Antoine Bodar blijft z'n mond opendoen
GELOOF SAMENLEVING
'TV-dominee Schuller van Hour of Power steunt neonazi
Zweven als een androgyne engel
Vrouwen doen niet
aan afgoderij
Vaticaan én universiteit
moslims veroordelen
relegieus extremisme
Pleidooi voor doop in
protestantse paasnacht
I
Kardinaal excuseert zich voor seksueel misbruik
donderdag 28 FEBRUARI 2002
garden grove/gpd - De Ameri
kaanse televisie-dominee Robert
Schuller van het programma
Hour of Power (Uur van kracht)
heeft banden met een man die
betrokken is bij neonazi's in de
Verenigde Staten. Dat meldt het
blad Weekly uit Orange County
(Califomië).
William W. Baker, ooit voorzitter
van de neonazistische Populist
Party (volkspartij), was in janua
ri dit jaar drie keer spreker op
conferenties van Schuileis
Chrystal Cathedral in Garden
Grove.
Baker organiseerde in 1984 de
conventie van deze partij en is
nu voorzitter van 'Christenen en
Moslims voor vrede' (CAMP), al
dus het blad Weekly. Het onder
zoek naar Schullers relatie met
'de neonazi Baker' heeft volgens
het blad een jaar geduurd. De
Populist Party wordt nu geleid
door Willis Carto, een bekende
neonazi in de Verenigde Staten.
Hij richtte ook het 'Instituut
voor herziening van de geschie
denis' op; doel daarvan is het
ontkennen van de nazimoord
op miljoenen joden.
Schuller - wiens Hour of Power
ook te zien is in Nederland - wil
volgens zijn medewerker ds. Lar
Sonnenberg geen commentaar
geven op Bakers omgang met
neonazi's. Volgens Sonnenberg
heeft Baker Schuller geïntrodu
ceerd bij moslimleiders, onder
wie de groot-moefti van Damas
cus. Baker kwam wel met een
verklaring: ,,Ik wist niet dat de
Populist Party racistisch was en
deelde nooit de politieke denk
beelden van Willis Carto." Baker
was 'maai- korte tijd partijvoor
zitter en nam er openlijk afstand
van toen racistische figuren en
organisaties toenadering zoch
ten'.
Maar volgens Weekly heeft Ba
ker in 1983 als spreker voor de
'Christelijke patriottische defen
sie liga' 'meermalen verwezen
naar het neonazi nieuwsblad
van Carto, Spotlight'. Bakers re
de bevatte antisemitische op
merkingen zoals een verwijzing
naar 'de jodenvriend' ds. Jerry
Falwell, ook een televisie-domi
nee.
De partij wilde, met Baker als
voorzitter, terug naar rassen
scheiding in de VS. Het program
herinnerde aan de nazi-wetten
van Neurenberg voor de 'oplos
sing van het jodenvraagstuk'.
Baker schreef het boek Diefstal
van een natie, waarin hij kiest
voor pro-Arabische en anti-
joodse politiek in het Midden-
Oosten. Joden die naar Palestina
emigreerden zouden terug moe
ten naar hun landen van her
komst en „de zionistische staat
Israël moest worden ontman
teld en uiteindelijk verwijderd."
door Theo Krabbe
Priester Antoine Bodar geniet van
zijn Romeinse ballingschap. Hij
wordt op handen gedragen en
bewonderd, maar ook verguisd
en beschimpt als 'slijmjurk' en 'ij
deltuit'. Na zijn ontslag in Am
sterdam en zijn terugtreden als
kunsthistoricus in Leiden heeft de
controversiële priester Antoine
Bodar zijn toevlucht gezocht in
Rome. Vanuit zijn zelfgekozen
ballingschap stuurt hij met regel
maat brieven naar het vaderland.
Nee, over zijn homoseksualiteit
wil hij niet praten. Hij vraagt het
vriendelijk, maar beslist. „Zullen
we dat dan maar weglaten?"
Schoon genoeg heeft Bodar (57)
ervan, van al die onbetamelijke
vragen over zijn homoseksuali
teit in combinatie met zijn
priesterschap. „Eindeloos pro
beren ze me er over door te za
gen. Ik heb besloten er niet
meer over te spreken. Ik verhef
alleen nog maai- mijn stem als
homoseksuelen gediscrimineerd
worden."
Jammer, het had best aardige
gespreksstof kunnen opleveren.
Bijvoorbeeld over de leer van de
Rooms-Katholieke Kerk, die in
houdt dat iemand wel homo
seksueel mag zijn, maar het niet
in praktijk mag brengen. De ho
moseksuele geaardheid wordt
geaccepteerd; eraan toegeven is
een zonde. Deelt Bodar de me
ning van paus Johannes Paulus
II, dat homoseksualiteit in Gods
scheppingsorde 'objectief onge
ordend' is? Of ziet hij het net als
de legendarische Amsterdamse
jezuïet Jan van Kilsdonk (bijge
naamd Van Pilsdronk'), die als
studentenpastor bij nacht en
ontij in de kroeg in een pasto
raal gesprek met een student
verzeild raakte? Volgens pater
Van Kilsdonk is homoseksuali
teit eerder 'een door God be
wust gewilde en gekozen variant
op zijn veelkleurige schepping'.
Het enige wat Bodar er over
kwijt wil is dat hij vroeger ho
moseksueel was, maar dat hij
door zijn priesterwijding nu
trouw is aan het celibaat. Zijn
goede vriend Gerard van het Re-
ve schreef Bodar dat hij door
zijn priesterwijding zijn aard
niet mocht verloochenen. „God
heeft je als homoseksueel ge
schapen, wat niet betekent dat
je volgens de normen van 'de
Amsterdamse scene' blindelings
je drift moet gehoorzamen." De
volksschrijver gaf Bodar nog een
goede raad voor zijn verdere le
ven mee. „Ik bedoel niet datje
elke misdienaar mag proberen,
maar dat je de liefdeloze roomse
knapenschenderij verwerpt ten
gunste van een niet uitsluitend
dierlijke, maar ook menselijke
verhouding van welke iedereen
die ogen in zijn hoofd heeft op
de hoogte is, maar waar nie
mand gewag van maakt."
Even is Antoine Bodar in Neder
land ter gelegenheid van het
verschijnen van zijn nieuwste
boek, 'Romeinse brieven', een
bundel columns die Antoine
Bodar de laatste jaren vanuit
Rome schreef voor dagbladen.
Af en toe verblijft Bodar in zijn
stijlvol ingerichte bovenwoning
in het hartje van Amsterdam. Al
bijna vier jaar woont de priester
nu in Rome. Om er theologie te
studeren, zijn lezingen voor te
bereiden, en te werken aan nog
twee nieuwe boeken.
Aanvankelijk zag hij zijn verblijf
in Rome vanaf de zomer van
1998 als een echte ballingschap.
„Een weliswaar zelfgekozen ver
banning. Maar ik vind het heer
lijk om eens een tijdje niet al die
schimpscheuten over de paus te
horen, maar om de paus ge
woon mee te maken", lacht hij.
„En ik vind het heerlijk om te
ervaren dat Nederland maar een
heel klein stukje van de wereld
is en omringd wordt door een
groot buitenland."
Ruim twee jaar na zijn terugtre
den als kunsthistoricus aan de
Leidse Universiteit en zijn ont
slag als priester aan de traditio
nele Amsterdamse jezuiëtenpa-
rochie De Krijtberg toog Bodar
naar de Eeuwige Stad, het cen
trum van de rooms-katholieke
wereldkerk. Boze tongen be
weerden dat de controversiële
priester weggepromoveerd was.
Onschadelijk gemaakt. Want de
welbespraakte, zo knappe pries
ter vormde een steen des aan
stoots en een bron van afgrijzen.
Ook voor veel katholieken. Toch
was zijn vertrek naar Rome zelf
gekozen, verzekert hij.
Hij is een man van de traditie,
wellevendheid en voorkomend
heid. Aan lompheid en ongema
nierdheid heeft Antoine Bodar
een broertje dood. Het Heilige,
het mystieke, de schoonheid, de
innerlijke zeggingskracht van de
liturgie, zowel in het Latijn als in
de landstaal, en de sacramen
ten, daar gaat het Bodar om.
Voor hem gaat Eeuwigh voor
Oogenblick. „Verkeren met God.
Dat verlangen om met God te
verkeren als zijn priester en zijn
dienaar. Dat is voor mij de le
vensadem. Zonder God vind ik
het leven niet de moeite waard."
Of hij wel eens twijfelt aan zijn
Antoine Bodar: „De hedendaagse mens vergoddelijkt zichzelf en is God kwijt." Foto: ANP
geloof? „Ook ik tob wel eens.
Maar dat hoef ik nog niet in het
openbaar te zeggen. Er wordt al
genoeg afgetobt. Daar help ik
niemand mee. Geloven is niet
alleen een zaak van het ver
stand, het gevoel of de intuïtie.
Geloven is ook een zaak van de
wil. Ik wil ook geloven."
De blijmoedig door de media
flanerende priester vertelt over
zijn intellectuele zoektocht, die
hem langs het atheïstische mar
xisme en de religieuze kunst via
Plato en Augustinus bij God
bracht. Over zijn innerlijke ver
langen van jongs af aan om
priester te worden. „Hoewel ik
nooit van de Kerk ben afge
dwaald, stond ook bij mij het
geloof enige tijd op een laag pit
je. Wat is de zin van mijn leven?
Alleen de terugkeer tot de God
van de Abraham. Als jongen heb
ik altijd al het verlangen gehad
om priester te worden. Maar
toen ik achttien was werd ik van
het gymnasium op het Amster
damse Ignatiuscollege van de je
zuïeten weggestuurd. Ik was te
dom."
Pas in 1992 is Antoine Bodar op
latere leeftijd tot priester gewijd.
Hij wijt die late roeping aan de
chaos en verwarring die er na
het Tweede Vaticaanse Concilie
(1961-1965) ontstond in het op
drift geraakte katholiek Neder
land. Dat maakte het voor hem
destijds niet bepaald aantrekke
lijk om priester te worden. „Ze
hebben het Heilige, het mystie
ke uit de kerk gehaald."
Ook over de huidige cultuur is
Bodar somber. „De hedendaag
se mens borrelt van stelligheid
en brult van zekerheid schrijft
hij in één van zijn Romeinse
brieven. „De hedendaagse mens
geniet van teugelloze vrijheid en
meent dat vrijheid tegenover ge
bondenheid staat terwijl zij juist
van elkaar leven en elkaar bepa
len. De hedendaagse mens ver
goddelijkt zichzelf en is God
kwijt. Hij leeft van lawaai en
ontzegt zich de geneeskracht
van stilte die tot verinnerlijking
leidt."
Maar het tij begint te keren, stelt
Bodar tevreden vast. De kerk-
vernieuwers van de jaren zestig
zijn moe geworden, de progres
sieve katholieken hebben grijze
haren gekregen. De sympathi
santen van de Acht Mei Bewe
ging, de koepel van vernieu
wingsgezinde katholieke organi
saties, die in 1985 ontstond uit
protest tegen het programma
van het bezoek van paus Johan
nes Paulus II in Nederland, riep
hij bijna elf jaar geleden al op te
ontwaken. „De dromers van de
voorhoedes zullen weldra ont
waken in de achterhoede."
Voorbij de polarisatie tussen
kerkvernieuwers en traditiona
listen, zo denkt hij, groeit een
nieuwe opvatting van de kerk,
waarin priesters en leken een
drachtig samenwerken, ieder
zijn plaats kent, loyaal en ge
hoorzaam aan paus en bis
schoppen. „En de tegenstelling
zal ook niet langer komen te lig
gen", voorspelt hij, „tussen pro
gressief en conservatief of pro
testants en katholiek, maar tus
sen orthodox en vrijzinnig gelo
vig, waarbij de vrijzinnigheid op
den duur opgaat in een vaag
soort humanisme, of zelfs een
eventueel boeddhisme."
Nogal eens roepen zijn columns
in de kranten en zijn verschij
ning op radio en televisie afkeu
ring op. Je hoeft er de rubriek
ingezonden brieven van de
kranten maar op na te slaan, of
je proeft de bewondering voor
de erudiete priester, maar ook
de hoon en de spot. 'Gebraden
haan', 'hoogmoedige ijdeltuit',
'slijmjurk', Bodar met zijn 'krui
perige schijnvroomheid', hij is
voor alles en nog wat uitge
maakt.
Die beschimpingen laten Bodar
beslist niet koud. „Natuurlijk
niet. Ik ben niet van steen. Kijk,
ik doe graag mijn mond open. Ik
verschijn met een zeker gemak
en een zekere vrolijkheid op de
televisie. Dat roept een tegenre
actie op."
Antoine Bodar, Romeinse brie
ven, .Uitgeverij Ambo/Anthos,
Amsterdam, 2002. Prijs 22,90
Steeds meer mannen nemen
deel aan cursussen en work
shops gericht op 'hun identiteit
als man'. Dat zal, beamen veel
deskundigen, iets te maken
hebben met de veranderde
machtspositie van de man in
een samenleving waar vrouwen
een gelijkwaardige rol hebben.
Ook voor vrouwen is daarom
hun identiteit niet altijd van
zelfsprekend meer.
Veel mannen ervaren dergelijke
georganiseerde zoektochten
naar hun mannelijkheid als
'soft'. 'Een echte vent heeft
geen boek, cursus of workshop
nodig", is de onderliggende ge
dachte.
Loopbaanbegeleider Roel den
Duik (1949) is blijkens de wijze
waarop hij zijn boek 'De andro
gyne engel' heeft geschreven,
dat stadium al lang voorbij. Al
jaren volgt en geeft hij cursus
sen. 'De androgyne engel' is
bedoeld voor mannen én vrou
wen. Hij wil beide seksen in
verbinding brengen met de
kwaliteit en eigenschappen van
de andere sekse. In het begin
van het boek legt hij eerlijk en
open uit hoe hij aan zijn drijf
veren komt
en met kracht weer weg te kun
nen gooien. Ik voelde me een
stuntel en slappeling, en tot
overmaat van ramp werd ik in
mijn pubertijd door een aantal
grote meiden uit mijn klas Roe-
fientje genoemd."
In het voorwoord blijkt Den
Duik homoseksueel te zijn en
op de achterflap is te lezen dat
hij jarenlang heeft gewerkt als
meer mannen en wouwen zich
bewust worden van hun zowel
respectievelijk vrouwelijke en
mannelijke kanten. Zo is Den
Duik zelf tenslotte ook meer in
het reine gekomen met zijn ei
gen identiteit. Hij gebruikt in
zijn boek sprookjes, mytholo
gieën en vooral 'archetypen'
om een 'mensbeeld' op te bou
wen. Denk daarbij aan types als
de wildeinan, de krijger, de
lichtekooi, reine maagd en de
dolende ridder.
Wat hij zegt over de psycholo
gische en sociale aspecten van
'het man/wouw en menszijn'
klinkt tamelijk logisch. Moeilij
ker te verteren is zijn uitgespro
ken antroposofische visie op de
werkelijkheid. Reïncarnatie,
chakra's, het astrale lichaam en
zielelichaametherische sferen:
voor Den Duik is het gesneden
koek. Hij zweeft als een echte
'androgyne engel' vaak hoog
boven de wolken.
Hij heeft natuurlijk wel een
punt met wat hij op de achter
flap noemt de 'spannende po
lariteit mannelijk-wouwelijk'.
Maar het moet gezegd: het on
derwerp van het boek benadert
hij toch op een verwijfd aan
doende manier. En dat zal hem
ironisch genoeg wellicht zowel
mannelijke als vrouwelijke le
zers gaan kosten.
Onno van 't Klooster
Titel: De androgyne engel
Auteur: Roel den Duik
Uitgeverij: Indigo
Prijs: 19,50 euro
vaticaanstad/epd - Het Vati
caan en de gerenommeerde
Egyptische al-Azhar-universiteit
hebben gezamenlijk alle vormen
van religieus extremisme ver
oordeeld. De gesprekspartners
kwamen gisteren tot de conclu
sie dat niet een dialoog, maar de
aanpak van maatschappelijke
problemen extremisme kan
voorkomen.
De pauselijke raad voor de in
terreligieuze dialoog en verte
genwoordigers van de al-Azhar-
universiteit stelden vast dat vele
fundamentalisten weliswaar uit
eerlijke overtuigingen handelen,
maai' naar onacceptabele intole
rantie en geweldsuitingen nei
gen.
In een cafétje nemen een
vriendin en ik de wereld door.
Op één punt zijn we het roe
rend eens: streng orthodox-
joodse mannen zijn fantastisch
voor hun vrouwen. Ze dragen
ze op handen, hebben respect
voor ze, zijn behulpzaam en
lief voor ze.
Natuurlijk kennen we ook de
tegenwerpingen van vrienden
- maatschappelijk werkers of
psychologen
die met de
orthodoxen
te maken
hebben. Zij
zeggen dat
de verhou
dingen tus
sen mannen
ter een tweede paar maken).
De joodse verklaarders hebben
voor iedereen een verwijt
klaar. Aron, vinden zij, is veel
te slap opgetreden. Hij had
niet op de eis om een gods
beeld te maken, mogen in
gaan. Bovendien had hij het
volk gerust moeten stellen. Het
volk, vinden zij, zat fout door
ongeduldig te zijn, door het
vertrouwen in Mozes te verlie
zen en door
thodox-joodse partner, maar
we kennen er genoeg om aan
ons oordeel over de orthodox-
joodse mannen vast te hou
den. Op dit punt, wel te ver
staan.
In de commentaren komt die
positieve houding tegenover
vrouwen terug. Zo ook in het
commentaar op Exodus 30:11-
34:35. Het bevat het beroemde
verhaal over de aanbidding
van het gouden kalf.
Wat is er gebeurd? Mozes gaat
in zijn eentje de berg Sinaï op
om met God te spreken en van
Hem de levensvoorschriften
voor het Joodse volk te krijgen.
Hij blijft veertig dagen en
nachten weg en het volk denkt
dat hij niet meer terugkomt.
In hun radeloosheid en ont
reddering, vragen ze aan Aron,
de hogepriester, om van hun
goud een godsbeeld te maken.
Dat beeld kunnen zij dan aan
bidden en dat zal hun leiden
door de woestijn, zöals Mbzes
en God dat tot nu toe hebben
gedaan.
Terwijl Mozes met de twee ste
nen tafelen, met daarop de
Tien Geboden, van de berg af
daalt, vertelt God hem dat de
Israëlieten rond het gouden
kalf dansen en het aanbidden.
In zijn woede smijt Mozes de
stenen tafelen stuk. (Hij zal la-
woordig was. Is het een won
der dat ze nu, in een tijd van
nood, terugvallen op de afgo
derij die ze daar hebben leren
kennen?
Maar de vrouwen gaan bij de
commentatoren vrijuit. In Exo
dus 32:3 staat dat 'alle Israëlie
ten' zich, na een opdracht van
Aron, de gouden oorringen
uitrukten en naar Aron brach
ten. Maar de commentatoren
vatten 'alle Israëlieten' op als
'alle mannelijke Israëlieten'.
De opdracht van Aron om de
oorringen te brengen, zien zij
als een vertragingstechniek
van hem. Hij wist, zeggen zij,
dat de vrouwen hun oorringen
niet voor het maken van een
afgodsbeeld zouden afstaan.
Daardoor zou er te weinig
goud zijn en zou hij met het
maken van het beeld kunnen
wachten; net lang genoeg
wachten totdat Mozes terug
was.
De implicatie van het verhaal
is dat vrouwen minder tot af
goderij geneigd zijn. Een the
ma dat vaker in de commenta
ren terugkomt.
Laten vrome joodse mannen
zich door dit soort commenta
ren bepalen in hun houding
ten opzichte van vrouwen?
Voor een deel. Denken de
vriendin en ik.
De al-Azhar-universiteit in Caïro
is het centrum van de soenniti
sche islam in Egypte. De soen
nieten vormen 85 procent van
alle moslims in de gehele we
reld. In de soennitische islam
zijn de politieke en de religieuze
macht in principe gescheiden.
In tegenstelling tot de sjiieten,
de tweede grote stroming bin
nen de islam, kennen de soen
nieten geen centraal leergezag.
Wel genieten bepaalde soenniti
sche schriftgeleerden (oelema),
zoals het hoofd van de al-Azhar-
universiteit, groot gezag, ook
buiten Egypte. In de sjiïtische
opvatting van het staatsbestel
horen het staatkundig en het re
ligieus gezag bij elkaar.
zoetermeer - Protestanten zou
den in navolging van rooms-ka-
tholieken moeten overgaan tot
het dopen van volwassenen of
kinderen tijdens de traditionele
paaswake. Die suggestie doet de
Raad van Kerken in een hand
reiking voor oecumenische vie
ringen van de paasdagen.
De doop is een wezenlijk onder
deel van de paasnacht, menen
de auteurs van het boek. Aan
het einde van de Middeleeuwen
raakte de vroegchristelijke ge
woonte om tijdens die wake te
dopen volledig in onbruik. In
1951 werd het in de Rooms-Ka-
tholieke Kerk weer mogelijk om
tijdens de paasnacht een of
meerdere volwassenen of kinde
ren te dopen.
Met Pasen, het hoogtepunt van
het christelijk liturgisch jaar,
herdenken christenen het lijden,
de dood en de opstanding van
Jezus Christus. De paaswake
vindt plaats in de nacht van za
terdag op zondag.
Pasen is volgens de Raad van
Kerken bij uitstek een oecume
nisch feest. Maar de kerken ge
ven op zeer uiteenlopende ma
nieren vorm aan de viering er
van. Dat maakt het oecume
nisch gesprek erover 'leerzaam
en spannend', schrijft algemeen
secretaris ds. Ineke Bakker van
de raad in het voorwoord van
De viering van Pasen in oecu
menisch verband.
De uitgave bevat orden van
dienst voor de viering van Wittj
Donderdag, Goede Vrijdag, Still
Zaterdag en de paasnacht. D;
samenstellers presenteren twej
modellen, die gebaseerd zijn oi
de officiële liturgische boekef
van enkele kerken. In beide mcf
dellen is de doop tijdens d!
paasnacht opgenomen.
In het boek staan ook praktisch'
suggesties voor de vieringen, zf
is het in sommige kerken g^
bruikelijk om op Witte Donder
dag het ritueel van de voetwaf
sing uit te voeren. Daarbij moé
volgens de auteurs blijken da
het om een teken van dienstbe
toon gaat en niet om een reinf
gingssymbool. Ook mag de na,
druk niet liggen op het zo exact
mogelijk naspelen van de scèni
uit het evangelie. „En zeker niff
door twaalf mannen", staat dj
tussen haakjes bij.
De westerse en oosterse kerke
zijn er overigens nog altijd nif
in geslaagd om een gezamenli
ke datum voor Pasen te prikkel
De kerken in Oost en West gaa
bij de berekening van Eersl
Paasdag van hetzelfde princip
uit. Dat is door het concilie va
Nicea in 325 vastgelegd en bi
paalt dat Pasen moet worde
gevierd op de zondag die vols
op de eerste volle maan na a
maartcyclus. De verschillen ko
men voort uit afwijkende bere
keningen van de maancyclus. Ir
Nederland begint Pasen dit ja|
op 31 maart.
philadelphia/rtr - Kardinaal
Anthony Bevilacqua van het
aartsbisdom Philadelphia in de
Verenigde Staten heeft openlijk
zijn excuses aangeboden aan de
slachtoffers van seksueel mis
bruik door 35 priesters in de af
gelopen vijftig jaar in zijn bis
dom. Hij beloofde kindermis
handeling niet te tolereren.
„Ik verzeker alle slachtoffers en
hun familieleden dat ik niet zal
ophouden voor hen te bidden",
beloofde Bevilacqua gisteren.
Nog geen week geleden ontsloeg
de kardinaal zes priesters van
wie vaststaat dat ze zich hebben
vergrepen aan dertienjarige jon
gens.
Niet alleen Philadelphia heeft te
kampen met misbruikschanda
len. In het naburige bisdom
Camden (New Jersey) loopt een
aanklacht van misbruik tegen
tachtig priesters.
Het aartsbisdom Boston heeft al
meer dan 10 miljoen dollar
(ruim 11 miljoen euro) neerge
teld om rechtszaken van onge
veer vijftig slachtoffers af te ko
pen. Acht priesters kregen hier
vorige maand ontslag. De pedo
fiele priester John Geoghan in
dit bisdom hoorde op 21 febru
ari tien jaar celstraf tegen zich
eisen. Meer dan 130 parochia
nen hadden hem van seksue
misbruik beschuldigd.
Kardinaal Bernard Law van Bo
ton raakte in opspraak toen
kend werd dat hij al sinds 19
op de hoogte was van Geogh
misdrijven. Door hem telke
naar een andere parochie ov
te plaatsen en een behande
te laten ondergaan, hoopte La
de schade te beperken. Geogh
kreeg in 1998 zijn ontslag.
