Offerverleden Mexico
herleeft in Nederland
KUNST CULTUUR
Leidse archeologen stuiten op fundering van minipiramide
Tuerlings' choreografie ontroert door oprechtheid
Alex d'Electrique: vet, grof, verrassend en grappig
Feestelijk
meesterschap
van Di Gojim
an den Brink
race Britse prijs
iteidam - Schrijver H.M.
den Brink maakt kans op
belangrijke Britse prijs met
novelle 'Over het water'. Hij
iet vijf andere titels in de ra-
voor de Foreign Fiction Prize
ihet dagblad The Indepen
en de Britse Arts Council,
prijs is bedoeld voor een
taling die vorig jaar in Enge-
id op de markt kwam. 'Over
water' verscheen vorig jaar
iet Engels en kreeg daarna
de kritieken. De prijs wordt
11 april uitgereikt en bestaat
niim 15.000 euro. De win-
ide schrijver moet dat geld
tzijn vertaler delen.
Dj
uziekverkoop
idaald in 2001
versum - De Nederlandse
sument kocht in het afgelo-
jaar 5,5 procent minder
ziekproducten. Dat blijkt uit
onderzoek in opdracht van
iranche-organistaie NVPI.
grootste daling is te zien bij
verkoop van singles, 45 pro-
it minder. Volgens de NVPI
le dalende verkoop te wijten
1 de toename van het kopië-
van cd's en het downloaden
muziek via internet. De ver-
t ip van blanco cd's is volgens
irganisatie in de afgelopen
)01 sjaar gestegen van twintig
jr zeventig miljoen cd's. De
jcl 'I vreest dat Nederlandse
-sten het meeste zullen lij-
1( nonder de teruglopende ver-
ien. Platenmaatschappijen
'ii volgens de organisatie ri-
volle projecten het eerst
•allen.
Tiësto gaat op
Tor USA Award
haag - DJ Tiësto is genomi-
rdvoor een DanceStar USA
rd in de categorie 'Best In-
ational DJ'. De prestigieuze
ten worden op 24 maart uit-
jkt in Miami Beach. Hij is
nige Nederlander die kans
Iikt op een award en moet
opnemen tegen o.a. Pete
ig, Fatboy Slim en Carl Cox.
jtaal telt de DanceStart USA
ird zestien categorieën. Be-
Ie genomineerde artiesten
Madonna, Jennifer Lopez,
)y, Chemical Brothers en
Punk. MTV zendt de
rdshow uit in Europa. De
nationaal vermaarde DJ
Iee to, oftewel Tijs Verwest uit
rla, ontving eind februari al
0 Zilveren Harp. Met een zes-
laats in de dj-Top 100 van
Engelse DJ Magazine is Tië-
de populairste Nedérlandse
jockey aller tijden.
»emlezing
nllja Pfeijffer
n - De Leidse dichter Ilja
fer gaat een nieuwe editie
irgen van de prestigieuze
gel van de Nederlandse
'tJie'. Pfeijffer treedt daarmee
M i voetsporen van illustere
n0j gangers als Victor van
sland, Hans Warren, en
TOKomrij. De uitgave wordt
pvolger van de door Gerrit
irij mim twintig jaar ver -
|de bloemlezingen. De
igelvan de Nederlandse
de' wordt al sinds 1939 sa-
x igesteld.
zi nnaar wedstrijd
fdesgedichten
w - Hubert Chèvremont
b ft met zijn gedicht 'Stad van
edt >rden' de gedichten wed-
ia; d 'Schrijf een Leids Liefdes-
el cht'gewonnen. Eervolle
hi neldingen waren er voor
dh[ftde Haas, Corien Groot Bot-
ïba ten Suzanne Metaal. Van
m eergedichten worden boe-
mi leggers gedrukt. Chèvre-
v nts winnende gedicht krijgt
iha ereplaats in de Centrale Bi-
5n| Iheek.
ïog d van woorden': nooit kreeg
ac: k wamen als in die dagen in
gv t jaar van de draak haar
1 si d voor mij tegen de zon in
vO Wtus haar haastige voeten
iel kippenbrug de pijn van
net rscluiatsen op de singel
in [lachen om juichend op-
de vende kranten en trouwe-
;ni stuivend zand bij de mor-
n ort maar straten werden
ar van woorden en niets
hi lucht was tussen ons.
orp
m
t" Ituurdebat
m deX
W - De Stichting Samen-
P kende Podia Leiden (Stam-
v I houdt vrijdag 22 maart
e cultuurdebat in cultureel
'de truni X Nieuwgekozen
kleden en vertegenwoordi-
van culturele instellingen
I e stad geven hun mening
'verschillende onderwer-
"8 op het gebied van kunst en
uur en gaan met elkaar in
II j Ussie. Het debat is voor ie-
fen toegankelijk en begint
f 17.00 uur het Volkshuis aan
11 Spothekersdijk 33a.
donderdag 14 MAART 2002
R7
Expeditie na twee maanden teruggekeerd uit Egypte
door Rody van der Pols
leiden - Archeologen van het
Rijksmuseum van Oudheden en
de Universiteit Leiden zijn op de
fundamenten van een minipira
mide gestuit. Het is een van de
opmerkelijkste vondsten die de
tien expeditieleden tijdens hun
verblijf in Egypte deden. De pira
mide maakte ooit deel uit van
het grafcomplex van hogepries
ter Meryneith, dat de weten
schappers de afgelopen twee
maanden bij het plaatsje Sakkara
hebben blootgelegd.
„Het is een leuke ontdekking",
zegt expeditieleider Maarten Ra
ven, nog bruinverbrand van zijn
verblijf in Egypte. „Het graf
heeft drie kapelletjes. Uit de
fundamenten is af te leiden dat
de piramide ooit bovenop de
middelste moet hebben gestaan.
Naar schatting was hij een me
ter of vijf, zes hoog."
De vondst is weliswaar bijzon
der, maar niet uniek, zegt de
conservator van het Rijksmuse
um van Oudheden. „Eerder
hebben we een graf uit dezelfde
periode blootgelegd, waarop
een soortgelijke piramide heeft
gestaan."
Het grafcomplex waarop de ar
cheologen vorig jaar stuitten,
maakt deel uit van de dodenstad
rond het Egyptische dorpje Sak
kara, zo'n dertig kilometer ten
zuiden van Cairo. Duizenden ja
ren lang begroeven de oude
Egyptenaren hier hun farao's en
hoge ambtenaren.
In de afgelopen twee maanden
hebben de archeologen het graf,
dat dateert uit de veertiende
eeuw voor Christus, zo goed als
volledig blootgelegd. Daarbij
vonden ze rondom het complex
verscheidene reliëfs die er ooit
deel van uit maakten. „We heb
ben de reliëfs op doorzichtig
plastic overgetrokken", vertelt
Raven. „Met al die losse stukjes
gaan we nu aan het puzzelen.
Op die manier hopen we erach
ter te komen waar die fragmen
ten oorspronkelijk hebben geze
ten. En misschien verschaffen
de teksten wel extra informatie
over Meryneith."
Al die brokken kalksteen zijn
niet zomaar buiten het graf be
land. Latere generaties Egypte
naren hebben ze uit de muren
van het complex gewrikt om er
schachten van te bouwen. Die
schachten leiden allemaal naar
het labyrint van gangen en ka
mers diep onder het woestijn-
oppervlak Dat onderaardse
complex hebben de archeolo
gen, zoals gepland, dit seizoen
volledig uitgegraven. „Helaas
zijn we daarbij niet op de graf
kist van Meryneith gestuit", zegt
Raven.
„In de hoek van de grafkamer
van Meryneith stonden nog wel
netjes de spullen die de arbei
ders daar hebben achtergelaten.
En we hebben een paar frag
menten van houten lijkkisten
gevonden. Maar of die uit de tijd
van Meryneith afkomstig zijn,
weten we niet. Misschien is de
grafkamer in een latere periode
hergebruikt. Dat gebeurde in de
oudheid namelijk voortdurend.
We hebben nu de hoop geves
tigd op onze aardewerkspecia
listen, die misschien aan de
hand van de gevonden pot
scherven de vondsten in de
grafkamer kunnen dateren."
■- Vist: ':v- X **WMU
lÜllf lil
De Leidse archeologen vonden rond het graf van Meryneith verscheidene reliëfs die misschien meer in
formatie verschaffen over de hogepriester van Achnaton. Foto: RMO
Het uitgraven van een van de paar spannende momenten, makkelijker dan de omgekeerde
zes meter diepe schachten be- „We besloten het uitgraven van weg", zegt Raven. „Na een tijdje
zorgde de archeologen nog een beneden af aan te pakken. Dat is gingen we boven de grond kij
ken of we al verzakkingen op de
plek van de schacht zagen. Die
zagen we niet. Tot de grond zich
plotseling vlak voor onze voeten
opende. Een gapend gat. Je
moet er niet aan denken dat je
die zes meter naar beneden tui
melt. Dat was bijna mis ge
gaan."
Volgende winter keren de Leidse
archeologen terug naar Egypte
voor het 29ste graafseizoen.
Want de komende twee jaar zijn
de wetenschappers verzekerd
van subsidie van de Nederland
se Organisatie voor Weten
schappelijk Onderzoek (NWO).
Het liefst herstellen de archeolo
gen het graf in zijn vroegere glo
rie. „Er is dit graafseizoen al een
architect langs geweest", vertelt
Raven.
„Die gaat nu een plan uitwer
ken. Als de Egyptische autoritei
ten een beetje meewerken en
we genoeg geld bijeen weten te
brengen, kunnen we hopelijk
volgend jaar al aan de restaura
tie beginnen."
Conservator Maarten Raven
geeft op 9 april om 20.00 uur in
het Rijksmuseum van Oudhe
den (Rapenburg 28 in Leiden)
een lezing over de opgraving
van het graf van Meryneith.
theater recensie
Maarten Baanders
Voorstelling 'Angelo senza Angelo' door
Dansgroep Raz Gezien: 13/3, LAKtheater
Leiden Aldaar nog te zien: vanavond.
Futuristische stadsbeelden met
zwevende objecten verwelko
men je als je de zaal betreedt
om de nieuwe voorstelling van
muziek recensie
Susanne Lammers
Concert: 'Ergens' door Di Gojim.
Gehoord: 13/3, Stadsgehoorzaal, Leiden
Nog te horen 13/4, Meervaart
Amsterdam; 17/5, De Meerse,
Hoofddorp
Op het toneel hebben ze zo'n
lekkere ouderwetse treincoupe'
nagebouwd, zo een waarvan je
hoopt dat je hem helemaal voor
jezelf kunt houden. Wijnrode,
fluwelen bekleding op de ban
ken, houten bagagerekken en
een raam waardoor je naar een
nog niet misvormd buiten kunt
kijken. De Nederlandse klez-
mergroep Di Gojim neemt je
mee op reis van 'Ergens naar
Nergens', en de aanldeding en
het uitzicht zijn bijna net zo af
wisselend en onderhoudend als
hun muziek.
Ook al is Di Gojim muzikaal
mans genoeg om een avond
met alleen muziek te vullen,
toch is zo'n thematisch aange
kleed programma als 'Ergens'
een goed idee. Het suggereert
een rode draad, waardoor de
afwisseling van vrolijke dansen
en melancholieke wijsjes meer
betekenis krijgt. De jool en me
lige rivaliteit van het zestal valt
beter op zijn plek, je voefr je als
publiek meer betrokken en
minder buitengesloten.
Een ander aardig aspect is dat
de liedjes nu eens in het Neder
lands gezongen worden, en wel
in het Nederlands van Herman
'Pieter de Boer. Vooral de zeer
verstaanbare melancholieke
liefdesliedjes die klarinettist
Jaap Mulder zingt, zoals 'Vlin
der' met de mooi gekozen ach
tergrond van een stromend
beekje, en het waarom-liedje,
waarin de ander wordt vergele
ken met de zomer, die óók al
voorbij gaat, bieden een beeld
schoon tegenwicht tegen het
circus vol muzikale virtuositeit
en acrobatiek dat klezmer na
tuurlijk ook is.
Di Gojim toont in 'Ergens' een
feestelijk meesterschap in beide
kanten van de klezmer. Hun
zich over veel instrumenten uit
strekkende virtuositeit wordt
nooit opschepperij, valt mooi
op zijn plaats door het broeder
lijke samenspel en de grote ex
pressiviteit. En de gebbetjes -
die muzikaal vaak heel knap
zijn - houden het licht.Nog
knapper zijn Di Gojim als ze
vanuit de hilariteit de weg naar
serieus muziek maken terug
vinden, zoals in de serenade die
ze blazen op bierflesjes. Volko
men maf begonnen als een
flauw spelletje, spelen ze ineens
in perfect samenspel een liedje
dat zindert van verlangen en
schrijnt van onvermijdelijkheid.
Dansgroep Raz te zien. De vi
deobeelden schakelen over op
onder water zwemmende men
sen, afgewisseld door de bewe
gingen van atomen.
Als de dansers de vloer betre
den en teksten uitspreken,
schemert er iets door van een
boodschap in 'Melting the Solid
Outlines of I', een choreografie
van Gavin Louis. Het zou kun
nen gaan om het mysterie van
het menselijk bestaan, dat op
de een of andere manier kon
voortkomen uit een anonieme
massa onvoorstelbaar kleine
deeltjes.
Dit is het veelbelovende begin
van een choreografie die al
gauw aan pretenties ten onder
gaat. Terwijl de beelden en tek
sten zich blijven mengen in de
dansbewegingen, wordt de
boodschap steeds ingewikkel
der.
Allerlei oneliners, ontleend aan
de natuurkunde, schieten voor
bij. Ze vertegenwoordigen in
veel gevallen zulke moeilijke en
gespecialiseerde theorieën, dat
je je afvraagt of de choreograaf
zelf wel overziet wat hij er alle
maal bijsleept. Het verband
met de dansbewegingen is niet
te volgen.
De twee danseressen en de
danser maken gebaren die in
aanzet lijken op de onderwater
bewegingen van de videobeel
den, maar die dan allerlei kan
ten opgaan en zich bijvoor
beeld ontwikkelen tot felle
duetten of tot hectische geba
ren, alsof men druk doende is
ingewikkelde machines te be
dienen.
Het ziet er allemaal betekenis
vol uit, maar wat de maker met
al zijn verklaringen en verban
den bereikt is dat het leven war
rig wordt, in plaats van een fas
cinerend mysterie.
Totaal anders is deel twee van
de voorstelling, 'Nessun nome
nessun cognome' van Hans Tu
erlings. Natuurlijkheid en een
voud winnen het uiteindelijk al
tijd.
De bewegingen van de danser
en de danseres lijken volkomen
vanzelfsprekend uit hun li
chaam en hun persoonlijkheid
voort te komen.
Prachtig is de overgang van in
zichzelf gekeerde bewegingen
naar de openheid, spanning en
verstandhouding tussen bei
den. Subtiele uitdagingen lopen
uit op een zeer doeltreffende,
bijna liefdevolle humor.
Tuerlings laat vaak dansbewe
gingen plotseling eindigen in
gewoon weglopen, alsof de
spanning van de dans uit het li
chaam vloeit en alsof de dans
onderdeel is van onze alledaag
se bewegingen.
Deze keer loopt het bewegings
spel tussen de twee dansers re
gelmatig uit op spontaan la
chen en elkaar omklemmen.
Dit zijn veelzeggende momen
ten in een choreografie die ont
roert door oprechtheid.
Onthoofden, villen en uitrukken van levende harten
Een kolossaal stenen hoofd uit de periode van de Olmeken (gewicht 6ooo kg) is een van de trekpleisters
van de expositie 'Kunstschatten uit het oude Mexico'. Foto: WFA/Frank van Rossum
Amsterdam - Zo mooi de kunst
voorwerpen zijn, zo gruwelijk zijn
vaak de achtergronden. Mexico
heeft zo zijn kunsthistorie. Het
heeft lange tijd in een geïsoleer
de samenleving haar eigen ge
schiedenis geschreven. Een histo
rie die nu herleeft in De Nieuwe
Kerk in Amsterdam onder de
naam 'Mexico, een goddelijke
reis' over pre-Columbiaanse
kunst.
Over deze voor-Spaanse periode
is niet eerder in Europa zo'n
grote expositie gehouden. De
tentoonstelling is te zien tot en
met 30 juni. Alle 275 stukken,
die de belangrijkste culturen van
het oude Mexico in beeld bren
gen, komen uit de belangrijkste
Mexicaanse musea. Een van de
topstukken is de kolossale kop
van steen (6000 kilo) uit de pe
riode van de Olmeken (rond
1200 v. Christus).
De presentatie van alle voorwer
pen kent geen chronologische
volgorde, maar is thematisch in
gedeeld: het leven op aarde, de
godenwereld en de onderwe
reld. Daarin wordt ëen beeld ge
schetst van de samenleving, de
machthebbers, krijgers, priesters
en sjamanen, aardewerk, mas
kers, goden en offers. Het beeld
dat van de offerrituelen wordt
gegeven is soms angstaanja
gend. „Maar", haast gastconser
vator Ted Leyenaar zich te zeg
gen, „dat moet niet verkeerd
worden geïnterpreteerd."
Rond 1500 nam het aantal men
senoffers wel toe, maar in het
licht van de tijd was daar ook
een duidelijke verklaring voor.
De culturen werden bedreigd
door de Spanjaarden. „De pries
ters voelden zich genoodzaakt
om het meest kostbare te offe
ren. Dat hoogste goed was na
tuurlijk de mens." Aan de ande
re kant waren ook de Spanjaar
den geen lieverdjes, weet Leye
naar. „Wat dacht je van de heili
ge inquisitie, waardoor mensen
op de brandstapel kwamen?"
Het offerverleden van de pre-
Columbiaanse culturen, zoals
onthoofden, villen, kannibalis
me en het uitrukken van nog le
vende harten is vooral te zien in
de artistieke uitingen en in de
soms technische verfijning op
de voorwerpen. In vergelijking
met alle andere culturen is de
voor-Spaanse cultuur uniek,
omdat die veel invloed heeft ge
had op de hedendaagse cultuur.
Leyenaar noemt de planten- en
dierenwereld, maar ook bena
mingen in de culinaire wereld
als voorbeeld. „Tomaat, choco
la, maïs en avocado zijn alle
maal benamingen die hun oor
sprong kennen uit de pre-Co-
lumbiaanse beschaving."
Bij de tentoonstelling is daarom
ook een speciale ruimte inge
richt waarin artikelen worden
getoond die htm naam kregen
van de Olmeken, Zapoteken,
Mixteken, de bewoners van een
van de eerste wereldsteden
Teotihuacan, de Maya's en de
Azteken. Leyenaar verzamelde
de voorwerpen met zijn vrouw.
Nog steeds wordt in Mexico een
balspel gespeeld van weleer. In
middels is door de Mexicanen
het verzoek bij de Verenigde Na
ties ingediend om het spel op de
Werelderfgoedlijst te zenen. De
uitslag van het spel was destijds
van invloed op het kosmisch
evenwicht. De aanvoerder van
de verliezende partij werd
meestal geofferd. Hij werd ont
hoofd, waarna het hoofd op een
rek werd gezet. Het vlees werd
meestal door de winnaars van
het balspel gegeten. Aan de do
den werden stenen uitvoeringen
van de oorspronkelijk houten en
leren spelattributen meegege
ven voor het verblijf in het hier
namaals. In De Nieuwe Kerk is
onder meer een heupstuk en
een borststuk te zien in de vorm
van twee handen waarmee het
spel werd gespeeld.
De opzet van de tentoonstelling
kon volgens directeur E. Veen
van De Nieuwe Kerk alleen tot
stand komen door het enthousi
asme van de Mexicanen.
De expositie werd mede inge
richt in samenwerking met Feli
pe Solis, de directeur van het
Museo Nacional de Antropolo-
gia in Mexico-Stad. „Er ging
twee jaar voorbereiding aan
vooraf. Het is de grootste expo
sitie die De Nieuwe Kerk ooit or
ganiseerde."
'Mexico, een goddelijke reis',
t/m 30 juni, dagelijks van 10.00
tot 18.00 uur, donderdag tot
22.00 uur, De Nieuwe Kerk,
Amsterdam.
theater recensie
Dick van Teylingen
Voorstelling: 'Bezet gebied' door Alex
d'Electrique Concept en regie: Ko van
den Bosch. Spel: Aat Ceelen, Paul van der
Laan. Martin Hofstra. Raymond Spannet.
Jochem Stavenuiter Gezien: 13/3. Leidse
Schouwburg Nog te zien 13/4,
Parktheater, Alphen aan den Rijn
Vliegen gaat te snel voor een
mens. Als je op vliegvakantie
gaat, is je lichaam al op zijn be
stemming, terwijl je geest nog
aan het inchecken is. Bijna nie
mand weet dat vliegmaatschap
pijen een grote Boeing laten
vliegen met de lichamen en een
kleine met de zielen die daar
achteraan komen. Daarom
duurt het zo lang voordat je je
koffers hebt.
De redeneringen van Ko van
den Bosch (mister Alex d'Elec
trique en tekstschrijver van 'Be
zet gebied') hebben vaak een
uitgangspunt dat logisch klinkt.
Dat wordt vervolgens doorgere
deneerd tot briljante onzin.
Voor wie Alex d'Electrique va
ker gezien heeft is het decor al
onmiddellijk thuiskomen.
Linksachter een morsige keu
ken, rechtsvoor een verzame
ling vage kastjes en andere
rommel waar een pop als dan
seresje op ronddraait. Daartus
sen steigerbuizen, ongeordend
meubilair een deur met vlie-
gengordijn.
Spekking (Aat Ceelen) woont er.
Zijn vriendin (met medicijnen
is ze gevaarlijk, zonder is er
niets aan) is bij hem weg; af en
toe kaffert ze hem uit via het
antwoordapparaat. Spekking,
grof in de mond. maar gastvrij,
werkt als een magneet op colle
ga-randfiguren, die erg druk
zijn met vrouwen, drügs en
drank. Het wordt een steeds
hechtere verzameling outsiders,
die samen gaan werken aan de
droom van Spekking: Sex Wel
kom Internationaal, met gevari
eerde verwenplekken in de
sfeerbusiness (want voor je het
weet zit je met een uitzaaiend
denkbeeld in je hoofd).
Vinnie (Raymond Spannet)
speelt een sleutelrol: hij moet
de vrouwen binnenhalen. Hij
belooft van alles, Spekking in
vesteert in brillen, pakken en
andere hulpstukken die de truc
moeten doen, maar er komt
niks van terecht. De albino
(Martin Hofstra) schopt ruzie
met de nerveuze junk (Jochem
Stavenuiter), die praat in een
soort halfbegrepen welzij nstaal
(ik ben van diep gekomen; bull
shit triggert bullshit). De stotte
rende Paultje (Paul van der
Laan) wisselt debiliteit af met
heldere momenten.
Bezet gebied is een van de bete
re Alex-voorstellingen van de
laatste jaren. Tekst, humor (al
dan niet verbaal), kwaliteit van
spel en beweging, teamwork,
georganiseerd absurdisme, het
is allemaal erg aanstekelijk. Vet,
grof, verrassend, smakeloos en
erg grappig. De inbreng van
Paul van der Laan en Jochem
Stavenuiter. leden van de mi-
megroep Bambie, zorgt voor
een impuls op hun terrein, de
(anonieme) geluidsband doet
zijn werk uitstekend, Aat Ceelen
is met zijn aanwezigheid en ti
ming een belangrijk funda
ment. Hij spreekt de pijnlijke
epiloog uit: „We waren zó n
stukje van het paradijs." Tussen
vinger en duim zit niet meer
dan een centimetertje.
Extra shows
musical 'Tijpnic'
aalsmeer De tournee door
Nederland van de musical
Titanic' krijgt een vervolg in
de RAI. De voorstelling wordt
tussen 11 juli en 8 september
nog 65 keer in het Amster
damse complex opgevoerd
De musical reist tot eind juni
door het land. Volgens de
theaterproducent is de be
langstelling 'zoveel groter
dan het aanbod', dat is beslo
ten tot de extra voorstellin
gen in Amsterdam. De show
wordt opgevoerd in het Audi
torium van de RAI Daar is
plaats voor telkens 1600 be
zoekers.
