'Republiek
Amsterdam'
bestaat
niet meer
'Het was, zeg maar, een keerpunt'
Stadshistoricus ziet kentering
Luud Schimmelpennink nog steeds niet koningsgezind
ZATERDAG
26 januari]
2002
Spectaculaire actie van de provobeweging op de huwelijksdag van Beatrix en Claus. Rookbommen tijdens de rijtoer.
Foto: Archief/ANP/Spaarnestad Fotoarchief
moest zijn waar het staatshoofd
wordt ingehuldigd. Dat was een po
litieke beslissing."
Gerust
De Oranjes zijn vasthoudend als het
om Amsterdam gaat. Volgens de wet
moeten ze hier worden ingehuldigd,
maar nergens staat beschreven dat
ze hier ook moeten trouwen, laat
staan hun verjaardag vieren. ,,Toen
Beatrix besloot ter gelegenheid van
haar zestigste verjaardag de hele
stad af te zetten, wist ik niet meer
hoe ik het had. Het was verschrikke
lijk! Ik had echt het gevoel dat er een
rekening werd vereffend met de kro
ningsrellen. Zo van: 'Jullie willen
met mij geen feestje bouwen? Dan
doe ik het zelf wel!" Beatrix negeerde
het Amsterdamse volk volledig. Ik
zie nog het beeld op de Dam voor
me waar een vrijwilligerskoor de ja
rige vorstin probeerde toe te zingen.
De koningin keek niet op of om en
snelde met haar gasten, gehuld in
prachtige baljurken, hup het paleis
in. Het was een genante vertoning".
Rellen bleven uit, de Oranjes kunnen
inmiddels een potje breken. Roeg-
holt ziet het huwelijksfeest van Wil-
lem-Alexander en Méxima dan ook
met een gerust hart tegemoet. Van
het handjevol demonstranten dat
het Spui wil omdopen tot actieplein,
verwacht hij geen oorlogszuchtige
opstanden. En van het Republikeins
Genootschap? De stadshistoricus
schampert: „Ach, deze heren vor
men de intellectuele elite die hoort
bij Amsterdam. De stad is een voe
dingsbodem voor experimenten en
gewaagde gedachten. Maar echt, ge
loof me, op de trouwdag zal ook de
laatste der Mohikanen onder de in
druk zijn van onze toekomstige ko
ningin. Uiteindelijk gaat iedereen
plat voor Méxima!"
Amsterdam en de
Oranjes hebben een
gepassioneerde haat
liefdeverhouding. Al
eeuwenlang. Stadhouder
Willem III sprak over 'Die
schurken van
Amsterdam', dichter
Joost van den Vondel
hekelde de koninklijke
familie in zijn poëzie. De
hoofdstad staat echter
aan de vooravond van
een historisch wonder,
zegt stadshistoricus
Richter Roegholt
vastberaden: Maxima
helpt de 'Republiek
Amsterdam' om zeep.
door Carine Neefjes
9 elfs verstokte republikei-
nen zijn door de charme
van M&óma betoverd.
Met het ongelooflijke gemak waar
mee deze vrouw zich presenteert,
wekt ze de indruk alsof ze haar leven
lang niet anders heeft gedaan dan
mensen charmeren. Niemand verzet
zich tegen 'Het Huwelijk'. Dit is his
torisch gezien uniek!"
Stadshistoricus Richter Roegholt (76)
is vastberaden: de Republiek Amster
dam bestaat niet meer. Met de
komst van de charismatische Argen
tijnse zijn de laatste anti-monarchis
ten gezwicht, zo stelt hij. Overigens
bespeurde Roegholt, schrijver van
het tweedelige boekwerk 'Amster
dam in de twintigste eeuw', al eerder
dat ook de hoofdstad Oranje-gezin-
de inwoners kent. „Denk aan de Jor-
danezen en joden. Arbeiders in de
Jordaan zien de Oranjes van oudsher
als een onbaatzuchtige familie, die
boven de partijen staat om haar on
derdanen te beschermen. Datzelfde
geldt voor veel joden. Voor een min
derheidsgroep is het adellijk geslacht
Oranje een belangrijk houvast."
Geschrokken
Toch schrok hij toen kroonprins
Willem-Alexander en Maxima ruim
een half jaar geleden lieten weten
dat de trouwpartij hier zou plaats
vinden. „Ik vond het riskant. Am
sterdam heeft drie hoogtijdagen van
Beatrix verpest." Behalve haar hu
welijk in 1966 liep een jaar eerder
ook het kennismakingsbezoek met
haar verloofde Claus von Amsberg
uit op een drama. Roegholt: „De
spanning in de stad was om te snij
den. 'Ik wil mijn fiets terug' stond er
op het spandoek van wijlen journa
list Joop van Tijn en schrijfster Rena-
te Rubinstein. Ze verwezen naar de
Duitse bezetters die tijdens de oor
log alle fietsen in beslag hadden ge
nomen. Joop en Renate, beiden
joods, legden die dag bloemen bij
het Nationaal Monument op de
Dam. Hun strijd was ongekend fel.
Dat Beatrix uitgerekend met een
Duitser moest trouwen, was onac
ceptabel. Jaren later heeft Rubin
stein toegegeven dat haar verzet te
gen de persoon Claus volstrekt onte
recht was. Ter gelegenheid van de
achttiende verjaardag van Willem-
Alexander aanvaardde zij de op
dracht van koningin Beatrix om een
boekje over de kroonprins te schrij
ven. Kennelijk wilde zij iets goed
maken."
Een week voor 30 april 1980, de dag
waarop Beatrix werd ingehuldigd als
koningin, werd Roegholt ontboden
in de ambtswoning van toenmalig
burgemeester Wim Polak. „We wa
ren met een select gezelschap. Polak
vroeg: 'Ik wil van jullie horen waar
om ik volgende week geen burge
meester meer ben'. Niemand gaf een
zinnig antwoord. Het geeft aan dat
een stadsguerrilla absoluut niet te
voorspellen is."
De kroningsrellen die volgden waren
veel heviger dan de ongeregeldhe
den tijdens het huwelijk, vertelt de
stadshistoricus. „Het was echt erg,
heel erg. Die golvende beweging van
mensenmassa's die niet wisten waar
ze nou voor of tegen waren. Angst
aanjagend. De acties hadden weinig
te maken met haat jegens de Oran
jes. Krakers verzetten zich tegen de
oneerlijke verdeling van welvaart.
Het koningshuis is één van de vele
symbolen voor rijkdom. Met de
strijdkreet 'Geen woning, geen kro
ning' kwam de kraakbeweging in op
stand tegen de woningnood. Zo
werd ook het derde feestje van Bea
trix verknald."
De zogenaamde republikeinse geest
van de Amsterdammer is nooit de
inspiratiebron geweest voor alle ver
zet, stelt de stadshistoricus. Het wa
ren de moeilijke, naoorlogse periode
en de maatschappelijke onvrede in
de jaren tachtig, die protesten uit
lokten.
De echte haat-liefdeverhouding tus
sen Amsterdam en de Oranjes da
teert van een paar eeuwen geleden.
„De diepe, fundamentele tegenstel
ling is ontstaan onder de stadhou
ders Maurits, Willem II en Willem
III. Het draaide allemaal om geld.
Amsterdam was een belangrijk han
delscentrum en investeerde daar
flinke bedragen in. Willem III was op
dat moment militair bevelhebber en
had geld van de stad nodig om zijn
leger te onderhouden. Amsterdam
verdomde het om daar ook maar
één cent aan uit te geven. De emo
ties liepen hoog op. Uit alle lagen
van de bevolking kwam verzet. De
dichter Joost van den Vondel hekel
de de familie in zijn toneelstukken
en poëzie.
Op zijn beurt sprak stadhouder Wil
lem III over 'Die schurken van Am
sterdam' en vertrok uiteindelijk naar
Engeland. Pikant detail is dat de
joodse familie De Pinto de overtocht
van de gehate stadhouder financier
de." Het moment van verzoening
kwam toen Nederland in 1815 een
koninkrijk werd. „Koning Willem I
liet in de grondwet vastleggen dat
Amsterdam als hoofdstad de plek
en van de rookbommen werd we
reldnieuws. De foto's van de bruids
koets van Beatrix, gehuld in rook
wolken, gingen de hele wereld over.
Schimmelpennink kijkt met tevre
denheid terug. „We hadden nooit
gedacht dat onze acties zoveel aan
dacht konden trekken. Ons doel was
bereikt. De acties waren geweldloos.
Iedereen had plotseling van ons
standpunt gehoord."
Burgemeester Van Hall van Amster
dam moest in de periode na het hu
welijk opstappen. Hij werd verant
woordelijk gehouden voor het poli-
tiegeweld dat onder meer tegen pro
vo was gebruikt. Volgens Schimmel
pennink hebben de provo-acties niet
alleen gezorgd voor een andere hou
ding van de politie tegenover de bur
ger, maar van de hele overheid.
„Vanaf die tijd ging men zich bij
voorbeeld bezighouden met in
spraak. Er werd niet meer zomaar
over de hoofden van mensen beslist.
Het was, zeg maar, een keerpunt."
Schimmelpennink verwacht niet dat
de acties tegen het huwelijk van Wil
lem-Alexander met dezelfde heftig
heid zullen verlopen. „De tijden zijn
veranderd." De actievoerders tegen
het huwelijk hebben het Amster
damse Spui geclaimd als plaats voor
hun protest. Het gemeentebestuur
heeft al aangegeven dat het plein de
dag van het huwelijk vol staat met
vrachtwagens van de NOS. Schim
melpennink vindt het belachelijk.
„Het kan nooit zo zijn dat die be
langrijker zijn dan ons recht op vrije
meningsuiting. Ook al hebben we
een afwijkende mening. Wij moeten
die kunnen uiten. Ook als de kroon
prins trouwt."
Luud Schimmelpennink (links op de voorgrond) voor de Nieuwe Kerk in Amsterdam, tijdens een ac
tie tegen het huwelijk van Willem-Alexander en Maxima. Foto: GPD/Roland de Bruin
De vriendelijke en beminnelijke
Luud Schimmelpennink kreeg inter
nationale bekendheid als bedenker
van het wittefietsenplan. Hij heeft
een hekel aan geweld. Dat was vroe
ger al zo. Toch zag de politie hem
halverwege de jaren zestig als een
groot gevaar voor de openbare vei
ligheid. Zij volgde zijn gangen, deed
invallen in zijn huis en kantoor.
Schimmelpennink kon zich de dag
van het huwelijk van Beatrix en
Claus niet laten zien in de buurt van
de huwelijksstoet. Agenten zouden
hem onmiddellijk hebben opgepakt.
Datzelfde gold voor de andere leden
van de harde kern van de provobe
weging.
Dus gooiden meisjes van provo de
bommen. De politie had hen niet
gecontroleerd. Zij achtte hen kenne
lijk niet in staat tot subversief ge
drag. „Zij verstopten de rookbom
men in hun handtasjes, rukten op
tot vlak bij de koets, en gooiden de
bommen met tasjes en al in de rich
ting van het bruidspaar. Zo simpel
was het."
Schimmelpennink kan er nu laco
niek over zijn. Ook al waren de acties
toen voor hem bloedserieus. Het
broeide in de stad in die dagen, her
innert hij zich. „Er hing een sfeer
van revolutie." Een kleine groep jon
geren was zich sinds het begin van
de jaren zestig met provo aan het
losmaken van het bevoegd gezag:
het gezag dat toen nog onaantast
baar was in Nederland. Het ging de
provo's vooral om verzet tegen de
verstikkende burgercultuur. Ze pre
dikten vrijheid, een alternatieve leef
stijl en een geweldloze maatschap
pij. Hun acties waren ludiek. Het
ging niet om grote groepen.
Koningsgezind is hij nog
steeds niet. Oud-provo
Luud Schimmelpennink,
een van de organisatoren
van de rookbommenactie
bij het huwelijk van
Beatrix en Claus in 1966, is
inmiddels 66 jaar. Hij doet
2 februari mee aan het
protest tegen het huwelijk
van Willem-Alexander en
Maxima. Je kunt wel
zeggen: 'Wat kan dat
meisje er aan doen dat
haar vader lid was van een
fascistisch regime', maar
juist bij een monarchie is
dat belangrijk. Die gaat
over van ouder op kind.
Dus is de achtergrond van
de toekomstige koningin
heel belangrijk."
door Annet Eenennaam
Juist de verloving van kroonprinses
Beatrix zorgde er in 1965 voor dat
provo aan sympathie won bij de be
volking. „Veel Amsterdammers wa
ren tegen het huwelijk van Beatrix.
Claus was een Duitser. De oorlog lag
nog te vers in het geheugen. Ook be
greep niemand waarom het huwelijk
zo nodig in Amsterdam moest wor
den gehouden."
De politie, nog niet gewend aan aan
tasting van haar gezag, zag in de
vriendelijke provo-acties een levens-
groot gevaar. Agenten sloegen de ac
tievoerders om het minste of gering
ste met knuppels in elkaar.
De provo's begonnen de actie tegen
het huwelijk door stencils in de stad
te verspreiden. De politie reageerde
als door een wesp gestoken en nam
met veel machtsvertoon de hele op
lage in beslag. Provo's legden uit
protest tegen het harde politieoptre
den margrietjes op de Dam. De poli
tie sloeg hen vervolgens met bruut
geweld in overvalwagens.
Volgens Schimmelpennink leidde
het politieoptreden tot meer vastbe
radenheid bij de provo's om hun ac
ties door te zetten. „We voelden dat
we bij het huwelijk iets moesten
doen. Maar we wisten niet wat. We
hadden totaal geen ervaring." Ze
zochten zelfs contact met leden van
het voormalig verzet voor tips. Vol
gens Schimmelpennink leverde dat
niets op. Uiteindelijk kozen de actie
voerders voor het gebruik van 'ge
weldloze' rookbommen.
Een student zorgde voor bestrij
dingsmiddelen die als grondstof
konden dienen voor de bommen.
Deze werden aan boord van twee
woonschepen in elkaar gezet. „Met
suiker en aluminiumfolie." Het gooi
