Het levenslied, de poëzie van de misère
KUNST CULTUUR
Arjan Ederveen schrikt terug voor de tragiek van Alzheimer
Concert als uitlaatklep
voor woede en frustratie
Ih 1
Gedichten in de regio
LWOwil l
opnieuw
vertrek De
'Elf koningsgezinde kwajongens
Toch Oranje Rapsodie op Leids carillo|
woensdag 30 JANUARI 20( j
I»
Foto: ANP/Herman Pieterse
'Schaep met vijf
pooten' in theater
Groningen - Het Noord Neder
lands Toneel (NNT) speelt van
af volgende week 't Zal je kind
maar wezen revisited', een ei
gentijdse versie van 't Schaep
met de Vijf Pooten'. De legen
darische tv-serie, geschreven
door Eli Asser en Harrie Ban-
nink, werd in het seizoen 1969-
1970 door de KRO uitgezonden.
Het programma volgde de lot
gevallen van een aantal stam
gasten in een Amsterdamse
kroeg. In een van de hoofdrol
len is nu Thijs Romer te zien,
een kleinzoon van Piet Römer
die destijds een hoofdrol ver
tolkte.
Architect Herbert
Hirche overleden
stuttgart - De Duitse architect
Herbert Hirche (91) is maandag
in Heidelberg overleden.
Hirche volgde zijn opleiding
aan het Bauhaus en was vooral
actief als binnenhuisarchitect
en meubelontwerper. Hij werd
in 1910 geboren en studeerde
van 1930 tot 1933 aan het
Bauhaus. Tot Hirches leer
meesters behoorden onder
meer Wassily Kandisnky en
Ludwig Mies von der Rohe. Na
zijn opleiding trad hij bij de
laatste in dienst.
Tekeningen van
Rubens gevonden
Berlijn - Een Duitse historicus
heeft drie tekeningen gevonden
die volgens hem mogelijk door
de Vlaamse meester Rubens
zijn gemaakt. Het betreft af
beeldingen van figuren uit de
Griekse mythologie, zo meldt
een Keulse krant vandaag. De
tekeningen zijn ontdekt door
historicus Uwe Westfehling van
het museum Wallraf-Richartz
in Keulen. Ze tonen grote gelij
kenissen met werk van Rubens
dat is tentoongesteld in musea
in Milaan, Dresden en Moskou.
Concertgebouw
best bezocht
Amsterdam - Het Concertge-
bouw in Amsterdam trekt het
meeste publiek van alle con
certzalen in de wereld. Dat
blijkt uit een vergelijking van de
bezoekersaantallen van de
toonaangevende muziekzalen
in 2001. Vorig jaar brak het
Concertgebouw ook nog het
pas een jaar oude bezoekersre
cord. In 2001 passeerden
838.125 mensen de kassa, ruim
12.000 meer dan in 2000.
theater recensie
Dick van Teylingen
Voorstelling: 'De grote verdwijntruc' van
Arjan Ederveen en zijn Groep de la Troep.
Regie: Kees Prins. Gezien 29/1 Leidse
Schouwburg, Vanavond herhaling.
Er komt een goochelaar bij de
dokter om te horen wat er met
hem aan de hand is. „Uw her
sens krimpen", vertelt de dok
ter. „U zult uw herinneringen
verliezen tot u helemaal niets
meer weet." Die verdwijntruc
wordt de laatste van Thomas
van Meckeren, de man die
voorbestemd was voor belas
tingformulieren, maar zijn hart
volgde en zijn publiek steeds te
snel af was. Poppen die steeds
groter worden, laten hem voor
de laatste keer zijn herinnerin
gen zien, tot hij zijn laatste zak
doekje omhoog blaast.
Dat is het verhaal waar Arjan
Ederveen zijn show aan op
hangt. Hij doet dat samen met
zijn 'Groep de la Troep', vier
bijna of net afgestudeerde leer
lingen van de toneelschool die
daar goed opgelet hebben en
ook nog grappig zijn. Ze doen
dat met een staalkaart aan the
atrale kunsten en kunstjes.
Ederveen leeft zijn veelzijdig
heid uit in liedjes, dansjes, ca
baret, poppenkast, sketches, af
gerichte honden, marionetten,
objecten, steltlopen, poppen-
porno, travestie, rollatorcho-
reografieën en zo meer. Alleen
goochelen is daar net niet bij.
'De grote verdwijntruc' is een
voorstelling die het uitstekend
zou doen op De Parade, het zo
merse buitentheaterspektakel.
Drama-variété unique noemt
Ederveen het zelf. Hij werkte
samen met zijn oude maat Kees
Prins, met wie hij jaren geleden
tentvoorstellingen speelde bij
het Werkteater. Ze kwamen al
lebei bij de televisie terecht; de
een bij Jiskefet, de ander maak
te onder meer Theo en Thea en
de dramadocumentaires 'Dertig
minuten'. Daarnaast bleven ze
in het theater actief, als regis
seur of acteur.
Ederveen zoekt de diepte graag
aan de oppervlakte. Hij acteert
en improviseert makkelijk, ty
petjes en timing zijn nooit een
probleem. Hij krijgt vaak ver
rassend goed tegenspel van de
jonkies in de groep. Maar zoals
vaker bij Ederveen liggen melig
heid en gemakzucht permanent
op de loer. Soms levert dat hila
rische scènes op, soms stoort
dat.
Ontroering, bewondering en ir
ritatie strijden in de voorstelling
om voorrang. Onder al dat ge-
dol voel je een laag van wee
moed, want het is toch gr
lijk wat zo'n hersenaandoir
bij mensen teweeg brengt
had wel wat meer mogen
want het gaat niet zomaar
een dementerend mens: l
veens vader was goochela
kreeg Alzheimer. Miss<
komt het juist door dat g< 'fc
aan afstand dat Ederveei^'
voor terugschrikt om naa
kolder ook de tragiek een
te geven.
door Annemiek Veelenturf
leiden - Meehuilen is lekker. Het
verwaarloosde kind, het weerloze
dier, de verlaten geliefde, de ter
minaal zieke... Hun treurig lot
stelt ons in staat de emoties de
vrije loop te laten en gaandeweg
wat eigen leed naar buiten te
werken. Dat verklaart het be
staan van het levenslied dat, af
hankelijk van iemands achter
grond, heel divers wordt gewo
gen. Kunst, cliché of camp? Zeker
is dat het genre niemand onbe
roerd laat.
Het leed knalt ons morgen over
al tegemoet. De Stichting Poetry
International heeft het levens
lied tot thema gekozen van de
Landelijke Gedichtendag en
overal in het land wordt daarop
enthousiast ingehaakt. Smart
lappenkoren flankeren 'serieu
ze' dichters tijdens poëziebij-
eenkomsten. Dichters van naam
hebben voor de gelegenheid le
vensliederen geschreven die be
kende zangers door het hele
land in bibliotheken, boekhan
dels en theaters vertolken.
Zo breed gevierd als het levens
lied nu lijkt, zo wisselend was
het oordeel in vroeger tijden.
Rond de vorige eeuwwisseling
keek de betere stand neer op de
'toneelsmartlappen', meestal
letterlijk uit het Frans vertaalde
stukken. De taal was hoekig en
de personages óf bijzonder goed
óf bijzonder slecht. Maar het
volk dat erop afkwam liet zich
er, na een dag van harde arbeid,
graag door meeslepen.
Zangers als Lou Bandy, Willy
Derby en Kees Pruis haakten in
de jaren daarna in op de Franse
trend om lichamelijke en gees
telijke misère als 'document hu-
main' te bezingen. Lou Bandy
behaalde een succes met
'Slechts een meid die men ver
geet'. Willy Derby bracht 'Blind-
geschoten' tijdens de Eerste We
reldoorlog; een lied dat hij met
dichtgeknepen ogen zong.
Het lijkt erop dat het levenslied
het meest populair is in tijden
van voorspoed, zoals in de jaren
twintig, zestig en negentig van
de vorige eeuw. Men kijkt in de
smartlap, met nostalgie, terug
naar het leed van weleer. Als het
mensen economisch slecht gaat,
zijn het juist liedjes als 'Zoek de
zon op' (1936) die het goed
doen.
Niet alleen de conjunctuur, ook
de sociale achtergrond speelt
een rol in de waardering voor de
smartlap. De Zangeres Zonder
Naam werd de eerste twaalf jaar
van haar carrière geboycot en
bespot. Ze groeide uit tot 'Ko
ningin van het Levenslied', hoe
wel haar werk op de publieke
radiozenders nauwelijks werd
gedraaid. De culturele elite be
oordeelde haar liedjes als
'smaakbedervend'. Het was
'volksschrijver' Gerard Reve die
voor een revolutie zorgde door
Mary Servaes uit te nodigen
voor zijn feest in de Vondelkerk,
nadat hij de Staatsprijs voor Let
terkunde had gewonnen.
Het levenslied begon aan een
opmars, waarvan later zangers
als André Hazes, Marianne We
ber en Frans Bauer profiteerden.
Maar de kritiek was niet geheel
verstomd. Wim lbo had het in
zijn cabaretbijbel over 'naïeve
zielen' die dankzij de smartlap
konden 'vluchten in goedkope
schijnromantiek'. Rudie Kagie
schreef in de Nieuwe Linie over
'tobhits', 'jankerig, sentimenteel,
vol goedkoop effectbejag', die
ook nog eens 'vol taalfouten' zit
ten.
Johnny Hoes, ontdekker van de
Zangeres Zonder Naam, pareer
de deze kritiek. Ooit schreef
Hoes 'Op een zeemansgraf
staan nooit geen rozen', waarin
de dubbele ontkenning 'nooit
geen' grammaticaal fout is.
Hoes, die HBS-A had, wist dat
heus wel. „Maar je moet je rich
ten naar de taal van de men
sen." De Zangeres zelf voelde
het klassenvooroordeel goed
aan. „Een opera als Tosca is ook
een grote smartlap", zei ze ooit.
„Maar het verschil is: in de ope
ra gebruiken ze witte zakdoeken
en in mijn zalen rode."
De verhaaltjes in de levensliede
ren houden pas met de tijd
geest. Vandaar dat oude smart
lappen, die een overdaad aan el
lende opdissen, heden ten dage
vaak de lachlust opwekken. Ech
ter, in de tijd van hun oorsprong
kwam het vaak voor dat zeelui
I
De smartlap, zoals hier op het Festival van het Levenslied in de Leidse Schouwburg, staat morgen centraal op de Nationale Gedichtendag. Ar
chieffoto: Taco van der Eb
op zee bleven en mensen hon
ger leden door armoe.
Of de hang naar het hapklare
treurdicht nog lang zal bestaan,
is onzeker. Sommigen voorspel
len een economische recessie.
Volgens de wetten van de
smartlap houdt dat in dat de
optimistische deun het voorlo
pig zal winnen van de tranen
trekker.
Bij de samenstelling van.dit artikel is,
naast andere bronnen, rijkelijk geput
uit het voorwoord van de bundel 'Hui
len is voor jou te laat...' van Jacques
Klöters dat eind februari verschijnt bij
uitgeverij Nijgh Van Ditmar.
leiden/regio - Ook in de Leidse
regio gaat de Nationale Ge
dichtendag niet onopgemerkt
voorbij. Iedereen die morgen
langskomt bij boekhandel Van
der Meer aan het Vuurtoren
plein in Noordwijk krijgt, zo
lang de voorraad strekt, een
'poëtisch zakdoekje' met een
gedicht over prins Willem-
Alexander en Maxima.
In de openbare bibliotheek van
Voorschoten vindt een gedich
tenavond plaats met gedichten
van Remco Campert, Judith
Herzberg, Martinus Nijhoff en
Bertold Brecht. De bijeenkomst
begint om 20.00 uur.
Op uitnodiging van de openba
re bibliotheek Leiderdorp heeft
een aantal politici zijn favoriete
gedicht kenbaar gemaakt. Deze
gedichten zijn te zien op een
expositie die morgen begint en
tot 24 februari duurt.
Roel van Dijk verzorgt 's mid
dags en 's avonds een demon
stratie drukken met de hand
pers bij boekhandel Kooyker
aan de Breestraat in Leiden.
Het gedicht 'Leidse zomer' van
Hanneke Eggels wordt daar
voor gebruikt Tussen 14,00 en
16.00 uur is Eggels ook aanwe
zig om te signeren.
In Alphen aan den Rijn hebben
boekhandel Haasbeek en het
schrijfcollectief Taaismederij de
handen ineen geslagen. Zeven
plaatselijke dichters hebben
zich uitgeleefd in het maken
van smartlappen.
door Herman Joustra
leiden - De Leidse Welzi
organisatie wil dat Cultu
centrum De X uiterlijk pi
juli vertrekt uit Het Volksh gj
Dat staat in een brief vanp
LWO aan het centrum.
De organisatie zegt
standpunt bepaald te heb r"
na overleg met de gemee
'Gezien het accommoda
beleid van de gemeente is
duidelijk dat De X uit
Volkshuis zal vertrekkC
verklaart de LWO.
De organisatie zinspeelt ij,
deze opmerking mogelijkj,,-
de Muzieknota, waarin de
meente stelt dat kleine pa=
als De X het best naar Q-
zouden kunnen verhi
Directeur Comel van de Lj
en cultuurwethouder Pei
old waren vanochtend
bereikbaar voor
taar. Het bestuur van Dl
komt vrijdag bijeen om 3
officiële standpunt te bet£
len.
Het liefst ziet de LWO dat
X nog eerder vertrekt, m
de organisatie stelt tegelijl
tijd 'geen actie te onder
men tot vertrek van Dt
voor de ingangsdatum va
juli'.
De welzijnsorganisatie 2
verder dat 'de wijze van a
wezigheid van De X in st
is met de voorwaarden v
een soepele bedrijfsvoerin
Korte tijd geleden zegde
LWO de huur van De X al 1
keer op, met als ingangs
turn 1 februari. Men kw
tot die beslissing, omdat D
had laten weten de huun
hoging, van 5500 euro n
20.000 euro per jaar, niel
kunnen betalen. Die ver
ging was ingevoerd na
duur uitgevallen verbouw
van Het Volkshuis.
Door tussenkomst van de
rpeente werd de besliss
van de LWO echter terug
draaid. Pechtold zegde d;
bij toe naar een oplossing
zoeken.
In Leiden en de regio bestaat grote belangstelling voor de
amateurkunstbeoefening. Heilig Vuur volgt stad- en regiogenoten
die musiceren, zingen, dansen, toneelspelen, fotograferen of op
andere wijze actief zijn. Vandaag: orkest Kleintje Pils uit Sassenheim.
„We zijn heel erg koningsge
zind", zegt Ruud Bakker, slag
werker bij Kleintje Pils. „De sa
menwerking met leden van het
koninklijk huis verloopt altijd
prima. Ze dragen ons een warm
hart toe en dat is wederzijds."
Het is dan ook niet verbazing
wekkend dat de elf jongens van
Kleintje Pils vrijdag optreden
tijdens de Nationale Feest
avond voorafgaand aan het hu
welijk tussen Willem-Alexander
en Méxima. Ze voeren een drie
minuten durende versie van de
Zuiderzeeballade uit.
„Met Wïllem-Alexander hebben
we altijd goed contact. We ko
men op veel plaatsen waar hij
ook komt; we kwamen hem te
gen op verschillende Olympi
sche Spelen, voetbalkampioen
schappen, maar ook bijvoor
beeld bij de laatste Elfsteden
tocht. Altijd is er plaats voor een
warme handdruk, een gemeen
de lach en een belangstellend
praatje. Zijn enthousiasme
werkt altijd opzwepend."
Na hun optreden tijdens het EK
voetbal van 1996 in Engeland
ontvingen de muzikanten van
Kleintje Pils, in de persoon van
Bakker, een koninklijke onder
scheiding. Bakker: „Wij spelen
ook bij wedstrijden waaraan het
Nederlands elftal niet meedoet.
Muziek is verbroedering en het
werkt heel goed tegen hooliga
nisme. De BBC heeft een item
over ons uitgezonden en dat
hebben veel mensen gezien. Ik
denk dat daarna ook veel Ne
derlandse politici en misschien
zelfs het koninklijk huis zag dat
we goed bezig waren."
„Van alle artiesten die op de
Nationale Feestavond spelen,
waren wij als eerste door de
screening van de Rijksvoorlich
tingsdienst heen", zegt Bakker
trots. „Dat betekent niet dat we
braaf zijn, maar dat we onze za
ken goed op orde hebben. An
ders kom je niet zo ver en wordt
je niet zo vaak gevraagd voor dit
soort evenementen."
Bakker is daarom ook niet te
verleiden tot politieke uitspra
ken. „Wij vinden Mcbrima een
Orkest Kleintje Pils. Foto: Taco van der Eb
geweldige vrouw. Ik vind het
goed dat er over het verleden
van Maxima's vader gesproken
wordt, maar wij houden ons
buiten iedere politieke discus
sie. Gezien onze positie en onze
positieve uitstraling is het niet
verstandig daar meningen aan
toe te voegen. Wat wij ervan
weten, en dat is net zoveel als
ieder ander, geeft ons geen aan
leiding niet te willen spelen op
het huwelijk."
Na de Nationale Feestavond
zijn de Olympische Spelen in
Salt Lake City de volgende halte
van Kleintje Pils. „We spelen
daar ook in op de actualiteit. Na
de aanslagen van 11 september
zijn de Amerikanen nog 'Ameri-
kaanser' geworden dan ze al
waren. Daarom hebben we een
speciale medley van typisch
Amerikaanse nummers inge
studeerd, met daarin ook een
bewerking van hun volkslied."
Met Kleintje Pils is de Sassen-
heimer inmiddels de hele we
reld rond geweest. „Het blijft
een hobby, we verdienen er
niets aan. De helft van onze va
kantiedagen gaat op aan de
band. We doen het graag. Het
voelt alsof je je land vertegen
woordigt Toen we in het Ne
derlandse themapark in het Ja
panse Nagasaki speelden, wa
ren we daar echt de verper
soonlijking van Nederland.
Door de ogen van het altijd ge
reserveerde Japanse volk wer
den we gezien als extraverte
reuzen. Met onze muziek erbij
klopt dat redelijk."
„We blijven elf kwajongens op
schoolreis. We proberen van al
le landen waar we komen toch
iets mee te pikken van de cul
tuur, van de mensen die er le
ven. Voor Koninginnedag gaan
we naar Dubai in de Verenigde
Arabische Emiraten om voor
een Nederlandse vereniging te
spelen, dan wil ik natuurlijk wel
even rondkijken, want daar
kom je niet elke dag."
Kleintje Pils opent vrijdag het
programma van de Nationale
Feestavond in de Amsterdam
ArenA.
Coen Polack
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Noordhollands Philharmonisch
Orkest o.l.v. Micha Hamel, m.m.v Peter
Donohoe, piano. Gehoord: 29/1,
Stadsgehoorzaal, Leiden.
Dit concert van het Noordhol
lands Philharmonisch Orkest
moet een therapeutische uit
laatklep zijn geweest voor opge
kropte woede en slopende frus
tratie: nog even laten horen wat
een niet gefuseerd orkest waard
is. Dat doen ze overtuigend, ge
passioneerd.
Met Prokofjev, Gershwin en
Bernstein lukt dat voortreffelijk.
Het begint allemaal nog redelijk
rustig met de Suite nr. 3 uit 'Ro
meo en Julia'. Prokofjev stelde
deze suite sameh uit zijn vertel
lend dansdrama, omdat het
Russische publiek het contrast
met zijn vroegere balletten aan
vankelijk te groot vond. In deze
bruisende suite zijn balletdan
sers dan ook weinig voorstel
baar, zo spreekt de muziek voor
zich. Hoogstens die ene
sprookjesdans, in een steeds op
en neergaande beweging van
piano en pizzicati van de strij
kers. De concertmeester speelt
daar elegant bovenuit en landt
vederlicht op het doorlopende
watermotief.
Pianist Peter Donohoe verovert
de luisteraar met spectaculair,
virtuoos spel in Prokofjevs eer
ste Pianoconcert en in Gersh-
wins tweede Rhapsodie voor
piano en orkest. Dit laatste
werk heeft openlijk gelonkt
naar Gershwins Rhapsody in
Blue'. Het overbekende dram
mende thema is verdekt opge
steld en komt in talrijke ge
daanteverwisselingen steeds
weer naar boven. Vitale ritmen
en in het gehoor liggende melo
dieën kenmerken de composi
tie, waarin Gershwin opnieuw
een verbinding legt tussen sym
fonische muziek en.de jazz af
komstig van de Amerikaanse
negerslaven.
Donohoe rammeit de vleugel
als een vurig slagwerker. De or
kestklank lijkt steeds heen en
weer te kolken van links naar
rechts, opgezweept door de
pianist die virtuoos aanval
speelt, als een tijger op z'n
Niettemin kan dat keih
slagwerk zo maar omslaa
zwevend licht zwanendon
tikkelende regendruppels,
even later weer verplette
aan te zwellen in je reinste
cusmuziek, met hoorrlacl
groot koper, spannende
cussie, opzwepende strijl
Kortom een kakofonie
kleurrijk geweld, even vei
kend en dan tot slot een uit
sting met het oude thema
één keer in alle hevigheid,
nohoe speelt geweldig; sta
to's, eindeloos klappende
koorden, razende riedels,
catief klaterwerk.
Ook in Bemsteins 'Symph
dances' uit de West Side S
kan de zaal maar nauwelijk
adem komen. De overbekt
melodieën zijn overigens g
fineerd geprogrammeerd,
spanning en ontspanning,
tigheid en troost. Dit orke
nog steeds onverwoestbaar
steeds wisselende ritmen
dirigent Micha Hamel alei
sensueel soepel aan en he
kest reageert voorbeeldig.
leiden - Op het laatste moment
heeft de gemeente Leiden toch
een beiaardier gevonden die za
terdag de speciaal ter gelegen
heid van het huwelijk van Wil-
lem-Alexander en Maxima ge
maakte compositie ten gehore
brengt op het stadhuiscarülon.
Deze Oranje Rapsodie is ge
schreven door de in Leiden ge
boren componist Joop Stokker-
mans. Hij zei gisteren in deze
krant te betreuren dat het mu
ziekstuk niet in zijn geboorte
stad wordt uitgevoerd. Leiden
heeft geen stadsbeiaardier meer,
maar is naarstig op zoek gegaan
naar een gelegenheidsbeiaar
dier.
Er werd contact gezocht met de
beiaardschool in Amersfoort
met de vraag of zij iemand ter
beschikking kon stellen. Het
lukte om de Haagse beiaardier
Henk Lemckert voor deze
te interesseren. Hij speelt
Oranje Rapsodie zaterdag
keer in Leiden: om 16.00,
en 16.50 uur.
Behalve in Leiden wordt d«
minuten durende hoi
aan de kroonprins en zijn b
zaterdag ook gespeeld in 01
meer Katwijk, Voorschoten,
phen aan den Rijn en Zoi
meer.
