Over hemelrente en filantropie i
GESPREK VAN DE DAG
Man brengt meer tijd
door in verkeer dan vrouw
'God schuwt geweld niet'
Hoogleraar filantropie: Erfenissen minder naar familie, vaker naar organisaties
152
MENSELIJK
Rieks Schuten uit Ter Apel vierde gisteren zijn 67ste ver
jaardag. Maar het was ook een beetje de verjaardag van
zijn twaalf BROERS EN ZUSTERS. Samen hebben ze er
namelijk DUIZEND JAAR opzitten. Het feest werd ge
vierd in de Sint Jozefkerk op Zandberg, waar ze allemaal
werden gedoopt. Rieks is de jongste van het stel. Zijn
broers en zussen zijn (68), Annie (70), Henk (72) Lies
(73), Sien (75), Riek (77), Lukas (79), Harm (80), Marie
(82), Teky (84), Leen (85) en Bernard (88). De dertien
zussen en broers kunnen trouwens maar kort van hun sta
tus genieten. Volgende week viert Leen haar 86ste ver
jaardag.
Kroonprins WILLEM-ALEXANDER en prinses MAXIMA
BEDANKEN vrijdag op televisie het Nederlandse volk
voor alle felicitaties en steun die ter gelegenheid van hun
huwelijk hebben ontvangen. Het dankwoord, zoals het of
ficieel heet, wordt om 21.15 uur uitgezonden via Neder
land 2. Dat heeft de NOS gisteren laten weten.
OPRAH WINFREY houdt er
binnen afzienbare tijd mee
op. Zij zal na het seizoen
2005-2006 met haar veel
bekeken talkshow stoppen.
Dit hebben de vakbladen
Variety e n Hollywood Re
porter maandag gemeld.
Winfrey heeft haar contract
voor die periode verlengd,
maar wil er daarna mee
kappen. Waarom dat is, zei
haar produktiemaatschap-
pij Harpo Produktions niet.
The Oprah Winfrey Show,
sinds 1985 uitgezonden,
wordt beschouwd als de
succesvolste talkshow uit
de Amerikaanse geschie
denis. Dit seizoen keken
gemiddeld 7,2 miljoen
mensen naar elke uitzen
ding. Het programma
wordt uitgezonden door
280 zenders in de VS uit
gezonden en bovendien in
meer dan honderd andere
landen. De 48-jarige Win
frey zit al ruim twintig jaar
in het talkshowmetier en
verdiende volgens het tijd
schrift Forbes alleen al in
het afgelopen jaar 180
miljoen euro.
Een voormalige VLIEGINSTRUCTEUR, met de bijnaam
CAPTAIN FLINTSTONE, heeft gisteren voor het kanton
gerecht in Sittard een boete van 3160 euro tegen zich
horen eisen voor zijn capriolen op Maastricht Aachen Air-
port. Hij zou onder meer rakelings langs de verkeerstoren
van de Beekse luchthaven zijn gevlogen en vervolgens
overeen geparkeerde Boeing 747 zijn gescheerd. Daar
naast wordt hij beschuldigd van het veroorzaken van een
bijna-botsing in de lucht door een ander vliegtuig te
dichtte naderen. 'Captain Flintstone' weerlegt bijna ie
der feit. Volgens hem zijn er talloze valse getuigenissen
en vage deskundigen, die hem in een kwaad daglicht
stellen. ,,Er wordt sinds mijn start als vlieginstructeur al
jacht op me gemaakt", verklaarde hij.
De actrice WINONA RYDER
heeft zich volgens de Los
Angeles Times niet schul
dig gemaakt aan winkel
diefstal. Dat blijkt uit een
BEWAKINGSVIDEO. Jour
nalisten van de Amerikaan
se krant hebben de band
van het luxe warenhuis
Saks in Beverly Hills beke
ken en hebben niets ver
dachts gezien. Behalve van
winkeldiefstal beschuldigt
de openbare aanklager
Winona ook van moedwilli
ge beschadiging van win
keleigendommen en het
bezit van onrechtmatig ver
kregen medicijnen. De aanklager baseert zijn beschuldi
gingen op dezelfde videobeelden. In december werd
Winona Ryder aangehouden. Ze zou meerdere kleding
stukken, een handtas en wat haaraccessoires hebben ge
stolen. Ze werd tegen een borgtocht van 20.000 dollar
(23.200 euro) vrijgelaten.
In Groot-Brittannië groeit de kritiek op een EXPOSITIE
van GEPREPAREERDE MENSENLICHAMEN, die later
deze maand in Londen opent. Twee parlementsleden wil
len een boycot en de regering heeft een wet uit 1832 van
stal gehaald om de 'horror-expo' te voorkomen. De ge
ruchtmakende reizende tentoonstelling Körperwelten van
de Heidelbergse professor Günther von Hagens heeft
sinds de eerste presentatie in 1997 ruim acht miljoen
belangstellenden getrokken en deed overal veel stof op
waaien. De lichamen zijn behandeld volgens een metho
de waarbij het lichaamsvocht wordt vervangen door con
serverende kunststoffen. De expositie toont tweehonderd
lichamen, zoals een zwangere vrouw met een baby in
haar buik. Von Hagens zei eerder dat hij een wachtlijst
heeft van mensen die na hun dood op de tentoonstelling
willen 'staan'.
Het is een beschei
den hitje op het in
ternet, maar het
Amerikaanse minis
terie van justitie is er
wat minder enthou
siast over. De mu
ziekvideo 'Laat de
arend vliegen' is het
werk van minister,
componisten zanger
JOHN ASHCROFT.
Na een speech, vori
ge maand, barstte
hij in gezang"uit, ter
wijl een CNN-came-
ra snorde. Website
'www.barkingmoose.com' meldt meer verkeer sinds hij is
opgedragen aan 'het verschrikkelijke lied', door Ashcroft
geschreven. De machtige zeearend - het symbool van de
VS - verheft zich en vliegt hoog in de lucht, van de rotsige
kust tot de gouden oever, zo zingt hij. 'Dit land is veel te
jong voor de dood, en God zal ons naar de redding lei
den', aldus een lyrische Ashcroft. Ashcrofts ambtenaren
zijn er niet zo blij mee. ,,Heb je het lied gehoord, het is
echt walgelijk", aldus een medewerker begin deze
maand tegen de Britse krant The Guardian. Bariton Ash
croft is te horen via www.barkingmoose.com.
Niet alleen het zwar
te schaap van de
Belgische koninklij
ke familie, prins
Laurent, rijdt veel te
hard. Ook de chauf
feurvan de Belgi
sche premier GUY
VERHOFSTADT
heeft last van een
ZWARE VOET'. De
auto van de premier
werd, zo lekte giste
ren uit, in april 2000
op de autosnelweg
tussen Brussel-Aken
geflitst met een snel
heid van 197 per uur, waar 120 kilometer per uur is toe
gestaan. De snelheidsovertreding van de premier, die op
weg was naar een feestje, is des te pijnlijker omdat hij
vrijdag nog een boze brief schreef naar Laurent, waarin
hij de prins wees op zijn voorbeeldfunctie en de sportwa
genfreak maande zich voortaan aan de snelheidslimiet te
houden.
Erfenissen belanden steeds vaker buiten de familie.
Niet dat werkschuwe broertje of grijpgrage nichtje,
maar het Leger des Heils en de Dierenbescherming
zijn de grote concurrenten voor de erfgenamen. De
goede doelen roepen daarnaast ook steeds intensie
ver op de erfenis bij hen te parkeren. Over hemel-
rerrte en 'geronto-filantropie'.
Het onderwijs en de gezondheidssector gaan de
komende tijd het meest profiteren van de legaten
en erfenissen. Dit stelt prof. dr. Theo Schuyt,
hoogleraar filantropie aan de Vrije Universiteit in
Amsterdam. Niet zo opmerkelijk, vindt hij, want
van oudsher waren de onderwijsinstituten private
instellingen. En de gezondheidssector, van het
Koningin Wilhelminafonds tot en met Artsen Zon
der Grenzen, waren altijd al populair bij erflaters.
Die bijfinanciering is daarnaast ook bitter hard
nodig, omdat de overheid op beide terreinen ste
ken laat vallen. „Burgermanschap wordt zo weer
echte burgermanschap", constateert Schuyt die in
zijn boek Geven in Nederland de grote vrijgevig
heid van de Nederlanders belicht.
Vrijgevigheid of altruïsme is evolutionair gezien
een succesvolle strategie om te overleven. De
soort die de laatste boterham deelt, heeft volgens
evolutietheoretici een grotere kans te overleven
dan de groep die dat niet doet. „Pro-sociaal ge
drag is dus een goede manier om het eigen gene
tisch materiaal in stand te houden."
Het mes snijdt in ieder geval aan twee kanten,
want veel rijke ouderen, al of niet alleenstaand,
willen best aan de maatschappij iets terug doen,
weet Schuyt. „Het grootste probleem is dan ook
niet het geld, maar de vraag: hoe raken we het
kwijt? Bij de groep ouderen die er nu aan komt, is
- historisch gezien - het grootste volume aan geld.
Het is de generatie die het allerrijkste dood gaat."
In de Verenigde Staten is er, in tegenstelling tot in
Nederland, al een beleid ontwikkeld om die geld
stromen te begeleiden.
Schuyt spreekt van de Tweede Gouden Eeuw voor
de filantropie. En omdat het vaak ouderen zijn die
schenken en legateren, ligt de term geronto-filan
tropie voor de hand. Die ouderen die overigens
nog steeds veel aan de kerk nalaten, ook wel gek
scherend de hemelrente genaamd. Uit de meest
recente cijfers blijkt dat vooral de legaten (schen
kingen bij testament) enorm stijgen. In 1995 was
dat 174 miljoen gulden, in 1999 reeds 455 miljoen
gulden. En die aanwas groeit gestaag door.
Notaris Edward Huddleston Slater houdt kantoor
in Huizen. Een moderne zwart-witte inrichting.
Hij kent de problematiek van de rijken. „Maar het
zijn beslist niet alleen de alleenstaanden of kin
derloze ouderen die legateren. Ook veel ouders
met kinderen doen dat. Er is echt ontzettend veel
het were
In Nederland zijn tal van organisaties die geld ontvangen uit nalatenschappen. Foto: Hans van Weel
Een deel van de vloot van de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij
komt voort uit nalatenschappen. Sommige namen van reddingsboten verwij
zen dan ook naar donateurs. Foto: Archief ANP
geld en ik bespeur veel maatschappelijke verant
woordelijkheid. Mensen die het zelf goed hebben,
vinden het plezierig dat anderen daarvan profite
ren."
Hij onderschrijft niet de bevinding van Schuyt dat
steeds meer legaten ook richting onderwijs gaan.
Hij merkt dat de erflater zijn geld het liefst nalaat
aan doelen die hem aanspreken. Iemand die ooit
zelf is geconfronteerd met kanker, laat vaak na
aan het Koningin Wilhelminafonds. Een dieren
vriend denkt eerder aan de dierenbescherming
dan een dierenhater. Wat veel gebeurt, vertelt
Huddleston Slater, is dat hij samen en in goed
overleg met zijn cliënten zoekt naar een combina
tie van goede doelen, terwijl daarnaast het aantal
anonieme schenkers
groot is. „Dat is natuur
lijk heel chic."
Er is een duidelijke pro
fielschets van de gever.
Friezen zijn het gulst,
terwijl Limburgers het
gierigst zijn. Vrouwen
geven vaker dan man
nen. Ouderen geven va
ker aan kerk en maat
schappelijke doelen,
terwijl jongeren sport
en recreatie in hun na
latenschap gedenken.
Naarmate de opleiding
hoger is, wordt er meer
gegeven. Politiek links
georiënteerde mensen
geven vaker aan milieu,
natuurbehoud en die
renbescherming, 'recht
se' mensen aan de kerk.
Top-io nalatenschappen
(in miljoenen euro's)
1.
Kankerbestrijding
34,4
2.
N atuurmonumenten
19,74
3.
Hartstichting
12,07
4.
Leger des Heils
11,39
5.
Rode Kruis
9,09
6.
Memisa
9,09
7.
Kinderrevalidatie
9,08
8.
Reumafonds
8,53
9.
Nierstichting
6,81
10.
KNRM
6,63
(Bron: CBF, 1999)
aan dat het een vakantiehuis voor de vrijwil j.
nd nipt in
ha
Het notariaat wordt op zijn beurt weer bestookt
door de goede doelen. Behalve vele folders, krijgt
de beroepsgroep presentjes, zoals de presse-pa-
pier van Zeehondencrèche Pieterburen. De Hui-
zense notaris Huddleston Slater legt uit dat de erf
later wel degelijk wensen of eisen - in het jargon
heet dat last opleggen - kan stellen. „Toch komt
dat betrekkelijk weinig voor. Katholieken willen
nog wel eens dat er wekelijks een Heilige Mis
wordt opgedragen en ook de vraag om de zorg
voor huisdieren komt regelmatig voor." Het is vol
gens hem voor erfgenamen heel moeilijk om die
last naast zich neer te leggen en niet uit te voeren.
Bij de Koninklijke Nederlandse Redding Maat-
schapppij kunnen ze daar over meepraten. Zo
schonk iemand ooit zijn huis aan de KNRM en gaf
moest worden. Maar het huis stond niet ini
'vakantievriendelijke' omgeving. In overleg
notaris en de executeur-testementair is het
verkocht en het geld alsnog aangewend voo
vrijwilligers.
De KNRM spint goed garen met de
schenkingen. Het afgelopen jaar ontving de
schappij 21 miljoen gulden, het jaar daarvo
dat zelfs 28 miljoen. „Die bedragen fluctuet
beetje, maar er zit wel een stijgende lijn in,
in de hoogte van de bedragen, niet zozeer ii
aantal erflaters", vertelt woordvoerder Kees
man. Zo waren er bijvoorbeeld in het jaar 2i
twee schenkingen van maar liefst 9 en 11 m
gulden. Veel erflaters vinden het plezierig d
geld ten goede komt aan de KNRM-vloot di
menteel uit zestig boten bestaat. De duurst
kost 1,4 miljoen euro en voor 200.000 euro
kleinste exemplaar te koop. Veel schepen v
vernoemd naar de goede gever. Zo vaart de
Poulisse over de woelige baren, omdat dezt
mogende Zandvoortse tijdens haar leven ra
hond dagelijks wandelde langs het Zandvoi H01
botenhuis. Ze maakte regelmatig een praati lf
de mannen en liet na haar dood een fors be Qn
na. Ook de boten Jan van Engelenburg en n
pitein Hazewinkel refereren naar de goede j
Volgens Brinkman laten de mensen de vnj*
heel op vrijwilligers drijvende vereniging ge Jar
uit sympathie. „Soms hadden ze in het ver) U.Q
een binding met de zee, maar dat is lang ra ,en
het geval. Het is vooral waardering voor on e[
Het werk spreekt daarnaast zeer tot de verb
ding: slecht weer, hoge golven, mensen ini
en dappere redders."
Irene Nieuwenhuijse
Mannen brengen gemiddeld 20 procent
meer tijd door in het verkeer dan vrouwen.
Het mannelijk geslacht is twee keer zoveel
reistijd kwijt aan woon-werkverkeer en vier
maal langer zakelijk onderweg. Vrouwen
daarentegen spenderen meer tijd aan bood
schappen doen en winkelen.
Dat blijkt uit nieuwe gegevens van het Cen
traal Bureau voor de Statistiek (CBS). Ge
middeld waren Nederlanders in 2000 per
dag één uur kwijt in het verkeer. In die zestig
minuten werd dagelijks zo'n 32 kilometer
overbrugd per auto, fiets of openbaar ver
voer. Een half uur werd doorgebracht in de
auto als bestuurder of passagier.
Mannen waren ruim 17 minuten kwijt aan
woon-werkverkeer, tegen een dikke 8 minu
ten die vrouwen daarvoor nodig hadden.
Zakelijk bezoek kostte de mannen circa ze
ven minuten, vrouwen 2 minuten. Aan win
kelen en boodschappen doen, besteedden
vrouwen een kleine 10 minuten, terwijl de
mannen daar dagelijks 7 minuten mee in de
weer waren.
Inwoners in de dichtbevolkste gebieden,
vooral steden in de Randstad, reizen per dag
het langste. In 2000 waren zij 7 minuten lan
ger onderweg in vergelijking met het lande
lijk gemiddelde. Volgens het CBS is daarbij
een verband te leggen met de vervoerswijze.
Naarmate een gebied meer verstedelijkt is,
stappen mensen vaker in de trein, tram of
metro en verplaatsen zij zich minder per au
to.
Bewoners van dichtbevolkte gebieden
brachten meer dan drie maal zoveel tijd (12
minuten) door in het openbaar vervoer dan
mensen niet-stedelijke omgeving. Stedelin
gen reisden gemiddeld 27 minuten per dag
met de auto, terwijl inwoners van dunbe
volkte gebieden 35 minuten onderweg wa
ren als bestuurder dan wel passagier.
God is geen lieverdje. Wanneer bijbelteksten let
terlijk worden geïnterpreteerd, blijkt dat God ge
weld niet schuwt. Het is dus niet helemaal terecht
dat sinds de terreuraanslagen van 11 september
het priemende vingertje alleen in de richting van
islamitische extremisten wijst.
Dat is de stelling waarover theologen morgen dis
cussiëren op het symposium 'God en geweld,
voor en na 11 september' op de Katholieke Uni
versiteit Nijmegen (KUN). Onder aanvoering van
dr. Pim Valkenberg, theoloog aan de KUN.
God is autoritair en een patriarch. Woorden als
'heerser en onderdanen' zijn in de bijbel heel
normaal, stelt Valkenberg. „Er is in bijbelse ge
schriften geen figuur te vinden die zo gewelddadig
is als God."
Het verhaal van Elia, een van de profeten van het
oude testament is daarvan een voorbeeld. „Elia en
450 priesters houden een offerwedstrijd. Alleen
het offer van Elia, de profeet die de God van Israël
eert, wordt geaccepteerd. De anderen worden ge
nadeloos afgeslacht." Maar het is het niet zo dat
godsdienst per se aanzet tot strijd, nuanceert Val
kenberg meteen.
„Het gaat om het beeld dat mensen van hun god
hebben. In de koran staan vele tegenstrijdige
boodschappen. Terroristen, zoals die van deaÉgi
slagen op 11 september, beroepen zich slechts
bepaalde teksten in de koran."
Waar het om gaat is 'dat alles in de context mo koi
worden gelezen', stelt de theoloog. Bij terreur
moet zeker naar de context worden gekeken,
sociale verhoudingen. De strijd tussen mos
hindoes in India, de strijd tussen de Israëli's
Palestijnen; het gaat vooral over sociale vei
len.
„Maar religie labelt. Religie raakt de diepste
ties en zorgt voor onvoorwaardelijke overgave,!
ligie is vaak een katalysator van geweld."
Theologen bezinnen zich sinds de terreurat
gen in de VS op hun vak. 'De wereld zal nooit
meer hetzelfde zijn', is de mening die meteen
werd geventileerd. Voor de theologie gaat de#
stelling volgens Valkenberg zeker op: „Er is eer
verandering in het denken over religie. Sinds m
september is duidelijk dat geloof en samenleu lee
niet meer zijn te scheiden. Religie is een wayoj irr
fe." d
Hélène van Beek
In de Haagse Schilderswijk bezoek ik
mijn oude vriend en collega Piet. Hij ver
blijft daar sinds kort in verpleeghuis De
Schildershoek. Dat komt zo: Piet is ern
stig ziek. Zijn perspectieven zijn niet
gunstig. De kanker die zijn botten aan
vreet is niet te beteugelen, maar de pijn
die de ziekte met zich mee brengt, ge
lukkig wel. Die pijnbestrijding zorgt
ook voor bijverschijnselen. Zo raakt het
korte geheugen aangetast en vergeet
achtigheid slaat bressen in het doen en
het laten, maar Piet leeft blijmoedig in
zijn verleden. Hij moet snel naar huis,
zegt hij, de kinderen komen dadelijk uit
school, Louison Bobet gaat de Tour win
nen en hij moet om vier uur op het nieu
we Haagse stadhuis zijn, want dat wordt
feestelijk geopend.
Heel oud is Piet nog niet. Hij is net boven
de zeventig, overdag was hij in een dag
verblijfmet demente mensen, maar 's
avonds was hij dan weer thuis. Bij nacht
en ontij stond hij op en wilde naar bui
ten. Daarbij kwam hij dan te vallen. Zo
iets is funest voor broze botten. Zijn
vrouw kon het niet meer aan. Dat werd
dus De Schildershoek. Het is een proper
complex in de kwetsbaarste en beroemd
ste wijk van Nederland. Behalve op de
begane grond hebben de verpleegden do
micilie op de eerste en tiveede etage. Je
komt er met een lift die heel traag is en
waarin ook bedden kunnen staan. Via de
druk op een knop betreed je de pavil
joens. Weer naar buiten gaan is moeilij
ker. Dan moet je een cijfercode kennen.
Voor ons is dat 2515, zegt een gedienstige
hoofdzuster, dat moeten we goed ont
houden.
De paviljoens zijn gebouwd rond een
cour die tevens dient als recreatieruimte
en waar bezoekers uit een ingewikkelde
automaat koffie in alle smaken en maten
kunnen bekomen. Per verdieping zijn er
vier van die paviljoens, op elke zijde één
en ze zijn krek eender. Ze dragen schil
dersnamen zoals Rubens en Paulus Pot
ter. Mijn oude vriend Piet verblijft in Van
Gogh. De gangen zijn royaal behangen
met goede reproducties van de meester.
Alle deuren staan open. Ook de schuif
deuren van de brede toiletten. Uit één
van die toiletten klinkt luid, schril en on
ophoudelijk een oude-vrouwenstem:
„Zuster, er is geen closetpapier.Over die
zusters gesproken, het zijn zonder uitzon
dering allochtone vrouwen van elke leef
tijd. De leiding die ons ook de cijfercode
toevertrouwde, is blank. Trouwens ook
de vrijwilligster die we treffen. Ze is een
fan van Piet. Een vrouw van 65 die haar
leven lang enthousiast op het koor heeft
gezeten met als grote liefde de opera. Een
oom van Piet was een bekend dirigent in
het betere amateur-circuit. „Ik heb met
het koor onder leiding van Coen nog La
Traviata gezongen", zegt de vrouw. Maar
het is allemaal minder geworden. „Je
hebt nu nog van die vrijetijdskort pi
komen aanstrompelen met rollato
Daar heb ik nog geen zin in", melt
Mijn vriend Piet loopt vooral, del1VAT
dag. Stapje voor stapje, het ene pa .g
in, het andere paviljoen uit. Maal jji
ter complimentjes tegen de verplet l
die in de weer zijn met bedden eni
len. Soms zegt hij wat tegen zijn ffl en
tién ten en die zeggen bijna nooitle
rug. Buiten schijnt de zon en opdt ne)
pagina van het ochtendblad in de n g
tie prijkt groot het bekende kale d aa|
van Pim uit een verre wereld. aan
Een andere, inmiddels dode vried ,j
eens gezegd: „Ik wil honderd wori
voor mijn part blind, doof en den'" jjn
een verpleeghuis. Als ik nog maait
van aardbeien kan ruiken.ncn
O ja? lDl
vei
na,
fch,
