Lillian Rubin sluit vrede met zichzelf
BOEKEN
Nobelprijswinnaar ontdekt de sneeuw
De makke van!
de jaren tachtij
Hoe Aida werd gemaakt
Waar blijft de biografie over Maxima?
briefwisseling recensie
Nico de Boer
'Een briefwisseling tussen vader en zoon'
door V.S. Naipaul. Vertaling: Guido
Golke. Uitgeverij Atlas. Prijs: €22.64.
Het was een prachtig, ontroe
rend moment: V.S.Naipaul die
vocht tegen de tranen. Daar
stond - in Stockholm, december
vorig jaar - even niet de als bot
en cynisch bekend staande
schrijver. Maar een geroerd
man. als een kind zo blij met
zijn grote onderscheiding, de
Nobelprijs voor de literatuur
2001.
Misschien had de op Trinidad
geboren schrijver daarbij zijn
vader in gedachten, die ai snel
overtuigd was van het talent van
zijn zoon, zoals blijkt uit het re
centelijk vertaalde boek Een
briefii'isseling tussen vader en
zoon. Daarom ook ondersteun
de de vader de studie van zijn
oudste zoon in Oxford van har
te. Daar, in het verre Engeland,
groeide de jonge Naipaul uit tot
een groot en succesvol schrijver,
al mocht de vader het zelf niet
meer meemaken. Die stierf aan
een hartaanval ver voordat zijn
zoon doorbrak.
Het boek vertelt de geschiedenis
van Naipauls eerste moeizame
jaren in Engeland. Vidiadhar Su-
rajpresad - Vidia voor intimi, Vi-
do voor familie - kwam daar aan
in 1950. Hij vertrok op 18-jarige
leeftijd uit Pon of Spain op Tri
nidad naar Londen, hij verruilde
het zonnige Caribische eiland
voor het grauwe, toen nog ar
moedige Engeland. Hij kende
het land alleen van verhalen,
\-an school, van horen zeggen
dus.
Makkelijk had hij het niet. Hij
was onhandig in de omgang
met andere studenten en vooral
met meisjes. Hij kon niet dan
sen, had geen tafelmanieren.
Het klimaat stond hem tegen.
Na vele jaren begreep hij nog
steeds de seizoenen niet. Hij zag
prachtige planten en bloemen,
maar welke tijd van het jaar het
was, hij had geen flauw idee.
In de brieven aan zijn vader en
in die aan zijn oudere zuster
Kamla, die studeerde in India,
spreekt hij soms met opperste
verbazing over de weerberich
ten. Op 1 december 1950 schrijft
hij vanuit University College.
Oxford, aan zijn zusten 'Het zal
je misschien interesseren dat ik
ongeveer een week geleden mijn
eerste sneeuw heb gezien. Het
kwam naar beneden in kleine
pluisjes katoen en na twee uur
was de aarde ermee bedekt,
maar de straten niet.'
Zo zitten de brieven vol met
kleine observaties, die later ook
zijn boeken zouden kenmerken.
Pas eind jaren zestig, toen hij
een poos op het Engelse platte
land ging wonen, leerde hij het
ritme van de jaargetijden ken
nen.
In Engeland voelde Naipaul zich
vooral eenzaam, zoals uit de
brieven valt op te maken. De
eenzaamheid was hij niet ge
wend. Hij kwam immers uit een
grote familie van emigranten die
via India op Trinidad terecht
was gekomen. Maar zonder die
eenzaamheid, vertelde hij later,
zou hij literair niet zijn gerijpt,
zou hij niet de schrijver zijn ge
worden die hij nu is. Domweg
door te vertrekken kon hij zich
zelf ontplooien en 'zichzelf wor
den'.
Naipaul zag het schrijverschap
als een verheven roeping, iets
wat de mensen in zijn cultuur
volkomen vreemd was. Hij
kwam immers uit een cultuur
waar verhalen vertellen vooral
een mondelinge geschiedenis
had. literatuur speelde daarin
geen rol. Hij wilde kortom
schrijver worden in een cultuur
die geen behoefte aan schrijvers
had.
Met zijn vader correspondeerde
hij uitvoerig. Zijn vader deed
hem adviezen aan de hand over
het schrijven van verhalen en
romans, reportages en artikelen
voor kranten. Wat opvalt in de
correspondentie is dat vader en
zoon eikaars gelijken zijn, ze
gaan met elkaar om als broers,
als vrienden, als collega's. Hoe
ambitieus de vader zelf ook mo
ge zijn, hij gelooft heilig in het
talent van zijn zoon, die ijverig
bezig is zichzelf te bewijzen.
Daarmee ontstijgt dit brieven
boek het genre van het egodo
cument. En als je verneemt van
de plotselinge dood van vader
Naipaul. van deze zachtmoedige
man, leef je mee met het troos
teloze gezin.
V.S. Naipaul met zijn vrouw na de uitreiking van de Nobelprijs. Foto: EPA/Jonas Ekstromer
De bekende Amerikaanse sociologe en psychothera
peute Lillian Rubin vormt al decennia de steun en
toeverlaat van vrouwen over de hele wereld. Ze pu
bliceerde over relaties ('Intieme vreemden'), liefde
en erotiek ('Het erotisch slagveld'), ouder worden
(Vrouwen van een zekere leeftijd') en zelfinzicht. In
haar pas verschenen boek, Verweven levens',
schrijft ze vooral over haar ouders en daarmee indi
rect over zichzelf.
non-fictie recensie
Trudy van der Wees
"Verweven levens. Dochters, moeders en het ouder worden'
door Lillian B. Rubin. Uitgeverij Ambo. Prijs: €19,01.
Wie herkent niet de merkwaardige mix van gevoe
lens als je denkt aan de relatie met je ouders? Lief
de, haat, afgunst, respect, het verlangen naar
waardering, de wens om zo min mogelijk op je
ouders te lijken, om naarmate je ouder wordt te
constateren dat je juist steeds meer op je ouders
gaat lijken? Hoe sluit je vrede met deze tegenstrij
dige gevoelens?
Voor Lillian Rubin komt de klap als ze in korte tijd
haar moeder verliest en zelf aan de dood ont
snapt. Daarmee komt een proces op gang van
zelfbespiegeling, van terugblikken op de haat-lief
de relatie die ze van jongsafaan onderhield met
haar moeder, en het besef van haar eigen sterfe
lijkheid.
Rubin, een vrouw met depressieve neigingen, is
niet zozeer bang voor haar eigen dood - de ge
dachte aan zelfmoord is haar niet vreemd - als wel
voor de dood van dierbaren en het proces van ou
der worden. Plus, en dat riekt naar zelfverheerlij
king, het verdriet dat ze anderen zal aandoen door
dood te gaan. Zij is er immers - in tegenstelling tot
haar moeder - wél in geslaagd om met vallen en
opstaan goede relaties op te bouwen met de men
sen om haar heen. Tegelijkertijd toont Rubin zich
in dit autobiografische boek een kwetsbare maar
strijdbare vrouw, die heeft moeten vechten voor
haar verworvenheden.
Als kind van joodse ouders, van wie de vader al op
jonge leeftijd overleed, werd ze geconfronteerd
met bittere armoede, dubbele discriminatie van
wege het feit dat ze joods was en een meisje bo
vendien, en een liefdeloze moeder. Voor Lillian
Rubin begon de victorie pas op middelbare leef
tijd, tijdens haar tweede huwelijk, toen ze als veer
tigjarige besloot sociologie te gaan studeren.
In stukjes en beetjes krijgen we fragmenten uit
Rubins leven opgediend, meestal als filosofische
overpeinzing na een bepaalde gebeurtenis of
droom. Met een fileermesje legt ze, zoals het een
goed therapeut betaamt, haai' eigen gevoelens
bloot en tracht ze te begrijpen hoe haar moeder
veranderde in een verbitterde vrouw, en wat de
slechte relatie met haar voor invloed heeft gehad
op haar eigen leven en relaties. Rubin doet een
oprechte poging om een eerlijk beeld te schetsen
van haar moeder, maar de lezer krijgt toch een vi
sioen van Assepoester en haar boze stiefmoeder.
Tegelijkertijd slaagt de schrijfster er wél in om een
boeiend tijdsbeeld te schetsen, niet alleen van de
deplorabele omstandigheden waaronder Russi
sche immigranten aan het begin van de vorige
eeuw in de Verenigde Staten een bestaan tracht
ten op te bouwen, maar ook van de McCarthy-tijd
en het Amerikaanse antisemitisme voorafgaand
en tijdens de Tweede Wereldoorlog.
In die zin toont Venveven Levens een opvallende
gelijkenis met Geert Maks De eeuw van mijn vader
Waar Mak echter soms verzandde in wat al te
breed uitgesponnen sociologische verhandelin
gen, keert Rubin altijd weer terug naar wat een ge
beurtenis voor haarzelf heeft betekend. Het is dan
ook een typisch vrouwenboek, waarin menig
moeder, dochter en echtgenote zichzelf zal her
kennen.
Het is niet alleen het verhaal van een vrouw die
haar angst voor ouderdom en de dood overwint,
maar vooral ook het verhaal van een vrouw die er
in slaagt om haar negatieve jeugdervaringen om
te buigen tot een positieve, liefdevolle levensin
stelling.
Soms slaat Rubin daar wel een beetje in door en
ligt sentimentaliteit op de loer. Zó volmaakt geluk
kig als zij zichzelf afschildert, met een liefhebben
de begrijpende echtgenoot, een ideale dochter en
een stoet lieve vrienden, geeft een wee gevoel in
de maag. Zet de Kleenex maar klaar!
roman recensie
Wim Vogel
'Broers' door Joost Niemoller. Uitgeverij
De Bezige Bij. Prijs: €18,50.
Wie een generatie verloren
noemt, is verzekerd van kritiek.
Dat ervoer de Utrechtse hoogle
raar Becker die het een paar jaar
geleden aandurfde om de huidi
ge dertigers en veertigers als zo
danig te typeren. Volgens hem
had die generatie weinig meer
om voor te vechten, was alles
bereikt en, erger, waren de be
langrijke posities net ingeno
men door de protestgeneratie
uit de jaren zestig. De verloren
generatie mocht toekijken maar
niet deelnemen.
Joost Niemoller (geboren in
1957) beschrijft in zijn nieuwe
roman Broers zijn generatie en
het moet gezegd, zijn analyse
relativeert dat verloren-zijn al
lerminst. Het zijn de jongens en
de meisjes van het postmoder
nisme, de richting in de kunst
die stelen tot een concept
maakt, die een theorie veel en
veel belangrijker vinden dan het
werk dat er uit hun handen
komt en die in ieder geval ver
domd goed weten wat de markt
wil en hoe op die wens gerea
geerd dient te worden. Broers
speelt dan ook in de Amster
damse beeldende-kunstscene
waar mooie vrouwen, seks, co
ke, pomo, complotten, wapens
en misdaad in die jaren steeds
inniger banden kregen.
Natuurlijk verwijst Niemoller
met zijn sleutelroman naar het
wereldje rondom de Amster
damse kunstenaar Rob Scholte
die bij een aanslag beide benen
verloor. Ik ken die wereld niet
en als ik de roman lees, ben ik
daar niet rouwig om. Het voort
durend gericht zijn op image
building, het er steeds maar
weer voor zorgen dat je in de
media komt - al die opgeklopte
leegte levert romantechnisch
nauwelijks een conflict op.
Maar Broers vertelt ook nog een
ander, veel aangrijpender ver
haal. In pijnlijk nauwkeurige
dagboekaantekeningen legt Ru-
dolf Verburg (1957) belangrijke
feiten uit zijn leven vast. De
moord op zijn vader, ergens in
Duitsland. Wat heeft die moord
te maken met dubieuze kunst-
'S
transporten? De verdv
van lohan, zijn iets oudere
en kunstschilder, die zo
het huis verlaat om nooi
terug te keren. Maar hij
wel voortdurend links en
over onthullende brieve
zijn vader die in zijn bez
den zijn.
En zijn zwijgende moeder
Johans vertrek geen stom
meer zegt. Omdat kennel
mand zich meer echt 011
bekommert, ziet Rudolf 'Ha
zijn plicht de feiten 01 sh
mysterieuze dood van zijl ai-
op te helderen, de
contacten met zijn br
stand te houden en zijn r
aan de praat te krijgen. Ei
pogingen mislukken omCri;
nergens houvast is en ie Elk
verstrikt raakt in zijn eiger 1|u
sche worsteling met idea
wat daar van terecht komt
Het is jammer dat Ni<
Rudolfs queeste naar
vooral situeert in die hiei Jrac
beschreven Amstei
kunstwereld. Want de art .e\
prietpraat, theorievormii
complotten voeren mij
verder weg van Rudolf Vi
de enige echt interessanL
soon. Deze Holden C<
(uit Salingers The catcher
ryevan de jaren tachtig:
verloren, net zo op de
voor zichzelf, net zo onbe
en net zo cynisch en gevo ,au
Minder kunst en meer
daarmee zou deze romi
winnen. Maar misschie
dat nu juist wel de mak n
de jaren tachtig.
DE LEESTAFEL
Willem-Alexander en Maxima krijgen een eresaluut met kanonschoten op de Bataviawerf bij Lelystad. Foto uit 'Maxima on tour'.
Wekelijks ligt een ander genre
boeken op de leestafel. Deze
week, hoe kan het ook anders,
een greep uit de boeken over
Maxima.
door Martin Hendriksma
Soms is het jammer dat Neder
land geen Andrew Morton heeft.
De Britse biograaf van onder an
dere Lady Di, dol op schandaal
tjes en complottheorieën, had
natuurlijk al lang een - liefst on
geautoriseerde! - pil over Maxi
ma's verleden afgeleverd. Ge
heid een verkoopsucces.
Nu moeten we het vooralsnog
doen met enkele kruimels uit
het leven van de prinses. Meest
onthullend is Zorreguieta - een
biografische schets (Mets en
Schilt, 13,50) van de journalist
Jan Thielen. Daarin is de inmid
dels befaamde uitspraak van
Maxima's vader opgenomen dat
hij zich tijdens het onderzoek
van professor Baud wat dom
mer heeft voorgedaan dan hij
daadwerkelijk was. Want na
tuurlijk wist hij van de verdwij
ningen, maar dat hield hij wijse
lijk voor zich. Als Thielen het
goed heeft verstaan tenminste.
Ook opvallend is het bij de klei
ne uitgever Conserve versche
nen Dubbelgevecht. Mijn kruis
tocht tegen Zorreguieta (€15,95)
waarin auteur Maarten Mourik
de aanklacht die hij tegen Zorre
guieta heeft ingediend op won
derlijke wijze combineert met
de beroerte die hem persoonlijk
trof.
Verder veel boeken over het mo
derne Argentinië, waar terloops
ook de achtergrond van de Zor-
reguieta's in wordt geschetst.
Maar een echte biografie - waar
in bijvoorbeeld die mysterieuze
Italiaanse vriend van Maxima
eens een boekje over zijn ex
open doet - die laat nog op zich
wachten. Wie durft het aan?
Het mooiste boek over Maxima
werd gemaakt door Raymond
Rutting: Maxima on tour (Het
Spectrum, €12,50). Bij de tour
nee van Maxima en Willem-
Alexander door Nederland reis
de de Volkskrant-fotograaf in de
slipstream mee. Het levert fasci
nerende inkijkjes op, waarin
Holland zich vaak op z'n smalst
laat zien. Vrouwen in kleder
dracht, volksdans, molens en
eenzame kinderen met een vlag
getje op een brievenbus, ho
pend op een glimp van het paar.
Het had een treurig stemmend
boek kunnen worden, maar
Rutting heeft zoveel oog voor
detail dat elke foto langdurig kij
ken waard is.
Bij Holkema Van Warendorf
verscheen vorig jaar het kinder
boek Een vriendinnetje voor
prinsje Alexander (€6,75). Het
werd met 30.000 verkochte
exemplaren zo'n succes, dat de
uitgever inmiddels een vervolg
heeft gemaakt. Dat heet Een
bruidje voor prinsje Alexander.
Leuke tekeningetjes en een -
vooral voor volwassenen - gees
tige tekst. Het boekje voorkomt
dat kinderen bij het aanstaande
huwelijk helemaal als kippen
naar het onweer zitten te kijken.
TOP TIEN
FICTJE
1. (1) J.R.R. Tolkien, In de ban
van de ring.
De Boekerij, 19,75
2. (6) Per OlovEnquist,
Het bezoek van de lijfarts.
Ambo/Anthos, 22,64
3. (-) Sandor Mar ai, Gloed.
Wereldbibliotheek, 14,50
4. (2) Nicci French,
Bezeten van mij.
Ambo. 12,00
5. (3) David Baldacci,
De laatste man.
Bruna, 19,95
6. (9) F. Springer,
Allemaal gelogen.
Querido, 15,90
7. (5) Harry Mulisch,
De ontdekking van de hemel.
Bezige Bij, 12,50
8. (-) Judith Koelemeijer,
Het zwijgen van Maria Zachea.
Plataan, 17,54
9. (4) J.K. Rowling, Harry Potter
en de geheime kamer.
Harmonie, 14,50
10. (-) Geert Mak,
De eeuw van mijn vader.
Contact, 22,64
Echt nieuwe bestsellers ontbre
ken in de toptien. De matig
ontvangen roman Zes sterren
van Joost Zwagerman weet het
koperspubliek kennelijk nog
niet te inspireren. Wie weet
zorgt de Nederlandse oogst die
ons in februari te wachten staat
(o.a. romans van Ferron en Ar
thur Japin) voor verandering in
de lijst. Of krijgt Sandro Vero-
nesi alsnog de status van San-
dor Marai, die met zijn eerste
vertaalde roman Gloed meer
dan een jaar hoog genoteerd
stond. Deze week begint hij
weer vrolijk aan een nieuw le
ven. Voor wie het nog niet wist:
een plechtstatig, maar indruk
wekkend verslag van een man-
nenvriendschap.
De boekentoptien wordt weke
lijks samengesteld op basis van
verkoopcijfers van Athenaeum
Boekhandel en H. de Vries Boe
ken in Haarlem, Boekhandel
Kooyker Ginsberg in Leiden,
Standaard Boekhandel Harke-
ma in Hilversum, Boekhandel
Los in Bussum en Boekhandel
De Ark in Almere.
fotoboek recensie
Martin Hermens
'Aida - de making of door Michael
Lassell. Uitgeverij Tirion. Prijs: €27,90.
Mokken, petjes, sleutelhangers,
pennen, cd's. Je kunt het zo gek
niet verzinnen of musical-fans
gaan er massaal mee aan de
haal. Producent Joop van den
Ende voegt daar voor Neder
landse begrippen een nieuw
item aan toe: een boek over de
totstandkoming van de musical
Aida. Die stap heeft ongetwijfeld
alles te maken met de samen
werking die Van den Ende is
aangegaan met Disney, het
Amerikaanse entertainmentbe
drijf dat Aida voor het eerst op
de planken bracht. Elke show
van Disney krijgt een the ma
king of-boek. Van den Ende
produceerde dergelijke kijkjes
achter de schermen tot nu toe
alleen voor de televisie.
De basis voor het Nederlandse
Aida-boek vormt de Amerikaan
se uitgave van auteur Michael
Lassell. Hij heeft het ontstaans
proces van de musical nauwge
zet gevolgd en de betrokkenen
uitgebreid geïnterviewd. De le
zer krijgt veel te lezen over het
begin (waarom een nieuwe be
werking van Verdi's opera
Aida?), over het moeizame pro
ces om de productie op te plan
ken te krijgen en over de uitein
delijke triomfen op Broadway.
Speciaal voor Nederland is een
hoofdstuk toegevoegd over hoe
Van den Ende de musical in het
Scheveningse Circustheater
heeft gekregen, inclusief het ver
haal over de moeilijke keuze van
de juiste hoofdrolvertolkster. De
dweperige schrijfstijl maakt deze
pagina's eigenlijk overbodig, te
meer daar de betrokken Neder
landers weinig zinvols 1 te
toe te voegen aan het 1
van Lassell.
Desondanks is Aida - de
of een must voor de liefhi
Het boek is rijkelijk géülu Jyt
met plaatjes uit de voort 0.2
Daarmee zijn de 125 pagi md
feite een eerbetoon aan
nomenale werk van dec
kostuumontwerper Bob He
ley. Het is vooral zijn aan jM
de show die Aida tot een
lende voorstelling maakt
De foto's komen niet altyNR
de Broadway-productie,
ook uit de Nederlandse
Dat vergroot de herkenb^l
voor de bezoekers die in 1
custheater in de zaal hebl
zeten. Voor alle duideü
voor de aanschaf van ht
hoef je niet per se richtinj *2.
veningen te reizen. Een
boekwinkel heeft het
schappen staan.
AR
it en
'F
.50
Scène uit de musical Aida. P.R.foto Deen van Meer
