De weg naar de volkenmoord van Srebrenica
SREBRENICA
'Er was in Zagreb geen
Dutchbatter die feest vierde'
IOD-directeur: Niet
Premier Kok heeft rapport over
Srebrenica eigenlijk niet nodig
jrebrenica-weduwen: Dutchbat
ledeplichtig aan massamoord
bang voor een beetje controverse
dinsdag 9 APRIL 2002
'El
Ius/gpd - Zeven jaar na
ïeft Nederland de val van
mendave Srebrenica nog
niet verwerkt. Het rapport
Nederlands Instituut voor
jcumentatie (NIOD)
(publiceert, moet op de
rangende vragen een
Ij geven. Hoe kon Srebre-
ïroeien tot een nationale
lek?
ndse militairen moesten
94 moslims bescher-
en gebied dat door de
lie Naties (VN) tot 'veili-
i' was uitgeroepen. Op 11
f namen Serviërs deze
chter in zonder noe-
rdige Nederlandse te-
Vrouwen, kinderen en
len werden afge-
enduizend jonge
len zijn vermoord
en nog steeds vermist.
jcawerd een zwarte
e in de Nederlandse ge-
iiis. Want na thuiskomst
Nederlandse bataljon
kt barstte de kritiek los.
[de blauwhelmen iets
om deze volkerenmoord
te voorkomen? Of waren Dutch
bat en de moslims simpelweg in
de steek gelaten door de inter
nationale gemeenschap?
De massamoord schokte de we
reld: nooit eerder waren zoveel
mensen vermoord die onder be
scherming van een vredesmacht
van de VN verkeerden. Tegelijk
wekte de houding van Dutch-
bat-commandant Karremans
bevreemding. Volgens hem wa
ren er in deze oorlog 'geen good
guys en bad guys', geen goeden
en slechten.
Wat speelde zich in vredesnaam
af in en rond de enclave? Kort
na hun terugkeer begonnen
Dutchbatters te praten over de
verschrikkingen van de laatste
maanden. De intimidatie door
de Serviërs, maar ook de bijna
vijandige houding van de mos
lims die zij juist moesten be
schermen. En de verhoudingen
waren toch al verstoord omdat
hun kameraad Raviv van Rens-
sen werd gedood door een mos
limgranaat.
Ook bleek dat een militair bij de
aftocht uit de enclave foto's had
gemaakt van gedode moslims.
Die foto's zouden mogelijk een
bewijs kunnen zijn voor genoci
de. Het rolletje werd echter ver
prutst in de ontwikkelcentrale
van Defensie. Pure oenigheid,
meldde defensieminister Voor
hoeve. Zijn ministerie besloot
daarop alle Dutchbatters te ho
ren. Dat mondde in september
1995 uit in het befaamde 'de-
briefingsrapport'. Daaruit trok
in elk geval Voorhoeve de con
clusie dat zijn militairen niets
viel te verwijten.
Toch bleven steeds nieuwe ver
halen in de media opduiken.
Over Dutchbatters die zich in
ruil voor een pot pindakaas lie
ten bevredigen door moslim
vrouwen. Over pantserwagens
die op hun paniekerige uittocht
uit de compound moslims ver
morzelden onder hun rupsban
den. Over de hulp die Neder
landse militairen de Serviërs pal
na de val boden bij het selecte
ren van de moslims.
Keer op keer besloten opeenvol
gende ministers van defensie tot
aanvullende onderzoeken. Ook
werd het openbaar ministerie
een paar keer gevraagd uit te
zoeken of er strafbare feiten wa
ren gepleegd, maar dit bleek
nooit het geval. Na grote parle
mentaire druk maakte Defensie
in 1999 het zogeheten Feitenre
laas openbaar, een samenvat
ting van debriefingsgesprekken
met 460 Dutchbatters.
In de Tweede Kamer drong
slechts een minderheid aan op
een parlementair onderzoek om
alles boven water te krijgen,
waardoor dat onderzoek er niet
kwam. Al in 1996 besloot de re
gering het NIOD te vragen een
wetenschappelijk onderzoek in
te stellen. Tot de weerslag daar
van op tafel ligt komt er geen
parlementaire enquête, zo be
sloot de Kamer.
Wel onderzocht een parlemen
taire commissie onder leiding
van D66'er Bakker in 2000 een
aantal vredesmissies, waaronder
die naar Srebrenica. De val van
de moslimenclave en de nasleep
daarvan ging deze commissie
echter nauwgezet uit de weg.
In 1999 publiceerden de Ver
enigde Naties een ongekend kri
tisch rapport over de val. Het
Nederlandse bataljon had niet
genoeg gedaan om de moslims
te beschermen, concludeerden
de VN. Maar, voegden zij daar
gelijk aan toe, de blauwhelmen
in Bosnië waren met een onmo
gelijke opdracht op pad ge
stuurd: om een vrede te hand
haven die niet te handhaven
was.
Frankrijk hield in 2001 een eigen
parlementair onderzoek. De
Fransen leverden immers des
tijds de bevelhebber van de ge
hele VN-vredesmacht in Bosnië.
De parlementaire commissie
concludeerde dat deze generaal
Janvier inderdaad luchtsteun
voor Dutchbat had geweigerd.
Maar op hun beurt kregen ook
de Nederlanders harde verwij
ten: de Dutchbatters boden te
weinig tegenstand aan de Ser
viërs en zijn 'gruwelijk tekortge
schoten' bij het beschermen van
de moslims.
Nu komt eindelijk het NIOD
met zijn lang verwachte rapport.
Dat zal echter alleen maar aan
leiding zijn voor nieuwe discus
sies. Verschillende Kamerfrac
ties hebben net als de militaire
vakbonden laten weten hoe dan
ook een parlementaire enquête
te willen.
Voorlopig blijft de val van de en
clave weer weken voorpagina
nieuws. 'Srebrenica' is een trau
ma waar Nederland nooit van
los komt en misschien ook niet
van los mag komen, al was het
maar omdat de nabestaanden
van zevenduizend mannen on
der een nog veel groter trauma
lijden.
Val Srebrenica juli 1995
weerbare
^mannen en
4' Ljubovija
IrHMtips Cizmici o Moslimvrouwen
proberen te V^Bijeceva0 en oudere mannen
vluchten Budik A i I worden weggevoerd
f §N^M £L,
x \o siatina Potocari
oMusici
^erf'!.oBukavica
Gerovió Kutfi2eco
PodgajojbPodo**,
ZutkSftl® |(r <J B„nce
.Bs.SE- E
Donje,
r..v Sucèska
Zedanjsko
Podravno
- s O
BOSNIË
ultatif
nignarf'
Mant
ië reis
nd.
land.
nis Burgers
ervan
ng en
eide r
1.335/
g - Hans Blom zal een
41 j iscussie nooit uit de weg
'-at bleek al toen de huidi-
teur van het Nederlands
voor Oorlogsdocumen-
OD) in zijn oratie als
;tjng erkar in 1983 openlijk
kens plaatste bij de
tdragen opvatting dat je
vJuch[ reede Wereldoorlog al-
md s0ed of fout kon zijn
tOertfr
i basis v ede 'In de ban van goed
i toerisverwierp Blom die
Hij toonde aan dat
grotere groep Neder-
de bezetter had 'geac-
deerd'. De meeste land-
hadden zich immers
Jen' fa neer gemakkelijk aan de
omstancijghecien
iidoer^st. Blom was weliswaar
eerste die ook het grijs
ef, waar voorheen alleen
ras van zwart en wit,
n opmerking kwam op
"tent waarop de belang-
3or de oorlog toenam,
iet-historici toonden
•hokt door deze aantas-
het beeld van het dap-
ierlandse volk, dat zich
mderd enkele slechteri-
laftig bezig hield met
(aden en het helpen van
onderduikers. Inmid-
ten we veel beter. Som-
irofiteerden van de de
portatie van buren en beken
den, maar het overgrote deel
van de bevolking probeerde
slechts het gewone leven ge
woon voort te zetten.
Bloms intreerede als hoogleraar
Nederlandse geschiedenis aan
de Universiteit van Amsterdam
kreeg van alle kanten kritiek.
Zelfs 'nationaal historicus' Lou
de Jong verweet hem te gemak
kelijk heen te stappen over het
verschil tussen de massamoor
denaar Hitier en de Spanjaarden
tijdens de Tachtigjarige oorlog.
De benoeming van Blom tot di
recteur van het Rijksinstituut
voor Oorlogsdocumentatie
(RIOD) in 1996 leidde ook al tot
opwinding. Blom verheelde zijn
mening niet dat het RIOD zich
langzaam een beetje moest los
maken van de studie van de
Tweede Wereldoorlog. In zijn
ogen bleef dat wel de kern van
het werk, maar de voor- en na-
geschiedenis hoorden er ook bij.
Ook al zien historici tegenwoor
dig vooral de continuïteit in de
periode voor en na de oorlog, de
bezetting blijft voor velen de
meest schokkende ervaring.
De naamsverandering van
'Rijksinstituut' in 'Nederlands
Instituut' heeft daarbij wel op
Bloms instemming kunnen re
kenen. De verandering beteken
de dat het instituut nadrukkelijk
de bestaande directe banden
met het ministerie van onder-
door Koos van Wees
den haag - Nee, zei premier Kok
vrijdag in zijn wekelijkse tv-ge-
sprek, er is geen minister ge
weest die hem na de val van
Srebrenica meldde niet langer
door te kunnen. Maar 'samen
spraken' waren er wel geweest,
waarbij ministers 'in collegiale
zin, terugkijkend op de moeilij
ke periode' hem vroegen hoe hij
aankeek tegen de vraag of ze
nog wel verder konden functio
neren.
Morgen verschijnt het rapport
van het Nederlands Instituut
voor Oorlogsdocumentatie
(NIOD) over Srebrenica, en nu
al is duidelijk dat daarbij de
vraag centraal komt te staan
waarom er nooit politieke con
sequenties zijn getrokken uit de
dood van ruim zevenduizend
door Dutchbat beschermde
moslims. PvdA-minister Pronk
leek vorige week al een voor
schot te nemen toen hij zei dat
'we' gefaald hebben. Maar ook
Pronk, in 1995 nog minister van
ontwikkelingssamenwerking,
functioneerde gewoon door.
De uitkomsten van het Srebre-
nica-onderzoek zijn niet alleen
interessant wegens de nog vele
onbeantwoorde vragen. Ze kun
nen ook grote gevolgen hebben
voor de heersende politieke eli
te. In elk geval alle paarse partij
en hebben een nauwe betrok
kenheid bij Srebrenica. De be
oogde premiers van PvdA en
VVD, Melkert en Dijkstal, waren
beiden minister in het toenmali
ge kabinet eerste kabinet-Kok,
Dijkstal zelfs vice-premier.
Ook de huidige vice-premiers
Borst (D66) en Jorritsma (WD)
zaten toen al in de regering,
evenals Zalm en Van Aartsen,
Pronk en Kok zelf. En van de Ka
merleden die toentertijd instem
den met de uitzending, en opge
lucht ademhaalden toen Dutch
bat veilig in Nederland terug
keerde, zit nog steeds het me
rendeel op zijn plaats. Alleen de
meest verantwoordelijke minis
ters Voorhoeve (defensie, WD)
en van Mierlo (buitenlandse za
ken, D66) zijn in 'Paars 2' nier
teruggekeerd.
Het betekent dat het huidige ka
binet zich in het zicht van de
verkiezingen alsnog moet verde
digen tegen alles wat er indertijd
is misgegaan. Kok zelf sloeg de
ze week in een kort Kamerde-
batje al een piketpaaltje. Voor
hem staat centraal of hij. met de
kennis van toen, anders zou
hebben gehandeld dan hij toen
gedaan had, ondanks wat we nu
weten. „Dat is voor mij de maat
der dingen."
Het is een vraag waarvoor het
antwoord van het NIOD eigen
lijk niet is nodig is. Want wie
kon weten dat die Serviërs zou
den overgaan tot het afslachten
van 7000 mensen. Maar het is
maar de helft van het verhaal,
de puur politieke. Er is ook nog
zoiets als een morele verant
woordelijkheid.
Voorhoeve weigerde indertijd af
te treden omdat dat uitgelegd
zou worden als een schuldbe
kentenis. Daar valt iets voor te
zeggen. Maar nu gebeurde het
omgekeerde. Door te blijven zit
ten leek het alsof Nederland
overging tot de orde van de dag,
en geen verantwoordelijkheid
aanvaardde.
Als alle ministers van toen nu
Koks 'maat der dingen' volgen
blijft dat beeld bestaan. Politieke
consequenties zullen dan ach
terwege blijven. Tenzij een van
die ministers van toen nu alsnog
gevolg geeft aan de eigen onvre
de over dat 'falen' waarover
Pronk sprak. „Een minister blijft
zelf verantwoordelijk voor het
antwoord op de vraag: ga ik
door of niet?", zei Kok afgelopen
week.
Het is afwachten wie die vraag
nu ontkennend beantwoordt.
i/gpd - „Ik heb met mijn eigen ogen
e mijn zoon werd weggehaald door een
it-militair. Hij werd overgeleverd aan de
Je extremisten. Lafaards waren het, die
ndse blauwhelmen. Ze moesten ons be-
maar toen de Servische troepen Sre-
fcinnenvielen, werden onze mannen afge-
I vermoord."
fSubasic (54) is lid van de delegatie 'Vrou-
Srebrenica'. Samen met drie lotgenoten
je op uitnodiging van het Interkerkelijk
teraad (IKV) een bezoek aan 'het land van
prdam werd zondag het startsein gegeven
ji al jarenlange zoektocht naar de waar-
iter de genocide in de moslimenclave Sre-
E j waarbij in de zomer van 1995 duizenden
fi !werden vermoord. De vrouwen zullen
ook in Den Haag aanwezig zijn bij de pre-
D s van het NIOD-onderzoek naar de val van
ica.
krouwen, die al sinds 1997 jaarlijks een
jan Nederland brengen, is het glashelder:
„Dutchbat is medeplichtig aan de massamoord.
De blauwhelmen hebben samen met de Serviërs
onze mannen weggehaald. Dat hebben wij met
onze eigen ogen gezien. Wij willen nu eindelijk
namen en rugnummers van de militairen die ver
antwoordelijk zijn voor de genocide. Ook de Ne
derlandse oorlogsmisdadigers moeten worden
veroordeeld."
Vol afschuw verwijzen de vier vrouwen naar de
beruchte foto van overste Karremans die het glas
heft met veroveraar Mladic. „En het allerpijnlijkste
is: Karremans werd bij thuiskomst in Nederland
bevorderd tot kolonel. Met deze promotie gaf de
Nederlandse regering in onze beleving goedkeu
ring aan de massamoord. Dat is voor ons onbe
grijpelijk", zegt Hasja Selimovic (52), die drie zo
nen, haar man en haar broer is kwijtgeraakt.
De delegatie is tot nog toe zwaar teleurgesteld in
de houding van de Nederlandse regering. De
vrouwen eisten eerder een parlementaire enquête,
maar kregen geen gehoor. „Het wordt hoog tijd
dat Nederland schuld bekent en zijn verantwoor
delijkheid neemt voor de hel in Srebrenica."
door Hans Leber
huizen - Bij ruim vierhonderd
Dutchbatters uit 1995 worden
morgen met de presentatie van
het Srebrenica-rapport de won
den waarschijnlijk weer openge
reten. Voorzitter Roland Boom
van de vakbond voor 'beroeps be
paalde tijd' (BBTV) over zeven
jaar nazorg.
„Ik ben blij dat ik niet heb mee
gemaakt wat zij hebben meege
maakt. Ze deden hun best, maar
worden tot op de dag van van
daag op de gebeurtenissen afge
rekend. Ze moeten allemaal ver
der met hun schuldgevoel. Dat
dubbele: je was er bij, kon niets
doen en nu zijn er zevendui
zend mensen dood. Het groot
ste deel van de Dutchbatters
heeft nazorg. De enkeling die
dat niet heeft, ontkent het nog.
Die komt later.- en ik ben bang
harder - aan de beurt."
„Bij dat zogeheten feest in Za
greb, toen ze terugkwamen van
Srebrenica, was er geen Dutch
batter die feest vierde. Ik was er
zelf ook. Her en der zag je die
gasten in kleine groepjes zitten.
Met hun eerste biertje sinds
maanden, verdwaasd over wat
er was gebeurd. Vooral de vaste
staf van de Nederlanders in Za
greb vierde feest. En Willem-
Alexander natuurlijk. De Dutch
batters niet."
.Aanvankelijk werden ze met
groepjes tegelijk opgevangen.
Mochten ze even vertellen dat
ze 's nachts badend in het zweet
wakker werden, met een paar
anderen erbij. Wie praat er dan
wel? Het dertiende bataljon
Luchtmobiele Brigade uit Assen
werd de maanden daarna snel
ontmanteld. Of het een beslis-
Kroonprins Willem-Alexander in gesprek met VN-militairen in kamp Pleso in de Kroatische hoofdstad Za
greb. Foto: ANP/Toussaint Kluiters
sing van Defensie was, kan ik
niet hard maken, maar het viel
wel op dat iedereen vrij snel er
gens anders werkte. En daar was
niemand om mee te praten.
Daar werden ze aangekeken als
watjes, zeker als ze wilden ver
tellen wat hen dwars zat. Daar
heeft Defensie het klimaat niet
voor."
„Militairen die problemen heb
ben, zeggen dat niet op de ka
zerne. Die gaan naar de huisarts
van hun vrouw omdat ze bang
zijn dat de militaire arts dingen
in hun dossiers stopt. Hoezo
moeten militairen niet zeuren?
Het zijn toch ook mensen? Je
kunt ze maar beter opvangen.
Kijk maar naar de mannen die
in Libanon hebben gezeten. Er
zijn er genoeg waar het nog
slecht mee gaat. Enkelen zijn er
zelfs niet meer omdat ze een
einde aan hun leven hebben ge
maakt. Bij Dutchbat is daar ook
één geval van bekend."
„De militairen dronken soms
een borrel met de mensen. In
diensttijd, zo gaat dat nu een
maal in die landen, dat is gast
vrijheid. Ze hebben af en toe
koffie voor hen gesmokkeld,
knuffelberen gebracht of foto's
van gezinnen genomen en laten
ontwikkelen. Voor Vluchtelin
genwerk, dat dat regelde, smok
kelden ze af en toe geld van
Bosniërs in Nederland mee naar
de families in Srebrenica. Dat
was ook de realiteit van Dutch
bat in de maanden voor de val."
„Natuurlijk gingen er Dutchbat
ters in de fout. Moslimvrouwen
die zich prostitueerden, bede
lende kinderen die een aan
maakblokje met jam kregen, mi
litairen met extreemrechtse
ideeën, het zal allemaal wel ge
beurd zijn. Maar tijdens de val
zaten er 450 militairen, van wie
het gros tussen de 18 en 24 jaar
was, een doorsnee van de Ne
derlandse bevolking. Dan ge
beuren die dingen, zijn er gas
ten die misbruik maken van de
situatie. Negenennegentig pro
cent van de Dutchbatters heeft
die dingen niet gedaan, maar
wordt er wel op afgerekend."
„De gewone soldaten van
Dutchbat begrepen niet waar
om de strijdbare moslimman
nen op de ochtend van de val
met hun geweren waren ver
trokken. 'Je verdedigt huis en
haard toch?', dachten de mees
ten. Nederlanders begrijpen de
Dutchbatters niet. Daarvoor
moet je daar geweest zijn. Op
verjaardagsfeestjes, bij de voet
balclub, op straat; overal wor
den ze eraan herinnerd. O, was
jij een van die soldaten die er bij
waren toen zevenduizend men
sen om het leven kwamen?"
„De reden dat het zo fout ging, t
lag niet in Srebrenica. Die lag op
hoog niveau. Daar zal geen en
kel onderzoek, ook dat van het
NIOD niet, helderheid over ver
schaffen. Daarom moet er een
parlementaire enquête komen."
wijs verbrak. Als NIOD maakt
het instituut nu deel uit van de
Koninklijke Academie voor We
tenschappen, en is het op grote
re afstand van de rijksoverheid
geplaatst. Dankzij deze nieuwe
opzet kon het NIOD ook ingaan
op het verzoek van de minister
raad een historisch onderzoek te
verrichten naar de gebeurtenis
sen rond Srebrenica.
Die beslissing zorgde opnieuw
voor discussie rond Hans Blom.
Maar weinigen vertrouwen er
op dat het onderzoek ook wer
kelijk onafhankelijk en objectief
heeft plaatsgevonden. Bij de
presentatie van de opdr acht
weerlegde Blom de twijfels, ge
uit door Kamerleden en collega
historici, over de onafhankelijk
heid van zijn instituut. Blom:
„De minister financiert ons,
maar heeft niets te zeggen over
onze publicaties."
Slechts in één geval zou het on
derzoeksinstituut de opdracht
teruggeven:Als we weten hoe
het is gegaan rond Srebrenica,
maar de wettelijke beperkingen
het ons onmogelijk zouden ma
ken dit adequaat te verwoor
den", aldus Blom. Die situatie
heeft zich echter niet voorge
daan. Het RIOD werd NIOD - en
daarmee onafhankelijker - en
het rapport is geschreven.
Blom vond dat het onderzoek
niet alleen zou kunnen gaan
over wie verantwoordelijk was
NIOD-directeur Blom. Foto: GPD/Sieko Kloosterhuis
voor de val van de moslimencla
ve die uitmondde in een massa
moord op vijf- tot achtduizend
mensen. Het onderzoek moest
vooral leiden tot een beter be
grip van de complexe ontwikke
lingen die tot de massamoorden
hebben geleid. Blom: „We zul
len ons ook onthouden van ex
pliciete politieke en morele oor
delen. We beseffen natuurlijk
wel hoeveel politieke lading dit
onderzoek zal krijgen."
Abdurahmanovic, Munira Subasic, Hasja Selimovic en Hajra Catic. De delegatie uit Srebrenica stelt
r in Amsterdam. Foto: GPD/Marisa Beretta
