WETENSCHAP
Witte haaien migreren duizenden kilometer
Scan stelt doodsoorzaak vast
Rolstoel past zich aan patiënt aan
J
A
K
W
dinsdag 22 januari 20q
PUZZEL
Kruiswoordraadsel
nummer 3
Horizontaal:
1. Schot dat het doel mist; 8. bedeesd; 9.
boom; 10. Europeaan; 12. vogel; 13.
sportartikel; 15. bezig; 16. Europeaan; 18.
lekkernij; 20. gast; 21. zoutoplossing; 22.
bijgevolg: 24. stuk hout; 26. getijde; 28.
ongegist druivensap; 30. duo; 33. holmi-
um; 34. staartster; 35. actie ondernemen;
36. boom; 37. voormalig Perzië; 39. oord;
40. bevel: 42. in orde; 45. Aziatisch land;
48. bende; 49. god van de liefde; 51.
Grieks eiland; 53. Japanse munt; 54.
kubieke meter; 55. familie; 56. afgelopen
uit!; 57. loopvogel; 58. verhoogde toon;
60. soort papegaai; 61. vogel.
Verticaal:
1. Alvorens; 2. abuis; 3. persoonlijk vnw.;
4. Amerikaanse staat; 5. spil; 6. delfstof;
7. bouwval; 8. schoonmaakgerei; 11. uit
slag; 12. voorzetsel; 14. wig; 15. strekking;
16. verharde huid; 17. klef; 19. dans; 23.
scherts; 25. auto; 27. woud; 28. maand;
29. bevel; 31. klamp; 32. deel van het
lichaam; 33. haag; 38. bars; 39. wortel;
41. gereedschap; 43. inlandse arbeider;
44. Grieks eiland; 46. spinnenwebdraad;
47. Russische ruiter; 49. graveur; 50. bid;
52. graanpakhuis; 54. Japanse alcoholi
sche drank; 58. soort slee; 59. muziek
noot.
Welke twee woorden worden gevormd
door de letters uit de vakjes 2-50-48-42-
21-35-55-37-38-58 en 17-4-15-49-57-32-
5-44-22-24?
Oplossing ®->Fs
nummer 2
De twee gevraagde woorden van de puz
zel van vorige week waren:
BADPLAATS en AANRAKEN
f
o n
d
a
n
t
t
a
cd
s
c
o
u
a
a 1
a s
p
t
m
a
p
p
a
d
a
d e
r
m
l
a a
r
a
n
n
e
x
m
a
r
a
o
1 r
g
u
m
z
k
o
r k
a
a
s
t
o
n
i z
e
g
e
s
a
f
r
1
t
n
O
r e
n
n
d
o
r
b
o e
d
a
t
c
h
t
e
e l
t
o
r
0 o
k
o
u
w
e
l
t
e
a
m
a
b t
m
1
x
m
1
n
1 e
t
k
u
l
a
s
e
s
o
g
t
r
e
n
s
s
a
t| a
n
m
e
a
g
a
w
<t 1
e
r
m
O
p
s
d
a
k|t
u
n
Oplossingen van de kruis
woordpuzzel en/of het crypto
gram, bij voorkeur per brief
kaart, dienen uiterlijk vrijdag
a.s. in het bezit te zijn van het
Redactiesecretariaat van deze
krant.
door Peter de Jaeger
den haag - De grote witte haai
legt duizenden kilometers af in
de Stille Oceaan, zo blijkt uit een
studie van biologen verbonden
aan de Amerikaanse Stanford
universiteit. Tot nu werd ge
dacht dat deze vleeseter zich
uitsluitend ophield langs de kust
van de staat Califomië, op zoek
naar zeehonden en -leeuwen.
Migraties van de witte haai en
zijn meest geliefde leefomgeving
waren altijd ongrijpbaar. De
roofdieren werden hooguit en
kele dagen gevolgd in de buurt
van zeehondenkolonies. „Maar
met de komst van nieuwe elek
tronische technologie is het mo
gelijk om hun bewegingen,
zwemdiepte en temperatuur-
voorkeur voor weken, zelfs
maanden achtereen te volgen",
zegt aquatisch ecoloog Barbara
Block.
De mariene onderzoekers dach
ten altijd dat de haai een kust-
dier is dat in de wateren van
Zuid-Califomië jongen krijgt om
vervolgens naar het noorden te
trekken op jacht naar voedsel.
Maar het blijkt dat haaien een
groot deel van het jaar een leven
in open zee leiden en erg diep
kunnen duiken.
Om hun trekbewegingen vast te
leggen werden vorig jaar zes vol
wassen haaien voorzien van een
zender op de rug. Ma de satelliet
Argos werden ze nauwkeurig ge-
De grote witte haai legt duizenden kilometers af in de Stille Oceaan, zo is gebleken uit een biologische
studie.Foto: GPD/UCSC
volgd. Elke twee minuten werd
hun geografische positie geregi
streerd. plus de exacte water
temperatuur en de diepte waar
ze zich bevonden.
Uit de gegevens blijkt dat de
haaien vlak bij de kust niet die
per zwemmen dan dertig meter
in water van tien tot veertien
graden Celsius. „Tot onze ver
rassing trokken in de winter
maanden vier van de zes haaien
ver weg. Eén ging zelfs helemaal
naar Hawaii, een afstand van
bijna vierduizend kilometer,
met een kruissnelheid van ze
ventig kilometer per dag", zegt
Block. Het dier keerde pas in het
voorjaar weer terug. De
drie trekkers bleven
iets dichter bij de kust, r
verbleven eveneens vijf
den op volle zee.
Bij de migratie naar het
vertoonden de dieren een
vallend duikpatroon. Gei
hadden ze een voorkeuri
twee diepten: niet lager
meter onder de zeespieg
tussen de drie- en vijöioi
meter diep. De haaien vi
de meeste tijd in een van I -
twee duikzones. Verder n Of
westen toe doken de die ar
ker, soms tot een diepte i I
meter. Ie
De haaien kunnen een b oti
scala aan verschillende ti Ou
raturen verdragen, variëi ie
van 26 graden Celsius aa
wateroppervlakte tot sla
graden op grote diepte.
haaien zijn endotherniis*
beesten, net als tonijneQ
hun lichaam via de spijsi
ring op temperatuur kun Be
houden", verklaart Block iet
Uit de gegevens blijkt dat mi
witte haaien, die tot zevi id
lang kunnen worden en nc
wicht van twee ton kunu
len, minstens vijf maand aii
de open oceaan doorbre an
„Wat de haaien op volle ja.
doen, blijft een raadsel", 10
Block. „Wellicht dat ze p to
op zoek gaan naar ander du
sel." rijl
door Gerard Akkerman
Groningen - De mri-scan is een veelbe
proefde onderzoekstechniek om onder an
dere tumoren en bloedingen en zelfs af
wijkingen in het zenuwstelsel op te spo
ren. Tot nu toe is deze techniek vooral toe
gepast op levenden, maar in het Acade
misch Ziekenhuis Groningen (AZG) hebben
ze ontdekt dat de mri ook heel nuttig kan
zijn bij het ontrafelen van 'onbegrepen
sterfgevallen' en als mensen een obductie
weigeren.
Obductie, het ontleden van het lichaam
door de patholoog-anatoom om de exac
te doodsoorzaak te achterhalen, ligt ge
voelig. Zeker bij allochtonen, die vanuit
religieuze opvattingen niet willen dat het
lichaam van hun dierbare wordt ge
schonden. Maar ook ouders die jaren
lang hebben getobd met een ernstig ziek
kind hebben vaak veel moeite met een
obductie.
„Ze vinden dat het kind al genoeg heeft
ondergaan", aldus Ton van der Vliet, ra
dioloog in het AZG. In die gevallen kan
wellicht de mri uitkomst bieden. „Het li
chaam blijft ongeschonden. Het is min
der beladen."
De beeldvormende technieken van de
mri zijn vooral nuttig bij het opsporen
van aangeboren afwijkingen, bijvoor
beeld in het zenuwstelsel, of bij het aan
tonen van kleine bloedinkjes in de herse
nen. „Voor ouders kan het heel belang
rijk zijn te weten waaraan hun kind pre
cies is overleden. Wanneer blijkt dat het
om een erfelijke aandoening gaat dan
kan dat van belang zijn bij de keuze om
meer kinderen te krijgen", vertelt radio
loog Rienhard Wolf.
Volgens Wolf kan de mri echter nooit het
onderzoekswerk van de patholoog-ana
toom vervangen. „Wij kunnen met de
mri geen microscopisch onderzoek ver
richten. Wanneer een kind overlijdt aan
een hartafwijking, dan kan de patholoog
anatoom het hart eruit halen en ieder
vliesje, schotje en klepje apart bekijken.
Dat kunnen wij nooit tot in detail doen."
Wat met de mri wel weer heel goed kan,
is het opsporen van afwijkingen in de
hersenen of het centrale zenuwstelsel.
Dat is voor de patholoog-anatoom een
heel lastige klus. „De hersenen zijn in het
begin nog heel week. Wanneer je de
schedel openmaakt om onderzoek te
doen, dan kan het weefsel vervormen
waardoor het zicht op de oorzaak wordt
vertroebeld", aldus Wolf.
Door het lichaam eerst te scannen, ont
staat een compleet beeld van het li
chaam, stelt Van der Vliet. „Wij kunnen
vervolgens vaststellen waar iets zit dat er
niet hoort. De patholoog kan dan heel
gericht op die plekken wat hapjes uit het
hersenweefsel of het ruggenmerg halen.
Beide technieken kunnen elkaar heel
goed aanvullen.
De vraag om deze toepassing van moder
ne beeldvormende technieken komt uit
de hoek van de kinderartsen en gynaeco
logen. „Het is begonnen met prenatale
diagnostiek. Wanneer een gynaecoloog
op een echo iets aantrof dat hij of zij niet
thuis kon brengen, werd ons gevraagd te
kijken met behulp van de mri. Later
kwam het verzoek om na het overlijden
van een kind te proberen met mri de
exacte doodsoorzaak vast te stellen.
Een obductie mag dan emotioneel heel
moeilijk zijn, zij is wel van belang, verze
keren de twee specialisten. „In 40 pro
cent van de gevallen wordt er iets
vreemds gevonden, waaraan tijdens het
hele ziekteproces niet is gedacht. Dat is
behoorlijk veel en het kan ons veel le
ren."
Van der Vliet verwacht dat artsen in het
ziekenhuis iéts makkelijker om een nul
onderzoek zullen vragen, dan om een
obductie als een kind is gestorven. „Het
is heel triest dat een kind doodgaat. Het
is voor ouders vaak ook beter te accepte
ren als hun kind 'ongeschonden' de kist
in gaat en er toch gezocht kan worden
naar een mogelijke doodsoorzaak."
Volgens Wolf en Van der Vliet is het
noodzakelijk binnen het ziekenhuis goe
de afspraken te maken over wanneer een
mri toegepast kan worden bij het opspo
ren van een doodsoorzaak. Nu gebeurt
dat nog sporadisch, ongeveer eens in de
maand. Volgens hen moet er een mooi
samenspel ontstaan tussen alle sj
ten die betrokken zijn bij het ondj
naar doodsoorzaken.
Het duo heeft inmiddels ook enig
ring met het gebruik van scanapp
op verzoek van justitie. Dat is bijv
beeld het geval wanneer iemand
verdachte omstandigheden is ges
en de politie in het duister tast. Z<
justitie graag weten of een vrouw
storven door een gewelddadige h
klap. Ze had namelijk een blauwe
haar hoofd. Met de ct-scan werdi
schedel en de schedelinhoud van
vrouw onderzocht. „Het bot en dl
delinhoud waren intact. Ze kon n
een gewelddadige harde klap zijn
den. De blauwe plek was rechtsti
gevolg van haar val."
Een enkele keer worden met behi
de mri- of ct-scan misdrijven ont
kan bijvoorbeeld heel goed te zia
waaraan een kind is overleden na
flink door elkaar is geschud. Wolf
zie je allemaal kleine bloedinkjes
schadigingen in de hersenen. Dai
je dat het kind geen natuurlijke dl
gestorven, ook al zie je aan de bui
niets." Ook zijn vaak oude verwo
en bloedingen op te sporen. „Op
nier kun je zien of een verwondii
een kind echt een incident is, of(
veel vaker problemen hebben voi
daan en er mogelijk sprake is van
handeling."
Cryptogram nummer 3
Horizontaal:
6. Het tegengestelde van zakgeld? (12); 9. De nood
van een rechercheur? (6,7); 10. Verwachten er stapel
van te worden (7); 11. Opgewekt in een roeiboot (6);
12. Ordedienst van de kerk? (15); 15. Verlichting die
ongemerkt uitgaat (10); 16. Marionet in de muziek
(3); 17. Krachttermen gebruiken ter afsluiting (6); 18.
Is dat gespuis op zee geweest? (8); 21.
Schakelmeubel? (11).
Verticaal:
1. Groen zuivelproduct (9); 2. Stoppen met de poëzie
(9); 3. Document om aan een marathon deel te
nemen? (8,8); 4. Door verkering van mening veran
deren (6); 5. De tijding van Job (6) 7. School in bewe
ging (3); 8. Voorgangster op grote afstand? (11); 11.
Kledingstuk van ruitjesstof? (11); 13. Zouden ze heus
gemeenschap hebben? (9); 14. Het beeld van een
insect (5); 19. Men vermoedt dat de bakker het nodig
heeft (4); 20. Even in de gang (3).
Oplossing
nummer 2
Horizontaal:
3. Driftkikker; 7. Doorzakken;
9. dienstreizen; 12. dubbel-
handig; 14. zo; 15. losgaan; 17.
centen; 18. korenmaat; 20.
moer; 21. verduistering; 22.
nonsens.
Verticaal:
1. Armoedebestrijding; 2.
Dean; 4. formeel; 5. kaalslaan;
6. kijker; 8. verzoeken; 10.
ingenomen; 11. luilakken; 13.
dichteres; 16. aanzien; 19.
acties.
door Ben Apeldoorn
Cardiff - Medisch specialisten en
technici in Engeland hebben een
rolstoel gebouwd die zich aan
past aan patiënten. Voorlopig
wordt de stoel, genaamd Flotech
Adjuster, in een ziekenhuis ge
test. De Flotech wordt gezien als
het begin van een technologische
ontwikkeling die over een aantal
jaren moet leiden tot zelfdenken
de rolstoelen die weten welke pa
tiënten ze vervoeren.
Voor ontwikkeling en bouw van
de Flotech Adjuster is gebruik
gemaakt van de modernste
technieken op het gebied van
sensoren, micro-elektronica en -
motoren, perslucht en beweeg
bare onderdelen. Deze bewerk
stelligen dat zo goed als alle de
len van de stoel die direct con
tact met het lichaam van een
patiënt hebben aan de noden en
behoeften van deze kunnen
worden aangepast.
„Vergeleken met de Flotech is
het met de rolstoelen van tegen
woordig maar behelpen", aldus
medisch technicus Ron Wickam
van de firma Medical Support
Systems (MSS) in het Engelse
Cardiff, onder wiens auspiciën
de Flotech Adjuster werd ont
wikkeld en gebouwd. De techni
sche staf van MSS werkte daar
voor jaren samen met specialis
ten van diverse ziekenhuizen en
universiteiten. „Bij de tegen
woordige exemplaren zijn welis
waar voetsteunen, arm- en rug
leuningen verstelbaar, maar dan
houdt het zo'n beetje op. Bo
vendien is een patiënt daarvoor
vaak afhankelijk van familiele
den of hulpverleners. De Flo
tech heeft veel meer mogelijkhe
den tot aanpassing. Op termijn
moet het tevens mogelijk zijn
dat die niet alleen motorisch,
maar ook automatisch plaats
vinden."
„Dat kan door elke stoel uit te
rusten met een eigen micro
computer die alle veranderingen
regelt en bewaakt. Van de rol
stoelgebruiker is tegen die tijd
een magneetkaart met alle me
dische gegevens voorhanden,
waarmee de computer gepro
grammeerd wordt om de stoel
de dingen te laten doen die voor
de gebruiker nodig zijn.
Behalve motorisch verstelbare
voetsteunen, arm- en rugleu
ningen, kunnen ook het zitge
deelte en het gehele vlak vaift de
rugleuning van de Flotech alle
mogelijke vormen aannemen.
Het zijn namelijk luchtkussens,
bestaande uit een aantal onder
ling gescheiden luchtkamers die
elk apart met lucht gevuld kun
nen worden. „Onze Flotech is
dan ook de eerste rolstoel ter
wereld die met een computerge
stuurde compressor is uitge
rust", grapt Wickam. Door de
luchtdruk in de luchtkussenka
mers te variëren kan men een
steunoppervlak creëren dat is
toegesneden op de lichamelijke
situatie van een rolstoelpatiënt.
Men kan er bijvoorbeeld schade
aan het onderlichaam - door
langdurig in dezelfde houding te
zitten - mee voorkomen, net als
een anti-decubituskussen bij
langdurig liggen ('doorliggen').
De stoel zelf is ten opzichte van
het frame ongeveer vijftien cen
timeter in hoogte verstelbaar en
kan tevens licht naar voren en
naar achteren hellen. De patiënt
kan hiermee een veel natuurlij
ker werkhouding bereiken aan
bijvoorbeeld een bureau dan
met een 'starre' rolstoel. Een an
der voordeel van de Flotech is
dat de stand van de wielen op
de as gewijzigd kan worden
zonder de patiënt te verwijde
ren. De wielbasis kan dus wor-
Het prototype van de Flotech-rolstoel. De randapparatuur gaat schuil onder en achter het
Foto: GPD/MSS/Chris Mikami
den verkleind, wat handig is bij
nauwe doorgangen.
„Dat was eigenlijk de eerste wij
ziging die we aanbrachten", zegt
Wickam. „De Flotech wordt im
mers geheel uitgetest in een zie
kenhuis, waar doorgaans veel
apparatuur aanwezig is. Dan is
zo'n kleine wielbasis wel zo
prettig. Voor een ritje buiten kan
de basis weer worden vergroot
voor een betere stabiliteit. Ook
deze voorziening kan later in
bijvoorbeeld aangepaste wonin
gen goede diensten bewijzen."
Volgens Wickam wordt tijdens
de proefperiode in het zieken
huis tevens nagegaan of de Flo
tech nog kan worden voorzien
van specifieke medische appa
ratuur. Afhankelijk van
taten duurt het, denkt
wel minimaal vijf jaar
dit type op de markt ka
den gebracht.
Meer informatie over hel
zoek met de Flotech:
www.uwic.ac.uk