KUNST CULTUUR
Kunstenaars willen de wereld niet meer verbeteren
Aida meeste nominaties voor Musical Awards
'Jong debuteren
is zowel een vloek
als een zegen'
Floris Verster
Flamenco lost op in
flinterdunne dramati
Hurrelbrinck en
Wiekhart in element
'Binnenstebuiten'
op ramen LVC
Nazi-kater
Boekendag
vrijdag 15 MAART 2002
Een jaar na zijn tragische
dood in 1926 kreeg de
schilder Floris Verster reeds
zijn eerste grote overzichts
tentoonstelling in De La
kenhal. Postuum, dat wel,
maar de snelheid waarmee
de toenmalige directie van
het museum handelde, zegt
genoeg over de waardering
die de stad destijds voor
zijn kunstzinnige inwoner
had.
Die liefde kwam van twee
kanten. Bij leven was Floris
Verster verknocht aan Lei
den. Geboren op het Ra
penburg (1861) betrok hij
na zijn studie een atelier in
de Vreewijkstraat. Hij deed
dat samen met Menso Ka-
merlingh Onnes, broer van
de natuurkundige en No
belprijswinnaar Heike. Die
net als Verster deel uit
maakte van het establish
ment, van de gegoede bur
gerij. Verster huwde later
Menso's zus Jennie en be
trok met haar huize
Groenoord.
Dat was in die tijd een echt
buiten. Het stond ongeveer
op de plaats waar vandaag
de dag de Willem de Zwij
gerlaan een drukke krui
sing vormt met de Haar
lemmerweg. Hoewel de
stad in het begin van de vo
rige eeuw steeds verder op
rukte, verschool het pavil
joen aan de Haarlemmer
trekvaart zich in een oase
van groen. Met een uitge
strekte moestuin en grote,
visrijke waterpartijen als
begrenzing.
De tragiek wil dat Floris
Verster uitgerekend in die
vijver van zijn geliefde
Groenoord aan zijn eind
kwam. Een jaar na de dood
van Jennie - en het leven
van een kluizenaar zat-
gleed hij uit op een bevro
ren bruggetje en verdronk,
niet bij machte om nog op
de kant te kruipen.
Het werk van Verster valt
vooral op door zijn rijk
dom aan kleur en kracht.
Zijn eenvoudige onderwer
pen als stillevens, bloemen,
planten en landschappen
blinken uit in zeggings
kracht. Zijn techniek is
meesterlijk. Zowel de
Haagse als de Amsterdamse
impressionisten rekenden
hem tot hun school. Maar
VérktéY'bleèfal-
tijd wie hij was: zichzelf.
Hij kreeg daarvoor ook
waardering. Van mevroui
Kröller-Miiller bijvoor
beeld, de grote collectio
neur. Van een bekend
kunstcriticus ook, die hem
vergeleek met Van Gogh.
Verder hangt zijn werk in
talloze musea in binnen-
en buitenland. En in de pt
riode nissen 1927-1987
de De Lakenhal hem in
liefst zeven aparte exposi
ties. Om de tien jaar zo'n
beetje was het raak.
Ondanks dat, en ondank
die erkenning in het verlt
den, is het werk van Flori
Verster vandaag de dag bij
het grote publiek nog altiji
niet echt bekend. In verge
lijking mét tijdgenoten als
Breitner, Toorop of andere
impressionisten wordt hij
zelfs zwaar ondergewaar
deerd. Laat staan dat hijij
één lijn wordt gesteld met
Leidse collega's als Dou,
Metsu en Van Mieris. Ver
ster? Nooit van gehoord,
klinkt het dan. Dat is jam
mer. Absoluut ten onrechte
ook.
Maar wie weet komt daar
spoedig verandering in. Dt
Lakenhal pakt van het na
jaar namelijk opnieuw uit
met een grote overzichts
tentoonstelling van het
werk van Floris Verster, i^nr£
clusiefrijk geïllustreerde
catalogus. Het museum,
dat over vele tientallen
werken van hem beschikt,
houdt daarmee een traditjp[
in stand. Dat is mooi. En
volkomen terecht.
Wie, nieuwsgierig gewor
den, niet meer kan wach
ten op de expositie, surft
naar de internetsite van
het museum. Daarop staat AAF
een virtuele tentoon stcllin; n 1
van Verster. Sinds jaar en
dag al weet geen hond dat,
want ruchtbaarheid is er
nooit aan gegeven. Zo
duurt het zelfs na de dood
van de kunstenaar alle
maal nog hééél lang voor
dat hij daadwerkelijk ge-
eerd wordt.
Elf
aF
ndi
17
ns
li dl:
7!
nè'
17
itot
Verder blijf ik van
dat het nieuwe college in
Leiden haast moet maken
met het opengraven van
eerder gedempte grachten) ala
Te'
Marè.
Tweede 'Albert Verweylezing' van Arnold Heumakers
door Wilfred Simons
leiden - Kunstenaars geloven
niet langer dat zij met hun
voortbrengsels de wereld kun
nen verbeteren. Het romanti
sche verlangen om van de sa
menleving een 'paradijs van de
verbeelding' te maken, is op een
échec uitgelopen. Die constate
ring deed gastschrijver Arnold
Heumakers (52) van de Leidse
universiteit gisteravond tijdens
zijn tweede Albert Verweylezing
in het Academiegebouw aan het
Rapenburg.
Tijdens drie lezingen wil Heu
makers aantonen dat allerlei ro
mantische opvattingen over
kunst in het algemeen en litera
tuur in het bijzonder aan het
verdwijnen zijn. Zij worden niet
zozeer bestreden, alswel als niet
meer ter zake doende afgedaan.
Tijdens zijn tweede lezing nam
Heumakers afscheid van het
idee dat kunstenaars een maat
schappelijke kracht zijn, die zich
verzetten tegen de bourgeoisie
en die een inniger samenleving
voorstaan die wordt geregeerd
door schoonheid en poëzie.
Het idee dat kunst mensen kan
verheffen, komt voort uit de ge
dachte dat kunstenaars 'de wer
kelijkheid verbeelden'. In de
achttiende eeuw betekende 'ver
beelden' zoveel als nabootsen.
Een tekening, schilderij of beeld
moest zo getrouw mogelijk de
werkelijkheid kopiëren. Roman
tische kunstenaars daarentegen
wilden niet die werkelijkheid
vatten, maar de 'geest' ervan, de
geheimzinnige kracht die de
werkelijkheid voortbrengt. Als
dat kon, zo meenden zij, dan
konden zij die geest ook naar
hun hand zetten en de gemani
festeerde werkelijkheid naar
hun wens of inzicht vormgeven.
Omdat iedereen tenminste een
beetje verbeelding heeft, kun
nen 'gewone mensen' die van
de kunstenaar invoelen. Door
naar zijn kunst te kijken of zijn
romans te lezen, zou de kunste
naar de leidsman van zijn pu
bliek zijn. Kunst maakte vrij en
gelijk en bracht gedeelde emo
ties voort, waardoor onderlinge
liefde moest ontstaan. 'Alle
Menschen werden Brüder' is
niet voor niets de beroemde
hymne uit Beethovens Negende
Symfonie.
Dat romantische idee was niet
alleen theorie. In 1848 brak er in
Europa een 'romantische revo
lutie' uit, die bol stond van de
dichterlijke ideeën van het mo
ment. Franse dichters als Victor
Hugo en Alphonse de Lamartine
namen plaats in het parlement,
om hun verbeelding te laten
overstromen in staatsvorming
en in wetten. Volgens Heuma
kers waren zij daarin zelfs tame
lijk succesvol.
Toch was er ook altijd een ro
mantische stroming die zich af
keerde van de wens om de we
reld te verandëren. Kunst was
een 'vrijplaats' in een kille sa
menleving, die niet door liefde,
maar door economie en politiek
bijeen werd gehouden. In de ne
gentiende eeuw dacht Flaubert
er zo over, in de twintigste eeuw
barst het van representanten:
Joyce, Proust, Kafka, Becket, Na
bokov.
Heumakers meent dat de bur
gerlijke samenleving na twee
eeuwen de wensen van de ro
mantische kunstenaars heeft
vervuld. Wat te denken van de
futuristische wens om mensen
na een auto-ongeluk op te lap
pen met 'mechanische onder
delen'? Er zijn nu pacemakers
en hartkleppen. Of van de sur
realistische wens om mensen de
gelegenheid te geven zichzelf
'onder te dompelen in hun on
derbewuste'? Het zit in het zie
kenfondspakket. Kunstenaars
willen de burgerdom niet meer
veredelen door het verspreiden
van kunst en zich er ook niet
meer tegen afzetten. Zij accepte
ren die zoals zij is.
S-.i-m AD VAN KAAM
theater recensie
Maarten Baanders
Voorstelling: 'Furia' door Nuevo Ballet
Espanol. Gezien: 14/3 Leidse
Schouwburg.
Het is een opmerkelijk gezicht
als vijf armen precies gelijk de
zelfde kronkelende beweging
maken. En het zijn niet alleen de
armen die kronkelen bij Nuevo
Ballet Espanol. De vijf danseres
sen en vier dansers laten soepel
golvende bewegingen door hun
hele lichaam gaan en ook dit
ziet er allemaal akelig precies
uit, evenals het gestamp met de
voeten en het bespelen van de
castagnettes.
Angel Rojas en Carlos Rodri
guez, de leiders van Nuevo Bal
let Espanol, mengen technieken
van de flamenco met moderne
dans en willen hiermee een
nieuwe stijl ontwikkelen. Het
valt op dat zij in veel opzichten
dichtbij de flamenco blijven,
maar toch ver afdwalen van de
geest van deze traditionele
Spaanse dansvorm. Dat heeft te
maken met spontaniteit. Als je
met flamencogebaren een
groepsdans creëert met perfect
gelijklopende gebaren, is deze
spontaniteit weg.
De groepsleden, en dan vooral
de leiders, hebben veel techniek
in huis en laten heel wat ver
bluffende staaltjes zien, maai'
juist doordat alles zo tot in detail
is vastgelegd, mist deze di
gloed die je bij de echte fli
co voelt. Flamenco is een
die uit het diepst van d 01
komt, maar bij Nuevo Baï
pariol blijft alles uiterlijk a
les zo bestudeerd en glad,
geen ziel tot je spreekt.
In twee scènes lijkt dat i jj"1
geval te zijn. Angel Rojas 8
los Rodriguez hebben iedi P*
solo, waarin ze schitterefl
een overrompelende tec 'a
Maar aan allerlei details nlr
dat ze voortdurend bezigt 1
fect na te jagen, terwijl 1
met hun vitaliteit en virti*
eigenlijk niet nodig zouden >®r
ben. Waarom zo'n theatn 0
baar omhoog naar het n
Waarom die hand op b
zicht gelegd, dat in diepe
en getrokken is om in
vuur of heel erg diepe sm
te beelden? Waarom die
getimede knieval van de
nen voor de danseressen?
tkir
»ek
198
n 1-
t VS
vev
dg,
en
ba:
De ziel van de flamenco
lost in een lauwe showdl
vlot voorbijvloeit. Het re
is een gelikt programnï
ontaardt in een flinter
dramatiek of in zoet, zin
gewrijf over het licha.
mer. Er staat zoveel
het toneel, er is ook zovee!
besteed aan deze zeer ven
voorstelling. Er is misschtf u
eens zoveel voor nodig 0
ziel, de persoonlijke vonk' n
den die nu onder alle schil
verloren gaat.
amsterdam/anp - De musical
'Aida' heeft vijf nominaties in de
wacht gesleept voor de Musical
Awards, die op 22 april voor de
derde keer worden uitgereikt.
De stichting Musical Awards
maakte vandaag de namen be
kend van dertig kanshebbende
spelers in negen categorieën,
onder andere beste vrouwelijke
en mannelijke hoofdrol, bijrol
en aanstromend talent. 'Aida'
wordt op de voet gevolgd door
'A Little Night Music' en 'Tita
nic'. Beide musicals maken in
vier categorieën kans op een
prijs.
De winnaar van de zogenoemde
John Kraaijkamp Musical Award
krijgt een bronzen beeld en 2500
euro. De jury bestaat uit Anne-
Wil Blankers, Jacques d'Ancona,
Hans van Willigenburg, Tom
Odens en Rob Wiegman.
Ook dit jaar mag het publiek een
winnaar aanwijzen. Lezers van
het ANWB-ledenblad kiezen de
Kampioen Publieksprijs voor
beste musical. 'Aida', 'Nijntje',
'Saturday Night Fever' en 'Tita
nic' dingen mee naar de trofee,
waar geen geldbedrag aan is
verbonden.
Ook wordt op het gala de Cubus
Oeuvre Award uitgereikt. Deze
musical-carrièreprijs ging vorig
jaar naar Seth Gaaikema. De
ontvanger van de onderschei
ding krijgt 12.500 euro. Op 22
april worden de winnaars be
kendgemaakt tijdens het Musi
cal Awards Gala 2002 in de RAI
in Amsterdam. RTL4 zendt
rechtstreeks een registratie uit.
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Irene Wiekhart en Ben
Hurrelbrinck, piano. Gehoord: 14/3,
Kapelzaal K&O, Leiden.
Het Leidse pianoduo Hurrel-
brinck/Wïekhart heeft het ook
dit jaar weer goed voor elkaar:
de Kapelzaal zit bijna helemaal
vol met ouwe getrouwen, onder
wie leerlingen, oudleerlingen,
vrienden en kennissen en gewo
ne Leienaars. Op het program
ma van dit lunchconcert staat
Brahms, met een door hemzelf
bewerkt deel uit zijn 3e Symfo
nie, Variaties op een thema van
Robert Schumann en met min
der en overbekende Hongaarse
Dansen.
Wat keer opvalt is de wat emo
tie-arme opvatting als het gaat
om Brahms. Aan dynamiek en
'slagvaardigheid ligt het niet,
beide zijn ruimschoots aanwe
zig. Maar aan subtiele timing
kan het nog wel eens schorten.
Het een volgt het 'ander' keurig
op, zonder wezenlijke hoogte
punten. Echt de diepte in gaan
in sombere, woeste, hartstoch
telijke of gelaten passages, blijft
achterwege.
Nu moet de emotie ook in
Brahms er niet duimendik bo
venop liggen, maar de Symfonie
(Poco Allegretto) gaat je voorbij
zonder dat er sprake is van een
ontmoeting. Dat ligt gedeeltelijk
aan de muziek. Brahms arran
geerde vaak om den brode. Bur
germans woningen bezaten al
gauw een piano, dus ook een
pianist(e) die zich zo'n bewerkt
stukje kon permitteren. Ook
voor steden waar Brahms geen
goed orkest tot z'n beschikking
had bewerkte hij partituren. Er
moest immers geld op de plank
komen.
De Variaties (1863) geven meer
soelaas. Een simpel thema
waarop veelal lichtvoetig, een
enkele maal somber, droefgees
tig gevarieerd wordt. Onderhou
dend, aangenaam gespeeld met
hier en daar een mooie transpa
rante baskant en stralend passa-
gewerk in de hogere regionen,
maar schokken doet het niet.
Veel meer is het duo in zijn ele
ment in Brahms' Hongaarse
Dansen, met name in de vurige,
ongecompliceerd vrolijke. Dan
raast, ronkt en rinkelt de piano.
Het tempo is lekker, de ritme
wisselingen zijn vitaal. Hier zijn
Hurrelbrinck en Wiekhart het
meest op elkaar ingespeeld, zijn
er nauwelijks onregelmatighe
den die irriteren.
new york - Hakenkruizen en een Hitlersnorretje 'sieren' deze kater die vanaf zondag is te zien in het Je
wish Museum in New York. Het gaat om het werk, 'Enfant Gates', van kunstenaar Alain Sechas op de expo
sitie 'Mirroring Evil: Nazi Imagery Recent Art'. De expositie toont werk van dertien internationale, heden
daagse kunstenaars die in hun kunst de beeldtaal van het Derde Rijk gebruiken. De soms controversiële
kunstwerken gaan vergezeld van een uitgebreid programma van lezingen en discussies waarin het Jewish
Museum onze waarneming van het kwaad aan de orde stelt. De tentoonstelling loopt tot 30 juni. Foto: EPA
londen - Nederland heeft de Boekenweek, in Groot-Brittannië was
gisteren de Boekendag. In de turbinehal van de Tate Modern werd een
openingsfeest gehouden waar deze ballonnen van ogen en lippen te
zien waren. De boekendag is vooral gericht op de Britse jeugd.
Foto: AP/Alastair Grant
'Het is heel gevarieerd geworden'
door Coen Polack
leiden - Terwijl de toe
schouwers aan de over
kant van de Breestraat
staan te rillen van de kou,
verschijnen klokslag 22.00
uur projecties van vijf dia's
op de ramen van de bo
venverdieping van het
LVC. De diaprojecties zijn
het resultaat van het pro
ject 'Binnenstebuiten' dat
tot en met 2 april, elke dag
na zonsondergang, te zien
is op de bovenverdieping
van Breestraat 66.
Onder leiding van beel
dend kunstenaar Helma
van Nuenen leerden zes
jongeren de afgelopen
maanden dia's maken. ,,Ik
had nog nooit echt gefoto
grafeerd", zegt Wouda
Zandbergen. Uiteindelijk
heb ik vijf rolletjes van 36
dia's volgeschoten en de
beste daarvan worden nu
getoond. Mijn belangrijk
ste onderwerpen zijn alle
daagse dingen op rare
plekken. Zo heb ik een se
rie foto's gemaakt van
schoenen op de vreemdste
locaties."
In totaal honderd verschil
lende dia's zijn er de ko
mende weken op de ra
men van het LVC te zien,
elke dag andere beelden.
Van Nuenen: „Toen ik aan
het project begon dacht ik
dat jongeren vooral 'jonge-
renonderwerpen', zoals
uitgaan, op de foto zouden
zetten. Maar het is heel ge
varieerd geworden. Er is
iemand met bomen aan de
slag gegaan, een ander fo
tografeerde voornamelijk
kleuren. We projecteren ei
genlijk de persoonlijke
waarneming van het alle
daagse naar buiten, waar
iedereen het kan zien.
Vandaar ook de titel 'Bin
nenstebuiten'."
Naar aanleiding van de ex
positie verschijnt er een
cd-rom met achtergrond
informatie over het pro
ject, waarop ook alle dia's
te bekijken zijn.
'Binnenstebuiten', t/m 2
april, dagelijks van 19.00
tot 0.00 uur, LVC, Bree
straat 66, Leiden.
Mummie
doorgelicht
London - Wetenschappers van
het British Museum hebben
voor het eerst onder de omwik
keling van deze drieduizend
jaar oude Egyptische mummie
gekeken, zonder de mummie te
beschadigen. Met behulp van
geavanceerde 3D-scanappara-
tuur werd het skelet van de
priester Nesperennub zicht
baar. Onder de omwikkeling
bleek ook een aantal rituele ob
jecten te huizen. Nesperennub
ligt al sinds 1899 in het British
Museum. Foto: EPA
Erotische
kijkdozen
noordwijk - De Noordwijkse
kunstenaar Henny Bal expo
seert op morgen een serie eroti
sche kijkdozen in boekhandel
Van der Meer in Noordwijk. Bal
vervaardigde de kijkdozen in
het kader van de Boekenweek
dat 'de liefde' als thema heeft.
De kijkdozen geven een blik op
de liefde in vele variaties.
Prijs voor debuut
Joyce Roodnat
capelle aan den ussEL - Schrijf
ster Joyce Roodnat krijgt voor
haar debuutroman ,'t Is zo weer
nacht' de Marten Toonder-
/Geertjan Lubberhuizenprijs
voor literaire prozadebuten
2001. Tekenaar Marten toonder
reikt de prijs van van 50Ó0 euro
op 2 mei uit in Rotterdam.
door Coen Polack
Leiden - „Jong debuteren met
een aardig boek is zowel een
vloek als een zegen," volgens
schrijver Abdelkader Benali. En
hij kan het weten. Benali scoor
de een literaire hit met zijn de
buut 'Bruiloft aan zee'. Onlangs
verscheen zijn nieuwe roman
'De langverwachte', waaruit hij
gisteravond voorlas in boekhan
del Kóoyker Ginsberg.
'Bruiloft aan zee' werd in tien
talen vertaald, werd genomi
neerd voor de Libris Literatuur
prijs en verkocht ook nog eens
heel goed. „Zelfs op mijn toer-
nee in Marokko heb ik goed ver
kocht. In Casablanca gingen zo
maar vijf boeken over de toon
bank. Dat is heel wat in een land
waar meer dan zestig procent
van de mensen analfabeet is."
„Mijn nieuwe boek moest voor
al niet exotisch worden. Ik hoor
dé na het verschijnen van 'Brui
loft aan zee' heel vaak dat men
sen het een aardig boek vonden,
maar dat de grote kracht vooral
was dat het zo exotisch over
kwam." Daarom speelt 'De
langverwachte' zich voorname
lijk af in Rotterdam. Weliswaar
gaat het over een Marokkaans
gezin, maar daar is volgens Be
nali niets exotisch meer aan.
„Het Marokkaanse gezin ver
dient zo langzamerhand een
plaats in de Nederlandse litera
tuur."
Het ontbreekt in 'De langver
wachte' ook aan de inmiddels
stereotype worsteling van de
Marokkaanse moslimjongere
met zijn identiteit en zijn plaats
tussen twee culturen. Benali: „Ik
heb daar zelf ook geen frustre
rende ervaringen mee. Ik mis
ook de energie om dat op papier
te zetten. Ik wilde voorkomen
dat het een boek zou worden
dat de islam zou uitleggen. Of
bekritiseren. Of verheerlijken. Ik
wilde gewoon mijn verhaal ver
tellen. Dat was een soort esca
pisme van mij, er gewoon even
niet aan denken hoe ingewik
keld zo'n situatie soms kan
zijn."
Uit bijdragen van Benali voor de
opiniepagina van NRC Handels
blad blijkt dat de problemen van
allochtone jongeren hem niet
koud laten. „Je bent 16 en je
groeit op in Rotterdam. Je voelt
je een bal in een op hol geslagen
flipperkast. Dan is de godsdienst
een prima uitvlucht om eens
een tijdje lekker stil te liggen. Je
bezint je, neemt afstand van je
eerdere leven en je verdiept je
helemaal in je religie. Maar je
blijft ondertussen natuurlijk wel
in je Nikes rondlopen. Ik vind
het wel raar om die jonge gozer-
tjes zo vroeg wijs te zien en ze
uitvoerig over godsdienst te ho
ren praten."
„De problemen rond allochto
nen zijn politieke realiteit. Dat
hoor ik ook steeds vaker de al
lochtonen zelf zeggen. Benali
lacht: „Als er nu eens een Ma
rokkaanse Pim Fortuyn was die
daar wat aan zou doen, dan zou
ik op hem stemmen.
Abdelkader Benali's roman 'De
langverwachte' is verschenen bij
uitgeverij Vassallucci Prijs: 20,95
euro.
