Woordgolven en ritsgrammen met Battus
BOEKEN
Geheim agent mag naar Stripmuseum
Agatha Christie
als archeologe
Schrijver beschouwt taal als magische uitvinding
Surinaamse damesroman
vol houten klazen
ZATERDAG 30 MAART 2002
/an Battus, pseudoniem van
chrijver, taalkundige en colum-
list Hugo Brandt Corstius, ver-
cheen in 1981 'Opperlandse taal-
letterkunde', een boek waarin
e taal als 'bron van wonder en
ilezier' naar voren komt. In de nu
erziene en vier keer zo lijvige
ersie 'Opperlans! Taal- letter-
unde' heeft Battus het veld van
•ijn speurwerk aanzienlijk uitge
reid. Maar waar is die 'd' van
Opperlands' toch gebleven?
taalboek recensie
Jacob Moerman
Opperlans! Taal- letterkunde' Battus.
Uitgeverij Ouerido. Prijs: €63,95.
Battus beschouwt de taal als een
magische uitvinding, met vele
geheimen die nog steeds niet
zijn ontdekt. En hij kijkt naar de
taal met het oog van de filatelist
die alle exemplaren van die ene
postzegel wil bemachtigen, om
vervolgens te tellen of de hoe
veelheid tandjes steeds gelijk is.
De resultaten van de bevindin
gen worden zorgvuldig bijge
houden. En het fanatisme om
alle exemplaren in zijn bezit te
krijgen, is angstwekkend groot.
Wat is een 'b-sprong'? Ant
woord: een zeer zeldzaam
exemplaar van het anagram
(een bestaand woord dat is ont
staan uit de verplaatsing van de
letters in een ander bestaand
woord), waarin alleen het ver
plaatsen van de letter 'b' een
nieuw woord als resultaat heeft.
Voorbeeld: 'berinnen' en 'erbin
nen'. Geldt natuurlijk ook voor:
'beroven' en 'erboven'. Wat is er
zo mooi aan de combinatie van
de woorden 'busrit' en 'bruist'?
Antwoord: de woorden vormen
bij elkaar een nog zeldzamer
exemplaar van het anagram,
waarin geen enkele letter naast
de 'buurletter' blijft staan. Geldt
ook voor 'stoep' en 'sopte'. Nee,
'poets' valt erbuiten en is om die
reden minder interessant en
fraai. En wist u dat het aantal
mogelijke varianten van een
spelletje scrabble ontelbaar vele
malen groter is dan dat van een
spelletje dammen of schaken?
Opperlans! is een bladerboek.
Een boek waarin je heen en
weer wordt geslingerd tussen de
schoon- en eigenaardigheden
van de taal. Van een monument
voor het Creools, de Franse
voor- en tegenstanders van de
'ontdakte' ragout, de schoon
heid van de 'h' in Drenthe, het
gebruik van de 'o' in het werk
van Simon Vestdijk, de spelletjes
'woordgolf en 'ritsgram' en de
verborgen boodschap in een ge
dicht van Martinus Nijhoff.
Maar vooral is het boek een
pleidooi voor de instandhou
ding van de Nederlandse taal,
die volgens sommige heden
daagse sceptici over een eeuw
de status heeft van het Waals en
het Welsh. Zijn belangrijkste gif
pijlen heeft Battus dan ook
vooral gericht op de verkrach
ters van het Nederlands, dat
mooier is dan we ons realiseren.
Maar Battus heeft nog meer gif
pijlen in voorraad. Die heeft hij
ook deze keer gericht op schrij
ver Willem Frederik Hermans,
waarmee hij de discussie over
het gebruik van de apostrof in
diens boektitels Filip's sonatine,
Homme's hoest en Geyerstein's
dynamiek weer heeft opgera
keld. Hermans (die ooit de bun
del Malle Hugo schreef, verwij
zend naar Battus' echte voor
naam) zou hem ooit een brief
hebben geschreven waarin 'Op
perlans' zou staan. Het pro
bleem bij deze discussie is nu
evenwel dat Hermans niet meer
kan reageren, of hij zou een 'be
richt uit het hiernamaals' moe
ten schrijven.
En waar de 'd' in 'Opperlands' is
gebleven? Het antwoord vinden
we in het hoofdstukje 'foetsie de
d': 'De d is er nooit geweest.
Luister scherp als iemand Ne
derlands of Opperlands of Hol
lands of Bollands zegt, en u zult
die d, of t, tussen de n en s nooit
horen.' En schreef Piet Hein in
1625 per slot van rekening niet
over 'Hollanse schepen?' Waar
mee maar weer gezegd is dat de
taal een bewegend organisme is
dat lang niet altijd logisch is op
gebouwd en dat zich niet laat
doorgronden binnen één men
senleven. Gelukkig maar.
TOP TIEN
FICTIE
MOOISTE BOEK
(1) M. Vasalis, De oude kust-
n.
an Oorschot, 20,00
(2) Tim Krabbé, Kath/s
achter.
ert Bakker, 19,95
(-) Robert Ludlum, Het sig-
ia protocol.
litingh-Sijthoff, 18,95
(9) John Grisham, Het dos-
r.
runa, 19,95
(3) Kristien Hemmerechts,
kinderdagmiddag, half vier.
ontact, 18,50
(-) Majgull Axelsson, April-
'eks.
Je Geus, 12,50
1 (5) J.M. Coetzee, Portret van
en jongeman.
'bssee, 18,90
1 (-) Helen Fielding, Het nieu-
'e dagboek van Bridget Jones.
ometheus, 16,56
(-) Anna Enquist, Hier was
lur.
rbeiderspers, 11,11
(6) Judith Koelemeijer, Het
ijgen van Maria Zachea.
lataan, 17,54
:ende nieuwe namen in de top
1. De vorig jaar overleden thriller-
irijver Ludlum liet een manu-
ipt achter dat nu begin dit jaar
llaer de noemer Het sigma proto-
in vertaling is verschenen. De
itici zijn, zacnt gezegd, verdeeld.
>k nieuw: de goedkope versie van
Jssons bestseller Aprilheks,
de Zweedse ex-ioumaliste
rivaliteit tussen drie pleegzussen
(schrijft. De relationele verwikke-
Agen van Bridget Jones keren weer
!ns terug. Plus: Anna Enquist met
(bundelde gedichten over de moe-
Ir-dochterband.
e boekentoptien wordt wekelijks
ffnengesteld op basis van verkoop-
fers van Athenaeum Boekhandel
H. de Vries Boeken in Haarlem,
lekhandel Kooyker Ginsberg in
•iden, Standaard Boekhandel Har-
'ma in Hilversum, Boekhandel Los
^Bussum en Boekhandel De Ark in
mere.
Geen stad zonder rivier. Wat is Parijs zonder de romanti
sche kronkels van de Seine of Rotterdam zonder de ro
buuste Maas? Maar Amsterdam? De stad ligt met de rug
gekeerd naar 't U en de Amstel - mag die smalle stroom
voor rivier doorgaan? Na lezing van het prachtboek 'De
Amstel' (Bas Lubberhuizen, €30,00) moetje die vraag
wel bevestigend beantwoorden. Het is een uniek eerbe
toon aan de rivier geworden met bijdragen van vooraan
staandejournalisten als Geert Mak, Roelof van Gelder en
Peter-Paul de Baar. Ook zijn er bijdragen over de Amstel
in de literatuur, interviewtjes met huidige Amstel-bewo-
ners en vooral veel bijzonder (historisch) fotowerk. Zoals
de hier afgebeelde medewerkers van de Snip Snap Re
vue, die in juli 1957 poseren voor de deur van hun thuis
basis Carré. Foto: Paul Huf
DE LEESTAFEL
or Jan Kuys
lekelijks ligt een ander genre
:ken op de leestafel. Deze
eek de recente oogst stripboe-
e terugkeer van Agent 327 is
iet onopgemerkt gebleven,
"èndrik IJzerbroot, Nederlands
Jroemdste geheim agent, heeft
in ware hype veroorzaakt,
ankzij een strak contract is te-
jnaar/schrijver Martin Lode-
ijk verplicht zes dagen in de
T;ek een halve pagina Agent
»!7 te leveren aan het Algemeen
Higblad. De weerslag van al dat
ijirijf- en tekenwerk is nu ook
ide stripwinkel te vinden,
iihds mei 2000 zijn er weer drie
t feuwe delen en twee herdruk-
ïin verschenen bovenop de elf
Ivroegere jaren uitgebrachte
.Jssiers van Agent 327.
'i golem van Antwerpen (M,
p0), de nieuwste Agent 327,
oet volgens plan in april van
t jaar verschijnen. Het aardige
In dit verhaal is dat hierin de-
ptief Van Zwam zijn opwach-
4g maakt. Van Zwam is een
patie van de Belgische strip-
pester Mare Sleen (Mare
feels), die met zijn Nero-verha-
(i vooral in Vlaanderen furore
(eft gemaakt. Lodewijk is een
Dot bewonderaar van Sleen,
p met recht-voor-zijn-raaphu-
pr en een verbeelding van het
(lkse leven de toon heeft gezet
f>r veel stripmakers,
geverij M(eulenhoff) komt dit
ir nog met twee nieuwe afle-
ringen van Agent 327: De wet
in alles en Hotel New York.
)fe liefhebbers kunnen zich ver-
-ir dit jaar nog verlustigen aan
boek over The Making of
•|ent 327 (hard cover €14,90),
"h dagkalender Agent 327 voor
"103 (14,90 euro) en heuse pop-
bitjes van Hendrik IJzerbroot en
Tekening uit 'Rork, de vergetenen' door Andreas.
D-cup Olga Lowina.
Het laatste nieuws rond 327 is
dat de geheim agent een vaste
plaats krijgt in het nieuw te ope
nen Stripmuseum in Groningen.
Het werk van Lodewijk zal in
een permanente oeuvre-ten-
toonstelling van de stripauteurs
Marten Toonder (Ollie B. Bom
mel), Hans Kresse (Eric de
Noorman) en Frans Piët (Sjors
en Sjimmie) worden onderge
bracht, zo is de bedoeling.
Belangrijk nieuws uit de Belgi
sche krant Het Belang van Lim
burg. Jean Van Hamme, de 63-
jarige Brusselaar stopt met de
series Thorgal en XIII. De laat
ste Thorgal van Van Hamme
verschijnt in 2006. Toegegeven,
dat duurt nog even, maar het is
toch slikken. Van Hamme is een
van de grote scenarioschrijvers
in de wereld van het beeldver
haal en Thorgal en XIIIwaarvan
zojuist in Nederland de nieuwe
aflevering Laat de honden los
(Dargaud, €4,99) is verschenen,
behoren tot het betere stripboe-
kenwerk.
Van Hamme heeft het wel ge
zien met lange series, zo blijkt
uit een interview in De Morgen.
De scenarist wil af van de con
tracten en verplichtingen, die de
series met zich meebrengen. Hij
heeft aardige aanbiedingen op
zak voor het maken van film
scripts, wil een theaterstuk
schrijven en heeft ook ambities
op literair gebied.
De plannen zijn door de teke
naars met wie Van Hamme
werkt niet erg blij ontvangen.
Rosinski, de tekenaar van Thor
gal, heeft al laten weten ook na
2006 door te willen gaan. Partij
en hebben nu afgesproken een
andere tekstschrijver te zoeken.
In de serie zal het accent komen
te liggen op Thorgal's zoon Jo-
lan, die tegen die tijd een jaar of
18 of 20 zal zijn. Bij de serie XIII
liggen de zaken nog moeilijker.
Tekenaar William Vance weigert
vooralsnog over een stopzetting
van de serie te praten.
Overigens is er voor de Van
Hamme-fans ook nog enig goed
nieuws: de succesvolle reeks
Largo Wmch blijft bestaan. Van
Hamme vindt de serie nog te
pril om die nu al los te laten. Sa
men met tekenaar Philippe
Franck werkt hij aan de twaalfde
aflevering, die eind juni ver
schijnt. Eind dit jaar komt er
volgens plan weer een nieuwe
Thorgal uit.
Te veel moois om op te noemen
deze week. Maar we kunnen
niet voorbij aan Rork, de verge
tenen. Het is een door stripfa
naat Mat Schifferstein samenge
stelde bundel met onbekende il
lustraties en strippagina's van
Oost-Duitser Andreas. .Andreas
tekende Rork gedurende veer
tien jaar in de jaren '80 en begin
jaren '90. Hij plaatste zijn
hoofdpersoon in een wereld van
de verbeelding, die volgens An
dreas de werkelijkheid niet te
boven ging. Zijn 'streepjesteke
ningen', die vaak meer iets weg
hebben van gravures, zijn even
indringend als betoverend.
(Sherpa. 12,95).
reisverslag recensie
Aly Knol
'Speuren naar het verleden, opgravingen
in de Oriënt' door Agatha Christie.
Vertaling JJ. de Wit. Uitgeverij Luitingh-
Sijthoff. Prijs: €13.95.
Agatha Christie schreef meer
dan zeventig detectives, die in
meer dan honderd talen zijn
verteld. Ruw geschat zijn er mo
menteel zo'n 420 miljoen exem
plaren van in omloop. Maar
naast haar energieke schrijvers
leven had ze nog een heel ander
bestaan. Ze vergezelde haar
man, de archeoloog Max Mallo-
wan, meermalen op zijn reizen
naar Syrië en Irak om opgravin
gen te doen naar de overblijfse
len van het oude Mesopotamië.
Omdat ze zo vaak vragen kreeg
over die reizen, besloot ze er,
eind jaren dertig, een boek over
te schrijven; over het leven van
alledag, de tenten en de huizen
waar ze in verbleven, de bijzon
der nukkige auto's die ze ge
bruikten, over ongedierte,
mooie potscherven en niet te
vergeten over het zeer eigenzin
nige personeel. Door de Tweede
Wereldoorlog bleef het boek on
afgemaakt liggen, maar in 1946
verscheen het dan toch. Nu is
het in het Nederlands uitge
bracht onder de titel Speuren
naar het verleden.
Agatha Christie (1890-1976)
kwam haar man in 1930 tegen,
toen hij als assistent fungeerde
voor een archeologisch echt
paar, dat de schrijfster had uit
genodigd. Binnen een jaar wa
ren ze getrouwd. Mallowan had
als archeoloog zijn hart verpand
aan de 'tells', de kunstmatige
heuvels in het Midden-Oosten,
die zijn gevormd door de op
eengestapelde resten van oude
nederzettingen. Aan de Romei
nen had hij een broertje dood.
Htm restanten benamen hem
maar het zicht op de veel oude
re schatten. Met veel vaart, hu
mor en een hele enkele verzuch
ting beschrijft Agatha Christie
hun gezamenlijke leven in de
woestijn, dat in 1934 begon en -
met onderbrekingen - vijf sei
zoenen zou omvatten en haar
onder meer de stof zou leveren
voor Moord in Mesopotamië.
Ondanks de soms overduidelij
ke ontberingen, en daartoe mo
gen ook de lang niet altijd pret
tig gestoorde botsingen der logi
ca's van Oost en West worden
gerekend, weet Christie het hele
boek door een luchtige toon
vast te houden. Zelfs als er din
gen heel erg misgaan en er do
den vallen. Het flegmatieke En
gels-dom druipt van de pagina's
af. Tegelijkertijd biedt Christie
een inkijkje in de leefwereld van
het Midden-Oosten destijds, die
echter ook de hedendaagse lezer
niet geheel onbekend voorko
men.
'Dit is geen diepzinnig boek',
noteerde Christie destijds bij
wijze van inleiding. 'Het is een
niemendalleq'e - een boekje vol
alledaagse wederwaardigheden
en gebeurtenissen.' Het is een
veel te bescheiden benaming
voor zo'n aardig boek met zulke
interessante hoofd- en bijperso
nen. Een vermoeide kok die
nooit eerder kok is geweest
("Dat verklaart veel!' zegt Max'),
aan hevige constipatie lijdende
arbeiders ('Het scheelt weinig,
maar een kwartier na Fidos ho
ren we gejuich. Het nieuws ver
spreidt zich als een lopend
vuurtje. De sluizen zijn openge
gaan!'), sjeiks die in Bijbelse pa
rabels spreken, en niet te verge
ten een geweldige kat met vak
manschap: 'Geen westers ge
treuzel, geen spelletjes met het
slachtoffer. De kat bijt eenvou
dig de kop van de muis af, werkt
hem krakend naar binnen en
vervolgt met de rest van de
muis!'
Speuren naar het verleden is, om
in de geest van de schrijfster te
blijven, een 'aanradertje', en
niet alleen voor Christie-fans.
roman recensie
Wim Vogel
'Scheurbuik' door Annette de Vries.
Uitgeverij Atlas. Prijs: €18,50.
Aan het materiaal ligt het niet
Hoeveel Surinamers hebben im
mers de laatste dertig jaar hun
land niet ingeruild voor 'dat pa
radijs overzee', om in Nederland
hun weg te vinden en voelen
zich toch schuldig omdat lang
zaam maar zeker onder hun
zwarte huid een witte ziel is
gaan stralen?
Nog sterker worden ze met dat
verlies aan identiteit geconfron
teerd als ze terugkeren naar hun
land van herkomst en ervaren
dat ze nergens meer bijhoren.
Het is dat moeizame proces van
omgaan met die kloof tussen
wie je was en wie je bent gewor
den, met het inzicht dat door
het vertrek ook de band met de
familie, met voorouders tot ze
ven generaties terug, losge
scheurd is dat de niet geringe
thematiek is van Scheurbuik, de
debuutroman van Annette de
Vries (48).
In het midden van de jaren ne
gentig van de vorige eeuw keert
actrice Lucia Mac Nack voor
drie maanden terug naar Suri
name. Drieëntwintig jaar gele
den vertrok zij met haar ouders,
nu komt ze terug om Miquel,
een homoseksuele jeugdvriend
in de laatste maanden van zijn
leven bij te staan.
Die terugkeer betekent voor
haar op ieder gebied een con
frontatie. Met het kind dat zij
eens was. Met haar sensualiteit
en seksualiteit die ze in Neder
land nauwelijks een kans heeft
gegeven om niet helemaal de
weg kwijt te raken. Met de inge
wikkelde familieverhoudingen
omdat Surinaamse mannen
kennelijk net zo makkelijk van
vtouw verwisselen als van on
derbroek. Met de discriminatie
binnen de Surinaamse samenle
ving zelf en met een land dat na
de militaire dictatuur verloederd
en verarmd op zijn rug ligt.
Mooie fragmenten levert dat al
lemaal op waarin de tropische
natuur, de nog uit Afrika stam
mende Winti godsdienst en de
vervagende grenzen tussen
dood en leven worden gekop
peld aan vragen naar de eigen
identiteit. Des te treuriger dat
die relevante inhoud zo belab
berd is verwoord.
In haar nawoord bedankt An
nette de Vries haar docenten
van de cursus Grenzeloos
Schrijven en Emile Brugman,
haar redacteur. Van die dank
begrijp ik niets. Waarom heeft
niemand haar geleerd dat bij
voeglijke naamwoorden eerder
verzwakkend dan versterkend
werken? Dat suggereren beter
werkt dan beschrijven? Dat niet
iedere opmerking dus vergezeld
hoeft te worden door bijwoor
den waardoor je, als je dat wel
doet, tenenkrommende dialo
gen krijgt als: 'Ja', zei Pedro
zacht...', 'Jammer', zei ze toen
verdrietig 'Als je verliefd op
mij wilt worden zei hij on
stuimig. 'Het komt mij voor
antwoordde zij kordaat',
om meteen daarop ook nog iets
'geïrriteerd' uit te roepen. Zacht,
verdrietig, onstuimig, kordaat,
geïrriteerd: en dat allemaal op
een halve bladzijde en dat dan
driehonderdzestien bladzijdes
lang.
De Vries schrijft bakvissenproza
waarin altijd een 'vrolijke, opge
wonden sfeer' heerst, waarin ge
sprekken 'op luide toon' worden
gevoerd, waarin iemand 'klaag
lijk tegensputtert', 'nul op het
rekest krijgt', 'een duivelse uit
drukking' op zijn gezicht heeft,
'naast iemand J^erploft, 'zich
haast iets te ^rzekeren', het
'uitschatert', "verlegen glim
lacht', 'spotlacht' dan wel 'zich
een kriek lacht'.
Men realiseert zich voortdurend
van alles, merkt 'met betraande
ogen' 'quasi-wanhopig' iets op
of geeft het advies 'toch onein
dig teder voor jezelf te zijn.
Daarnaast maakt ze in haar be
schrijvingen veel te veel gebruik
van samengestelde zinnen die
beginnen met bijzinnen van tijd.
dus met woorden als: toen. na
dat en terwijl.
De natuur, de sfeer, de familie
verhoudingen, de feesten en de
rituelen in Suriname worden
goed beschreven, maar de men
sen hlijven door alle clichés, on
danks hun warme bloed, hou
ten klazen, marionetten die niet
werkelijk tot leven komen. Hier
geldt maar één advies: terug
naar de schrijversvakschool!
