Rijn en Vliet breidt uit met crèche
LEIDEN 8c REGIO
3uskruitfabriek in Pulicat
af VOC grote vuurkracht
l
Winkelen met credits bij PickYourGifts
'Het was wel even schrikken'
R3
j=
donderdag 31 januari 2002
dior Wilfred Simons
le
k|DEN - Het beste buskruit van de
'l' )C kwam tussen 1620 en 1660 uit
r( t Indiase Pulicat aan de oostkust van
dia. Alleen al naar Batavia stuurde de
ctorij jaarlijks 100.000 pond kruit,
itdekte de Haags-Leidse historica Wil
e jk. Met inzet van het kruit behaalde
Compagnie in deze woelige jaren
overhand in Azië. Ze verdreef de
irtugezen en bombardeerde zich in
Molukken een weg naar het spece-
"e enmonopolie.
ui
Ji entailen musea en andere instellin-
0 n vieren dit jaar het feit dat de Ver-
nigde Oost-Indische Compagnie in
h 102. vierhonderd jaar geleden dus,
d ?rd opgericht. Van het Rijksmuse-
Amsterdam tot het Fries
i'ihieepvaart Museum, elk museum
'n Jicht in eigen tentoonstellingen een
1 ider aspect van de roemruchte
t indelscompagnie. In Leiden doen
Z Hortus Botanicus en het Konink-
il k Penningkabinet mee. De Hortus
■n t vanaf mei een wandeling uit langs
p anten die met de VOC naar Leiden
n gekomen. Het Penningkabinet
u|ont hoe de compagniesdienaren
11 un vaak aanzienlijke kapitaal na het
dfcëindigen van hun Indische carrière
ifkermaakten naar 'patria'.
onderzoek van Wil Dijk is eigen
een bijproduct van een dissertatie
zij schrijft over de handel van de
op Burma. De compagnie had
een bijkantoor. Veel had Burma
de VOC niet te bieden. Het land was
vooral geschikt als afzetgebied voor
de katoenen stoffen die de compag
nie van de Coromandelkust (de oost
kust van India) haalde. Daarmee ver
diende de VOC goed geld, dat zij ge
bruikte om elders in Azië nieuwe
handelsproducten te kopen.
Wel kocht de VOC in het Zuid-Bur-
mese plaatsje Martaban aardewerken
kruiken. Deze martabankruiken - ge
maakt volgens een geheim en inmid
dels verloren gegaan procédé - waren
tegelijkertijd geglazuurd én poreus.
Op de VOC-schepen werden ze ge
bruikt om water vers te houden. In
de VOC-vestiging Pulicat op de Coro
mandelkust werd ontdelri dat de
martabankruiken ook heel geschikt
waren voor de opslag van buskruit.
Verzegeld met gips en lood bleef het
goedje zeker tien jaar goed zonder
dat het geschud of geroerd hoefde te
worden. In het fort in Batavia be
waarde de VOC haar buskruit dan
ook in achttien manshoge martaban
kruiken. Voor vervoer over zee stopte
de VOC het kruit liever in houten
tonnen.
De historicus D. Hall beweerde in
1936 dat de VOC ooit het plan had
om een buskruitfabriek in Burma te
vestigen. Dijk besloot uit te zoeken of
dat Idopte en kwam tot de conclusie
dat Hall het desbetreffende archief
stuk verkeerd had gelezen. Dijks be
langstelling was echter gewekt en zij
ontdekte dat het overgrote deel van
het buskruit dat de VOC tussen 1620
en 1660 verschoot, uit Pulicat afkom
stig was. Daarmee droeg de factorij in
belangrijke mate bij aan de expansie
van de VOC, want vooral in vuur
kracht was de VOC haar Europese
concurrenten en de Aziatische bevol
kingen verre de meerdere.
Pulicat was in de zeventiende eeuw
een belangrijk kantoor voor de VOC.
In de hele Coromandelkust werkten
in 1664 zo'n 420 man, van wie er 142
alleen al in Pulicat verbleven. In 1688
liep het totale aantal VOC-dienaren
zelfs op tot 683. Er waren bestuur
ders, handelaren, zeelieden en ook
soldaten, want de belangen van de
VOC moesten goed worden be
schermd. De VOC kocht er vooral ka
toenen stoffen. De beste kwaliteit
ging naar Europa en werd er met
woekerwinsten verkocht.
Min of meer bij toeval bleek dat er in
de regio ook een goede kwaliteit sal
peter te koop was, een grondstof voor
buskruit. Salpeter was bovendien
goedkoop: elf cent per pond vonden
de VOC-handelaren niet duur.
Houtskool, het tweede ingrediënt,
kon bij lokale handelaren worden ge
kocht. Zwavel, de derde grondstof,
kostte in Nederland maar 3,5 cent
per pond en werd daarom (als
scheepsballast) uit Nederland geïm
porteerd. De VOC maakte bovendien
winst door zwavel te verkopen aan
lokale Aziatische heersers.
Buskruit werd gemaakt door de
grondstoffen fijn te stampen met be
hulp van een watermolen. Daarna
werden ze in de juiste verhouding en
onder toevoeging van alcohol of uri
ne gemengd en tot koeken geperst.
De 'koek' werd door een zeef geperst,
waardoor zich korreltjes vormden.
Hoe fijner de zeef, hoe fijner de bus
kruit. Grof buskruit ging in de kanon
nen, fijn buskruit was vooral geschikt
voor musketten en pistolen.
Al snel kwam er in Pulicat een grote
productie op gang en vervoerden
VOC-schepen buskruit naar factorij
en op Ceylon, Malakka en vooral
naar Batavia. Daar werd het buskruit
overgeladen op oorlogs- en handels
schepen die gebruikt werden voor de
verovering van de Molukken (waar de
VOC een monopolie op productie en
handel in kruidnagel en nootmuskaat
vestigde). Een ander deel ging naar
de 'retourvloten', de galjoenen die
twee keer per jaar vanuit Batavia naar
de Republiek terugreisden.
De buskruitfabriek produceerde in
veertig jaar miljoenen ponden kruit,
stelde Dijk vast. Toch begon de VOC
zich na verloop van tijd zorgen te
maken over de massaproductie in
Pulicat. Werd de compagnie niet te
afhankelijk van één bedrijf? Stel dat
concurrenten Pulicat veroverden. Dat
de fabriek zou ontploffen (wat niet
denkbeeldig was). Of een schip vol
buskruit dat naar Batavia op weg
Een platte
grond van de
factorij van
Pulicat uit
het midden
van de zeven
tiende eeuw.
Afbeelding:
ARA
was. Dan zat de VOC in heel Azië en
op de lange thuisreis zonder vuur
kracht. Daarom besloot de VOC na
1660 om de productie over te hevelen
naar Java en te 'lokaliseren' in kleine
fabriekjes. Op de totale productie
maakte één ontploffend fabriekje dan
minder uit Maar zo lang het duurde,
concludeert Dijk, 'diende de bus
kruitfabriek de compagnie goed'.
KPN Business Center in Leiden in spanning over lot
I leiden - Ondersteboven van het
ïieuws dat KPN het gros van
d rijn Business Centers sluit, zijn
te niet in Leiden. Leuk is an-
lk Iers uiteraard, maar de tien
A jersoneelseden wachten voor-
t< opig af. Hun lot is nog ondui-
;a lelijk.
II Het was wel even schrikken",
o aegt manager Jo An van der
li Schoot van de telefoonwinkel,
ij De vestiging op industrieterrein
Roomburg bedient de zakelijke
klanten van KPN met een mo
biele telefoon. Er zijn dertig
Business Centers in Nederland,
—Iwaarvan er 21 dicht moeten.
""'De negen overige vormt het be
drijf om tot Primafoon Service
centers. Van de circa 150 Pri-
mafoonwinkels blijven er hon
derd over. KPN maakt pas later
bekend om welke vestigigingen
het gaat.
Van der Schoot is niet bepaald
gelukkig met de onwetenheid
waarin de werkgever haar en
haar collega's laat. Of KPN het
zo goed aanpakt? „Daar laat ik
me niet over uit."
Maandagavond werd het Leid-
se personeel op een bijeen
komst in Amersfoort ingelicht.
Van der Schoot noemt het 'glo
bale plannen'. „Iedereen rea
geert een beetje gelaten, af
wachtend. Het wordt pas echt
spannend als je hoort dat je
moet sluiten. Er vallen geen ge
dwongen ontslagen. Iedereen
krijgt een plekje binnen KPN."
Van der Schoot durft niet te
voorspellen wat met de Leidse
vestiging gebeurt. „Dat is heel
moeilijk in te schatten. Ik kan
niet voor alle Business Centers
kijken, maar hier doen we het
goed. Alleen telt winst niet als
enige. Er zijn zoveel factoren
die meespelen, dat ik het echt
niet weet."
Leiden lig in een gebied waar
relatief veel Business Centers
zijn gevestigd. Dat zou ook een
reden kunnen zijn voor KPN
om de winkel in Leiden te slui
ten.
Leids verzorgingshuis succesvol met project 'integratie van een generatie'
door Wim Koevoet
leiden - Door giften van vier fondsen voor
een totaalbedrag van 100.000 euro kan
Rijn en Vliet in Leiden Zuid-West het pro
ject 'integratie van een generatie' verder
uitbouwen. Directeur F. van Oosten is niet
alleen blij met het geld, waarmee de bouw
van een kinderdagverblijf van 24 kind
plaatsen in het verzorgingshuis mogelijk
wordt, maar ook met de erkenning die er
aan vast zit. Hij concludeert dat de pogin
gen van Rijn en Vliet om kinderen in aan
raking te brengen met de bewoners, van
wie de gemiddelde leeftijd 85 jaar is, ui
terst serieus worden genomen.
Het verzorgingshuis aan de Aaltje Noor-
dewierlaan is het enige in de wijde omge
ving dat op deze manier voorkomt dat
bejaarden 'geïsoleerd raken van de we
reld om hen heen'. Volgens Van Oosten
is de kans op zo'n isolement groter als de
bewoners alleen maar met generatiege
noten omgaan. „Andersom geldt ook dat
het goed is voor de beeldvorming van
jongeren als ze zien dat er ook ouderen
bestaan. Vroeger kwam je meer ouderen
thuis tegen of op straat. Tegenwoordig
moet je daarvoor in verzorgingshuizen
en verpleeghuizen zijn."
De schooltuinen bij Rijn en Vliet vormen
een reeds bestaand onderdeel van het
project 'integratie van een generatie'.
Hierin werken elk jaar veertig kinderen.
De kroon op hun werk is het grote tuin
feest met hun ouders en grootouders.
„Een leuk feest met muziek", aldus Van
Oosten Ook zijn er met enige regelmaat
gezamenlijke boerenkoolmaaltijden met
de kinderen die in de tuinen werken.
Het internetcafé waar jongeren de bewo
ners van Rijn en Vliet wegwijs maken op
het world wide web is eveneens een suc
cesnummer. „We zijn hiermee op be
scheiden schaal begonnen en inmiddels
bestaat de bezoekersgroep uit twintig
kinderen en evenzoveel ouderen. Met
opzet is de verhouding één-op-één."
Van Oosten noemt verder de samenwer
king met de streekmuziekschool. „De be
doeling is om samen muziek te maken.
Net als voor de andere onderdelen van
het project geldt dat het nadrukkelijk niet
de bedoeling is dat de ene generatie de
ander vanachter glas gaat zitten bekijken.
Kinderen helpen de ouderen met com
puters, ouderen lezen kinderen voor. We
dringen niets op. Als er ouderen zijn die
niets met kinderen te maken willen heb
ben, nou, dan kan dat ook"
Het kinderdagverblijf is de volgende stap.
Van Oosten laat de organisatie en de di
rectievoering daarvan over aan een reeds
bestaande crèche, die er een filiaal bij
krijgt. Voor de verdere toekomst wordt
gedacht aan een schoonheidsspecialiste
voor ouderen én jongeren in het bij Rijn
en Vliet behorende wijkcentrum. Dit is
goed voor duizend bezoekers per week.
„Het valt niet mee om je te isoleren bij
Rijn en Vliet."
j Eca mteek mor ntcuwi uil dc regio.
Tdetoon. 071-5356457. 071-5321921
dereen kent het airmiles-sys-
em, waarmee klanten kunnen
laren voor kortingen, cadeaus
reistickets. PickYourGifts
YG) uit Leiden biedt bedrijven
u een zelfde soort service aan
internet. „Ze kunnen via ons
:n eigen bedrijfsshop op het
temet openen: een shop met
;n keur aan producten, arran-
ementen, evenementen en
ips. Een digitale winkel waar
erknemers en relaties met de
redits' die het bedrijf aan hen
Beft toegekend een keuze kun-
Bn maken uit een speciaal uit-
12 izocht assortiment", legt Ray-
jjj ond Lentz (28) uit.
•a Bntz heeft PickYourGifts opge-
it samen met Robert Kroo-
iberg (28) en Jeffrey Michels
1). Lentz: „Robert is - samen
iet Jolijn Klück - voornamelijk
irantwoordelijk voor de verko-
Bn, Jeffrey voor de productont-
ikkeling en ik hou me vooral
ïzig met de markt en de leve-
nciers."
ÏG is in 2000 ontstaan vanuit
i gedachte dat het internet een
ima hulpmiddel is bij het on-
Brhouden en verbeteren van
laties met werknemers en za-
ïlijke contacten. Lentz: „Met
et oncept van PYG heeft een
(drijf binnen twee weken een
gen bedrijfsshop op het inter-
Bt, zonder dat men zich zorgen
ïeft te maken of tijd hoeft te
steden aan de aankleding en
ichting van de shop en de lo-
stieke afhandeling van de be-
ellingen."
Ons motto is: 'de zorgen voor
ns; de credits voor u'. Wij ne-
nen al het werk bij de bedrijven
it handen. Doordat de winkel
Jua kleur, logo en ander beeld-
"j: lateriaal volledig wordt aange-
ast aan de huisstijl van het
eelnemende bedrijf, kan dat de
lop presenteren als iets van
zichzelf. Het enige dat de werk
gever hoeft te doen, is het toe
kennen van credits - de airmi-
les, zeg maar - aan de mensen
die daar volgens hem recht op
hebben."
PickYourGifts biedt bedrijven
onder meer de mogelijkheid om
via de bedrijfsshop productpre
sentaties en -introducties te
doen en persoonlijk aandacht te
geven aan bijvoorbeeld Kerstmis
en verjaardagen. Lentz: „Zo kan
een directeur zijn werknemers
of klanten via een videofilmpje
in een e-mailbericht persoonlijk
feliciteren of toespreken. Tege
lijkertijd ontvangt de werknemer
of de klant extra credits die in de
winkel kunnen worden be
steed."
De producten die PYG aanbiedt
variëren van Italiaanse stropdas
sen, wijnen, beauty- en huis
houdelijke producten tot korte
vakantietrips en uitjes. En ver
der gadgets, zoals een spreken
de spaarpot of een pluche her-
tenkop voor aan de muur.
Daarnaast biedt de shop ook
mogelijkheden om gespaarde
punten te schenken aan ver
schillende goede doelen.
PickYourGifts werkt hiervoor sa
men met onder andere Memisa,
Stop Aids Now, Warchild, Juli
ana Kinderziekenhuis, Wilhel-
mina Kankerfonds en Clini
Clowns.
In oktober vorig jaar hebben
Lentz, Kroonenberg en Michels
hun site aangepast en ver
nieuwd. Daarbij kan het bedrijf,
dat gebruik maakt van de
PickYourGifts-diensten zelf in
vulling geven aan de eigen onli
ne-shop. Lentz: „Het bedrijf kan
de winkel dus naar eigen inzicht
inrichten met logo en assorti
ment. PYG blijft daarbij zelf de
techniek, het onderhoud van de
shop, het cadeau-assortiment,
de logistiek, de klantenzorg en
de behandeling van het spaar
systeem voor haar rekening ne
men.
Lentz meent dat zijn bedrijf een
succes is. „Ik geloof dat er in
Nederland nog maar één ander
bedrijf in de markt is, dat biedt
wat wij bieden, en de aanvragen
lopen inmiddels binnen. Daar
naast zijn we ook druk bezig
met het uitbouwen van de inter
netwinkel en onze service. Grote
bedrijven en overheidsinstellin
gen als Debitel, UPC Media, Ge-
tronics en Provincie Utrecht
hebben de weg al naar ons ge
vonden."
Juliette Cilissen
uit de
Leidsch DagblacLl HC HilïV IÏIV
ANNO 1902
Vrijdag 31 Januari
LEIDEN - Reeds geruimen tijd heeft men kunnen
zien, dat aan het huis, waarin is gevestigd het agent
schap der Nederlandsche Bank, op de Breestraat,
alhier, het bordje aangebracht was, waarbij dit pand
te huur werd aangeboden. Daaruit bleek, dat weldra
het agentschap ergens anders gevestigd zou worden
en wij wijzen er op, dat dit a.s. Woensdag 5 Februari
zal geschieden.
Dan zal het agentschap gevestigd zijn - laten wij
maar een bekend inwoner noemen - tegenover het
woonhuis van notaris Coebergh. Maken wij van deze
gelegenheid gebruik om den heer Graf met zijn nieu
we woning geluk te wenschen, dan spreken wij daar
bij tevens den wensch uit, dat hij tal van jaren al
daar kantoor moge houden zoodat zijn medeingeze
tenen van zijn bekende welwillendheid en voorko
mendheid eveneens nog vele jaren zullen kunnen
profiteeren!
ALGEMEEN - Volgens opgave van 'Bureau Veritas'
zijn in December 1901 verongelukt 85 zeilschepen
en 30 stoomsschepen. Er worden 4 schepen ver
mist.
ANNO 1977
Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na plaatsing 2,50 (voor een exemplaar van 13
bij 18 in zwart wit) over te maken op gironummer 57055 t.n.v. Dagbladuitgeverij Damiate b.v. Postbus 507, 2003 PA Haarlem,
onder vermelding van Leidsch Dagblad, ANNO d.d. (datum van plaatsing) of door contante betaling aan de balie van liet
Lddsch Dagblad, Rooseveltstraat 82 te Leiden. U krijgt de foto binnen drie weken thuisgestuurd.
LEIDERDORP-Het judo
toernooi dat sportschool
Van Houdt afgelopen
zondag in sportzaal 'Op
Dreef heeft georgani
seerd ten bate van sport
voor gehandicapten kin
deren, heeft een bedrag
van 2000 gulden opgele
verd. Er waren 470 deel
nemers en circa 500 be
zoekers. Het toernooi
stond open voor deelne
mers van 6 tot 16 jaar.
Foto: Archief
Leidsch Dagblad
Maandag 31 januari
LEIDEN - De bewoners van de 192 zogenaamde
'platte daken' woningen - gelegen tussen Sophia-
straat en Bernhardkade - in Leiden-Noord staan
voor een belangrijke beslissing. De komende maan
den zullen zij moeten besluiten of de slopershamer
in hun huizen wordt gezet en of op die plaats 92
nieuwe woningen zullen verrijzen. Een belangrijke
rol bij het doorhakken van die knoop zal de vraag
spelen, hoe hoog de huren van die nieuwe woningen
zullen worden. Want een inkomensenquête in de
buurt heeft uitgewezen, dat de huidige bewoners
geen huren van 300 tot 400 gulden per maand kun
nen betalen. Vandaar dat de gemeente samen met
de bewonerscommissie in de slag moeten met het
ministerie van Volkshuisvesting, om tot een aan
vaardbare huurprijs te komen.
Probleem voor de bewoners van de 'platte daken' is,
dat men in feite tussen twee vuren zit. Aan de ene
kant is er de steeds slechter worden kwaliteit van de
woningen, aan de andere kant de vrees, dat er straks
onbetaalbare huren uit de bus zullen komen.
De 192 woningen in Noord waarom het gaat, werden
in de jaren 1922-1923 gebouwd. Dicht opeenge
pakte boven- en benedenwoningen, waaraan de tand
des tijds inmiddels flink heeft geknaagd. Zo flink,
dat toen in het begin van de zeventiger jaren de re
novatie in de mode kwam, dit complex woningen van
de LWS onmiddellijk werd genoemd. Het is achteraf
geen haalbare kaart gebleken. De kosten van de vrij
wel identieke woningen in het Haagwegkwartier wa
ren zo hoog, dat staatssecretaris Schaefer aankon
digde, dat het de eerste maar ook de laatste maal
was, dat hij zulke hoge bedragen voor renovatie zou
toekennen.
