Een zwerftocht door Lissabon
TOERISME
De fado:
indringend, klaaglijk en overrompelend
Houtje
Lissabon met korting
jji-
REISBERICHTEN
Overdekt
De langste overdekte alpine skipiste ter wereld ligt nabij de Ne
derlandse oostgrens. Het is het nieuwe Alpincenter in Bottrop. De
afdaling heeft een lengte van 640 en een breedte van 30 meter
Speciale transportbanden brengen de skiërs en snowboarders
naar boven. Ter plekke kunnen kleding en materiaal gehuurd of
gekocht worden. Uiteraard telt het centrum diverse horecafacili-
teiten. Een dagkaart kost voor volwassenen circa 20 euro en het
Alpincenter is het hele jaar door dagelijks geopend van 09-24 uur.
Meer informatie: Alpincenter Bottrop, Prosperstrasse 299-301, 46238 Bottrop,
Duitsland, telefoon 00 49 20 4170 95 500 en/of internet www.alpincenter.com
Potter
Ook Arke wil blijkbaar een
graantje meepikken van de on
bedaarlijke populariteit van de
jongeheer Harry Potter. De Ne
derlandse reisorganisatie orga
niseert niet minder dan drie
reizen voor mensen die nader
kennis willen maken met de to
verwereld van de jeugdige ma
giër. Zo is er een 6-daagse trip
die voert langs steden als York
en Blackpool en bezienswaar
digheden als Alnwick Castle,
het kasteel waar opnames voor
de film werden gemaakt. Ook
de London Zoo zet zijn deuren
open voor de Potter-fans. Eén
van de twee 9-daagse reizen
leidt onder meer langs Oxford
waar een bezoek kan worden
gebracht aan de Bodleian Library, de belangrijkste bibliotheek van
de universiteit en tevens decor van scenes uit de film 'Harry Potter
en de Steen der Wijzen'.
Meer informatie: Het reisbureau.
Q
Vaargids
Varen door Noord-Holland is een nieuwe gids die zich vooral richt
op het gebied ten noorden van het Noordzeekanaal. Het boekje
bevat acht vaartrajecten en een uitklapbare vaarkaart, met zowel
toeristische als nautische informatie. Ook is er veel informatie
over wat er op de wal te beleven valt. Het boekje kost 10 euro en
is te koop bij VW/ANWB-kantoren en boekhandels.
Vroegboektarieven
De veerdienst Stena Line komt met vroegboektarieven voor reizen
die het hele jaar geldig zijn. Wie vóór 1 april een reis boekt, krijgt
korting. De speciale tarieven beginnen bij 250 euro voor een vijf
daagse retourovertocht van Hoek van Holland naar Engeland voor
een auto met maximaal vijf inzittenden.
Fietssite
De Fietsersbond heeft sinds 8 februari een geheel vernieuwde en
uitgebreide website. Het accent van de informatie ligt op het
voorkomen van fietsdiefstal. Ook kunnen slachtoffers per e-mail
melding maken van hun gestolen rijwiel. De website www.fiet-
sersbond.nl kent verder onder meer een interactieve vraagbaak en
veel tips.
QQQ
Bungalows
De helft van de bungalowparken wil uitbreiden, blijkt uit onder
zoek van het Nederlands Research Instituut voor Recreatie en Toe
risme (NRIT). Er zijn in Nederland 427 parken die bungalows ver
huren, en bijna zestig procent daarvan wil het aantal huizen uit
breiden. Dat betekent dat er de komende jaren ruim 3400 accom
modaties bij komen, een groei van ruim tien procent. De uitbrei
dingen staan vooral gepland in de provincies Zuid-Holland, Flevo
land en Limburg. De meeste bungalows zijn overigens te vinden
in Gelderland, Noord-Holland en Limburg.
Q
Salamanca
Net als het Vlaamse Brugge is ook Salamanca in Spanje dit jaar
Culturele Hoofdstad van Europa. Ter gelegenheid daarvan worden
ruim tweehonderd concerten, theater-, dans- en operavoorstellin-
f>en gegeven. Daarnaast zijn er 52 exposities. Veel muziekvoorstel-
ingen zijn gewijd aan de barok. Toch vermeldt de lijst van optre
dende artiesten zeer gemengde stijlen en namen, variërend van
José Carreras en Montserrat Caballé (klassiek), tot Van Morisson
en Patti Smith (pop) en Barbara Hendricks (jazz).
Meer informatie via de website www.salamanca2002.es
Ierland
De toeristische branche in Ierland probeert zich dit jaar te herstel
len van de klap die het in 2001 opliep. De mond- en klauwzeercri
sis zorgde al voor minder toeristen; de aanslagen van 11 septem
ber maakten een al slecht seizoen nóg grauwer. Vorig jaar be
zochten vijf procent minder toeristen Ierland dan het jaar daar
voor. De 'dip' had een historisch gevolg. De toeristenbureaus van
de Ierse Republiek en van Noord-lerland hebben de handen voor
het eerst ineengeslagen: zij promoten nu via 'Ireland Tourism' het
hele eiland.
Meer informatie: Iers Verkeersbureau, telefoon 020 504 06 89 en/of website:
www.ierland.nl
Vlammen, gesmolten stalen balken die als spaghet
tislierten met elkaar in de knoop zijn geraakt, stra
ten vol rook. Het zijn beelden van de brand die op
25 augustus 1988 uitbrak in de 18-eeuwse wijk Chia-
do in Lissabon. Er vielen geen gewonden, maar wel
werd er ruim 11.000 vierkante meter werd in de as
gelegd. Architect Alvaro Siza Veira kreeg opdracht
de buurt in de oorspronkelijke neoclassicistische stijl
te herbouwen en die maakte van de nood een
deugd. Zijn collega Magarida Amaral, die namens
de gemeente is betrokken bij de vrijwel voltooide
herbouw: 'Voor de brand woonden er zes families in
de wijk; dat zijn er nu een paar honderd.'
Amaral adviseert de verkenning van de wijk te be
ginnen vanaf een openbaar dakterras aan de Rua
de Santa Justa. Het uitzicht op Chiado en het
daaraan grenzende Baixa ('lage stad') is inderdaad
prachtig, maar de plek waar we staan, steekt wat
mager af bij het terras op de zevende verdieping
van het Regency aan de Rua Nova do Almada. Het
4-sterrenhotel is gevestigd in een door Siza gere
construeerd pand en de bouwmeester blijkt voor
een ingetogen aanpak te hebben gekozen. Heel
wat opvallender is het even verderop gelegen licht
roze gekleurde pand Grandella waarvan na de
brand alleen de gevel overeind bleef. Het pand
werd bijna honderd jaar geleden ontworpen door
de Franse architect die ook het Parijse warenhuis
'Au Printemps' op zijn naam heeft staan.
In de gedeeltelijk autovrije Rua Nova do Almada
klinkt de hele dag fado-muziek uit een ouderwetse
auto. Het is zo'n straat waarvoor je de tijd moet
nemen. Je vindt er filialen van Mango, Bata en
Tommy Hilfiger, maar ook zijn er zaken die je er
gens anders niet zo snel tegen zal komen. Zie - op
87a - de handschoenenshop Luvaria Ulisses. Klei
ner kan een winkel haast niet zijn. Klein is ook de
Merendiaha-bar. Neem er een bica een espresso
achtig kopje koffie.
Er niet ver vandaan, schuin tegenover het Regen-
cyhotel, is de etalage gevuld met rookbommen,
geweren, pistolen en plastic poppen gekleed in
Duitse uniformen uit de Tweede Wereldoorlog. In
de kelder zijn cassettes te koop met strijdliederen
van de Amerikaanse mariniers. Vlug de hoek om
daarom maar. Waar de Rua Garett wacht, een
straat die grotendeels gespaard bleef tijdens de
grote brand. Een zegen voor onder meer livraria
Bertrand die er al sinds 1732 is gevestigd. De vier
verdiepingen hoge gevel van de boekenzaak gaat
schuil achter een pui van blauwwitte geëmailleer
de aardewerk tegels azuelosmet bloemmotief.
De winkel is zo'n vijftig meter lang. De meest uit
eenlopende boeken zijn er te koop. Zonder een
dag vertraging liggen hier 'dagverse' internationa
le kranten zoals de Daily Telegraph, La Gazetta
Dello Sport, The Independent en El Pais. Amper
honderd meter bij Bertrand vandaan ligt een bij
zonder plein het Largo do Chiado. Op het plein
met zwart-wit mozaïek staat het standbeeld van
de 16e eeuwse dichter Chiado (pseudoniem van
Antonio Ribeiro) naar wie de wijk is genoemd.
Tien meter verderop pronkt een bronzen beeld
van dichter/schrijver Fernando Pessoa die in Chi
ado is geboren. Het beeld staat bij het grand café
waar hij regelmatig kwam: 'A Brasileira'. Tot de ja
ren vijftig was het etablissement populair bij
schrijvers en kunstenaars, dus is het nu 'in' bij
toeristen.
Tegenover het caféterras leiden vier lange roltrap
pen naar de metro's die voor vlotte verbindingen
naar andere delen van de stad zorgen, maar wie
wil er onder de grond in Chiado? Tram 28 die on
der meer naar oude wijken als Alfama en Bairro
Alto rijdt, is al een veel beter alternatief, maar van
uit het Largo do Chiado is het slechts een korte
wandeling naar een ander bijzonder plein: het
Largo do Carmo. Op het plein spuit een fontein
uit 1796 en staat een van de meest karakteristieke
gebouwen van Lissabon: de ruïne van de Igreja do
Carmo die in 1389 werd gebouwd. Dat het dak
van deze kerk ontbreekt heeft niets te maken met
de brand van 1988 maar met de aardbeving van
Veel gevels in de wijk Chiado zijn voorzien van kleurrijke 'azuelos'. Foto: GPD
1755 waarbij een groot deel van het centrum is
verwoest.
In de kerk is een archeologisch museum gevestigd
met onder meer gotische graftombes. Het is een
wonderlijk allegaartje waarbij vooral de gemum
mificeerde lijken van een Peruviaanse jongen en
een Peruviaanse vrouw opvallen. Het is geen mu
seum om lang te blijven. Vooral omdat het heden
daagse Chiado zoveel te bieden heeft.
Mare Brink
F E IT E N C 11 F E R S
KLM en TAP Air Portugal ver
zorgen rechtstreekse retour
vluchten vanuit Amsterdam
naar Lissabon voor prijzen
vanaf 215 euro per persoon.
Panta Reizen biedt tot en met
31 maart een arrangement
aan met twee overnachtin
gen in het 4-sterren Regency
Chiado hotel vanaf 429 euro
per persoon inclusief vlieg
reis (op basis van een twee
persoonskamer) en Oad Rei
zen offreert tot diezelfde da
tum een arrangement met
drie nachten in het 3-sterren
hotel Da Torre in het histori
sche centrum van Lissabon
vanaf 351 euro inclusief
vliegreis (op basis van een
tweepersoonskamer)'. Meer
informatie over Portugal:
Portugees Verkeersbureau,
telefoon (070) .326.25.25
en/of internet www.portu-
galinsite.pt
Rustig loopt ze naar het podi
um, dat die naam nauwelijks
verdient. Niets wijst erop dat de
zangeres op het punt staat de
wereld buiten te sluiten en
zichzelf volledig over te geven
aan het Grote Gevoel. Als de gi
taristen hun eerste, nog voor
zichtige noten spelen, gaan de
ogen dicht en niet veel later de
mond open. De stem is indrin
gend, de melodie klaaglijk, de
intensiteit overrompelend. De
saudade, het bluesgevoel vol
gens Portugese begrippen,
heeft kennelijk geen voorberei
ding nodig.
De fado is de hartslag van Lis
sabon. Ontstaan in de ook van
daag nog sfeervolle wijk Alfama,
wam eeuwen terug zeelui te
rugkeerden met liederen vol
Braziliaanse invloeden. En waar
de vrouwen hun smart bezon
gen als er weer een schip vanaf
de Taag het wijde sop koos. In
de 19e en 20e eeuw groeide de
fado uit tot de traditionele mu
ziek van Portugal, met voor en
na de Tweede Wereldoorlog
vooral Amalia Rodrigues - in
Portugal als teken van bewon
dering kortweg Amalia ge
noemd - als bekendste ambas
sadrice. Mede dankzij haar be
leefde de fado tot in de jaren
zeventig van de vorige eeuw
een bloeiperiode.
Maar toen was het opeens afge
lopen. In de krochten van Alfa
ma en de Bairro Alto, de oude
stad, vonden de fadista's elkaar
nog wel, maar internationaal
nam eind jaren zeventig de be
langstelling voor de weemoedi
In mijn cursiefje van vorige week had ik het zijdelings over
The Oriënt in Bangkok, door velen beschouwd als het beste
hotel ter wereld.
In The Oriënt is de service zoals in veel andere luxe-hotels
in het Verre Oosten: verfijnd. Je wordt geweldig in de wat
ten gelegd en toch is de bediening verre van slaafs. Ze valt
niet eens op. Ik zal een voorbeeld geven. Je loopt even naar
beneden omdat je in de lobby een afspraak hebt en keert na
tien minuten op je kamer terug omdat je wat bent vergeten.
De eerste keer sta je dan raar te kijken. Je schoenen zijn ge
poetst, op je nachtkastje staat een verse bloem en alles is
opgeruimd. Bovendien - blijkt bij navraag - wordt het over
hemd dat je even over een stoel had gehangenen dat je dus
miste, gewassen en gestreken.
Later maakte ik hetzelfde mee tijdens een cruise op een
schip van de Holland Amerika Lijn. Ik hoefde mijn hut
maar vijf minuten te verlaten of hij was spie en span. Maar
hoe wist die bediende dat ik weg was? Ik zag hem nooit.
Totdat ik één keer net deed of ik wegging, om het hoekje
bleef wachten en zestig seconden later terugsprintte. Een
wat oudere Javaan verwelkomde mij vriendelijk.
Hoe of hij zo snel wist, dat ik mijn hut had verlaten? Hij
grijnsde zijn brüine tanden bloot en stak een houtje om
hoog. Als hij straks wegging zou hij dat tussen de deurspon
ning stoppen. En als ik weg
ging zou dat houtje dus op
de grond vallen.
Voor hem het sein om
ogenblikkelijk toe te slaan.
De ogen dicht; de handen gevouwen. De fado zoals hij wordt gezongen in een kleine club in Lissabon.
Foto: GPD
ge verklanking van de Portuge
se ziel zienderogen af. De ge
meente, de toeristische belan
genorganisaties en de horeca
zagen het even met lede ogen
aan, maar besloten daarna de
handen ineen te slaan en de fa
do als toeristische trekker
nieuw leven in te blazen.
Het succes van die operatie
blijkt uit de vele namen van
nieuwe fadista's die zich de af
gelopen jaren aandienden. Mi-
sia en Cristina Branco zijn de
bekendste vertegenwoordig
sters van de nieuwe lichting, al
kan in Portugal zelf met name
laatstgenoemde nauwelijks ge
nade vinden in puriteinse oren.
Daar komt bij: de internationa
le erkenning voor de nieuwe
sterren én de toegenomen be
langstelling in eigen land zijn
voor de verantwoordelijke in
stellingen weliswaar meevallers,
onderzoek heeft uitgewezen dat
het allemaal niet tot een flinke
toename van het toerisme naar
Lissabon heeft geleid.
Dus werd een compleet festi
valprogramma ontworpen, met
jaarlijks in februari extra aan
dacht voor de fado. De bedoe
lingen van dat Festival das Mü-
sicas e dos Portos zijn goed, de
uitwerking roept vraagtekens
op. Wie de echte fado wil ont
dekken, raden we aan zelf op
zoek te gaan naar meer stem
mige ambiances. Daarbij geldt
als regel: mijd de fadoclubs
waar touringcars en lof ogen
schijnlijk charmante en in ieder
geval uitnodigende portiers
voor de deur staan. Wat hier
wordt vertolkt is een slap af
treksel van het authentieke gen
re, gestroomlijnd om Noord-
Europese en Amerikaanse oren
te gerieven.
Beter is het af te gaan op de ad
viezen in de Nederlandse reis
gidsen, die de toerist in de
meeste gevallen wel een goede
kant op sturen. Probleem is dat
de kleine clubs komen en gaan,
dus niet alle vermeldingen zijn
even betrouwbaar. Maar Clube
de Fado in de vlak buiten de
uitgaanswijken gelegen Ruo
Sao Joao da Pra<;a is een abso
lute aanrader. Hier luisteren
Portugezen en toeristen broe
derlijk naar puike optredens,
doet de baas - zelf een gere
nommeerd gitarist - er alles aan
het de gasten zo goed mogelijk
naar de zin te maken en vallen
ver na twaalven de muzikanten
binnen die er elders hun werk
hebben opzitten. Een waar tref
punt met een voortreffelijke
sfeer. Rond twee uur in de
nacht heeft de zangeres haar
laatste klaagliederen vertolkt.
Ze schuift aan bij het gezin van
de baas, dat de dag besluit met
een eenvoudige maaltijd. De
dochter kan het toch niet laten
nog even wat akkoorden te oe
fenen op de gnitarra Portugue-
sa. Dat de fado zo nog maar
lang mag voortleven.
Tom Ruijfrok
Er worden in Lissabon verschillende kortingspassen verkocht waar
mee in de Portugese hoofdstad kan worden gewinkeld, gegeten of
met het openbaar vervoer kan worden gereisd. Een winkelkaart kost
2,74 euro, is 24 uur geldig en geeft recht op korting (tot 20 procent)
in meer dan 200 winkels. De restaur an tkaart (5,49 euro en 72 uur
geldig) biedt maximaal 10 procentkorting in 40 restaurants. De pas
sen zijn verkrijgbaar bij de toerismebureaus die onder meer zijn ge
vestigd op de luchthaven van Lissabon en in het Praca do Comércio
(nabij Chiado). De zogeheten Lisboa Card biedt voor 24,48 en 72
uur gratis gebruik van het openbaar vervoer en gratis toegang tot
musea. Een kaart voor 48 uur kost 17,96 euro (kinderen 6,18 euro).
