Zonder VOC geen thee
KUNST CULTUUR
Theater Draad houdt pubhek spiegel voor met 'terugspeeltheater'
Sandbergprijs voor Roy Villevoye
R7
Toonkunst Orkest in de spotlights
Fenomenaal samenspel zonder dirigent
instbende met
na 350 jongeren
1 haag - Voor de Zuid-Hol-
Ise voorronde van de
[Stbende hebben zich 349
«eren ingeschreven. Ze
in zondag 21 april in de pro-
iale finale in het Haagse
■ater aan het Spui. De deel-
ners aan de jaarlijkse kunst-
ultuurwedstrijd voor jonge-
tussen 13 en 19 jaar kunnen
lende zondag een workshop
pen onder leiding van een
èssioneel kunstenaar. Het
ma van de competitie is dit
'Actie'.
ilumia geeft
itra concert
terdam - Omdat het con-
van Volumia op 6 april in
iy' Rotterdam volledig is uit-
ocht, wordt een extra con-
gegeven. Dat gebeurt op
derdag 18 april in de Heine-
Music Hall in Amsterdam,
aartverkoop begint zater-
Als buitenlandse gasten
t Volumia de Belgische
adharmonicaspeler Toots
lemans en de Engelse zan-
Paul Carrack uitgenodigd.
atthaus Passion
twee avonden
wijk - Het christelijk orato-
nkoor Hallelujah geeft deze
[Snoodgedwongen twee uit
ingen van de Matthaus
on in de Katwijkse Dorps-
.Naar aanleiding van de
ipin Volendam heeft de ge-
ate een limiet gesteld aan
juntal toeschouwers in de
II De Dorpskerk barstte vo-
aar bijna uit zijn voegen van
nikte. Omdat het koor fi
deel niet quitte speelt, is
J belangrijk deel van de zit-
tsen bovendien gereser-
dvoor sponsors. Daarom is
ivoor het eerst in de ge-
adenis van Hallelujah een
J oering op zowel donder-
als vrijdagavond. Het Kat-
a[ se koor wordt bijgestaan
het Martini Jongenskoor
ken een groot aantal solis-
De concerten beginnen
l(, ;en en vrijdag om 19.30
woensdag 20 MAART 2002
efde voor het
4d' in Muzenhof
a idorp - Het Nederlandse
ietlied staat centraal in de
iCj ijkse voorstelling 'Liefde
ie: het Lied' in theater Mu-
e| lof. Komende zaterdag tre-
Tim van de Sluijs, Rick 'Lo-
Dros en Dirk Vruggink
Leiderdorp. Het program-
jJiegint om 20.15 uur.
ld
nélie' grote hit
',e de filmhuizen
ierdam - De Franse film 'Le
*1 leux destin d'Amélie Pou-
c van regisseur Jean-Pierre
et heeft in nog geen vier
iden tijd 200.000 bezoe-
laar de Nederlandse bio-
en getrokken. 'Amélie' is
nee veruit de best bezochte
ise 'arthousefilm' van de af-
ten twintig jaar. De film is
mineerd voor vijf Oscars.
Rotterdam en Amsterdam belichten Nederlands eerste multinational
Jan Pieterszoon Coen, roemrucht bewindvoerder van de VOC, geschilderd door Jacob Waben. Foto: GPD
door Alexander Bakker
rotterdam/amsterdam - Het is
vandaag precies vierhonderd jaar
geleden dat de Verenigde Oost-
Indische Compagnie (VOC) werd
opgericht. Dit feit wordt een heel
jaar lang herdacht. De nationale
VOC-expositie is verdeeld over
het Maritiem Museum Rotter
dam en het Nederlands Scheep
vaartmuseum Amsterdam.
De VOC was van 1602 tot 1700
de grootste handels- en scheep-
vaartondememing ter wereld.
Het 'Concern' telde duizenden
werknemers, had een vloot van
meer dan honderd schepen, tel
de dertig handelsposten in Azië
en zes vestigingen in Nederland
met elk hun eigen schepen, pak
huizen en werven. De tentoon
stellingen maken duidelijk hoe
groot de invloed van de VOC op
ons dagelijks leven was, maar
vooral nog steeds is.
Een hedendaagse televisiecom
mercial zet meteen de toon. Het
dertig seconden durende film
pje duidt de sporen van de VOC
in ons hedendaagse leven.
Schrap alle VOC-elementen en
onze huiskamer is leeg. De in
vloed van de VOC is vele keren
groter dan we denken. De
scheepsladingen 'rare' produc
ten hebben vanaf het begin het
dagelijks leven in Europa veran
derd. Thee drinken deden we
bijvoorbeeld niet voordat de
VOC-schepen in China waren
geweest. Kleurrijke Indiase stof
fen hebben het modebeeld
compleet veranderd, net als de
komst van de Japanse kimono.
De ware toestroom van porse
lein heeft de inhoud van menig
servieskast voor eeuwig veran
derd.
En dan de specerijen. De komst
van peper, kaneel, kruidnagel,
foelie en nootmuskaat heeft
smaken doen veranderen. Maar
belangrijker nog: de handel in
specerijen was hét motief voor
de oprichting van de Verenigde
Oost:Indische Compagnie, be
doeld om de thuismarkt te regu
leren en het monopolie van de
Portugezen te doorbreken.
Want, ere wie ere toekomt, de
Portugezen reisden als eersten
door de specerijenkoorts vanaf
het begin van de zestiende eeuw
naar Azië. Zij bedienden met
hun koopwaar de Europese eli
te, die de specerijen gebruikten
als .geneesmiddel, in cosmetica
en als smaakmaker.
De Portugezen koesterden hon
derd jaar lang hun monopolie.
De VOC en haar Engelse tegen
hanger, de East India Company,
maakten daar een einde aan.
Daarmee kwamen de specerijen
in de zeventiende eeuw binnen
bereik van alle lagen van de be
volking. Vandaag de dag zijn
specerijen nog altijd onmisbare
bestanddelen in bijvoorbeeld de
donut, Coca-Cola, parfum en
hoestpastilles.
Voor de jubileumtentoonstelling
in Amsterdam en Rotterdam is
nadrukkelijk voor de invloed
van de VOC gekozen: wat Azië
heeft betekend voor Europa. Het
'tegenverhaal', de Europese in
vloed op Azië, is niet geschre
ven. „In de VOC-tijd was er nau
welijks enige invloed van Euro
pa op Azië", vertelt historica en
VOC-deskundige dr. Els M. Ja
cobs. die de exposities heeft sa
mengesteld. .Aziaten zijn niet
massaal melk gaan drinken."
De Rotterdamse expositie stelt
de kimono en de specerijen
centraal. Naast de handelsrelatie
met de landen van herkomst -
Japan, Indonesië en Sri Lanka -
geeft de tentoonstelling ook een
beeld van in die tijd vergaarde
kennis. De reizen naar 'de Oost'
hebben grote invloed gehad op
bijvoorbeeld cartografie, antro
pologie en astronomie. In de
tentoonstelling worden de scha
duwkanten van de VOC niet ver
geten. Op Sri Lanka en de Mo-
lukken heeft de VOC decennia
lang oorlog gevoerd met de Por
tugezen. De bevolking was er
het grootste slachtoffer.
Tot de topstukken van de Rot
terdamse VOC-tentoonstelling
behoort een ongeveer 350 jaar
oude zijden kimono. Het gaat
om een authentiek exemplaar
uit het Centraal Museum in
Utrecht. Uit de eigen collectie
van het Maritiem Museum Rot
terdam zijn onder meer Portu
gese zeekaarten te zien. Pronk
stukken zijn ook een Japanse
lakkast en een ebbenhouten
kast die met parelmoer is inge
legd. „Bijzonder is dat in Rotter
dam ook het enige exemplaar
van de oprichtingsakte van de
VOC te zien is," zegt Jacobs.
De expositie toont verder diver
se sieraden uit particulier bezit,
waaronder opmerkelijke reuk-
ballonnen. Die werden, gedra
gen aan de riem, gevuld met
specerijen en zo gebruikt om
lekker te ruiken. Els Jacobs:
„Vooral om kwade luchtjes,
ziektes dus, te verdrijven." Ver
der laat een grote diorama, een
kijkdoos, uit het Amsterdamse
Tropenmuseum de peperteelt
zien.
Bijzonder is ook een Japanse
draagstoel, waarin de kooplie
den werden gedragen tijdens
hun hofreis naar de Shogun om
te bedanken voor de handel.
Trots is expositiesamenstelster
Els Jacobs op, wat zij noemt, het
mooiste portret van lan Pieters
zoon Coen. Deze VOC-bewind-
voerder staat in de tentoonstel
ling symbool voor alles wat
wreed en fout is aan de VOC.
Coen was verantwoordelijk voor
het afslachten van 15.000 Ban-
danezen om het Nederlandse
monopolie in de nootmuskaat-
handel veilig te stellen. Het is
een doek geschilderd door Ja
cob Waben uit de collectie van
het Westfries Museum. Jabobs:
„Het schilderij is een staatsie
portret dat Coen in al zijn
pracht en macht toont."
'De kleurrijke wereld van de
VOC', in het Maritiem Museum
Rotterdam en het Nederlands
Scheepvaart Museum in Am
sterdam. Open: di t/m za
10.00-17.00 uur en zo 11.00-
17.00 uur.
door Rody van der Pols
leiden - 'Playback theater'. Zo noemen de
Amerikaanse grondleggers het. „Maar dat
deed ons te veel aan Henny Huisman den
ken", zegt Ernst Jan van Heyningen van
Theater Draad. „Dus vertaalden we het naar
het Nederlands: terugspeeltheater." Komen
de zaterdag staat Draad, de eerste theater
groep die zich op professioneel niveau met
deze nieuwe vorm van theater bezighoudt,
in het Leidse theater Imperium.
Maar wat is terugspeeltheater? „Het draait
in deze vorm van theater om de verhalen
van toeschouwers", zegt Van Heyningen,
die in Leiden een dramatherapeutische
praktijk heeft. „Telkens mag iemand uit het
pubhek op het podium komen om zijn ver
haal te vertellen. De acteurs spelen dat ver
volgens terug op basis van improvisatie en
in combinatie met muziek."
Ondanks het element van improvisatie heeft
terugspeeltheater niets met theatersport te
maken, benadrukt Van Heyningen. „Bij the
atersport draait het natuurlijk om competi
tie. De teams proberen elkaar de loef af te
steken. Dat element ontbreekt volledig bij
terugspeeltheater. Daarnaast bestaat er in
theatersport de neiging om te mikken op de
lach. Dat speelt bij ons geen rol. Respect
voor het verhaal staat centraal."
Nieuwe theatervorm
te zien in Imperium
Zo'n verhaal mag over van alles gaan. „Vaak
krijgen we de reactie: ik heb wel een verhaal,
maar ik weet niet of jullie dat kunnen spe
len", zegt Van Heyningen. „Maar het is
nooit voorgekomen dat we er niets van kon
den maken. Zelfs de wandeling van huis
naar het theater kan al voldoende stof ople
veren voor een stuk improvisatie. Maar ook
ingewikkelde of emotionele verhalen zijn
welkom. Kortom, alles kan."
Om het geheel in goede banen te leiden, is
de zogenaamde 'spelleider' van groot be
lang. Deze verdeelt, in samenspraak met de
verhalenverteller, de rohen onder de ac
teurs, waarvan er zelden meer dan zes op
het podium staan. „Daarbij- spelen de ac
teurs in terugspeeltheater in principe alles:
mannen, vrouwen, maar ook voorwerpen of
abstracte zaken. De enige rekwisieten die ze
daarbij gebruiken is een aantal gekleurde
doeken."
„Ik zal een concreet voorbeeld geven. Stel
dat iemand vertelt over hoe zijn tent weg
waait tijdens het kamperen. Dan speelt na
tuurlijk iemand de rol van degene die het
verhaal vertelt. Maar ook de tent kan door
een van de acteurs vertolkt worden. Of een
tentharing. De voorstelling kan een heel
concrete, maar ook een abstracte uitwerking
van het verhaal zijn. Het kan verbaal zijn,
maar ook uitsluitend uit pantomime be
staan. Het mooie is dat de verhalenvertellers
er altijd wel iets in herkennen. We houden
ze een spiegel voor."
Om deze reden is Theater Draad vaak te
gast bij bedrijven waar problemen op de
werkvloer zijn. „Want er zit in terugspeel
theater absoluut een confronterend ele
ment. Laatst waren we nog bij een bedrijf
dat in een grootschalige reorganisatie zat.
Door zo'n optreden merk je dan wat er on
der de werknemers leeft. Het is een creatie
ve manier om de dialoog op gang te bren
gen."
Wat dat betreft heeft terugspeeltheater zeker
de toekomt, denkt Van Heyningen. „In Ne
derland is maar een handvol groepen met
deze vorm van theater in de weer. Maar
laatst was ik op een congres voor terug-
speeltheatergroepen in Engeland en daar
waren zo'n twintig nationaliteiten present.
Japanners, Australiërs, Engelsen, Amerika
nen, noem maar op."
Theater Draad speelt zaterdagavond 23
maart in Theater Imperium, Oude Vest
33e in Leiden. Aanvang: 20.30 uur. Zie ook:
www.theaterdraad.nl
e' eiden en de regio bestaat grote belangstelling voor de ama
ril I-kunst beoefening. Heilig Vuur volgt stad- en regiogenoten die
(iceren, zingen, dansen, toneelspelen, fotograferen of op ande-
rijze actief zijn. Vandaag: Toonkunst Orkest Leiden
J et is wel leuk en fris om
Li eens ander repertoire te
len", zegt voorzitter en vio-
loris Hünteler van het
D nkunst Orkest Leiden.
irmaal gesproken spelen we
uurlijk symfonieën. Beetho-
Schubert, dat werk. Het
ons deze keer aardig om
D heel anders te doen, dus
h hen we voor muziek uit
e' 'ter en film gekozen. Met
enigszins uitgebreid orkest
't ik erbij zeggen. Er doen
iel lier slagwerkers mee en de
erblazers zijn uitgebreid
tuba en saxofoons. Die
normaal niet nodig, want
e klassieke symfonische
tiek komen saxofoons niet
r. die zijn pas van na 1900."
oeft geen groot kenner te
van de akoestische gedra
gen van een besloten ruim-
je te kunnen voorstellen
vier slagwerkers en een uit-
nafeid orkest in een kerk een
herrie geeft. Dat is dan
•recies het geval bij de re-
M ph
-1 pre
petities van het Toonkunst Or
kest in de Bevrijdingskerk in
Leiden. „We zijn er zelf een
beetje beduusd van", zegt
Hünteler.
Het programma dat het Toon
kunst Orkest dit weekeinde ten
gehore brengt, bevat musical-
muziek (Porgy and Bess, Ah
American in Paris, Cats) en
filmmuziek (E.T., Dances with
Wolves, Angela's Ashes, Tita
nic). Vandaar ook de titel 'Mu
sic in Spotlights' die het con
cert meekreeg. „Met dit pro
gramma zullen we ongetwijfeld
een ander publiek aanspreken
dan onze vaste symfoniebe
zoekers", aldus Hünteler.
„En er zullen vast ook meer be
zoekers in de zaal zitten dan
we gewend zijn, maar dat was
ook wel een beetje de bedoe
ling. Met symfonieën krijgen
we een paar honderd man in
de zaal, terwijl operettekoren
en musicalverenigingen ge
noeg publiek trekken om twee,
soms drie keer de Stadsgehoor-
Het Toonkunst Orkest Leiden geeft dit weekeinde een concert met musical- en filmmuziek. „Het is wel
lekker om hierna terug te keren bij de oude vertrouwde Mozart en Haydn."
Publiciteitsfoto
zaal vol te spelen. We willen
graag met onze muziek in de
spotlights staan. Dat is de
tweede verklaring van de titel.
We bestaan nu sinds 1834. We
zijn het oudste orkest uit de
omgeving. Het is ook wel eens
leuk om voor een overvolle
zaal te spelen."
„Uiteindelijk spelen we voor
pnze eigen lol. Maar het is voor
een orkest natuurlijk het leukst
om ook te kunnen optreden.
We zouden best alleen kunnen
repeteren en gewoon eens in
de zoveel tijd een ander stuk
instuderen, maar optreden
geeft meer voldoening. Daar
naast profileer je je beter als
vereniging. Zo kom je nog eens
aan nieuwe leden."
Door zich te wagen aan popu
lair materiaal haalt het Toon
kunst Orkest zich meteen een
probleem op de hals. Penning
meester en cellist Simon An-
driesen: „Van deze muziek
hebben veel mensen een uit
voering op cd in de kast staan.
Dat is dan wel een uitvoering
van een wereldberoemd orkest.
We hebben wat dat betreft een
standaard waar we tegenop
moeten werken. Datzelfde pro
bleem heb je als je heel popu
lair werk van Mozart speelt. Ie
dereen kan het meefluiten, dus
iedere fout komt dubbel zo
hard aan."
Andriesen: „Veel van onze le
den vinden het leuk om deze
muziek te spelen, maar ik hoor
ook wel veel geluiden, waaruit
ik kan opmaken dat we het niet
te vaak moeten gaan doen. De
volgende keer is niet binnen
tien jaar, dat durf ik wel te zeg
gen. Het is wel lekker om na
het weekeinde weer terug te
keren bij de oude vertrouwde
Mozart en Haydn."
'Music in Spotlights' door
Toonkunst Orkest Leiden.
Vrijdag- en zaterdagavond in
de Bevrijdingskerk, Bruunst-
raat 3, Leiden. De concerten
beginnen om 20.15 uur.
Coen Polack
muziek recensie
Susanne Lammers
Concert: Akademie für alte Musik Berlin.
Werk van Telemann, Handel en Graun.
Gehoord: 19/3. Stadsgehoorzaal. Leiden.
Fenomenaal samenspel, dat is
het eerste wat opvalt aan de
Akademie für alte Musik uit Ber
lijn. Het dirigentloze gezelschap
klinkt buitengewoon transpa
rant en verzorgd, speelt met een
groot gevoel voor details en
weet met subtiele dynamiek,
tempowisselingen en rustpun
ten een doordachte interpretatie
tot stand te brengen.
Het programma rept van Griek
se mythologie en humor, maar
de Ouverture und Allegro in F
en de Sinfonie in C van Johann
Gottlieb Graun en het Concerto
grosso in g op. 6 van Handel la
ten zich nauwelijks onder die
noemer vangen. Het is wel de
gelijke muziek, waarmee dit ge
zelschap kan laten zien wat het
waard is. Het Adagio van de Sin
fonie in C van Graun speelt het
bijvoorbeeld bijzonder intiem,
ook de clavecinist speelt vloei
end en lyrisch en dat tilt deze
muziek op. Het danst en ademt
en tintelt. In Handels Concerto
grosso draait het meer om sta
tigheid, al lijkt dat plechtige in
het begin even te verdwijnen
achter de contrasten tussen pia
nissimo en fortissimo, die eerst
overdreven lijken, maar later be
tekenis krijgen in een zeer zorg
vuldig doordachte interpretatie.
Het is Telemann van wie de my
thologie en de humor moet ko
men. Zijn Ouverture in C 'Ham
burger Ebb und Flut' is een vro
lijke suite, die de zee bij Ham
burg vult met- mythologische fi
guren: najaden, winden. Thetis
en Neptunus. Voor de blazers,
en vooral de hoboïsten, schreef
Telemann prachtige solo-partij
en die ten volle tot hun recht
komen. Het stuk begint heel
lieflijk, met een slapende Thetis,
die door strelende dwarsfluiten
gewiegd wordt, en eindigt met
dronken varensgezellen, die vet
en lekker tegen de toon aan uit
pakken. Toch is het stuk voor
namelijk elegant en verfijnd,
met een enkel groot en prachtig
gelukt gebaar in de Gigue - Ebbe
und Flut, waarin de getijden
worden nagebootst.
Minder aansprekend is Tele-
manns Ouverture in F Suite
'Alster', waarin de koddige na
bootsingen overheersen op de
muziek. Bovendien verstoren de
vier hoornblazers de balans tus
sen de groepen. Ze spelen te
hard, en vaak vals, en dat kun
nen deze flauwe muzikale grap
jes eigenlijk niet hebben. Der
Schwanengesang' ontsnapt daar
gedeeltelijk'aan, door de subtie
le solootjes van hobo's en fagot
en het prachtige einde dal de
celli daaraan strijken, maar het
enige deel dat werkelijk staat als
een huis is het met graagte ge
speelde 'Konzertierende Frö-
sche und Kriihen'. Dat klinkt
enig en fantastisch speels met
functionele uit setters.
amsterdam/leiden - Beeldend kunstenaar Roy
Villevoye krijgt voor zijn installatie 'Rood Katoen-
/Red Calico' de Sandbergprijs 2002. Dat heeft het
Amsterdamse Fonds voor de Kunst vandaag be
kendgemaakt.
De installatie is opgesteld in het Rijksmuseum
voor Volkenkunde in Leiden. Het is een verzame
ling gerafelde, voddige T-shirts die in Nieuw-Gui-
nea door het Asmat-volk worden gedragen. Daar
naast hangen foto's waarop kinderen, mannen,
vrouwen vol trots deze schamele kledingstukken
showen.
„De Papoea's snijden de T-shirts vaak doelbewust
in stukken om ze tot persoonlijke ornamenten te
maken", legt Villevoye in het juryrapport uit. Het
werk getuigt van een onbedwingbare drang naar
vrijheid en vernieuwing, aldus de jury.
De Dirk Wiardaprijs gaat dit jaar naar de illustra
tor Paul van der Steen voor zijn karikaturen in on
der meer Het Parool. Het fonds kent deze illustra-
torprijs iedere twee jaar toe. Tol 2000 heette de
prijs de Prof. Pl-prijs.
De jury bewondert ook de snelheid waarmee Van
der Steen de karikaturen maakt. „Zijn tekenpen
kent-nauwelijks een maximumsnelheid, en dat is
een grote en vaak onderbelichte kwaliteit in de
driftige wereld van de dagbladen", aldus de jury.
Filmmaakster Marjoleine Boonstra krijgt de L. 1.
lordaanprijs voor haar film 'Bela Bela'. De film
vertelt het verhaal van vier dichters, afkomstig uit
Cuba. Rusland en Roemenië, die politieke gevan
genschap en marteling hebben overleefd.
Aan alle drie de prijzen is een bedrag van 7000 eu
ro verbonden.
Burgemeester Cohen reikt de prijzen op 30 mei uit
in de Beurs van Berlage.
