BINNEN- BUITENLAND
'Ik word als een boef behandeld'
et maffiose Montenegro van president Djukanovic
'Che', de laatste gaullist van Frankrijk
De ontwikkeling van een criminele dictatuur op de Balkan
'Laat mijn zoon maar blijven waar hij is'
Van Kemenade over NIOD-rapport: Defensie was niet door en door rot
n a
correspondent
n Zweeden
- Toen Momir Vojvo-
lar op een zomerdag
van Kotor aan het
me en was, zag hij onder
1 ets wat zelfs in Mon-
i ongewoon was: een
v -lijken. Vojvodic ging eerst
i politie, die hem echter
niemand vermist werd.
ging hij naar de krant,
moesten die van illega-
'fgAgranten zijn, overboord
Dor gewetenloze men-
Jkkelaars.
ic, een bedaagde ex-poli-
ad beter zijn mond kun-
uden. Enkele weken later
bij zijn flat opgewacht
14frie mannen. „Ze doofden
t in de hal", zegt de oude
Een gaf me een kaakslag,
ede een klap op het
De derde trapte me zo
at ik drie meter verder te-
muur kwakte. Toen ver-
ize."
nSg spraken geen woord,
ojvodic wist genoeg. „Dit
pal
waren maffiosi van Djukano
vic", zegt hij in een verwijzing
naar de president van het land.
„Ze wilden me het zwijgen op
leggen."
Montenegro heeft zich ontwik
keld tot het crimineelste land op
de Balkan, voorwaar geen be
roerde prestatie in een van maf
fiosi vergeven regio. Het officiële
maandinkomen beloopt er 110
euro, maar veel Montenegrijnen
klussen bij als smokkelaar of he
ler. In de hoofdstad Podgorica
wordt het straatbeeld beheerst
door gestolen limousines, met
achter het stuur mannen in de-
signerpakken, de telefoon aan
het oor.
Montenegro heeft meer Merce-
dessen per hoofd van de bevol
king dan enig ander land, en na
Finland het grootste aantal mo
biele telefoons. Waar het gaat
om kleding, legt Levi's het af te
gen Versace. Toen de Italiaanse
designer in 1997 werd ver
moord, stelden sommige Mon
tenegrijnen een dag van natio
nale rouw voor.
Dit zou allemaal niet zo erg zijn,
als het land de kat de bel aan
bond. Maar de regering zit zelf
met de vingers in de jampot. Op
de zondagsmarkt voor gestolen
limo's bij Podgorica doet een
nieuwe Mercedes S (waarde
35.000 euro) niet meer dan een
luizige 10.000 euro. Registratie:
geen probleem. Voor amper
1500 euro verschaft de staat alle
vereiste documenten.
Niemand weet hoe de regeling
de staatskas vult. „Het budget
was vorig jaar 320 miljoen eu
ro", zegt Aleksander Radolovic,
een hoofdstedelijke econoom.
„Maar waar het geld vandaan
komt, is staatsgeheim."
Naast de 'officiële' begroting is
er ook een schaduwbudget voor
de persoonlijke uitgaven van de
leiders. Volgens het Kroatische
weekblad National, dat vorig
jaar Djukanovic op de ontleed-
tafel legde, heeft de president
130 miljoen dollar op buiten
landse rekeningen staan. Hij
verplaatst zich als een koning
van de barok in luxueuze privé-
jets van het soort waar een olie
sjeik zich niet voor zou scha
men. Toen hoofdredacteur Ivo
Pukanic van Nacional werd ge
waarschuwd dat hij voor zijn le
ven moest vrezen, wist hij dat
hij goed zat met zijn artikel.
Dat was ook de slotsom van
Vuksan Simonovic, parlementa
riër van de oppositionele SNP.
Hij leidde een parlementaire
commissie die de aantijgingen
moest onderzoeken. „Eigenlijk
had de officier van justitie dat
moeten doen", zegt hij. „Maar
het openbaar ministerie weiger
de. Wij weten nu waarom. De
aantijgingen waren correct."
Het rapport van Simonovic leest
als een roman. Djukanovic
kocht voor 27 miljoen dollar
drie privé-vliegtuigen die hij in
Amerika registreerde. Daartoe
had hij bij wijze van afleidings
manoeuvre geld geleend van
een Kroatische zakenman,
Srecko Kestner. Die lening - ren
tevrij - betaalde hij terug in
maandelijkse termijnen.
Djukanovic was een betrouwba
re schuldenaar, die geen termijn
miste. Simonovic glimlacht:
„Zwart geld was er genoeg. We
vergeleken de statistieken van
de luchthavendouane met die
van de luchtverkeersleiding. Het
bleek dat in drie jaar tijd 433
vrachtvliegtuigen waren geland
die niet door de douane waren
gegaan: Iljoesjins, Antonov's en
Boeings. Al deze vliegtuigen
hadden motorpech gemeld, en
altijd 's avonds. Gemiddeld be
vatten ze 15.000 dozen met siga
retten, die alle op de zwarte
markt eindigden."
De meeste sigaretten kwamen
terecht in Italiaanse mondhoe
ken. Blijkens een onderzoek van
de senaat in Rome liep de Itali
aanse fiscus de afgelopen tien
jaar honderden miljoenen euro
aan invoerrechten en accijnzen
mis. Volgens Italië komt 60 pro
cent van het bruto binnenlands
product van Montenegro uit de
smokkel van sigaretten, drugs
en mensen.
Simonovic biedt deze week zijn
rapport aan het parlement aan.
Of hij denkt dat Djukanovic,
rood van schaamte, dan zal af
treden? „Dat denk ik niet. Ver
geet niet: dit is een dicatuur."
door Maarten Molenaar
den haag - 'O nee, mijn zoon Erik Jan kan echt
niet naar de basisschool'. De 37-jarige C. Koe
koek zegt het uit de grond van haar hart. Haar 7-
jarige zoon heeft een hersenbeschadiging en kan
niet lopen. Hij zit op een mytylschool in Delft,
maar volgens de nieuwe wettelijke voorschriften
mag hij ook naar een 'gewone' basisschool.
Ouders van een kind met een handicap of stoor
nis mogen vanaf 1 augustus kiezen of hun zoon
of dochter naar een speciale school of naar het
reguliere basisonderwijs/voortgezet onderwijs
gaat.
Als ze tot dat laatste besluiten, kunnen ze een
leerlinggebonden budget aanvragen. Dat is het
geld dat nodig is voor bijvoorbeeld extra begelei
ding of aanpassing van het lesmateriaal.
De moeder van Erik Jan heeft er echter geen ver
trouwen in, dat haar kind op de basisschool net
zo gelukkig wordt als op de mytylschool. „Mijn
zoon krijgt op de mytylschool vier keer per week
fysiotherapie en twee keer per week ergothera
pie. Op de basisschool kunnen ze hem die thera
pieën niet geven en dus zou hij daarvoor buiten
schooltijd op pad moeten. Dat is veel te ver
moeiend voor hem. Nee, laat mijn zoon maar
blijven waar hij is."
Veel scholen hopen, dat de meeste ouders van
een kind met een handicap of een stoornis de
zelfde beslissing nemen.
Uit een onderzoek van Search Primair, het on
derzoeksbureau van de Protestants Christelijke
Schoolleiders Organisatie, bleek dat twee derde
van de basisscholen de opvang van deze kinde
ren niet ziet zitten. Als redenen gaven de direc
teuren van de 4.700 ondervraagde scholen aan
dat de leerkrachten niet genoeg geschoold zijn,
het schoolgebouw er niet op is aangepast en er
te weinig informatie is over de regels om gespe
cialiseerd personeel aan te trekken. Een meer
derheid van de schoolleiders vindt dat de school
al genoeg probleemkinderen heeft.
De Chronisch zieken en Gehandicapten Raad.
die ouders van een kind met een handicap of
stoornis voorlichting geeft over de leerlingge
bonden financiering, heeft weinig begrip voor de
opstelling van de basisscholen. „Er is al jaren
naar deze wet toegewerkt. En nu, vlak voor de
invoering ervan, zeggen de scholen opeens dat
ze niet kunnen en willen. Ik hoop dat de lande
lijke politiek zich niet te veel laat beïnvloeden
door dit gedrag", aldus Ellen Visser van deze or
ganisatie. Ze pleit ervoor dat de wet zoals ge
pland in augustus ingaat. Ze ziet niets in een
versoepeling of een overgangstraject, zoals een
deel van de basisscholen wil.
Visser denkt, dat er bij veel scholen sprake is van
koudwatervrees. „Basisscholen die al kinderen
met een handicap of stoornis hebben, zijn over
het algemeen positief. Bovendien hoeven de
scholen niet bang te zijn, dat er opeens heel veel
kinderen die extra begeleiding nodig hebben
worden aangemeld. Er zijn 32.000 kinderen die
in dit verband in aanmerking voor een plaats op
de basisschool. In Nederland zijn 7.800 basis
scholen, dus het gaat gemiddeld om maximaal
vier kinderen per school."
door onze correspondent
Henk Glimmerveen
parijs - Voor verreweg de meeste politici in de westerse
wereld is een ministerschap het hoogst bereikbare. Je
moet dus wel heel zuiver op de graat zijn om je naam in
de politiek te beitelen als degene die er vooral eer in
stelt om zo vaak mogelijk af te treden. Jean-Pierre Che-
vènement, de 63-jarige ex-, ex- en ex-minister lust er
wel pap van.
Drie keer in de afgelopen twintig jaar schudde 'de
Leeuw van Belfort' zijn grijze manen en bood zijn ont
slag aan. En het waren niet de geringste ministerspos
ten die hij liet liggen: minister van onderzoek en we
tenschappen, minister van defensie en minister van
binnenlandse zaken.
'Che', zoals hij in Frankrijk wordt genoemd, doet mee
aan de presidentsverkiezingen. Hij geldt voor de 'ze
kere' kandidaten in de tweede ronde, Chirac en
Jospin, als de enige met wie ze in de eerste ronde re
kening moeten houden. Chevènement is namelijk de
enige die zijn stemmen zowel bij links als bij rechts
weghaalt. Alle andere kandidaten zijn voorspelbaar,
net als Chirac en Jospin trouwens. Ze zijn of links, of
rechts. 'Che' valt echter in geen hokje te duwen. „Ik
ben meer socialist dan de socialisten, meer gaullist
dan de RPR, meer democraat dan de UDF en meer
communist dan de communisten", is een geliefde uit
spraak van Chevènement op al zijn verkiezingsbijeen
komsten, die nog steeds onveranderlijk druk worden
bezocht.
Waar alle andere kandidaten 'verandering' bepleiten
en 'vernieuwing' prediken, wil Chevènement alles
graag bij het oude houden. Hij wil via een referendum
Frankrijk weer uit de eurozone halen, hij wil terug
naar de NAVO-politiek van generaal De Gaulle en hij
wil dat Frankrijk via nationale steunmaatregelen aan
de eigen topindustrieën een spaak in het wiel steekt
van de ontembare globaliseringseconomie.
Chevènement haakt moeiteloos in op de golf van nos
talgie die Frankrijk al een tijd in de ban houdt. Hij is
de enige politicus die dwars ingaat tegen regionale
groeperingen die meer autonomie voor hun streek
willen. „Volstrekt in strijd met de republikeinse begin
selen van de Franse staat", briest hij. De grotere vrij
heden voor Corsica die premier Jospin anderhalf jaar
aankondigde, waren voor Chevènement aanleiding
voor de derde keer in zijn carrière het bijltje erbij neer
te gooien.
Een kleine tien jaar eerder deed hij hetzelfde toen de
Golfoorlog uitbrak. Chevènement wenste niet mee te
doen aan wat hij zag als een Amerikaanse poging de
wereldhegemonie te veroveren. Hij had er zelfs een
ideologische verklaring voor die hij thans op verkie
zingsbijeenkomsten genadeloos uitbuit. Irak, zo be
weerde hij, was van alle landen in de regio het enige
land waar een moderne, seculiere houding bestond
jegens de religie. Een aanval op Irak, zo betoogde hij,
zou alleen maar de moslimfundamentalisten in de
omringende landen in de kaai t spelen.
Het waren stuk voor stuk gaullistische argumenten en
Chevènement laat dezer dagen geen moment voorbij
gaan om dat de gaullistische kiezers onder de neus te
wrijven. Waar de gaullistische kandidaat, Jacques Chi
rac, als belangrijkste reden voor zijn deelname aan de
verkiezingen aanvoert 'zijn passie voor Frankrijk en
zijn liefde voor de Fransen', daar werpt Chevènement
onverstoorbaar inhoudelijke argumenten de zalen in.
De onrust bij de gaullisten over het succes van 'Che' is
onverminderd groot. De gaullistische politicus
Renaud Dutreil vergeleek Chevènement zelfs met ge
neraal Georges Boulanger. De generaal, iiU886 minis
ter van oorlog, was aan het eind van de lflle eeuw
mateloos populair in Frankrijk. Tussen 1886 en 1889
verzamelde hij verschillende stromingen om zich
heen (nationalisten, radicalen, monarchisten, antipar
lementariërs etc.) in een beweging van nationalisti
sche en Jacobijnse origine, onder het trefwoord 'bou-
langisme'.
Het programma van de boulangisten stoelt op een
doeltreffende populistische demagogie, met als be
langrijkste eis de versterking van de uitvoerende
macht. Na zijn ontslag als militair kon Boulanger zich
bij tussentijdse verkiezingen kandidaat stellen waar hij
maar wilde en hij stapelde succes op succes. Hij aar
zelde echter het republikeinse bewind met een staats
greep omver te werpen en vluchtte in 1889 naar België
waar hij twee jaar later zelfmoord pleegde.
De strategie van Chevènement lijkt inderdaad een
beetje op die van de oude generaal. Hij verzekert zich
links en rechts van steun, van groepen zowel als van
individuen. Van de Poujade-beweging uit de jaren '50
tot aan de onlangs opgestapte linkse onderzoeksrech
ter Eric Halphen. Het is een bizar ratjetoe, maar tot
nog toe scoort 'Che' er goed mee in de opiniepeilin
gen. En hij blijft geloven in zijn kansen: „Om Chirac te
verslaan, moet ik eerst Jospin kloppen", is sinds kort
zijn nieuwste uitsmijter.
ohn Oomkes
h°\em - ,,lk zal zo'n opdracht
llssie j i u
neer aanvaarden. In het al-
vind ik datje de plicht
m je beschikbaar te stellen
eaï 1
oor de maatschappij
be gevraagd. Maar de prijs is
g: ik wil niet het verwijt
dat ik heb zitten konke-
wijze waarop je behan-
ordt! Alsof je een boef
zoe
termij
Re9
qrïe'
al >ri
ifd is hij. Jos van Kemena-
zojuist gepensioneerde
issaris van de Koningin in
•Holland, is vertoornd
harde kritiek die over
neergedaald. Eerst gesel-
Nederlands Instituut voor
s Documentatie (NIOD)
jorteur Van Kemenade
eek met de conclusie dat
alende landmachttop de
oven het hoofd had ge
il. En vervolgens incas-
de veteraan-bestuurder
media het ene verwijt na
dere.
ivc asleep van de openbaar-
;van het NIOD-rapport is
te zwartepieten begon-
e aangeklaagde land-
op wijst de beschuldi-
iger naar de vorige mi-
1 defensie. Politieke
inteffr eisen klaarheid ener-
stellen zich anderzijds
erkant op achter hun
kken als altijd. Eendracht
^'falleen te bestaan over de
Van Kemenade, die
verweten de 'cover-up op
Hafrt; ie te hebben willen mas-
ve over het falende Srebre-
ileid.
lerzoekers van het NIOD
jven hoe het ministerie
ènsie in de zomer van
rlamd was geraakt door
idende affaires in de me-
het catastrofale Neder-
Dptreden dat leidde tot
enclave ïh 1995.
vaca! uwe defensieminister De
la iet onderzoeken of er
jebrenica een doofpot be-
^jP^zo vat het NIOD de aan
loop van Van Kemenade's be
trokkenheid samen op de eigen
website (www.srebenica.nl).
En verder: 'Rapporteur Van Ke
menade vond daar geen aanwij
zingen voor. Zijn onderzoek
stond echter niet in de eerste
plaats in dienst van zogenoem
de waarheidsvinding; uiteinde
lijk ging het om een politiek-be-
stuurlijk probleem dat om een
oplossing vroeg'. Het NIOD-rap-
port houdt het daarentegen op
een welbewuste poging van de
landmachttop 'om tegen de wil
van de minister de informatie
stroom te beperken en waar
mogelijk onwelgevallige onder
werpen te schonen'.
Bent u in 1998 niet te snel, na zes
weken speurwerk, tot de conclu
sie gekomen dat de informatie
stroom van en naar Defensie
over Srebrenica 'vaak warrig, ge
brekkig verbrokkeld, te laat en
amateuristisch was'? U legde het
accent op de gebrekkige organi
satiestructuur op het departe
ment. Het NIOD noemt dat 'een
betrekkelijk ongevaarlijke uit
komst, politiek gezien'.
Van Kemenade: „Die conclusies
waren niet geruststellend, maar
zeer ingrijpend. Iedereen gaat
daar nu aan voorbij, maar als ik
schrijf dat op Defensie de infor
matievoorziening en de politiek-
bestuurlijke gevoeligheid niet
deugen, dan is dat forse kritiek.
Als het NIOD zegt dat mijn on
derzoek geen waarheidsvinding
betrof, dan zit dat instituut er
naast. Mijn rapport stelde vast
dat het ministerie zijn zaakjes
niet op orde had."
„Het NIOD heeft verder geke
ken; daar hadden ze ook veel
meer tijd voor. Het instituut
concludeert: er zijn personen
binnen Defensie waarvan je
kunt zeggen dat ze informatie
hebben verduisterd. Ze doelen
dan met name op Couzy (chef
staf) en in mindere mate op Van
Baal (diens vervanger) en
Nikolic (verbindingsofficier UN-
Profor). Nemen we aan dat dat
juist is. Dan kan je toch nog niet
zeggen dat 'er in de defensieor
ganisatie een cultuur heerst van
het systematisch en doelbewust
achterhouden van informatie'?
Dan kun je zeggen: Couzy was
fout, maar toch niet de hele
landmachttop?"
Dat is dezelfde Couzy die het te
ruggekeerde bataljon inpeperde:
'U heeft niet gezien, wat niet is
gebeurd'? En dezelfde verant
woordelijke hoogste militair die
tegenover de pers volhield dat er
van genocide bij Srebrenica geen
sprake kan zijn geweest?
Van Kemenade: „Het NIOD
spitst de kritiek op hem toe voor
wat betreft de organisatie van de
debriefing na terugkeer van
Dutchbat. Couzy wilde dat door
de landmacht zelf laten organi
seren. De discussie is toen ge
weest: moet de marechaussee
dat doen? In overleg met De
Ruiter, de onafhankelijke toe
zichthouder, is toen gezegd: 'Als
we dat de marechaussee laten
doen, krijgt de debriefing wel
een sterk justitieel karakter'. Met
de beste wil kan ik daar geen
manipulatie van informatie in
zien."
„Ik geef toe dat er over Couzy
meer te zeggen is dan ik heb ge
vonden en geschreven. Ik had
meer moeten doorstoten op zijn
persoon en zijn uitspraken.
Maar zelfs dan. Dat is toch te
mager voor de conclusie die het
NIOD trekt? Ik houd staande dat
de defensieorganisatie niet door
en door rot was."
Het NIOD-rapport wijkt op een
aantal items niet wezenlijk af
van uw rapport. Ernstiger is het
verwijt dat u een onderzoek van
de Militaire Inlichtingen Dienst
over rechtsextremisme heeft ge
negeerd.
Van Kemenade: „Dat heb ik ook
gelezen, maar ik kende het niet.
Ik zie in het NIOD-rapport ook
dat onderzoek pas in 1999 naar
boven kwam. Mijn onderzoek
dateert uit 1998. Het wangedrag
van militairen heb ik absoluut
beschreven. Let wel: ik zeg niet
dat mijn rapport heilig is, of ab
soluut het laatste woord wilde
zijn. Natuurlijk valt dat weg in
competitie tegen een rapport
van 6000 pagina's. We hebben
naar eer en geweten gepoogd de
waarheid naar boven te krij
gen."
Het televisieprogramma Nova
haalde afgelopen woensdag fel
naar u uit: u wilde orde op za
ken stellen, niet de onderste steen
boven. U had niet goed doorge
vraagd, zo werd het NIOD geci
teerd. U had uw conclusies te
snel klaar.
Van Kemenade: „Het NIOD zegt
dat overigens niet zo, maar ik
was verbaasd. Halverwege een
onderzoek overzie je altijd de
gegevens en probeer je vast te
stellen welke kant het op neigt.
Je moet toch weten wat je nog
meer wilt weten? Er is geen
sprake van dat conclusies van
tevoren vaststonden. Ik heb wel
gezegd tegen iedere geïnter
viewde: 'Als u mededelingen
wilt doen die geheim zijn, dan
moet u ze niet doen'. Dat ligt
toch voor de hand? Daar kan ik
niks mee. Ik kan wel door
checks, door dergelijke verkla
ringen tegenover elkaar te zet
ten, zien wat er waar van is. Het
NIOD heeft uitgebreid met mij
gesproken, maar nooit over de
vertrouwelijke informatie die ze
blijkbaar gebruikten. Hoogst
merkwaardig."
Bent u beschadigd door het
NIOD-rapport en door de wijze
waarop de media u aanpakten?
Van Kemenade (knikkend):
„Vooral het verwijt dat uw krant
mij in het hoofdredactioneel
commentaar donderdag aan
wreef, is buiten alle proporties.
Daar wordt over mij geschreven:
'Wie genocide toedekt, is moreel
pas echt fout'. Mijn onderzoek
ging uitdrukkelijk niet over de
verschrikkelijke gebeurtenissen
rond de val van Srebrenica. Dat
zou het NIOD doen. Zo verwer
pelijk! Ik wil discussieren of aan
gevallen worden over de vraag:
heb je je onderzoek goed ge
daan of niet. Maar ik ben geen
man die dingen achterhoudt."
Van Kemenade, thuis in de studeerkamer: „Ik had meer moeten doorstoten op de persoon van Couzy en zijn uitspraken."Foto: United Photos
De Boer/Marco de Swart
rre Chevènement, een van de 'zekere' kandidaten voor de tweede ronde van het Franse presi-
ap. Foto: AP
