Gizeh,
het oude centrum van Jeruzalem en
de Ka'aba in Mekka eveneens met
elkaar zijn verbonden. Hij noemde
zijn vondst de driehoek van Abra
ham. De piramide van Austerlitz is
zo geplaatst dat de entree naar het
Observatorium in Parijs gericht is,
en wie van de daarnaast gelegen
zuidoostelijke zijde afdaalt, loopt
richting Jeruzalem. Zo legt hij een
link met het Midden-Oosten.
Alles wat hij nu heeft gevonden, be
vestigt voor Sabet dat het hier gaat
om een 'onvergelijkbaar monu
ment'. Hij vindt dat het door bouw
kundigen gehanteerd zou moeten
worden als ijkpunt bij de inrichting
van de omgeving en zelfs van het he
le land. Daarom maakt hij zich zor
gen over de huidige restauratieplan
nen. Hij wil er alles'aan doen om het
'unieke monument, dat zo rijk is aan
geheimen en verhalen' te redden.
De provincie Utrecht is met het oog
op de tweehonderdste verjaardag
van de piramide begonnen met de
werkzaamheden. Daarbij is Sabets
hulp niet ingeroepen, hoewel zijn
eerste rapport bij de verantwoorde
lijke personen bekend is. Sabet ver
baast zich hierover. „Een groep we
tenschappers had eerst alle informa
tie moeten bekijken en dan had er
pas een beslissing genomen moeten
worden over de restauratie. De pira
mide verdient dat."
In oude staat
Bij de provincie reageert Dries van
Veen, verantwoordelijk voor de fi
nanciële kant van het herstel, voor
zichtig op deze opmerking. „Ik ken
Sabet niet. Maar ik weet dat mijn
collega, die inhoudelijk verantwoor
delijk is, het onderzoek kent. Wij
hebben gekozen voor een praktische
oplossing. Het is te duur om alles
precies in de oorspronkelijke staat te
herstellen." Utrecht wil wel zoveel
mogelijk het monument in de oude
staat terugbrengen. Alleen op een
aantal details zal hij afwijken van het
origineel, zegt Van Veen.
Het restauratieplan van verantwoor
delijk architect Peter van Traa van
bureau De Steunbeer BV uit Hel
mond kost 1 miljoen euro en wordt
betaald uit bijdragen van het Bern-
hard Cultuurfonds, de provincie, en
eigenaar Landgoed Den Treek-Hen-
schoten. De piramide krijgt de ko
mende jaren weer zijn getrapte vorm
terug. In plaats van heideplaggen
komt er een bekleding van graszo
den, omdat die makkelijker is in het
onderhoud. „Er zijn goede ervarin
gen mee bij andere restauraties al
dus Van Veen. In de winter van 2003
en het daarop volgende voorjaar
worden de zoden gelegd. Als het gras
een groeiseizoen achter de rug heeft,
kan eind 2004 de officiële opening
plaatsvinden.
Van Traa herstelt de droge gracht
rond de piramide. Omdat het open
landschap inmiddels is volgegroeid,
vormt de gracht een afscheiding met
het bos. De architect benadrukt de
grens met een rij rode beuken. Di
rect aan de buitenkant van de gracht
komt ook een meidoornhaag, waarin
prikkeldraad verstopt zit. Zo zal de
brug over de gracht de enige toe
gangsweg vormen.
De stenen obelisk werd in 1894 ge
bouwd op een toen al verzakte pira
mide en staat daarom iets lager dan
de eerste houten variant. Deson
danks vindt Van Traa het verant
woord dat hij blijft staan. .Anders
zou je dat deel van de bouwgeschie
denis vernietigen." Om er achter te
komen hoe groot het monument
oorspronkelijk was, heeft hij bodem
profielen bestudeerd en deze verge
leken met schriftelijke bronnen uit
de bouwtijd. De maten worden
daarin aangegeven in voeten. Hoe
lang die voet exact was, heeft Sabet
onlangs berekend, maar Van Traa
kende deze informatie niet toen hij
zijn plannen opstelde. „Ik ga uit van
de gegevens in het landschap. Die
zijn hard."
De architect kent het verslag van Sa
bet uit 2000, maar heeft daar geen
rekening mee gehouden. „Hij is
meer de man van de theorie, ik ga
uit van dat wat ik in mijn handen
kan krijgen. Zijn manier van benade
ren is interessant. Ik heb alleen het
gevoel dat door de exactheid van de
berekeningen de juistheid misschien
niet de ware is. Dat het een uitkomst
is die te veel gewenst is."
Van Traa twijfelt aan het idee van
een „wereldomvattend plan van de
Fransen" bij de keuze van de vesti-
gingsplek. Uit het dagboek van Mar
mont blijkt dat hij het idee voor het
monument kreeg op een achterna
middag. Het was nog steeds mooi
weer en de troepen moesten iets te
doen hebben. „Marmont ging voor
het theatrale effect. Daarom is de pi
ramide gebouwd op de hoogste plek
in het landschap. Dat was de Amers-
foortse berg."
De gulden snede
Al in de Oudheid gebruikten de
Grieken de verhoudingen van de
gulden snede bij het ontwerpen
van gebouwen. In de Renaissan
ce was er opnieuw belangstelling
voor, en hanteerden bijvoor
beeld schilders de gulden snede
bij de indeling van hun schilde
rijen in gelijkvormige vlakken.
Dat gaf 'mooie' verhoudingen.
Het leidde er bijvoorbeeld toe
dat de ogen in een portret niet
precies in het midden zaten,
maar iets erboven. De horizon ln
een landschap zal bij voorkeur
niet in het midden staan, maar
iets erboven of eronder. Ruwweg
zal de verhouding tussen de
vlakken neerkomen op 5:8. ln de
typografie geldt de gulden snede
als de Ideale indeling van tekst
en beeld over een pagina.
ZATERDAG
20 APRIL
2002
ER
BIJ
