ten dringende opknapbeurt voor bijna 1000 jaar historie 1 LEIDEN REGIO Leiden li- dialed Kokojuko R3 MIDDEN ZUID NOORD ALGEMEEN Leidsch Dagblad. lltCHILYLX VRIJDAG 15 februari 2002 moteus Waarsenburg De Pieterskerk, markant ient in het historische n de stad, staat er slecht eel is inmiddels wel duide- gevreesde bonte knaagke- van binnenuit de houten structie aan, waardoor ote delen van het dak met en omvangrijke reddings- noodzakelijk is. Tal van de binten zijn zo ver opge- dateen kind ze met één in optillen. Ook de zand- hoge ramen van de kerk, i-loodramen, het na- inwerk van zuilen en ge- de vieringtoren, en het oodwerk en het voegwerk aan herstel of zelfs vol- ervanging toe. iting Pieterskerk Leiden fvrij duidelijk in. Op emetpagina stelt ze on- iden dat niet restaureren it dat de kerk ten dode is ireven. 'Het alternatief: ikerk als ruïne', schrijft ag. 'De goedkoopste akkelijkste oplossing zou Pieterskerk sluiten en duw prijsgeven aan de stijds. Dat zou beteke- dit prachtige stuk histo- fgoed onherroepelijk in takt en uiteindelijk in- plaats van een glorierijk ent, centrale plaats van omen voor de Leidse en I e bevolking, zou op het erkhof een ruïne staan, e puinhoop van wat trotse hart van Leiden mogen wij niet laten tl!' aat de stichting vanaf ,efde boer op om geld in !en. Zij hoopt zo om het ;nde bedrag dat nodig is 'I behoud van de Pieters- 111 m zeven miljoen euro, ,nilen. Geen kleinigheidje. :e 1 is de Pieterskerk zo be- 'j3 waarom wil de stichting ïw hoe dan ook behou- 1 zeventig circuleerde onzalige idee om e muren van de kerk te 1 en er een parkeerga- I te maken.Vandaag de p Pieterskerk het mooi- jteitencentrum van het 1 rommelmarkt tot culi nair festijn, van Dies Natalis van de Leidse universiteit tot huwe lijksvoltrekking, nagenoeg alles is inmiddels mogelijk in de kerk. Maar dat is wel anders geweest. Tot 1971 was de Pieterskerk in gebruik als kerk. Een kerk met een zeer rijk verleden. Drie gehuchten De eerste vermeldingen van een kerkje aan het huidige Pieters kerkhof gaan ongeveer terug tot het jaar 1100. En daarmee is de Pieterskerk eigenlijk ouder dan de stad zelf. De huidige stad Lei den is, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, geen voort zetting van het Romeinse Lug- dunum Batavorum. Dat moet waarschijnlijk veel westelijker in de duinstreek worden gezocht. De oudste woonkern is ontstaan langs de zuidelijke Rijndijk, de huidige Breestraat. Rond het jaar 800 ontstaat Lei den uit drie kleine gehuchten die tezamen de naam Leythen dragen, wat zoveel betekent als 'aan de weteringen'. De oudste omwalling van de stad (Rapen burg en Steenschuur) werd in 1204 aangelegd in de strijd om de opvolging tussen gravin Ada van Holland en haar oom, graaf Willem I. Maar de Pieterskerk vindt zijn oorsprong al voor die tijd. Rond het jaar 1000 was Hol land een graafschap en Leiden min of meer de vaste verblijf plaats van die graven. De heren van Holland hebben zich dan gevestigd op het grondgebied tussen Breestraat en Rapenburg. Hun landgoed bestaat uit een grafelijke woning, 's Gravenhof geheten, een grote boomgaard en de erven Krijthof en Graven steen. De keuze van deze graven om dit lapje grond tot hun vaste stek te maken, heeft grote gevol gen voor tot dat moment vrij onbeduidende boerengehuch ten in de omgeving. Gelegen rond een strategisch knooppunt van belangrijke waterwegen, zo nabij de grafelijke residentie, is Leiden gedoemd om een be langrijke plaats in te nemen in Holland. En zo gebeurde. Bin nen korte tijd groeit deze neder zetting uit tot een belangrijk handelscentrum. Van kapel tot kerk Rond het jaar 1045 besluit graaf Dirk m een kapelletje te bou wen. Hij laat in Romaanse stijl een kapel optrekken op zijn gra DDER Nieuws en berichten uit en over de Leidse wijken, juurthuizen en van de wijkverenigingen, gerangschikt tadsdeel. Persberichten en wijkbladen kunnen worden u' ird naar Leidsch Dagblad, postbus 54, 2300 AB Leiden. R te 071-5321921; e-mail: redactie.ld@damiate.hdc.nl c Voor de computerlessen in buurthuis de Pancrat aan de egracht 85 kan nog steeds worden ingeschreven. De ba- Ipes om te werken met het besturingsprogramma en het tekstverwerkingsprogramma Word 2000 worden De kosten voor zeven lessen bedragen 37 euro, inclusief iaal. De lessen zijn tweemaal per week op dinsdag- en agmiddag van 14.30 tot 16.30 uur of op maandag- en gavond van 20.00 tot 22.00 uur. Zodra er voldoende deel- jn wordt er begonnen. 9ji 913 ARTIER De afdeling Rijnland van de Nederlandse Vereni- Belangstellenden in het Spoor- en Tramwegwezen erzorgt woensdag 20 februari om 20.00 uur een bijeen- vr» er het railtoerisme in Midden-Europa. Zwitserland, Oos- Tsjechië trekken elk jaar weer vele duizenden toeristen, n voor de fraaie berglandschappen, maar ook voor het ja ïr. Deze voor iedereen toegankelijke bijeenkomst wordt S in de zaal van busbedrijf Connexxion aan de Rijnsbur- De toegang bedraagt 1,50 euro voor NVBS-leden en 2 8* niet-leden. Wie meer wil weten over de bijeenkomsten VBS kan een kijkje nemen op internet: www.nvbs.com De larven van boktorren vreten het hout van de Pieterskerk van binnenuit op. Dat leidt tot grote schade aan de constructie. Publiciteitsfoto's felijk landgoed. De bouw van de kapel, tegenover zijn eigen wo ning, vordert traag, maar ge staag. Tijdens de bouw overlijdt Dirk III en volgt Willem I hem op. Die krijgt ook weer een zoon, graaf Floris IV. En in 1121 is het dan zover: op 11 septem ber 1121, wijdt bisschop Gode- bald van Utrecht het kapelletje onder patronaat van de heilige Petrus en Paulus. Eeuwenlang zou deze dag in Leiden en om streken bekend blijven staan als 'onse kermoesdach' of 'Sinte Pieterskerkmis'. Aanvankelijk is de kapel echt bedoeld voor de grafelijke familie, maar in de loop van de twaalfde eeuw, ver moedelijk rond het jaar 1168, wordt aan de kapel ook een priester verbonden en mogen omwonenden gebruikmaken van de hofkapel. Zo ontstond de eerste echte parochiekapel in Leiden. In 1229 geeft Floris IV opdracht om een nieuw grafelijk hof te bouwen in 's Gravenhage. Dat hof is tegenwoordig beter be kend als het Binnenhof. Maar Leiden blijft vooralsnog de favo riete woonplaats van de graven en als Floris IV in 1234 een zoon krijgt, Willem II, wordt deze ten doop gehouden in de Pieters kerk. Al deze graven verlenen Leiden voorrechten, die in 1266 door graaf Floris V, zoon van Willem II, tot volledige stads rechten worden omgezet. Aan het begin van de veertiende eeuw is Leiden te druk gewor den voor de Hollandse graven en nemen zij definitief de wijk naar hun Haagse residentie. Maar Leiden is dan niet alleen te druk bevolkt geraakt voor de Hollandse graven, ook het klei ne kapelletje kan de wassende bevolking en vooral de groeien de welvaart niet aan. Wie geld had, zowel families als gilden, wilde een eigen kapel. Rond het jaar 1300 wordt dan ook begonnen met de bouw van een groter godshuis. Halverwege de veertiende eeuw is dit kerkje klaar en heeft het een imposan te toren: de Coningh der Zee. Deze toren is maar liefst 110 meter hoog, inclusief de houten spits van zo'n 35 meter. De to ren moet vanuit zee goed te zien zijn geweest en vormde zo een baken voor vele zeelieden. Al gauw was echter ook deze Pie terskerk te klein. In 1391 begon men daarom met de bouw van een volledig nieuwe kerk. Uit eindelijk zou er ruim 175 jaar aan de Pieterskerk gebouwd worden. De belangrijkste bouwmeester van de huidige kerk was Rutger van Campen. Hij besloot dat de kerk gebouwd zou worden in de vorm van een Latijns kruis in gotische stijl. Begonnen werd met de bouw van een nieuw koor en om het oude koor heen zodat de diensten tijdens de ver bouwing door konden gaan. Dat moest ook wel, gezien de duur van de werkzaamheden. Halver wege de bouw nam Aemt van den Dom, die ook werkte aan de Dom in Utrecht, de leiding over van de inmiddels overleden bouwmeester Van Campen. In 1412 was die klus geklaard en werd het koor ingewijd. Maar een koor maakt nog geen kerk. En dus toog men vol goede moed weer aan de slag om het schip te bouwen. Eerst één zij beuk aan beide kanten, die pas na 1450 werden verdubbeld. In die tijd waren er bouwvakkers die een leven lang aan de Pie terskerk werkten en noch de eerste steen, noch het eindresul taat meemaakten. Rond 1500 zag de kerk er onge veer uit zoals nu, met twee ver schillen: het dwarsschip of tran sept had nog de hoogte van de zijbeuken en aan de westzijde stond de onderbouw van de ho ge toren in de kerk. Dat enorme bouwwerk kwam in 1512 echter met donderend geraas naar be neden. En dat was het einde van de toren van de Pieterskerk. Een nieuwe is nooit gebouwd. De ruimte die de toren voorheen innam, werd bij de kerk getrok ken, de bogenreeks naar de Westmuur werd doorgetrokken en daar kwam een nieuw por taal. De transepten werden toen opgetrokken tot de hoogte van het schip en op het plein voor de kerk kwam een klokkenstoel. In 1565 is de bouw van de hui dige kerk gereed. Althans, dat weten we nu. Toentertijd be stonden er nog allerlei ambiti euze plannen voor verdere uit breiding, zoals verdubbeling van de kooromgang. Maar daar was geen geld meer voor. Pilgrim Fathers De Pieterskerk krijgt zijn huidige vorm dus pas vlak voor het be leg van Leiden. De Nederlanden zijn in een verwoede geloofs strijd vernikkeld met Spanje. In Holland leven veel protestanten, zeer tegen de zin van de Spaan se koning die loyaal is aan het katholicisme. In 1566 raast de beeldenstorm over de Nederlan den en in 1572 moet ook Leiden er aan geloven. Nadat er bijna twee eeuwen is gebouwd aan de katholieke Pieterskerk gaat deze over in reformatorische handen. Tot die tijd stonden er tientallen altaren in de kerk en meer dan vijftig heiligenbeelden. Daar is nu nog maar weinig van over de preekstoel, de kaarsenkroon in de voormalige doopkapel en het koorhek. Soberheid luidde het calvinistische devies. Gered van de beeldenstorm zijn Het Laatste Oordeel van Lucas van Leyden en het drieluik van Cor- nelis Engebrechtsz. Deze schil derstukken hangen nu in het Stedelijk Museum De Lakenhal. In de kerk hangen nu nog foto grafische kopieën. Wel zijn vele bijzondere graven in de kerk be waard gebleven. Zo hebben on der meer Jan Steen en Herman Boerhaave nog altijd in de Pie terskerk hun laatste rustplaats. De overgang van katholiek ge bedshuis naar gereformeerde kerk bracht Leiden echter ook faam, al was niemand zich daar toen echt van bewust. In 1609 vroeg een groep Engelse ge- loofsvluchtelingen onder leiding van dominee John Robinson asiel aan in de op één na groot ste stad van Holland: Leiden. Elf jaar lang zouden deze Engelsen van de Leidse gastvrijheid genie ten alvorens in de Mayflower de oversteek te maken naar de Nieuwe Wereld. Deze Pilgrim Fathers zouden later als grond leggers van het huidige Amerika worden beschouwd. In 1989 kwam de toenmalige Ameri kaanse president George Bush sr., directe afstammeling van deze Pilgrim Fathers, naar Ne derland voor een bezoek aan de Pieterskerk. Deze kerk vervulde immers een belangrijke rol in het leven van zijn voorvaderen. In 1975 kwam de Pieterskerk in het bezit van de Stichting Pie terskerk Leiden die in 1978 een eerste renovatie liet uitvoeren en de inrichting aanpaste aan het huidige, multifunctionele gebruik. Sindsdien is alleen het Van Hagerbeer-orgel, dat gro tendeels zeventiende-eeuws is maar ook pijpen heeft uit de vijftiende eeuw, en daarmee een van de oudst spelende pijpor gels ter wereld is, volledig opge knapt. En nu is het tijd om de kerk in zijn oude luister te her stellen. Elco Brinkman, voorzitter van de commissie Fondsenwerving, geeft morgen om twaalf uur op het Stadhuisplein de aftrap voor de inzamelingsactie die de veel zeggende slogan 'Pieterskerk of Pieterskerkhof...' heeft meege kregen. Her en der in de stad worden 'spaarleienaars', leie naartjes met een gat bovenop, geplaatst als collectebussen. Vanaf maandag gaat de stichting huis aan huis in Leiden en om liggende gemeenten folders ver spreiden waarmee iedereen die wil tegen betaling van 17,50 Vriend van de Pieterskerk kan worden. Maar bovenal roept de stichting het bedrijfsleven op om gul te doneren. ,,Want zeg nou zelf', vraagt Ton Boon, di recteur van de Pieterskerk, reto risch. „Het zou toch doodzonde zijn als deze prachtige kerk met zo'n rijke historie voor Leiden en de toekomst verloren gaat?" 8 EIN De Vereniging Vrienden van het polderpark Cro- verzorgt woensdag 20 februari om 20.00 uur een voor- ig over 'Infrastructuur milieuaspecten, een complexe )e lezing wordt gegeven door drs. Th. Verstrael, ecoloog ammaleider Natuur Landschap bij Rijkswaterstaat. Hij Ch; 't de rol van het milieu bij aanleg of uitbreiding van wegen latregelen die genomen kunnen worden voor de fauna. :h bermbeheer en herinrichting van bermsloten. De ver ton rijksweg 4, de aanleg van rijksweg 11 en van de HSL s voorbeeld. Deze lezing wordt gehouden in flat Cro- uisiPlantijnstraat 1, bij het Lammenschansplein en is gratis. - ja eidService Groot Rijnland biedt vanaf 15 februari de cur- iduele babymassage thuis aan. Deze cursus bestaat uit nkomsten thuis van een uur en is bedoeld voor ouders of s van baby's vanaf de kraamtijd, die geen gebruik kunnen ^erf n groepsbijeenkomsten. Data en tijd kunnen in overleg )cent worden bepaald. Babymassage is gebaseerd op de Iase massagevorm Shantala. Baby's slapen hierdoor re- T en krijgen zo een groter besef van geborgenheid en een ijsvertering. Deze cursus aan huis kost 82 euro. Wie hier- lik wil maken moet wel lid zijn van GezondheidService, tdeel van Thuiszorg Groot Rijnland. Wie meer informatie Ie cursus 'Individuele babymassage thuis' kan contact >met de ledenservicelijn: 5161415. Ik mis ze nog wel eens, die straatkreten van vroe ger. De scharenslijper, de mosselman, de vodden koopman, de petroleumboer: ze hadden allemaal hun eigen uitroepen om te laten weten dat ze er waren. De ketellapper kwam de steeg in, nam een oude pan, legde die om een staak en sloeg er krachtig met de hamer op onder de luide kreet: 'Wie heb er wat te ripperere? Potte, panne, deksels en bodems tegen de krats'. De kokosnootverkoper had helemaal een prachtige uitroep: 'kokojuko, kokojuko, een sjent een bjok, ach sjente een hele. Kokojuko, een sjent een bjok'. De garnalenventers of -ventsters voerden de kreet: 'Garrent, gar- rent, 'n sent, 'n pint'. Garrent is zeker niet het Leidse woord voor 'garnaal'. Het is puur Katwijks. Maar veel Leienaren zullen het in hun jeugd wel regelmatig ge hoord hebben van de Katwijkse visverkoopsters die hier hun wa ren kwamen slijten. Het woord heeft een fascinerende etymolo gie, die overigens niet helemaal zeker is. Je zou het niet zeggen, maar garnaal en garrent berus ten op dezelfde grondvorm, nl. graanaardgraan oigrane is het middeleeuwse woord voor 'snor'. En iedereen die wel eens een garnaal heeft gezien weet dat het beestje beschikt over een paar ferme 'snorharen'. Het tweede lid van graanaard is aard en dat kennen we in woorden als lafaard, luiaard, gierigaard en valsaard. Een lafaard is iemand die in het bezit is van een laffe aard en een luiaard is in het bezit van een luie aard. Zo is de graanaard een beestje dat in het bezit is van een snor. In Vlaanderen komen nog eigennamen voor die gebaseerd zijn op die oorspronkelijke vorm graanaard. Een van de aardigste collega's op mijn Instituut bijvoorbeeld draagt de naam Dirk Geir- naert. Er moet, zoals u ziet, wel het een en ander gebeu ren voordat je van graanaard naar garnaal en gar rent komt, maar in de taal kan veel, heel veel. Dat blijkt ook wel uit het bovengenoemde kokojuko voor 'kokosnoot' en uit het Leidse woord voor 'masker': boembakker, de verbastering van mom bakkes. Maliebaan. Ik geloof heel erg in het toeval. Als niet toevallig mijn promotor, prof. Toon Weijnen, bestuurslid van mijn Instituut was geweest en hij mij er niet op attent gemaakt had dat er een vaca ture bij het Woordenboek der Nederlandsche Taal was, dan zou ik waarschijnlijk nooit aan dat groot ste woordenboek ter wereld zijn gaan werken. Als ik toevallig niet thuis was geweest toen mijn toen malige Rijnsburgse bijna-buurman kwam vertel len dat hij een huis in Leiden voor me wist, dan had ik waarschijnlijk nu niet in dat heerlijke huis aan de Rijnsburgerweg gewoond. Een derde staal tje van toeval. Vorige week belde Willem Koore man op. Hij weet dat mijn Instituut aan de achter kant grenst aan de Maliebaan. Hij vroeg me of ik wist wat een maliebaan was. 'Ja', zei ik, 'ik weet het niet precies, maar ik dacht dat het iets met de touwslagerij te maken had'. Dat dacht hij ook en tevreden legde hij de hoorn neer. Even later belde hij weer: 'Ik heb het nog eens nagekeken in je eigen grote woordenboek, maar een malie baan is een baan waarop ge speeld wordt met een zoge naamde malie, een soort slag hout dat werd gebruikt in het kolfspel. Beiden verbaasden wij ons erover dat we alletwee ervan overtuigd waren dat de malie baan te verbinden was met de touwslagerij. Zoiets verzin je toch niet zomaar? De wet van het toeval. De 18de-eeuwse Leidse schrijver Frans van Mieris heeft in zijn boek 'Beschryving der stad Ley den' de Maliebaan en zijn om geving als volgt beschreven: „Even buiten deeze poort (de Wittepoort, vlak bij de Zeevaart school, helaas een van de vele Leidse stadspoorten die zijn ge sloopt) heeft de Stad een Schip pershuis, en nevens het zelve dat van den Com missaris der Delfschen en Haagschen trekschui ten doen bouwen; ook bezit ze aan dien kant in eigendom de trekvaart met de nevens gelegene Slooten, beginnende aan den ryweg buiten de Wittepoort, en loopende tot aan de Vliet, als mede den Watermolen met den grond, huizinge en sloot, van welke het water onder door den trek- weg, trekvaart en Maliebaan gedreeven pleeg te worden." Op die trekvaart, gelegen tussen de Maliebaan en de Rijn-en Schiekade, kijk ik elke dag uit. Tenmin ste, als ik uit het raam kijk. Want voor de rest moet er gewerkt worden, natuurlijk. Aan woordjes. De gegevens over de straatkreten stammen uit Wout Bodrijs 'Een stem uit de achterbuurt'. Met dank verder aan Gerard Montanus en mevr. Stavleu. Hans Heestermans Reacties en tips voor deze rubriek kunt u sturen naar de redactie van deze krant, postbus 54, 2300 AB Leiden, onder vermelding van de ru brieksnaam 'Leids dialect'. E-mailen naar de au teur kan ook: heestermans@inl.nl uit de ANNO 1902 Zaterdag 15 Februari LEIDEN - Z.K.H. Prins Hendrik bracht hedennamid- dag een bezoek aarr deze gemeente. Tegen twee uren arriveerde de Prins-gemaal met zijn broeder Hertog Johann Albrecht van Mecklenburg in een open rijtuig aan den Haagweg bij de Ambachts school, waar zij werden opgewacht en verwelkomd door den Burgemeester, die hun op den tocht door de stad in een gesloten rijtuig vooruitreed. Na een tocht door Noordeinde, Breestraat, Steenschuur en Rapenburg, werd aldaar een langdurig bezoek ge bracht aan het Ethnographisch Museum en vervol gens een aan het Academiegebouw, waar het groot auditorium, de theologische collegekamer, de aan de Nonnensteeg gebouwde nieuwe zalen, de beken de teekeningen op de trap en de beroemde Senaats kamer werden bezichtigd. Hoewel het vorstelijk be zoek zoo stil mogelijk was gehouden, was het toch spoedig bij het publiek bekend geworden zoodra de Prins er was. Toen Z.K.H. zich in het Ethnographisch Museum bevond, nam de menigte er dan ook steeds in om vang toe, welke hem met ontblooten hoofd begroet te, welke groet werd beantwoord met een hoofdbui ging en een militair saluut. ANNO 1977 bij 18 in zwart wie) over te maken op Kimnummer 57055 t.n.v. Dagbladuiigeverij 1) onder vermelding van Leidsch Dagblad, anno d.d. (datum van plaatsing) of door contante betaling aan de balie van het Leidsch Dagblad. Roosevclt.straat 82 te Leiden. U krijgt de foto binnen drie weken thuisgestuurd. LEIDEN - Minister van Binnenlandse Zaken mr. De Gaay Fortman wandelt door het renovatiegebied in het Haagweg- kwartier. Op de voorgrond v.l.n.r. wethouder Ver boom, de minister en wethouder Waal, daarachter wethouder Van Dam, gevolgd door de heren Le- lieveldt (voorlich ting), Vos (Ge meentewerken), Logtenberg (Stads ontwikkeling) en burgemeester Vis. Foto: Archief Leidsch Dagblad Dinsdag 15 februari OEGSTGEEST - Als het aan de fractie van de Oegst- geester CDA ligt zal nog dit jaar de eerste spade de grond ingaan voor de bouw van het overdekte zwem bad. Dit viel gisteravond op te maken uit de woorden van CDA-raadslid P. J. van Veen, tijdens een bijeen komst van zijn partij waar het beleid van de gemeen teraadsfractie aan de orde was. Het CDA wil niet met de bouw van het zwembad wachten tot de officiële goedkeuring van Haaswijk door Gedeputeerde Staten zal zijn verkregen. ,,De ruimte in de begroting is aanwezig en zodra de mon delinge toestemming van GS er is, kan wat ons be treft de bouw beginnen", deelde Van Veen mee. Haaswijk, het verkeerscirculatieplan (door CDA ver- keersleefbaarbeidsplan genoemd), de voetbalvel den, kabeltelevisie en het onderwijs passeerden achtereenvolgens de revue. Over het nieuwbouwplan werd opgemerkt dat de fractie al vanaf het begin de ze uitbreiding van de gemeente heeft voorgestaan, hoewel gesteld werd dat Oegstgeest in verhouding tot het landelijk beeld al voldoende heeft gedaan óp vragen of de inwoners van Oegstgeest als eerste in aanmerking zullen komen voor bewoning van Haaswijk antwoordde Van Veen dat dit in principe wel in de bedoeling ligt: „Maar we leven niet op een eiland en zullen rekening moeten houden met de probleemgebieden om ons heen." Waarbij Van Veen verwees naar Leiden en Warmond. Een school zal er in Haaswijk naar het zich laat aan zien niet komen. ,,Er is sprake van onderbezetting bij het onderwijs en een school in Haaswijk is eigen lijk overbodig, zeker als er een loopbrug wordt gerea liseerd aan de Hofbrouckerlaan als verbinding naar Haaswijk", aldus Van Veen. Mochten de prognoses verkeerd uitvallen dan kan, naar de mening van het CDA, alsnog een school worden geprojecteerd.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2002 | | pagina 11