karretjp 'Christendom claimt exclusiviteit' Superkrachtige biocomputer spant DNA voor zijn GELOOF SAMENLEVING Ingrijpende veranderinge komst in bestuur SoW-ke Predikantendag: domin sms'en hun boodschap WETENSCHAP Het wonder van Noordwijkerhout noordwijkerhout - Leo Fijen, presentator en eindredacteur van Kruispunt en Studio RKK, komt dinsdag naar het ont moetingscentrum van de Jozef parochie de Maasgaarde aan de Herenweg 9. Vanaf 20.00 uur vertelt Fijen zijn verhaal 'Het wonder van Maartensdijk', waar een bloeiende kerkge meenschap huist. Kernvraag van de avond is of het boek ook 'Het wonder van Noordwijker hout' zou kunnen heten. Voor aanmelding en informatie staat tussen 9.00 en 12.00 uur het nummer 0252 340499 open. De kunst van de filosofie leiden - De filosofen van de Leidse Universiteit Ad Verbrug- ge en Gerard Visser gaan mor gen in gesprek over 'De kunst van de filosofie'. Verbrugge is auteur van 'De verwaarlozing van het zijnde' en Vissers meest recente boek is 'De druk van de beleving'. Het tweegesprek vindt plaats aan de Breestraat 93. Voor reservering en infor matie: 071 5160510. Oud-directeur DISK overleden drimmelen - De hervormde predikant H.J. ter Bals, oud-di recteur van het interkerkelijke bedrijfspastoraat DISK, is zater dag op 58-jarige leeftijd in Bre da overleden. Hij was predikant in Drimmelen (Brabant) en voorzitter van het Landelijk Missionair Collectief. Ter Bals was van 1972 tot 1982 de protestantse directeur van DISK, dat ook een rooms-ka- tholieke directeur heeft. In de jaren tachtig was hij een van de weinige vrijzinnige stemmen in de hervormde synode. Ter Bals is ook voorzitter ge weest van Kerk en Vrede. In 1994 keerde hij zich tegen een voorstel van IKV-secretaris M.J. Faber voor een humanitair in- terventieleger in Joegoslavië. „Zo'n leger werkt niet alleen preventief, maar is ook in staat kwaaie belhamels een klap op hun kop te geven. Dat is Kerk en Vrede twee stappen te ver", zei hij bij het 70-jarig bestaan van de vereniging. om te voorkomen dat de den) ge genen over de rand klotsen De natuur heeft zijn werk ged| dit is het resultaat": GACAGGTAGCTTACC CCATCGAA „Door nu alle vliegvelden en s8ier' drijfv De ri vliegroutes een eigen code te en die allemaal in een koffieb te doen, kun je de oplossing (Bn een seconde uitvissen. Je we< precies de optimale route voon wa; handelsreiziger." ch he >elas1 Triljard M- Het maken van zo'n DNA-coi is veel werk. Het begint er al i 1 alle DNA-moleculen - de biof™ 1 van tevoren moeten worden f°or^ maakt. Alleen de self assembP-^ koffiekopje gaat vanzelf. Rozt?0 vri verwacht dan ook dat de eersP' sch kende DNA-computers gespf P en seerd zullen zijn in het oplos; ad slechts één specifiek probleem die z dus nauwomschreven toepai F"® 1 zullen vinden. Toch is het volr we^ hem wel degelijk mogelijk o#oet 'universele computer' te mak?0 ee| veelzijdig genoeg is om allerl£°te n uit te voeren. desk Omdat DNA gedefinieerd wo!n z'j' 'de bouwstenen van het leveiJP na schouwen de meeste menseijOok als levend materiaal. Beteken?311 dc DNA-computers moeten eta n8e9 zij permanent op 37 graden! moeten blijven? „Nee", lachti001t e berg. „Het gaat om chemie. Zr01111' moleculen kun je namaken e( dan niets levends meer aan." )vpnd Deze DNA-computers openeieier- se vergezichten. De krachtigs? tronische computers van dit Pen- kunnen ongeveer een triljoei '°01 ties per seconde uitvoeren, n jjtöjd is niets vergeleken bij de potrfds te de DNA-computers. Die zullf triljard (een 1 met 21 nullen) ties per seconde kunnen ven een biljoen (een 1 met twaalf keer zo zuinig zijn als de huid w energieslurpers en ook nog a Jjj^ goed als geen ruimte innemei mers, alles gebeurt op molec veau. DNA-computing vereist ooke der soort informatici. Ze zullï®™3 culaire geleerden worden, di^ an'< hun bureau moleculen bede» berekeningen mee te maken mici zullen eraan te pas kon zulke moleculen in het laboi te maken. Tegenstribbelen zin, meent Rozenberg. „Er isi sterker wordende consensus' tural computing, dus reken! principes uit de natuur, de rijkste stroom van de infoi deze eeuw wordt." ■iip -r utrecht - Het bestuur van de bovenplaatselijke Samen-op- Wegorganisatie wordt ingrij pend veranderd. De triosynode, die op 18 april vergadert, moet een besluit nemen over de in stelling van een (voorlopig) be stuur van vijf personen, dat de verantwoordelijkheid voor de hele organisatie krijgt. Met dit voorstel volgt het syno- debestuur de aanbevelingen van de commissie-Van Dijk, die vo rige maand in het rapport 'Op weg naar evenwicht' de synode adviseerde ingrijpende ombui gingen door te voeren. De com missie onder leiding van oud minister Van Dijk was ingesteld toen bleek dat de drie SoW-ker- ken bij ongewijzigd beleid zou den uitkomen op een financieel tekort van aanvankelijk 7,5 en later zelfs 9,1 miljoen euro in het jaar 2007. Volgens de commissie 'maken onduidelijkheden en zwakke punten in de bestuurlijke struc tuur, die boven de bovenplaat selijke organisatie staat, snel en daadkrachtig optreden onmoge lijk'. De commissie acht het ver- 'De lljoe intii eun standig het bestuur vadgj beidsorganisatie te on aan het triomoderamer bestuur), de zogen, ne' synode en de gei den. Het bestuur wordt O] aan een nieuw bestuur, waarvan twee vens lid zin van het trie men. Generale raden nale besturen hebbenjse u voorstel geen bestuurlij)Ln d slechts adviserende bi den. De commissie stelde verder voor HOP ongeveer 510 arbeidsplaj[{NV laten verdwijnen. Ook terrein moet er fors w< zuinigd. Uit een bijl: synodevoorstel blijkt kort van het Landelijk centrum van de SoW-1 rig jaar 2.090.219 euro waar in eerste instantie) in c kort van 1.295.273 was De gevolgen van de ci Van Dijk blijken uit de begroting voor dit jaar. diri toont een overschot vataans euro waar aanvankelijk} dal kort was begroot. jerde die Nu irdt dekt veel eld. utrecht/anp - De 250 deelne mers aan de jaarlijkse Predikan tendag in Utrecht mochten gis teren hun mobiele telefoons aan laten. Tijdens de lezingen over de communicatie van het geloof in het huidige mediatijdperk konden ze per sms direct hun reactie geven op de stelling "Wij communiceren het geloof ka pot'. Hun boodschappen waren vervolgens op televisieschermen te zien. Enkele tientallen predikanten lieten hun stem via de gsm ho ren. De meesten prefereerden het ouderwetse papier. De Bond van Nederlandse Predikanten had de eerste 'interactieve' Pre dikantendag voor de gelegen heid samen met de IKON geor ganiseerd. Voor ds. J. was het sms-experimei denkelijk voorbeeld van leuking' die ook op kerk rein overal toeslaat. The filosoof C. Doude van wijk riep de gelovigen zich te verzetten tegei van dit mediatijdperk boodschap onmiddell gankelijk en begrijpel zijn. „Gij zult uw booc effectieve en algeme d- staanbare taal voor eei11 deld publiek onmiddf 9 zichtelijk maken", hem het hoogste com/i' tiegebod. De christelijk! schap is echter een zich niet op die communiceren, betoog! AD n(8ede rzaa me wil ischi ïetis M terb ts n ippel l(j derzi V it ja: 9 m stel iona ond maie en Katwijkse dominee Stam debatteert vrijdag in Den Haag over grenzen van de tolerantie door Ilse Keuenhof en Silvan Schoonhoven katwijk aan zee Mag een do minee zich kritisch uitlaten over de islam? Dominee PJ. Stam uit Katwijk aan Zee deed dat wel. In deze krant sprak hij eind februari lovende woorden over Pim For- tuyn en diens visie op de islam. Daarop brak in Katwijk een storm van kritiek én instemming los. Verschillende collega's gaven in de preek blijk van hun hun afkeer tegen de ideeën van hun collega. Brieven van voor- en tegenstan ders stroomden binnen. En een uitnodiging - vrijdag mag Stam in de Tweede Kamer debatteren met collega-predikanten over de de multiculturele samenleving en de grenzen van tolerantie. Als dienaar van het woord is de plicht van dominee Stam om te zeggen waar het op staat", zegt Jacob van der Plas. Hij stak de predikant in een hart onder de riem nadat deze zijn ferme uit spraken over de opkomst van de islam deed. Ook Van der Plas hoorde hoe Stam's collega's hun afkeuring uitspraken in de pre ken. Tot zijn ergernis. „Ik heb dat een paar keer aangehoord", vertelt hij, „maar de volgende keer zeg ik er wat van. Ik vind het een kwalijke zaak dat de an dere dominees zo reageren. Ik ben jaloers op de islamieten, die wél leiders hebben die hun mond open doen." Meer Katwijkers lieten hun goedkeuring blijken in brieven en gesprekken. Stam: „Sommige brieven komen van mensen die ik niet eens persoonlijk ken. Een echtpaar sprak mij aan op straat en zei 'dominee, we zijn het vol komen met u eens hoor. Ik zit er steeds meer aan te denken op Fortuyn te stemmen'. Stam beraadt zich er op dit mo ment over of hij een beroep in Ochten op de Betuwe aan zal nemen. „Veel mensen lijken te denken dat wanneer ik het be roep in Ochten. aanneem, dat een vlucht voor de weerstand op mijn uitspraken is. Ze denken 'dominee Stam is bang voor al die kritisch geluiden'. Maar ja, bang ben ik nooit geweest, en ik ben niet van plan om het nu te worden." Een van de sprekers bij de dis cussie-ochtend, georganiseerd door de Savomin-Lohman Stichting is professor dr. H.E.S. Woldring, hoogleraar politieke filosofie aan de Vrije Universiteit en lid van de Eerste Kamer-frac tie van het CDA. Waarom de do minee uitgenodigde de discus sie in Den Haag bij te wonen weet Stam niet zeker. „Waar schijnlijk hebben ze mijn uit spraken in uw krant gezien." Stam deed zijn geruchtmakende politieke uitspraken in de krant van 22 februari. „Nederland is vol", zei hij toen in zijn onder steuning van zijn 'profeet' For tuyn. „De mensen die mij bij staan weten ook wel dat ik hele maal geen man ben die buiten landers wil verbranden maar ie mand die nadenkt over het Ne derlandse beleid op het gebied van allochtonen", verduidelijkt Stam zijn ideeën. „Ik wil bepaalde godsdiensten weren, dat mag u best weten. Niet omdat ik tegen de belijders van die godsdienst ben, maar omdat in de Nederlandse ge loofbelijdenis staat het ambt houdt in niet alleen acht te ne men en te waken over de politie, ook de hand te houden aan de heilige kerkdienst; om te weren en uit te roeien alle afgoderij en valse godsdienst. Het klinkt mis schien irritant maar het chris- tendom.claimt exclusiviteit. Toch ben ik zelf een groot voor stander voor respect voor de be lijders van die godsdienst." Dominee Stam: „Ik wil bepaalde godsdiensten weren, dat mag u best weten." Foto: Hielco Kuipers „De mogelijkheden van de elektronische computers zijn over tien jaar uitgeput." Informaticus Grzegorz Rozenberg (6o): Foto: Hielco Kuipers staat om een heleboel berekeningen tegelijk uit te voeren. Alleen - hoe span je het DNA voor je kar? Rozenberg besloot contact te leggen met biologen om hem uit te leggen wat DNA in de natuur doet. In Leiden werkt hij samen met hoogleraar mo leculaire biologie Herman Spaink, die onderzoekt hoe cellen delen en be wegen. Samen experimenteren ze met computers in reageerbuizen, die gebaseerd zijn op moleculen. In het Amerikaanse Boulder, Colorado, waar Rozenberg adjoint research pro fessor is, kwam hij in contact met bio loog David Prescott. De Amerikaan onderzoekt ciliaten, piepkleine een cellige organismen. „In Amerika staat Prescott bekend als de 'father of cilia- tes'." Ciliaten hebben eigenschappen die Rozenberg van pas komen bij het construeren van een DNA-computer. Ciliaten komen overal voor waar wa ter is en leven van algen, bacteriën en soortgenoten. Ze zijn als soort Zeker twee miljard jaar oud en buitenge woon levens- en veerkrachtig. „Toen Prescott in Leiden was, hebben we een potje water uit de sloot gehaald, hier langs de Wassenaarseweg. Dat heeft hij in Boulder onder de micro scoop gelegd en presto! Ciliaten! En ook nog van een nieuw soort!" Met veel papier, potloden, rode en groene pennen legt Rozenberg uit wat ciliaten zijn en doen. Het begint er al mee dat ze, in tegenstelling tot alle andere dierlijke organismen, twee celkernen hebben: een mi cronucleus en een macronucleus. De macronucleus werkt zoals de cellen van alle andere dierlijke wezens: hij regelt natuurlijke processen en zorgt ervoor dat de eencelligen zich regel matig delen. Deze ongeslachtelijke voortplanting komt bij meer 'lagere' dieren voor. De micronucleus doet niets, totdat er voedselschaarste ont staat. Dan gaan de ciliaten zich sek sueel voortplanten: de helft van het genetisch materiaal uit de micronu cleus van de ene ciliaat smelt samen met dat van de andere. Tegelijkertijd worden de macronuclei in beide cili aten vernietigd. „De micronucleus speelt dus een centrale rol bij de voortplanting", aldus Rozenberg. Na de paring ziet een ciliaat er héél anders uit dan daarvoor. Zijn oude macronucleus is hij kwijt en de gene tische structuur van zijn micronucle us is veranderd. „De ciliaat moet nu een nieuwe macronucleus maken", legt Rozenberg uit. „Dat is een zeer ingewikkelde klus, die een paar da gen duurt." Dit proces noemen bio logen gene assembly. Het verbazing wekkende eraan is dat de ciliaat bij het maken van de macronucleus een groot aantal moleculaire processen tegelijk verricht. Het 'ombouwen' gaat als volgt: de ge nen van de micronucleus zitten in één enkel chromosoom dat de vorm heeft van een héle lange slang. Hierin liggen pakketjes DNA, gescheiden door spacer-DNA, vroeger ook wel 'junk-DNA' genoemd, omdat het geen bekende functie heeft. De DNA- volgorde in de micronucleus is vol gens Rozenberg 'een zooitje'. „Daar kan hij geen eiwitten rriee maken." De ciliaat kopieert het lange chromo soom, dat hij daarna in zijn micronu cleus bewaart. Uit de kopie gooit hij 95 procent van het spacer-DNA weg en knipt hij alle kleine pakketjes DNA Die plakt hij weer aan elkaar, dit keer in korte chromosomen die kenmerkend zijn voor de macronu cleus. Maar bij plakken alleen blijft het niet: de ciliaat gooit de volgorde van het DNA fiks door elkaar, en sommige stukjes 'monteert' de ciliaat zelfs ondersteboven als hem dat be ter uitkomt. Hoe wéét die ciliaat welk pakketje DNA hij waar moet plakken? Dat weet hij doordat aan het begin en het einde ervan een code staat. 'Pointers' noemt Rozenberg die, 'wegwijzers'. Er zijn inkomende pointers, die aan het begin van elk pakketje staan, en uitgaande. Op elke uitgaande pointer past maar één inkomende. Tijdens de gene assembly zoekt de ciliaat alle pakketjes bijeen die op elkaar passen. „Het is het ingewikkeldste puzzelstuk in de natuur", zegt Rozenberg, want er kunnen zéér veel pakketten per gen zijn en er is slechts één volgorde goed." Hoe de pointers zichzelf aan elkaar koppelen, is ook bekend. Elk stukje DNA is een nucleotide, die biologen tekenen als een stokje. Aan het ene einde zit een suikermolecuul en aan het andere einde een base. Daarvan zijn er vier verschillende, door biolo gen altijd afgekort met de letters A, C, G en T. „Nu heeft de natuur het zo geregeld dat sommige basen altijd aan elkaar willen koppelen en andere nooit. Denk maar aan een magneet, waar alleen de noord- en de zuidpool elkaar aantrekken. A verbindt zich al tijd met T en C met G", zegt Rozen- berg. Stel dat een stukje ciliaten-DNA een uitgaande pointer heeft met de ba- senvolgorde ATCAGG. Dan kan daar alleen een gen aan vast met de code TAGTCC. Die stukjes DNA plakken als magneetjes aan elkaar. Enzo voorts, totdat alle DNA-pakketjes hun juiste volgorde hebben gekregen. „Het is een linked list\", zegt Rozen berg bewonderend. „Hetzelfde wat informatici hebben bedacht om klei ne pakketjes informatie op te slaan op een harde schijf. Die pakketjes hebben ook een code aan het begin en aan het eind, zodat de computer 'weet' waar hij wat moet opslaan. Ook ciliaten berekenen de juiste volg orde." Vliegveld Goed, maar wat heeft een informati cus aan al die moeizaam verkregen informatie? ,Aha!", zegt Rozenberg. „Nu keren we terug naar het pro bleem van de handelsreiziger. Stel nu eens dat hij geen steden aandoet, maar luchthavens met twee banen: één landingsbaan en één startbaan. Nu maak je een gen dat bestaat uit een inkomende pointer en uit een uitgaande, waarbij de inkomende pointer een code is voor de landings baan en de uitgaande voor de start baan. Dat gen telt bijvoorbeeld twee keer vier nucleotiden, waarbij de eer ste vier de code zijn voor de lan dingsbaan en de tweede vier die voor de startbaan. Zo: GACAGGTA. Dat is een gen, maar tegelijkertijd de code voor vliegveld 1. Voor vliegveld 2 maak je ook een gen, zeg: GCTTAC- GA Nu moet je het vliegtuig een rou te geven om van vliegveld 1 naar vliegveld 2 te komen. Omdat A altijd vastplakt aan T en C altijd aan G, moet je een gen maken met twee keer vier nucleotiden die precies het tegenovergestelde zijn van de 'start baan' van het ene vliegveld en de 'landingsbaan' van het andere vlieg veld: CCATCGAA. GGTA (startbaan vliegveld 1) correspondeert met CCAT en GCTT (landingsbaan vlieg veld 2) met CGAA Die genen gooi je in een koffiebekertje", zegt hij terwijl hij een vuilbruin geribbeld plastic be kertje pakt. Hij schudt even, terwijl hij zijn hand op het bekertje houdt over tien jaar het einde: kleiner kan dan niet meer. Daarnaast kampt de computer zoals die in de jaren '40 is bedacht door Aan Turing (1912-1954) en John von Neumann (1903-1957) met een ander onoplosbaar probleem, namelijk dat de machine serieel werkt hij kan maar één som tegelijk maken. Hoe krachtiger een computer, hoe meer rekenopdrachten hij in korte tijd kan uitvoeren, maar het blijft: eerst de ene som en dan de andere. Informa tici zijn daarom op zoek naar een pa rallelle computer, die een groot aan tal rekenopdrachten tegelijk aankan. Zo'n computer is krachtiger en dus sneller. Uit deze tekortkoming vloeit een tweede voort. Serieel uitgevoerde re kenopdrachten duren exponentieel langer naarmate de vraagstukken complexer worden. Rozenberg haalt het 'handelsreizigersprobleem' erbij. Een handelaar bezoekt een aantal steden, maar hij wil efficiënt reizen en ze allemaal slechts één keer aan doen. Hij heeft een computer, die be rekent welke routes er allemaal mo gelijk zijn en die dan van elke route bepaalt of die slechts één keer voor komt. Een voorbeeld maakt duidelijk hoe snel een computer in de proble men komt. Stel dat de handelsreizi ger begint in 'stad 1' en vervolgens kan kiezen uit drie steden. Dan zijn er dus drie routes mogelijk. Vanuit elk van die drie steden kan hij weer kiezen uit drie steden. Nu moet de computer 3x3 routes berekenen - dat zijn er dus negen. Vanuit elk van die negen steden kunnen weer drie steden worden bereisd. Nu moet de computer 3x3x3 routes berekenen - 27. As de computer die stappen negen keer herhaalt, heeft de compu ter al 3 tot de negende macht moge lijkheden: 43.046.721. „Stel dat de handelsreiziger dertig steden wil bezoeken", mijmert Ro zenberg. „Dan is het aantal te gene reren routes drie tot de dertigste macht - een vreselijk groot getal. As de computer over het berekenen van elke route een miljoenste seconde doet, dan rekent hij achttien minuten aan alle mogelijke routes. Mocht de handelsreiziger zestig steden willen bezoeken, dan moet hij 366 eeuwen wachten totdat de computer alle rou tes heeft berekend. Snellere compu ters helpen dus niet echt. Werkelijk complexe vraagstukken blijven onop losbaar." De mogelijkheden van de huidige computers zijn dus beperkt. Informa tici ais Rozenberg kijken daarom al een tijdje naar de bouwstenen van de natuur: DNA. Het is piepklein en heeft een enorme ordenende kracht. As je die moleculen voor je kunt la ten werken, heb je de ideale compu ter: supersnel, moleculair klein en in door Wilfred Simons leiden - De toekomst van de compu terwereld is aan het DNA. Dat is de overtuiging van de Leidse informaticus Grzegorz Rozenberg (6o), van oor sprong Pool, goochelaar en sinds een maand eredoctor van de Technische Universitat Berlin. Over vijftien jaar zal de informatica zoals wij die kennen verdwijnen. Steeds meer informatici zullen moleculen bedenken om som men mee op te lossen en naar chemici lopen met het verzoek om ze te ma ken. Wie op visite gaat bij een informati cus, verwacht geen uitleg over de be- ginselsen van de biologie en de wer king van het DNA Toch is biologie datgene waarin Rozenberg zich ver diept. In zijn met papieren en boeken overdekte werkkamer in het Leiden Institute of Advanced Computer Sci ence (LIACS) aan de Niels Bohrweg, denkt de Leidse hoogleraar na over een computer die gebruik maakt van DNA en van natuurlijke organisatie principes. Zulke 'natuurlijke' compu ters bieden grote voordelen ten op zichte van de huidige. Ze zijn super- krachtig en supersnel, althans: in the orie. Inmiddels, weet Rozenberg, zijn de eerste DNA-computers gebouwd die echt ingewikkelde rekenklussen kunnen klaren. In de computerindustrie bestaat de Wet van Moore. Die zegt dat de re kenkracht van computers elke acht tien maanden verdubbelt. Maar als informatici voortgaan op de huidige weg zal die wet niet lang meer op gaan. De toenemende kracht van computers ligt namelijk in de steeds kleinere chips. Dat proces nadert DNA is een spiraal, die lijkt op een ritssluiting. De 'genaaide' kant is een sterke suikerverbinding, de 'ritskant' bestaat uit de basen C, G, T en A, die als magneetjes aan elkaar plakken.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2002 | | pagina 14