WETENSCHAP Witte haaien migreren duizenden kilometer Scan stelt doodsoorzaak vast Rolstoel past zich aan patiënt aan J A K W dinsdag 22 januari 20q PUZZEL Kruiswoordraadsel nummer 3 Horizontaal: 1. Schot dat het doel mist; 8. bedeesd; 9. boom; 10. Europeaan; 12. vogel; 13. sportartikel; 15. bezig; 16. Europeaan; 18. lekkernij; 20. gast; 21. zoutoplossing; 22. bijgevolg: 24. stuk hout; 26. getijde; 28. ongegist druivensap; 30. duo; 33. holmi- um; 34. staartster; 35. actie ondernemen; 36. boom; 37. voormalig Perzië; 39. oord; 40. bevel: 42. in orde; 45. Aziatisch land; 48. bende; 49. god van de liefde; 51. Grieks eiland; 53. Japanse munt; 54. kubieke meter; 55. familie; 56. afgelopen uit!; 57. loopvogel; 58. verhoogde toon; 60. soort papegaai; 61. vogel. Verticaal: 1. Alvorens; 2. abuis; 3. persoonlijk vnw.; 4. Amerikaanse staat; 5. spil; 6. delfstof; 7. bouwval; 8. schoonmaakgerei; 11. uit slag; 12. voorzetsel; 14. wig; 15. strekking; 16. verharde huid; 17. klef; 19. dans; 23. scherts; 25. auto; 27. woud; 28. maand; 29. bevel; 31. klamp; 32. deel van het lichaam; 33. haag; 38. bars; 39. wortel; 41. gereedschap; 43. inlandse arbeider; 44. Grieks eiland; 46. spinnenwebdraad; 47. Russische ruiter; 49. graveur; 50. bid; 52. graanpakhuis; 54. Japanse alcoholi sche drank; 58. soort slee; 59. muziek noot. Welke twee woorden worden gevormd door de letters uit de vakjes 2-50-48-42- 21-35-55-37-38-58 en 17-4-15-49-57-32- 5-44-22-24? Oplossing ®->Fs nummer 2 De twee gevraagde woorden van de puz zel van vorige week waren: BADPLAATS en AANRAKEN f o n d a n t t a cd s c o u a a 1 a s p t m a p p a d a d e r m l a a r a n n e x m a r a o 1 r g u m z k o r k a a s t o n i z e g e s a f r 1 t n O r e n n d o r b o e d a t c h t e e l t o r 0 o k o u w e l t e a m a b t m 1 x m 1 n 1 e t k u l a s e s o g t r e n s s a t| a n m e a g a w <t 1 e r m O p s d a k|t u n Oplossingen van de kruis woordpuzzel en/of het crypto gram, bij voorkeur per brief kaart, dienen uiterlijk vrijdag a.s. in het bezit te zijn van het Redactiesecretariaat van deze krant. door Peter de Jaeger den haag - De grote witte haai legt duizenden kilometers af in de Stille Oceaan, zo blijkt uit een studie van biologen verbonden aan de Amerikaanse Stanford universiteit. Tot nu werd ge dacht dat deze vleeseter zich uitsluitend ophield langs de kust van de staat Califomië, op zoek naar zeehonden en -leeuwen. Migraties van de witte haai en zijn meest geliefde leefomgeving waren altijd ongrijpbaar. De roofdieren werden hooguit en kele dagen gevolgd in de buurt van zeehondenkolonies. „Maar met de komst van nieuwe elek tronische technologie is het mo gelijk om hun bewegingen, zwemdiepte en temperatuur- voorkeur voor weken, zelfs maanden achtereen te volgen", zegt aquatisch ecoloog Barbara Block. De mariene onderzoekers dach ten altijd dat de haai een kust- dier is dat in de wateren van Zuid-Califomië jongen krijgt om vervolgens naar het noorden te trekken op jacht naar voedsel. Maar het blijkt dat haaien een groot deel van het jaar een leven in open zee leiden en erg diep kunnen duiken. Om hun trekbewegingen vast te leggen werden vorig jaar zes vol wassen haaien voorzien van een zender op de rug. Ma de satelliet Argos werden ze nauwkeurig ge- De grote witte haai legt duizenden kilometers af in de Stille Oceaan, zo is gebleken uit een biologische studie.Foto: GPD/UCSC volgd. Elke twee minuten werd hun geografische positie geregi streerd. plus de exacte water temperatuur en de diepte waar ze zich bevonden. Uit de gegevens blijkt dat de haaien vlak bij de kust niet die per zwemmen dan dertig meter in water van tien tot veertien graden Celsius. „Tot onze ver rassing trokken in de winter maanden vier van de zes haaien ver weg. Eén ging zelfs helemaal naar Hawaii, een afstand van bijna vierduizend kilometer, met een kruissnelheid van ze ventig kilometer per dag", zegt Block. Het dier keerde pas in het voorjaar weer terug. De drie trekkers bleven iets dichter bij de kust, r verbleven eveneens vijf den op volle zee. Bij de migratie naar het vertoonden de dieren een vallend duikpatroon. Gei hadden ze een voorkeuri twee diepten: niet lager meter onder de zeespieg tussen de drie- en vijöioi meter diep. De haaien vi de meeste tijd in een van I - twee duikzones. Verder n Of westen toe doken de die ar ker, soms tot een diepte i I meter. Ie De haaien kunnen een b oti scala aan verschillende ti Ou raturen verdragen, variëi ie van 26 graden Celsius aa wateroppervlakte tot sla graden op grote diepte. haaien zijn endotherniis* beesten, net als tonijneQ hun lichaam via de spijsi ring op temperatuur kun Be houden", verklaart Block iet Uit de gegevens blijkt dat mi witte haaien, die tot zevi id lang kunnen worden en nc wicht van twee ton kunu len, minstens vijf maand aii de open oceaan doorbre an „Wat de haaien op volle ja. doen, blijft een raadsel", 10 Block. „Wellicht dat ze p to op zoek gaan naar ander du sel." rijl door Gerard Akkerman Groningen - De mri-scan is een veelbe proefde onderzoekstechniek om onder an dere tumoren en bloedingen en zelfs af wijkingen in het zenuwstelsel op te spo ren. Tot nu toe is deze techniek vooral toe gepast op levenden, maar in het Acade misch Ziekenhuis Groningen (AZG) hebben ze ontdekt dat de mri ook heel nuttig kan zijn bij het ontrafelen van 'onbegrepen sterfgevallen' en als mensen een obductie weigeren. Obductie, het ontleden van het lichaam door de patholoog-anatoom om de exac te doodsoorzaak te achterhalen, ligt ge voelig. Zeker bij allochtonen, die vanuit religieuze opvattingen niet willen dat het lichaam van hun dierbare wordt ge schonden. Maar ook ouders die jaren lang hebben getobd met een ernstig ziek kind hebben vaak veel moeite met een obductie. „Ze vinden dat het kind al genoeg heeft ondergaan", aldus Ton van der Vliet, ra dioloog in het AZG. In die gevallen kan wellicht de mri uitkomst bieden. „Het li chaam blijft ongeschonden. Het is min der beladen." De beeldvormende technieken van de mri zijn vooral nuttig bij het opsporen van aangeboren afwijkingen, bijvoor beeld in het zenuwstelsel, of bij het aan tonen van kleine bloedinkjes in de herse nen. „Voor ouders kan het heel belang rijk zijn te weten waaraan hun kind pre cies is overleden. Wanneer blijkt dat het om een erfelijke aandoening gaat dan kan dat van belang zijn bij de keuze om meer kinderen te krijgen", vertelt radio loog Rienhard Wolf. Volgens Wolf kan de mri echter nooit het onderzoekswerk van de patholoog-ana toom vervangen. „Wij kunnen met de mri geen microscopisch onderzoek ver richten. Wanneer een kind overlijdt aan een hartafwijking, dan kan de patholoog anatoom het hart eruit halen en ieder vliesje, schotje en klepje apart bekijken. Dat kunnen wij nooit tot in detail doen." Wat met de mri wel weer heel goed kan, is het opsporen van afwijkingen in de hersenen of het centrale zenuwstelsel. Dat is voor de patholoog-anatoom een heel lastige klus. „De hersenen zijn in het begin nog heel week. Wanneer je de schedel openmaakt om onderzoek te doen, dan kan het weefsel vervormen waardoor het zicht op de oorzaak wordt vertroebeld", aldus Wolf. Door het lichaam eerst te scannen, ont staat een compleet beeld van het li chaam, stelt Van der Vliet. „Wij kunnen vervolgens vaststellen waar iets zit dat er niet hoort. De patholoog kan dan heel gericht op die plekken wat hapjes uit het hersenweefsel of het ruggenmerg halen. Beide technieken kunnen elkaar heel goed aanvullen. De vraag om deze toepassing van moder ne beeldvormende technieken komt uit de hoek van de kinderartsen en gynaeco logen. „Het is begonnen met prenatale diagnostiek. Wanneer een gynaecoloog op een echo iets aantrof dat hij of zij niet thuis kon brengen, werd ons gevraagd te kijken met behulp van de mri. Later kwam het verzoek om na het overlijden van een kind te proberen met mri de exacte doodsoorzaak vast te stellen. Een obductie mag dan emotioneel heel moeilijk zijn, zij is wel van belang, verze keren de twee specialisten. „In 40 pro cent van de gevallen wordt er iets vreemds gevonden, waaraan tijdens het hele ziekteproces niet is gedacht. Dat is behoorlijk veel en het kan ons veel le ren." Van der Vliet verwacht dat artsen in het ziekenhuis iéts makkelijker om een nul onderzoek zullen vragen, dan om een obductie als een kind is gestorven. „Het is heel triest dat een kind doodgaat. Het is voor ouders vaak ook beter te accepte ren als hun kind 'ongeschonden' de kist in gaat en er toch gezocht kan worden naar een mogelijke doodsoorzaak." Volgens Wolf en Van der Vliet is het noodzakelijk binnen het ziekenhuis goe de afspraken te maken over wanneer een mri toegepast kan worden bij het opspo ren van een doodsoorzaak. Nu gebeurt dat nog sporadisch, ongeveer eens in de maand. Volgens hen moet er een mooi samenspel ontstaan tussen alle sj ten die betrokken zijn bij het ondj naar doodsoorzaken. Het duo heeft inmiddels ook enig ring met het gebruik van scanapp op verzoek van justitie. Dat is bijv beeld het geval wanneer iemand verdachte omstandigheden is ges en de politie in het duister tast. Z< justitie graag weten of een vrouw storven door een gewelddadige h klap. Ze had namelijk een blauwe haar hoofd. Met de ct-scan werdi schedel en de schedelinhoud van vrouw onderzocht. „Het bot en dl delinhoud waren intact. Ze kon n een gewelddadige harde klap zijn den. De blauwe plek was rechtsti gevolg van haar val." Een enkele keer worden met behi de mri- of ct-scan misdrijven ont kan bijvoorbeeld heel goed te zia waaraan een kind is overleden na flink door elkaar is geschud. Wolf zie je allemaal kleine bloedinkjes schadigingen in de hersenen. Dai je dat het kind geen natuurlijke dl gestorven, ook al zie je aan de bui niets." Ook zijn vaak oude verwo en bloedingen op te sporen. „Op nier kun je zien of een verwondii een kind echt een incident is, of( veel vaker problemen hebben voi daan en er mogelijk sprake is van handeling." Cryptogram nummer 3 Horizontaal: 6. Het tegengestelde van zakgeld? (12); 9. De nood van een rechercheur? (6,7); 10. Verwachten er stapel van te worden (7); 11. Opgewekt in een roeiboot (6); 12. Ordedienst van de kerk? (15); 15. Verlichting die ongemerkt uitgaat (10); 16. Marionet in de muziek (3); 17. Krachttermen gebruiken ter afsluiting (6); 18. Is dat gespuis op zee geweest? (8); 21. Schakelmeubel? (11). Verticaal: 1. Groen zuivelproduct (9); 2. Stoppen met de poëzie (9); 3. Document om aan een marathon deel te nemen? (8,8); 4. Door verkering van mening veran deren (6); 5. De tijding van Job (6) 7. School in bewe ging (3); 8. Voorgangster op grote afstand? (11); 11. Kledingstuk van ruitjesstof? (11); 13. Zouden ze heus gemeenschap hebben? (9); 14. Het beeld van een insect (5); 19. Men vermoedt dat de bakker het nodig heeft (4); 20. Even in de gang (3). Oplossing nummer 2 Horizontaal: 3. Driftkikker; 7. Doorzakken; 9. dienstreizen; 12. dubbel- handig; 14. zo; 15. losgaan; 17. centen; 18. korenmaat; 20. moer; 21. verduistering; 22. nonsens. Verticaal: 1. Armoedebestrijding; 2. Dean; 4. formeel; 5. kaalslaan; 6. kijker; 8. verzoeken; 10. ingenomen; 11. luilakken; 13. dichteres; 16. aanzien; 19. acties. door Ben Apeldoorn Cardiff - Medisch specialisten en technici in Engeland hebben een rolstoel gebouwd die zich aan past aan patiënten. Voorlopig wordt de stoel, genaamd Flotech Adjuster, in een ziekenhuis ge test. De Flotech wordt gezien als het begin van een technologische ontwikkeling die over een aantal jaren moet leiden tot zelfdenken de rolstoelen die weten welke pa tiënten ze vervoeren. Voor ontwikkeling en bouw van de Flotech Adjuster is gebruik gemaakt van de modernste technieken op het gebied van sensoren, micro-elektronica en - motoren, perslucht en beweeg bare onderdelen. Deze bewerk stelligen dat zo goed als alle de len van de stoel die direct con tact met het lichaam van een patiënt hebben aan de noden en behoeften van deze kunnen worden aangepast. „Vergeleken met de Flotech is het met de rolstoelen van tegen woordig maar behelpen", aldus medisch technicus Ron Wickam van de firma Medical Support Systems (MSS) in het Engelse Cardiff, onder wiens auspiciën de Flotech Adjuster werd ont wikkeld en gebouwd. De techni sche staf van MSS werkte daar voor jaren samen met specialis ten van diverse ziekenhuizen en universiteiten. „Bij de tegen woordige exemplaren zijn welis waar voetsteunen, arm- en rug leuningen verstelbaar, maar dan houdt het zo'n beetje op. Bo vendien is een patiënt daarvoor vaak afhankelijk van familiele den of hulpverleners. De Flo tech heeft veel meer mogelijkhe den tot aanpassing. Op termijn moet het tevens mogelijk zijn dat die niet alleen motorisch, maar ook automatisch plaats vinden." „Dat kan door elke stoel uit te rusten met een eigen micro computer die alle veranderingen regelt en bewaakt. Van de rol stoelgebruiker is tegen die tijd een magneetkaart met alle me dische gegevens voorhanden, waarmee de computer gepro grammeerd wordt om de stoel de dingen te laten doen die voor de gebruiker nodig zijn. Behalve motorisch verstelbare voetsteunen, arm- en rugleu ningen, kunnen ook het zitge deelte en het gehele vlak vaift de rugleuning van de Flotech alle mogelijke vormen aannemen. Het zijn namelijk luchtkussens, bestaande uit een aantal onder ling gescheiden luchtkamers die elk apart met lucht gevuld kun nen worden. „Onze Flotech is dan ook de eerste rolstoel ter wereld die met een computerge stuurde compressor is uitge rust", grapt Wickam. Door de luchtdruk in de luchtkussenka mers te variëren kan men een steunoppervlak creëren dat is toegesneden op de lichamelijke situatie van een rolstoelpatiënt. Men kan er bijvoorbeeld schade aan het onderlichaam - door langdurig in dezelfde houding te zitten - mee voorkomen, net als een anti-decubituskussen bij langdurig liggen ('doorliggen'). De stoel zelf is ten opzichte van het frame ongeveer vijftien cen timeter in hoogte verstelbaar en kan tevens licht naar voren en naar achteren hellen. De patiënt kan hiermee een veel natuurlij ker werkhouding bereiken aan bijvoorbeeld een bureau dan met een 'starre' rolstoel. Een an der voordeel van de Flotech is dat de stand van de wielen op de as gewijzigd kan worden zonder de patiënt te verwijde ren. De wielbasis kan dus wor- Het prototype van de Flotech-rolstoel. De randapparatuur gaat schuil onder en achter het Foto: GPD/MSS/Chris Mikami den verkleind, wat handig is bij nauwe doorgangen. „Dat was eigenlijk de eerste wij ziging die we aanbrachten", zegt Wickam. „De Flotech wordt im mers geheel uitgetest in een zie kenhuis, waar doorgaans veel apparatuur aanwezig is. Dan is zo'n kleine wielbasis wel zo prettig. Voor een ritje buiten kan de basis weer worden vergroot voor een betere stabiliteit. Ook deze voorziening kan later in bijvoorbeeld aangepaste wonin gen goede diensten bewijzen." Volgens Wickam wordt tijdens de proefperiode in het zieken huis tevens nagegaan of de Flo tech nog kan worden voorzien van specifieke medische appa ratuur. Afhankelijk van taten duurt het, denkt wel minimaal vijf jaar dit type op de markt ka den gebracht. Meer informatie over hel zoek met de Flotech: www.uwic.ac.uk

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2002 | | pagina 20